Chương 2 Giáo trình độc học môi trường - Sự Hấp Thụ Các Độc Chất ppt

Chương 2:
Chương 2:
Sự Hấp Thụ Các
Sự Hấp Thụ Các
Độc Chất
Độc Chất
(Absorpon of Toxicants)
9/9/2010 1bài giảng độc học môi trường - K32
2
Sự hấp thụ các độc chất
Sự hấp thụ các độc chất
9/9/2010 bài giảng độc học môi trường - K32
Sự hấp thụ các độc chất
Sự hấp thụ các độc chất

Dù ti p xúc v i c th b ng con đ ng nào, các đ c ch t ch gây ế ớ ơ ể ằ ườ ộ ấ ỉ
nh h ng đ c h i khi nó đi qua màng t bào t i nh ng đi m nh t ả ưở ộ ạ ế ớ ữ ể ấ
đ nh và gây nên các ph n ng sinh h c.ị ả ứ ọ

S h p th đ c ch tự ấ ụ ộ ấ là quá trình mà nh đó đ c ch t đi qua ờ ộ ấ
đ c rào c n c a các t bào bi u môượ ả ủ ế ể [h màng b c]ệ ọ

Hai khía c nh c a s h p th :ạ ủ ự ấ ụ
◦
v n chuy n t ngoài vào trong máu hay huy t thanhậ ể ừ ế
◦
T máu vào các môừ
9/9/2010 3bài giảng độc học môi trường - K32
Sự Tương Tác Của Độc Chất
Sự Tương Tác Của Độc Chất

Với Tế Bào
Với Tế Bào

Độc chất đi vào hoặc ra khỏi tế bào như thế nào?

Sự tương tác của độc chất đối với tế bào phụ thuộc vào:
◦ Các đặc trưng hóa học của độc chất
◦ Cấu trúc của màng tế bào
¡
⇒
phải hiểu cấu trúc màng tế bào và cơ chế vận chuyển
chất qua màng tế bào
9/9/2010 4bài giảng độc học môi trường - K32
Cấu Trúc Màng Tế Bào
Cấu Trúc Màng Tế Bào
Tp chủ yếu là phospholipid → các
chất không phân cực dễ dàng đi
qua màng TB
9/9/2010 6bài giảng độc học môi trường - K32
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Thụ Tế Bào
Thụ Tế Bào

Có hai cơ chế vận chuyển các chất đi qua màng tế bào:
◦
Cơ chế vận chuyển bị động
◦
Cơ chế vận chuyển chủ động

9/9/2010 7
bài giảng độc học môi trường - K32
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Thụ Tế Bào
Thụ Tế Bào

Cơ chế vận chuyển bị động qua màng tế bào được thực
hiện dựa trên hai quá trình:
- Khuếch tán đơn giản (simple diffusion) là quá trình
vận chuyển chính. Sự vận chuyển chất qua màng này
phụ thuộc vào gradient nồng độ.
- Khuếch tán có xúc tiến (facilitated diffusion) dựa vào
gradient nồng độ sau khi đã gắn kết với protein hiện
diện trên mặt ngoài của tế bào
9/9/2010 8bài giảng độc học môi trường - K32
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Thụ Tế Bào
Thụ Tế Bào

Trong quá trình khuyếch tán có xúc tiến các phân tử
được gắn kết với các protein mang có trên mặt ngoài
của màng tế bào và được vận chuyển vào trong tế
bào.

Quá trình này chỉ đóng vai trò nhỏ trong việc vận
chuyển độc chất vào tế bào tuy nhiên được xem là một
cơ chế quan trọng để đào thải độc chất ra khỏi tế bào.
9/9/2010 9bài giảng độc học môi trường - K32

Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Thụ Tế Bào
Thụ Tế Bào

Cơ chế vận chuyển chủ động (tiêu thụ năng
lượng được tế bào sản xuất, ví dụ adenosine
triphosphate ATP): Cho phép vận chuyển
các chất dinh dưỡng(đường, các amino, các
axit nucleic…) ngược hướng với gradient
nồng độ.

Quá trình đóng vai trò quan trọng trong sự
đào thải độc chất hoặc các chất chuyển hóa
trung gian ra khỏi tế bào.
9/9/2010 10bài giảng độc học môi trường - K32
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Các Qúa Trình Của Sự Hấp
Thụ Tế Bào
Thụ Tế Bào

Endocytosis (sự nhập nội bào) và exocytosis (sự
thải khỏi tế bào): là cơ chế dành cho các phân tử
lớn và các hạt không thể ra vào tế bào bằng hai cơ
chế vận chuyển bị động và chủ động.

Hai dạng quan trọng của endocytosis là
phagocytosis (tế bào ăn) và pinocytosis (tế bào
uống)
9/9/2010 11bài giảng độc học môi trường - K32

Sự Tiếp Nhận Của Tế Bào Đối
Sự Tiếp Nhận Của Tế Bào Đối
Với Các Độc Chất
Với Các Độc Chất

Quy tắc Overton:
◦
Độ thẩm thấu qua màng tế bào của các phân tử nhỏ và không
phân cực tỷ lệ thuận với 9nh tan trong lipid
◦ Độ thẩm thấu qua màng tế bào của các phân tử phân cực tỷ lệ
nghịch với kích thước phân tử chất tan

Nước với kích thước phân tử nhỏ và độ phân cực
cao là một ngoại lệ cho quy tắc này.
9/9/2010 12bài giảng độc học môi trường - K32
Sự Tiếp Nhận Của Tế Bào Đối
Sự Tiếp Nhận Của Tế Bào Đối
Với Các Độc Chất
Với Các Độc Chất

Chú ý: Khi muốn so sánh cách thức hấp thụ của các
độc chất, sẽ rất hữu ích nếu biết được độ tan tương đối
của chúng trong lipid và trong nuớc
⇒
có thể dựa vào
hệ số phân bố trong sổ tay hóa học (tỷ số giữa độ tan
của một hóa chất trong dung môi không phân cực với độ
tan của chất đó trong dung môi phân cực ví dụ
octanol/nước, cloroform/nước, hexan/nuớc…)
9/9/2010 13bài giảng độc học môi trường - K32

Các yếu tố ảnh hưởng tới Sự Hấp Thụ
Các yếu tố ảnh hưởng tới Sự Hấp Thụ

Sự hấp thụ phụ thuộc:

bản chất của độc chất

đặc trưng của tế bào biểu mô

liều tiếp xúc

thời gian tiếp xúc

Con đường tiếp xúc
9/9/2010 14bài giảng độc học môi trường - K32
Các con đường hấp thụ độc chất
Các con đường hấp thụ độc chất

Các con đường hấp thụ chủ yếu:
°đường qua da (percutaneous route)
°đường qua hệ hô hấp (respiratory system route)
°đuờng qua hệ tiêu hóa (digestive route)

Khi gặp những sự cố làm rách tế bào biểu mô thì sự hấp
thụ có thể xảy ra ở lớp mỡ bên dưới da hoặc các mô
khác nằm bên dưới biểu mô.
9/9/2010 bài giảng độc học môi trường - K32 15
Sự hấp thụ qua da
Sự hấp thụ qua da


Da, một phần của hệ màng bọc, có vai trò quan trọng trong
việc:
◦
đưa ra rào cản chống lại sự thâm nhập của các độc chất
◦
bảo vệ cơ thể khỏi a tử ngoại
◦
ngăn cản sự thâm nhập của vi sinh vật
◦
trợ giúp sự sinh chuyển hóa (biotransformaon) hay sự chuyển hóa-
khử độc hóa (metabolic detoxiDcaon)
◦
đài thải độc chất hay các sản phẩm chuyển hóa của chúng qua mồ
hôi hay các tuyến bài ết khác
◦
điều hòa thân nhiệt
◦
nhận những cảm giác về nhiệt độ, áp suất và đau
9/9/2010 16bài giảng độc học môi trường - K32
Sơ đồ cấu tạo của da
Sơ đồ cấu tạo của da
9/9/2010 17bài giảng độc học môi trường - K32
Trên 1cm
Trên 1cm
2
2
da có gì ?
da có gì ?

150 đầu thần kinh


80 tuyến mồ hôi

40 điểm thụ cảm

15 tuyến dầu

1 mét mạch máu
nhỏ
Hấp thụ qua đường da
Hấp thụ qua đường da

Phổ biến nhất là hấp thụ trên bề mặt da và sau đó
khuếch tán bị động qua epidermis để vào dermis

sự đi vào dermis có thể được tăng cường nếu độc chất
được hấp thụ qua các con đường:
◦
Hấp thụ qua tuyến mồ hôi, tuyến nhờn
◦
Hấp thụ qua nang lông tóc
9/9/2010 18bài giảng độc học môi trường - K32
Hấp thụ qua đường da
Hấp thụ qua đường da

Tốc độ một độc chất khuyếch tán qua epidermis phụ
thuộc vào một số yếu tố:
◦
liều,
◦

thời gian ếp xúc,
◦
vị trí ếp xúc.
◦
Bản chất hóa học của độc chất.
9/9/2010 19bài giảng độc học môi trường - K32
Sự hấp thụ qua da
Sự hấp thụ qua da

Sự nhiễm độc do hấp thụ độc chất qua da có thể xảy ra
2 trường hợp:
◦
Nhiễm độc cục bộ
◦
Nhiễm độc toàn phần
9/9/2010 21bài giảng độc học môi trường - K32
Hấp thụ qua hệ 4êu hóa
Hấp thụ qua hệ 4êu hóa
(diges4ve system)
(diges4ve system)
Vùng giải phẩu học

Miệng

khoang miệng

thực quản

dạ dày


ruột non

ruột già

trực tràng

hậu môn

gan

tụy
9/9/2010 22bài giảng độc học môi trường - K32
Hấp thụ qua hệ 4êu hóa
Hấp thụ qua hệ 4êu hóa
(diges4ve system)
(diges4ve system)

Bộ máy tiêu hóa của người có vai trò cung cấp liên tục các chất
dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể, thực hiện các chức năng:
- Chức năng cơ học: vận chuyển thức ăn, phân cắt thức ăn
thành mẩu nhỏ, nhào trộn với dịch tiêu hoá
- Chức năng hóa học: hoạt động của các dịch tiêu hóa giúp
phân giải thức ăn thành các chất đơn giản dễ hấp thu
- Chức năng hấp thu: đưa thức ăn đã được tiêu hóa trong ống
tiêu hóa vào máu
9/9/2010 23bài giảng độc học môi trường - K32
Sự hấp thụ qua đường hệ 4êu hóa
Sự hấp thụ qua đường hệ 4êu hóa

Sự hấp thụ theo đường này có thể xảy ra ngang qua niêm

mạc ở bất kỳ nơi nào dọc theo chiều dài hệ tiêu hóa

Ở miệng và thực quản: Sự hấp thụ không đáng kể vì thời
gian tiếp xúc quá ngắn

Ở dạ dày: sự hấp thụ cũng không phải là quan trọng.

Ở ruột non: Chủ yếu sự hấp thụ xảy ra ở đây.

Ở ruột già: Ruột già không có các lông mao và cũng không
được xem là nơi hấp thụ quan trọng.
9/9/2010 24bài giảng độc học môi trường - K32
Sự hấp thụ các chất ở ruột non
Sự hấp thụ các chất ở ruột non

Hấp thu ở ruột non là sự xuyên thấm của các chất
dinh dưỡng từ ruột vào máu và bạch huyết ngang
qua lớp tế bào niêm mạc ruột có cấu trúc tinh vi và
theo những cơ chế rất phức tạp.

sự hấp thu ở ruột non là quan trọng nhất vì các lý do
sau:
- Niêm mạc ruột non có cấu trúc đặc biệt tạo nên
diện tích hấp thu rất lớn.
- Các chất dinh dưỡng ở ruột non, qua quá trình tiêu
hoá đã sẵn sàng ở dạng hấp thu được.
9/9/2010 25bài giảng độc học môi trường - K32
Sự hấp thụ các chất ở ruột non
Sự hấp thụ các chất ở ruột non


Từ niêm mạc ruột non, các chất được hấp thu theo hai
đường:
•
Đường nh mạch cửa.
Các chất nước, acid amin, monosaccarid, 30% glycerol và acid
béo mạch ngắn sau khi hấp thu sẽ vào mao mạch ở nhung mao.
Các mao mạch này gom lại thành các ểu [nh mạch rồi tập
trung lại theo [nh mạch cửa về gan.
•
Đường bạch mạch.
Khoảng 70% các sản phẩm thuỷ phân lipid và các vitamin tan
trong dầu, sau khi hấp thu qua tế bào niêm mạc ruột vào mao
bạch mạch ở nhung mao, rồi gom về các hạch bạch huyết ở
thành ruột.
9/9/2010 26bài giảng độc học môi trường - K32
Sự hấp thụ qua hệ hô hấp
Sự hấp thụ qua hệ hô hấp

Vùng giải phẩu học:

vùng mũi họng (gồm lỗ mũi,
mũi hầu, miệng hầu, thanh
quản hầu và thanh quản)

vùng khí quản-cuống phổi
(gồm khí quản, các cuống phổi,
các nhánh cuống phổi nhỏ)

phổi (gồm các túi phổi)


Mỗi vùng đóng góp một chức
năng đơn nhất ngăn cấm hoặc
hạn chế độc chất đi vào cơ thể.
9/9/2010 27bài giảng độc học môi trường - K32