TẾT ĐOAN NGỌ

TẾT ĐOAN NGỌ
Cũng giống nhiều lễ tiết của người Việt như Tết Nguyên đán , Tết Trung thu v v , Tết
Đoan Ngọ cũng có nguồn gốc từ Trung Quốc .Nhưng tục lệ mà dân ta cúng lễ cũng như ý
nghĩa của ngày lễ này hoàn toàn biến đổi hình thức và bảo tồn thành phong tục Việt
Nam .Qua mọi biến đổi của thời cuộc , Tết Đoan Ngọ vẫn tồn tại trong dân chúng với ý
nghĩa thiêng liêng của nó , dù nhiều vùng nhất là thành thị cách thể hiện ngày càng đơn
giản hơn .Tết Đoan Ngọ đã ăn sâu vào tiềm thức của người Việt Nam qua câu ca dao
sau :
Tháng tư đong đậu nấu chè
Ăn Tết Đoan Ngọ trở về tháng năm
Vậy Tết Đoan Ngọ là tết gì ? Và người ta "ăn " như thế nào ?
Theo sách Phong thổ ký thì Tết Đoan Ngọ còn được gọi là Tết Đoan Dương .
Đoan nghĩa là bắt đầu ,Ngọ là giữa trưa , Đoan Ngọ là bắt đầu lúc giữa trưa ; còn Dương
là mặt trời , là khí dương , Đoan Dương nghĩa là bắt đầu lúc khí dương đang thịnh .
Tết Đoan Ngọ là ngày 5 tháng năm âm lịch ,chính vì tháng năm là lúc bắt đầu trời nắng to
,khí dương đang thịnh như mặt trời vào lúc giữa trưa .
Phương Nam là chính Ngọ mà Ngọ là ngôi dương nên tết này gọi là Tết Đoan Dương .Vả
chăng tháng năm cũng là tháng Ngọ trong một năm .
Nười Trung Hoa còn gọi Tết Đoan Ngọ là Tết Trùng Ngũ hay Đoan Ngũ nữa .
Theo sách Tuế Thời tạp ký thì Trùng Ngũ là hai số 5 gặp nhau , mồng 5 tháng 5 .Ngoài ra
khi xưa ở kinh kỳ , người ta gọi ngày mồng 1 tháng 5 là Đoan Nhất , mồng 2 tháng 5 là
Đoan Nhị , mồng 3 tháng 5 là Đoan Tam , ngày mồng 4 là Đoan Tứ và ngày mồng 5
tháng 5 là Đoan Ngũ .
SỰ TÍCH TẾT ĐOAN NGỌ
Thực ra lúc đầu , ngày Đoan Ngọ chỉ là ngày người dân cúng lễ để đánh dấu một thời tiết
mới , mừng sự trong sáng quang đãng .Hơn nữa giữa thời tiết oi bức này thường hay có
bệnh tật nên người ta cúng vái để cầu được bình yên , tránh được mọi bẹnh thời khí .
Nhưng về sau để cho ngày này có ý nghĩa , người ta lấy ngày đó làm ngày kỷ niệm Khuất
Nguyên và các ông thầy thuốc cũng nhân ngày này kỷ niệm hai chàng Nguyễn Triệu và
Lưu Thần vào núi Thiên Thai tìm thuốc .
SỰ TÍCH KHUẤT NGUYÊN

Khuất Nguyên họ Tam Lư giữ chức Tả Đồ nước Sở dưới triều vua Hoài Vương vào thời
Thất Quốc bên Trung Hoa , là người có tài và liêm khiết .Nhưng do bị bọn nịnh thần xúi
giục mà vua Hoài Vương đã phế truất ông .Để nói lên nỗi oán than của mình ông đã viết
bài thơ Ly Tao .
Khi Sở Hoài Vương đem quân đánh Tần , ông đã hết lời can ngăn nhưng vua không
nghe , sau vua bị chết ở đất Tần .Lúc vua Tương Vương kế nghiệp không những cũng
không nghe lời ông mà còn bắt ông đi đày .Ông đã làm bài thơ Hoài Sa rồi buộc đá vào
người nhẩy xuống sông Mịch La tự vẫn .Hôm đó là ngày mùng 5 tháng năm .
Vua được tin , rất hối hận và thương tiếc ông nên sức cho dân làm cỗ đem ra bờ sông
cúng ông và ném cỗ xuống sông cho ông hưởng , nhưng cỗ bị tôm cá ăn hết .Ông báo
mộng cho vua và xin với vua nếu thương ông thì khi ném cỗ xuống phải lấy lá bọc lại ,
buộc bằng chỉ ngũ sắc thì cá tôm sẽ không ăn được .Vua lệnh cho dân làm theo ý ông .Từ
đó vào ngày mùng 5 tháng năm dân chúng làm cỗ linh đình trên các bờ sông rồi lấy lá
bọc lại , buộc chỉ ngũ sắc ném xuống dòng nước để kỷ niệm Khuất Nguyên .
Riêng tại sông Mịch La , người nước Sở mở hội rất vui , ngoài việc cúng Khuất Nguyên
còn tổ chức các cuộc đua thuyền , tượng trưng cho ý muốn vớt xác Khuất Nguyên .
SỰ TÍCH LƯU THẦN VÀ NGUYỄN TRIỆU
Lưu Thần và Nguyễn Triệu là hai người đời nhà Hán , nhân ngày Tết Đoan Dương cùng
rủ nhau vào núi hái thuốc , gặp hai tiên nữ kết duyên vợ chồng .Sau nửa năm sống nơi
tiên cảnh hai người nhớ nhà đòi về .Trở về làng hai người thấy phong cảnh đã khác xưa
vì nửa năm trên tiên giới bằng mấy trăm năm dưới trần .Hai người trở lại rừng tìm cõi
tiên nhưng không thấy nữa và cũng không trở về làng .
Nhiều nhà thơ đã ngâm vịnh rất nhiều về sự tích này , riêng Tản Đà có cả một tập chèo
"Thiên Thai " như một kiệt tác .Sau đây là đoạn hai nàng tiên tiễn biệt Lưu Nguyễn về
trần :
Lá đào rơi rắc lối Thiên Thai
Suối tiễn oanh đưa những ngậm ngúi !
Nửa năm tiên cảnh ,
Một bước trần ai
Ước cũ duyên thừa có thế thôi!

Đá mòn rêu nhạt ,
Nước chảy hoa trôi ,
Cưỡi hạc bay lên vút tận trời !
Trời đất từ đây xa cách mãi ,
Cửa động , Đầu non ,
Đường lối cũ ,
Nghìn năm thơ thẩn bóng trăng chơi .
LỄ BÁI TRONG NGÀY ĐOAN NGỌ
Cũng như các Tết khác , ăn Tết Đoan Ngọ cũng phải cúng bái .
Thời xưa ở các làng xã có lễ thần tại đình , đền ; tại các thôn xóm cúng ở miếu .Ở nhà thì
sửa lễ cúng Thổ Công , ông bà ông vãi .Trong lễ cúng tại miền Bắc bao giờ cũng có quả
dưa hấu vì đang là mùa .Nhưng dân ta cúng xong không đem đổ xuống sông như người
Trung Hoa .
Riêng tại các gia đình thày thuốc còn có thêm lễ cúng Thánh sư .
TỤC LỆ TRONG NGÀY ĐOAN NGỌ
Ngoài việc cúng lễ trong ngày Tết Đoan Ngọ , xưa và hiện nay ở một số địa phương ,
người Việt có nhiều tục lệ riêng khác người Trung Hoa gồm :
* Tục giết sâu bọ
* Tục nhuộm móng tay móng chân
* Tục đeo bùa tui bùa túi
* Tục tắm nước lá mùi
* Tục khảô cây lấy quả
* Tục hái thuốc vào giờ Ngọ
* Tục treo ngải cứu để trừ tà
* Tục đi sêu
1.Tục giết sâu bọ
Tết mùng 5 tháng năm còn được gọi là Tết giết sâu bọ , vì trong ngày hôm ấy ta có tục
giết sâu bọ .
Theo quan niệm xưa , trong người nhất là ở bộ phận tiêu hoá thường có sâu bọ .Sâu bọ
này nếu không trừ đi sẽ sinh sản ngày một nhiều gây tai hại cho người , nhưng giết sâu bọ

không phải là chuyện dễ dàng và không phải bất cứ lúc nào giết chúng cũng được .Quanh
năm chúng ở sâu trong bụng , duy chỉ có ngày mùng 5 tháng năm chúng mới ngoi lên
.Người ta giết sâu bọ bằng rượu nếp và hoa quả .
Sáng sớm mùng 5 , ngay sau khi thức dậy , súc miệng xong là phải giết sâu bọ ngay .Ở
miền Bắc trong dịp này mỗi người ăn ít nhất một bát rượu nếp , sau đó ăn một bát thạch ,
rồi đến ăn các loại trái cây như mận , muỗm , sấu , đào , roi v.v
Người ta cắt nghĩa sự giết sâu bọ như sau :
Sáng sớm mùng 5 tháng năm bọn sâu bọ ở bụng dưới ngoi lên bụng trên.Ăn rượu nếp vào
làm chúng say , sau đó những trái cây sẽ làm cho chúng chết .Mỗi loại trái cây đều là vị
thuốc giết sâu bọ .Trong Đông y , thuốc Nam cũng như thuốc Bắc , các vị thuốc phần lớn
đều lấy ở loài thảo mộc , các trái là kết tinh của loài thảo mộc cho nên có tính chất giết
được sâu bọ .
Ngoài trái cây , người ta còn cho trẻ con bôi hoặc uống thần sa , chu sa vì cho rằng lúc
sâu bọ bị các trái cây giết gây phản ứng bất an cho con trẻ nên dùng thần sa để trấn an
trước .