Khẳng định doanh tài nước Việt part 8 pps

KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 141140 BẨCH THẤI BÛÚÃI
thûåc dên. Chng quët khưng àïí cho ngûúâi Viïåt
thânh cưng, lêën lûúát trïn thûúng trûúâng. Sûå giâu
cố ca ngûúâi bẫn xûá chó àem lẩi bêët ưín cho nïìn an
ninh tẩi Àưng Dûúng. Cûá nhòn cấc phong trâo u
nûúác àang nưíi lïn thò rộ. Chùèng hẩn, trong phong
trâo Àưng du do c Phan Bưåi Chêu khúãi xûúáng,
khưng riïng gò Nam K, Trung K mâ ngay cẫ Bùỉc
K cng vêåy. Lúáp thanh niïn trưën ra nûúác ngoâi
hêìu hïët àïìu àûúåc sûå tâi trúå, gip àúä ca cấc àõa
ch giâu cố, ca cấc tay tû sẫn cố tinh thêìn ấi
qëc àang lâm ùn phất àẩt. Khưng nhûäng thïë hổ
côn bđ mêåt, lến lt ng hưå kinh phđ cho cấc “hưåi
kđn” àang hoẩt àưång trong vâ ngoâi nûúác.
Sûå phất triïín vïì kinh tïë àậ dêỵn àïën sûå thûác vïì
chđnh trõ, àêy lâ mưåt àùåc àiïím ca xậ hưåi àûúng
thúâi mâ chđnh quìn thûåc dên Phấp àậ nhòn thêëy.
Nhiïìu hoẩt àưång chđnh trõ sưi nưíi àang diïỵn ra, àïí
cëi cng sệ lâ sûå thânh lêåp chđnh àẫng ca cấc
giai cêëp. Cho d tđnh chêët giai cêëp cố khấc nhau,
thò hổ cng cố mc tiïu thưëng nhêët trûúác mùỉt lâ
àấnh àưí giai cêëp thưëng trõ ra khỗi àêët nûúác hổ.
Nùm 1926, sau khi tûâ Phấp vïì nûúác àûúåc đt lêu,
c Phan Chêu Trinh mêët tẩi Sâi Gôn. D thûåc dên
nưỵ lûåc, tòm mổi cấch ngùn chùån nhûng àấm tang
ca c vêỵn trúã thânh qëc tang, nhùçm biïíu dûúng
tinh thêìn dên tưåc, tònh cẫm àưëi vúái non sưng àêët
nûúác. Hưì sú theo dội ca mêåt thấm Phấp cho biïët,
trong àấm cưng nhên, thúå thuìn ca cưng ty
Bẩch Thấi àậ cố ngûúâi tham gia. C thïí, thay mùåt
nhûäng ngûúâi thúå ca hậng tâu Bẩch Thấi Bûúãi úã

Nam Àõnh, anh Trêìn Quang Tùång (tûác Khưíng) àậ
viïëng c Phan cêu àưëi:
Truy àiïåu Têy Hưì nhêåt
Hoấn tơnh qëc dên hưìn
(Ngây truy àiïåu Têy Hưì
Thûác tónh hưìn qëc dên)
Vò thïë ngoâi viïåc àân ấp, bùỉt búá nhûäng ngûúâi
tham gia chđnh trõ thò phẫi triïåt tiïu sûå lúán dêåy ca
tû sẫn Viïåt Nam.
Cưng ty Bẩch Thấi àang bõ thûåc dên tòm mổi
cấch chên ếp. Nùm c Phan mêët cng lâ nùm cưng
ty Bẩch Thấi gùåp nhiïìu khố khùn.
Chûa rộ vò l do gò, chiïëc tâu An Nam chúã 150
têën xi mùng bõ chòm, gêy thiïåt hẩi ûúác tđnh lïn
àïën 60 nghòn àưìng. Àậ thïë, thûåc dên Phấp côn
nghi ngúâ cưng ty ca ưng cố dđnh dấng àïën tưí
chûác ca Viïåt Nam Qëc dên àẫng, d chûáng cûá
rêët mong manh.
Ngay sau khi thânh lêåp vâo àïm 25.12.1927, àïí
tẩo tiïëng vang trong qëc dên, Viïåt Nam Qëc dên
àẫng quët àõnh ấm sất tïn Bazin – mưåt tïn thûåc
dên cấo giâ, khết tiïëng tân ấc chun mưå phu ài
Tên Thïë Giúái. Nố phẫi àïìn tưåi. Chiïìu 30 Tïët nùm
Mêåu Thòn (1929), khi chiïëc húi bống lưån hiïåu
Hotchkiss sún mâu bleu royal vûâa vïì àïën trûúác nhâ
riïng tẩi sưë 110 chúå Hưm (nay phưë Hụë - Hâ Nưåi),
Bazin chûa kõp rúâi khỗi xe thò cố hai thanh niïn
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 143142 BẨCH THẤI BÛÚÃI
bûúác àïën. Hổ mùåc Êu phc, àêìu àưåi m nó sang
trổng cố dấng dêëp ca ngûúâi trđ thûác. Mưåt ngûúâi

lõch sûå ci vâo trong xe vâ nối bùçng tiïëng Phấp:
- Thûa ưng, cố lấ thû ca mưåt ngûúâi quen gûãi cho
ưng.
Hùỉn nhđu mây ngẩc nhiïn nhûng vêỵn cêìm lấ
thû. Hùỉn vûâa liïëc nhòn chưỵ tïn gûãi lâ Hậng bn
Bẩch Thấi Bûúãi vâ múã thû ra àổc – thûåc chêët àêy
lâ bẫn cấo trẩng dânh cho hùỉn – lêåp tûác mưåt
thanh niïn àậ rt sng ra bùỉn ngay vâo àêìu!
Cấi chïët ca Bazin, thûåc dên hoẫng hưët, kinh súå
bao nhiïu thò qëc dên vui sûúáng, hẫ hï bêëy
nhiïu. Tïn “bn ngûúâi” àậ àïìn tưåi àđch àấng. Chó
vúái bòa thû ca cưng ty Bẩch Thấi côn àïí lẩi hiïån
trûúâng, nïn d bổn mêåt thấm d khưng thïí ghếp
tưåi ưng, nhûng cng gêy nhiïìu khố dïỵ.
Con àûúâng lâm ùn ca cưng ty Bẩch Thấi câng
khố khùn hún.
Sûå khố khùn nây côn do ẫnh hûúãng tân khưëc ca
cåc khng hoẫng kinh tïë thïë giúái. Tûâ nùm 1929,
cåc khng hoẫng nây bùỉt àêìu tûâ nûúác M, rưìi
nhanh chống trân ra khùỉp thïë giúái tû bẫn. Têët
nhiïn nïìn kinh tïë Àưng Dûúng cng khưng thïí
àûáng ngoâi. Bi thẫm hún nûäa, nối nhû nhâ sûã hổc
Trêìn Vùn Giâu: “Àưng Dûúng lẩi phẫi gấnh mưåt
phêìn gấnh nùång tai hẩi khng hoẫng kinh tïë ca
Phấp. Àưng Dûúng lâ xûá nưng nghiïåp, àưåc canh
nïn tai hổa khng hoẫng lẩi câng ghï gúám. Ghï
gúám hún nûäa lâ vò úã àêy, mûác sưëng ca nhên dên
àậ quấ thêëp tûâ lêu, nay lẩi xëng àïën cng àưå, vâ
qìn chng thò hoân toân khưng cố mưåt cht tûå do
dên ch nâo àïí àoân kïët, àïí àêëu tranh giẫm búát

sûå thưëng khưí ca mònh”.
Mưåt loẩt nhâ tû sẫn Viïåt Nam chõu tấc àưång mẩnh
mệ ca khng hoẫng kinh tïë thïë giúái trong nhûäng
nùm 1929-1933; vâ sûå chên ếp bùçng nhiïìu th
àoẩn ca thûåc dên Phấp àậ dêỵn àïën phấ sẫn. Nhâ
sûã hổc Trêìn Vùn Giâu cng cho biïët: “Bẩch Thấi
Bûúãi bõ Phấp cẩnh tranh vâ phấ hoẩi àïën nưỵi tâu
bõ àùỉm, bậi than bõ bậi nghiïåp. Cưng ty sẫn xët
àiïån Lï Phất An, Phan Tng Long cëi cng àậ bõ
sấp nhêåp vâo cưng ty Phấp “Le Sud- Indochinois
Industriel”; cấc cưng súã cố lc bõ cêëm khưng àûúåc
dng sún ca Nguỵn Sún Hâ; Viïåt Nam ngên
hâng rt cåc bõ thu ht vâo Ngên hâng Àưng
Dûúng ”.
Thûåc dên quët àấnh gc sûå trưỵi dêåy ca mưåt
têìng lúáp tû sẫn dên tưåc Viïåt Nam vûâa múái ngoi lïn
chó trong vông mûúi nùm trúã lẩi àêy.
Khưng côn cấch àûáng vûäng trûúác sûå cẩnh tranh
àậ nhëm mâu sùỉc chđnh trõ, cưng ty Bẩch Thấi
tun bưë phấ sẫn. Àố lâ ngây 4.5.1929. Àêy mưåt
cấch rt lui kõp thúâi khỗi “sên chúi”, khưng thïí
chêìn chûâ àûúåc nûäa. Sûå chêìn chûâ trong trûúâng húåp
nây khưng thïí cûáu vận àûúåc tònh thïë, thêåm chđ
côn sa lêìy tïå hẩi hún.
Toân bưå tâi sẫn lâm ùn, chùỉt chiu dânh dm ca
ưng trong vông hai mûúi nùm àậ phẫi bấn lẩi cho
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 145144 BẨCH THẤI BÛÚÃI
àưëi th lâ Cưng ty vêån tẫi sưng biïín Àưng Dûúng
do F.Sauvage lâm ch vúái giấ 630.000 àưìng.
D vêåy, mưåt lêìn nûäa, ta lẩi thêëy vâ khêm phc

nghõ lûåc phi thûúâng ca Bẩch Thấi Bûúãi khi ưng
dng cẫm ài lẩi nhûäng bûúác àêìu. Khưng nẫn chđ.
Khưng bỗ cåc nûãa chûâng.
KHẤT VỔNG TRÙM NÙM:
KÏËT NƯËI NGÛÚÂI VIÏÅT!
Vúái toân bưå sưë vưën àang nùỉm trong tay, Bẩch
Thấi Bûúãi nhanh chống tòm hûúáng ài múái. Ưng
chuín hûúáng têåp trung àêìu tû khai thấc mỗ mâ
ưng àậ tham gia tûâ nùm 1921.
Trong nhûäng ngây nây, thúâi gian àưëi vúái ưng lâ
vâng bẩc. Ưng khưng cho phếp mònh àûúåc nghó
ngúi. Trong thúâi khốa biïíu ca ưng khưng cố ngây
ch nhêåt, ngây nghó lïỵ, ngây Tïët. D àang mang
trong ngûúâi cùn bïånh bõ tï nûãa ngûúâi, nhûng sûác
lâm viïåc ca ưng vêỵn giûä phong àưå nhû thúâi trai
trấng. Lõch lâm viïåc ca ưng sđt sao, khưng mưåt
thúâi gian nâo rẫnh rưỵi. Mùåc dêìu bõ bïånh tim nùång,
bấc sơ khun ưng nïn dânh nhiïìu thúâi gian tõnh
dûúäng, nhûng ưng khưng nghe lúâi. Thêåm chđ, lc
nhâ tû sẫn Nguỵn Hûäu Thu – thưng gia vúái ưng
– qua àúâi, vò quấ say mï vúái cưng viïåc, ưng dùån
thû k lâ lc nâo sùỉp àïën giúâ thò bấo cho ưng biïët.
Tûâ lc thû k bấo xong, ưng múái àûáng dêåy qìn
ấo chónh tïì vâ khi àïën núi thò xe tang àậ ài mưåt
quậng xa
Quët vûåc dêåy sûå sưëng côn ca cưng ty khai thấc
mỗ, ưng thûåc hiïån chđnh sấch “sùn àêìu ngûúâi”
nhùçm thu ht nhên tâi. Vïì chun viïn k thåt,
ưng cho ngûúâi sang Phấp k húåp àưìng vúái sinh
viïn tưët nghiïåp loẩi giỗi vïì chun ngânh hêìm mỗ;

k húåp àưìng vúái chun viïn nûúác ngoâi vâo lâm
sïëp mỗ Thïí hiïån nhiïìu sûå nùng àưång, toân têm
toân trïn lơnh vûåc múái nïn ưng gùåt hấi àûúåc
thânh cưng àấng kïí. Sẫn phêím than ca ưng
khưng nhûäng tiïu th mẩnh úã trong nûúác mâ côn
xët khêíu sang cẫ thõ trûúâng Phấp, Nhêåt Vúái
kinh nghiïåm tûâng trẫi, lõch lậm trïn thûúng
trûúâng, ưng biïët cưng ty mònh côn phẫi nưỵ lûåc
nhiïìu hún nûäa. Nïëu khưng, vïì lêu dâi khố cẩnh
tranh nưíi vúái Cưng ty Than mỗ Bùỉc K SFCT
(Sociếte Francaise des Charboneges du TonKin) ca
Phấp – cố quy mư khai thấc than lúán nhêët Àưng
Dûúng.
Cưng viïåc àang tiïën hânh mưåt cấch khêín trûúng
thò ngây 22.7.1932 Bẩch Thấi Bûúãi lïn cún àau
tim dûä dưåi. Linh tđnh bấo trûúác cố mưåt àiïìu khưng
hay àang dêìn dêìn àïën. D àang nghểt thúã nhûng
ưng côn kõp múã mùỉt nhòn qua cấc bẫng hiïåu ca
tâu ca ngûúâi Hoa, ngûúâi Phấp àang treo trong
phông. Chao ưi! Chûáng tđch ca mưåt thúâi lûâng lêỵy
vêỵn côn uy nghi vâ àem lẩi cho ưng mưåt niïìm tin,
mưåt sûác mẩnh lẩ thûúâng. Ưng móm cûúâi. Mưåt n
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 147146 BẨCH THẤI BÛÚÃI
cûúâi mận nguån. Nhû n cûúâi ca ngûúâi thy th
trúã vïì bïën búâ bònh n sau nhûäng ngây xưng pha
sống giố trng dûúng. Lêëy hïët sûác bònh sinh, ưng
dùån dô cấc con vâ nhûäng ngûúâi têm phc tûâng gùỉn
bố:
- Ta côn phẫi phêën àêëu àïí cho ngổn cúâ ca cưng
ty ngûúâi Viïåt Nam ta phêët phúái trïn nùm chêu bưën

biïín, àïí cẫ thïë giúái biïët àïën tâi trđ ca con ngûúâi
Viïåt Nam.
Trùn trưëi xong àiïìu têm huët nhêët, Bẩch Thấi
Bûúãi xi tay nhùỉm mùỉt. Con ngûúâi tiïn phong
trïn con àûúâng “chêën hûng thûúng trûúâng, cưí
àưång thûåc nghiïåp”, tiïu biïíu cho ca giúái doanh
nghiïåp tû sẫn dên tưåc nûúác Nam trong nhûäng
nùm àêìu thïë k XX àậ vïì cội thiïn thu, thổ 58
xn. Ngây 28.7.1932 ưng àûúåc an tấng tẩi súã mỗ
than Bđ Chúå (Quẫng n), gêìn ni n Tûã – cấch
Hẫi Phông chûâng nùm chc cêy sưë.
Thûúng tiïëc Bẩch Thấi Bûúãi, nhiïìu trđ thûác,
doanh nhên bêëy giúâ àậ bây tỗ niïìm cẫm phc sêu
sùỉc. Ưng Hưåi trûúãng Hưåi khai Trđ Tiïën Àûác àậ àổc
àiïëu vùn: “Ưng lâ mưåt nhâ thûåc nghiïåp nhûng rêët
nhiïåt thânh vïì cấc cưng viïåc xậ hưåi. Phâm cưng
cåc gò tỗ ra cấi nghơa àoân thïí, cấi chđ húåp qìn
ca ngûúâi mònh, ưng cng sưët sùỉng mâ tấn thânh.
Ưng mën cho ngûúâi Nam ta cng biïët hưåi hổp
nhau àïí mûu tđnh nhûäng viïåc cưng đch nhû ngûúâi
cấc nûúác, khỗi mang tiïëng lâ mưåt dên tưåc rúâi rẩc,
khưng biïët tûúng thên tûúng ấi vúái nhau. Búãi thïë
nïn khi mêëy anh em àưìng chđ bân mën lêåp mưåt
cấi àoân thïí lúán àïí tiïu biïíu cho qëc dên, ưng
vui vễ nhêån lúâi ngay, vâ liïìn xët tâi xët lûåc, cưí
àưång cho thânh
Nûúác Nam ta vêỵn mang tiïëng lâ mưåt nûúác vùn
nhûúåc, khưng à tû cấch ra cẩnh tranh vúái cấi àúâi
thûåc nghiïåp nây. Ưng àem cấi tâi doanh nghiïåp,
cấi chđ kiïn gan mâ tỗ cho thiïn hẩ biïët rùçng An

Nam cng cố ngûúâi cố trđ khưn, cố nghõ lûåc, kinh
l àûúåc nhûäng sûå nghiïåp lúán vïì cưng thûúng,
chùèng kếm gò ngûúâi ngoâi. Mâ ưng lâm àûúåc thânh
cưng, khiïën cho thiïn hẩ phẫi phc.
Cấi sûå nghiïåp kinh doanh ca ưng, cấi nhên
cấch gan gốc mẩnh bẩo ca ưng, cấi àûác tđnh kiïn
nhêỵn cêìn c ca ưng thûåc àấng lâm gûúng cho
qëc dên noi theo.
Nhûng àấng phc hún lâ cấi chđ khđ ca ưng, vò
ưng khưng phẫi lâ nhâ doanh nghiïåp thûúâng. Ưng
thy chung vêỵn mang nùång mưåt têëm lông vò nûúác,
vò nôi, ai biïët ưng cng phẫi cưng nhêån nhû vêåy.
Cho nïn hêåu thïë bònh tơnh mâ xết lẩi cưng
nghiïåp ca ưng, têët khưng ngêìn ngẩi mâ phï mưåt
cêu rùçng: Hổ Bẩch thêåt lâ mưåt bêåc vơ nhên úã àêët
Bùỉc, mưåt bêåc trûúång phu trong thûúng trûúâng”.
Than ưi!
Mêy múâ cûãa Cêëm
Giố lẩnh ngân n
Ưng Bẩch nay àậ theo mêy theo giố mâ ài vïì núi
mỗ c bïën xûa ”.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 149148 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Chûúng kïët.
NGÛÚÂI BIÏËN TÛ DUY
THÂNH HIÏÅN THÛÅC
Phong trâo àưíi múái xët phất tûâ cấc trđ thûác cêëp tiïën nhûäng
nùm àêìu thïë k XX àậ àẩt àïën àónh cao khi Bẩch Thấi Bûúãi
cưng khai biïën têët cẫ nhûäng tû tûúãng, l lån vâ sấch vúã ca
hổ thânh hiïån thûåc. Ưng àậ gốp phêìn thưíi lìng giố lẩ vâo xậ
hưåi thìn nưng, vâo tinh thêìn nhûúåc tiïíu, vâo tiïëng kïu trêìm

ët ca mưåt dên tưåc Mưåt khất vổng àưíi thay, cûúâng mẩnh
khưng thua kếm bêët cûá mưåt giưëng nôi nâo khấc
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 151150 BẨCH THẤI BÛÚÃI
NHÛÄNG NGÛÚÂI ÀÛÚNG THÚÂI
Thúâi àố, phûúng ngûä Nam K cố cêu “Nhêët Sơ,
nhò Phûúng, tam Xûúâng, tûá Àõnh”.
“Nhêët Sơ” tûác Lï Phất Àẩt, thã nhỗ àûúåc mưåt
linh mc gûãi sang Pếnang hổc tiïëng Latinh, nhûng
do trng tïn vúái thêìy nïn àưíi tïn Sơ. Cú hưåi lâm
giâu lâ sau trêån bậo nùm Giấp Thòn (1904) tẩi Nam
K nưng dên xiïu tấn, rång àêët bỗ hoang, khưng
ngûúâi cây cêëy nïn chđnh quìn thûåc dên Phấp
phất mậi rång àêët vư thûâa nhêån vúái giấ rễ, vïì
sau mua chûác hâm nïn àûúåc gổi Huån Sơ. Cố àiïìu
th võ, con gấi t Huån Sơ lâ Lï Thõ Bònh lêëy mưåt
hâo ph úã Gô Cưng lâ Nguỵn Hûäu Hâo, sinh ra
Nguỵn Hûäu Thõ Lan. Vïì sau cư Lan àûúåc Bẫo Àẩi
chổn lâm vúå vâ trúã thânh Nam Phûúng hoâng hêåu.
“Nhò Phûúng” tûác Tưíng àưëc Phûúng, tïn thêåt Àưỵ
Hûäu Phûúng (1840-1914). Do cưång tấc vúái thûåc
dên Phấp nïn àûúåc thùng Tri huån, Àưëc ph sûá
rưìi thùng hâm Tưíng àưëc, tûâng àûúåc thûúãng Tam
àùèng bưåi tinh, ên sng tưåt bûåc. Sau khi àûúåc Phấp
cho khêín trûng 222,3 mêỵu rång àêët, Phûúng
“phêët’ lïn rêët nhanh vâ trúã nïn giâu cố, nhêåp lâng
Têy. Phûúng biïët đt nhiïìu chûä Hấn, bêåp bể àûúåc
àưi cht tiïëng Têy vâ lẩi thđch lâm thú! Trong nhâ
ca Phûúng cố treo bûác hoânh vâ thấch ai lâm vïë
àưëi lẩi hoân chónh nhêët thò àûúåc thûúãng tiïìn:
Àêët Chúå Lúán cố nhâ hổ Àưỵ. Àưỵ mưåt nhâ

ng phc tam àa
Dng ca Phûúng lâ khoe mệ nùm con trai
Chún, Trđ, Thinh, Võ, Chêín vâ ba gấi Sanh, Nhên,
Dêìn àïìu thânh àẩt. Trong sưë nhûäng ngûúâi con ca
Phûúng, cố lệ àïën nay Võ – àẩi y phi cưng Phấp,
vêỵn côn ngûúâi nhúá tïn, vò mưåt thúâi trûúâng Cú khđ
chêu Ấ tẩi Sâi Gôn (nay lâ trûúâng K thåt Cao
Thùỉng - TP.Hưì Chđ Minh) mang tïn Àưỵ Hûäu Võ (!?).
Cùm ghết kễ ra húåp tấc vúái “tên trâo” àân ấp
phong trâo khấng chiïën, nay giâu cố húåm mònh,
tûúng truìn trûúác cêu àưëi trïn danh sơ Nam K -
c Phan Vùn Trõ àậ lâm lẩi vïë àưëi:
C lao Rưìng cố l thùçng phun. Phun mưåt
l cûãu trng bất nhậ.
“Phun” trng êm vúái “phung” theo cấch phất
êm ca ngûúâi Nam Bưå. Àem “nhâ hổ Àưỵ” mâ àưëi
vúái “l thùçng phung” (lâ l ci, hi – mưåt cùn bïånh
nan y thúâi àố, ai nêëy àïìu trấnh xa) thò quẫ àưåc àõa.
“Tam Xûúâng” tûác L Tûúâng Quan, tïn tc lâ
Xûúâng, thûúâng àûúåc gổi Bang Xûúâng hóåc Hưå
Xûúâng. Hổc xong trûúâng thưng ngưn, Xûúâng cưång
tấc vúái Phấp nhûng lẩi xin vïì hûu non lc múái
ngoâi 30. Dûåa vâo thïë lûåc ca Phấp, Xûúâng bûúác
vâo thõ trûúâng mua bấn àêët vâ nùỉm àưåc quìn la
gẩo vâ cấc ngìn lúåi khấc tûâ àưìng bùçng sưng Cûãu
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 153152 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Long àûa vïì Sâi Gôn nïn nhanh chống giâu s!
Lc nhùỉm mùỉt vïì núi chđn sëi, Xûúâng àûúåc vúå xêy
mưå lúán bùçng àấ xanh “hao phđ hún bẩc mn”. Tâi
sẫn àïí lẩi nhiïìu nhûng do con cấi tranh giânh, cêëu

xế, chia chấc chùèng bao lêu “ca thiïn trẫ àõa”!
“Tûá Àõnh” tûác bấ hưå Trêìn Hûäu Àõnh lâm giâu
bùçng cấch múã tiïåm cêìm àưì, kinh doanh àêët àai,
xët khêíu vẫi súåi nhúâ gùåp thúâi nïn giâu to. Ngưi
biïåt thûå ca Àõnh xûa nùçm úã chưỵ chúå Kim Biïn -
Bònh Têy hiïån nay. Trûúác khi vïì sëi vâng, bấ hưå
Àõnh àïí lẩi nhiïìu tiïìn ca, nhûng con chấu khưng
biïët giûä, “ngưìi mất ùn bất vâng”, chùèng bao lêu tâi
sẫn cng sẩch sânh sanh!
Ngoâi cêu trïn, trong dên gian úã àêët Sâi Gôn xûa
cng cố cêu tûúng tûå “Nhêët Hỗa, nhò Àâm, tam
Xûúâng, tûá Đch”; hóåc “Ài tâu ch H, úã phưë ch
Hỗa”.
“Nhêët Hỗa” tûác Hoâng Trổng Sinh (1845-1901),
gưëc ngûúâi Phc Kiïën (Trung Hoa), khi giâu cố gia
nhêåp lâng Têy mang tïn Jean Hui Bon Hoa. Lc
múái khúãi nghiïåp, ch Hỗa hn hẩp vúái ngûúâi Phấp
chun khụëch trûúng cấc tiïåm cêìm àưì nïn “phêët”
nhanh chống! Tiïìn lẩi àễ ra tiïìn, ch Hỗa kinh
doanh bêët àưång sẫn vâ cêët nhâ cho thụ, múã Cưng
ty Hui Bon Hoa. Hiïån nay, khu tûá giấc Phố Àûác
Chđnh - Nguỵn Thấi Bònh - Lï Thõ Hưìng Gêëm -
Calmette ngun lâ àêët ca ch Hỗa; hóåc nhâ
thûúng Tûâ D àûúåc xêy nùm 1938- 1939 lâ phêìn
àêët hiïën ca ch Hỗa
“Nhò Àâm” tûác Quấch Àâm (1863-1937), dêëu
tđch côn àïí lẩi cho àïën ngây nay lâ chúå Bònh Têy
do ưng bỗ tiïìn ra xêy cêët vâ dậy nhâ quanh chúå.
Trûúác àố, nhûäng ngûúâi Hoa di cû sang Viïåt Nam
àậ lêåp ra mưåt cấi chúå (tẩi àõa àiïím Bûu àiïån Chúå

Lúán ngây nay) lúán nhêët thúâi àố nïn dên chng gổi
lâ Chúå Lúán, chúå nây hònh thânh vâo khoẫng nùm
1679 àïën 1731. Nùỉm àûúåc nhu cêìu bûác xc ca
tiïíu thûúng, nùm 1928, Quấch Àâm bỗ tiïìn ra
mua mưåt khu àêët rưång 26.357 mết vng úã thưn
Bònh Têy àïí xêy dûång mưåt chúå múái. Chúå khai
trûúng ngây 14.3.1930, ta quen gổi lâ chúå Bònh
Têy hóåc Chúå Lúán múái. Trong chúå nây, trûúác nùm
1975, cố dûång tûúång àưìng Quấch Àâm, nay khưng
côn nûäa. Lc giâu cố, ngoâi viïåc lêåp hậng Thưng
Hiïåp kinh doanh tâu chúã khấch àûúâng biïín, Àâm
côn àûáng ra bẫo lậnh cho con núå ngên hâng àïí ùn
hoa hưìng
“Ch H” cng lâ ngûúâi giâu s, cố tâu chẩy
khùỉp Nam K lc tónh, cưng cåc kinh doanh chó
nhùçm àẩt mc àđch lâm giâu, thu vến cho riïng
mònh nïn khưng ai bìn nhúá àïën tïn thêåt lâ gò!
Nưëi gốt nhûäng àẩi gia trïn, tẩi Sâi Gôn trong
nhûäng nùm 1954-1975, ta thêëy côn nhûäng doanh
nghiïåp khấc cng giâu cố khưng kếm vúái nhiïìu
ngânh nghïì kinh doanh khấc nhau nhû Hoâng
Kim Quy (kệm gai), Mậ H (la gẩo), La Thânh
Nghïå (dûúåc phêím), L Long Thên (sùỉt phïë thẫi),
Trêìn Thânh (bưåt ngổt), Trûúng Vơ Nhiïn (xët
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 155154 BẨCH THẤI BÛÚÃI
nhêåp phim), Lêm Hụ Hưì, Nguỵn Têën Àúâi (tđn
dng, ngên hâng), Vûúng Àẩo Nghơa (kem àấnh
rùng), Trûúng Vùn Khưi (xâ phông bưåt), Nguỵn
Cưng Kha (hốa chêët) v.v
Àûúng thúâi vúái Bẩch Thấi Bûúãi ta thêëy nưíi lïn

nhiïìu nhâ tû sẫn nhû Trûúng Vùn Bïìn, Nguỵn
Hûäu Thu, Ngư Tûã Hẩ, Hưì Tấ Bang, Lï Phất An,
Nguỵn Vùn Ca, Nguỵn Sún Hâ Nhûng chó rưìi
dùm ba ngûúâi àûúåc hêåu thïë ngûúäng mưå nhúá àïën,
trong àố nưíi bêåt nhêët cố Bẩch Thấi Bûúãi.
BÂI HỔC CHO HÊÅU THÏË
Vêåy àêu lâ bâi hổc thûúng trûúâng tûâ sûå nghiïåp
kinh doanh ca Bẩch Thấi Bûúãi?
Ta cố thïí nhêån ra, bẫn lơnh ca ưng àậ thïí hiïån
úã chđn bâi hổc: dấm ài bùçng àưi chên ca mònh,
dấm têån dng thúâi cú, dấm tin ngûúâi, dấm tiïëp thu
Tên thû, dấm vêån dng tinh thêìn u nûúác, dấm
cẩnh tranh àïën cng, dấm sấng tẩo, dấm múã rưång
thõ trûúâng kinh doanh vâ dấm ài lẩi tûâ àêìu.
Nhûäng bâi hổc nây àïën nay vêỵn chûa lưỵi thúâi.
Trong sûå nghiïåp ca ưng, àấng lûu vâ ghi
nhêån lâ úã chưỵ, bùçng tâi nùng, kinh nghiïåm trïn
thûúng trûúâng Bẩch Thấi Bûúãi àậ gốp phêìn tđch
cûåc thay àưíi cấi nhòn khưng thiïån cẫm vïì doanh
nhên trong nhûäng nùm àêìu thïë k XX. Nïëu cấc
nhâ nho cêëp tiïën, cấc nhâ Têy hổc cố cưng cưí v,
hư hâo, tun truìn cho mưåt tû tûúãng múái thò úã
Bẩch Thấi Bûúãi cng nhiïìu nhâ tû sẫn dên tưåc lẩi
cố cưng biïën nố thânh hiïån thûåc, thânh nhûäng viïåc
lâm c thïí.
Khi xết mưåt nhên vêåt khưng thïí tấch ra ngoâi khưng
khđ chđnh trõ vâ bưëi cẫnh xậ hưåi àûúng thúâi. Àïí thêëy
àûúåc vai trô to lúán ca hổ, ta hậy àổc bâi viïët “Nghïì
bn dûúái mùỉt ngûúâi Viïåt” ca nhâ nghiïn cûáu Àâo
Hng: “Nïëp nghơ coi rễ nghïì bn, cố lệ àậ tưìn tẩi

tûâ lêu trong têm thûác ngûúâi Viïåt. ÚÃ àêy cố hai l do:
mưåt lâ do nhûäng thânh kiïën nghïì nghiïåp ca chng
ta; hai lâ do chđnh bẫn thên nghïì bn gêy nïn, ngûúâi
ài bn khưng coi àố lâ mưåt nghïì cao qu. Giúã lẩi bưå
sûu têåp truån cưí tûúng àưëi hoân chónh
Kho tâng
truån cưí tđch Viïåt Nam
ca Nguỵn Àưíng Chi – ta
thêëy trong sưë mưåt trùm sấu chc truån chó cố hai
truån nối àïën nhên vêåt lấi bn. Àố lâ truån
M
Lûúâng
vâ
Àưìng tiïìn Vẩn Lõch
, mâ cẫ hai truån àïìu
nối àïën cấi xêëu xa ca nhûäng ngûúâi ài bn. Trong
khi àố, nïëu so sấnh vúái bưå truån cưí
Nghòn lễ mưåt
àïm
ca vùn hổc Ấ Rêåp, thò ta thêëy nhên vêåt lấi bn
cố mùåt khùỉp núi, mâ hổ lâ nhûäng ngûúâi àấng kđnh,
àẩi diïån cho àûác tđnh: trung thûåc, dng cẫm, khưn
ngoan, cố hổc.
Mưåt nhâ nghiïn cûáu vùn hổc Viïåt Nam úã M, gêìn
àêy cố lâm mưåt bẫng phên loẩi cấc truån Nưm
khuët danh thïë k XVII, cùn cûá theo àïì tâi ca
truån àậ xïëp ra cấc loẩi sau: truån cố xu hûúáng
chđnh trõ, truån phong tc, truån vïì khất vổng
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 157156 BẨCH THẤI BÛÚÃI
ca ph nûä, truån tònh chung thy, truån anh

hng, truån cố xu hûúáng Phêåt giấo, truån têm l,
truån hâi, truån dõ thûúâng, truån lõch sûã. Ngûúâi
ta chó thêëy trong nhûäng truån nây cấc nhên vêåt
nho sơ, quan lẩi, cung nûä, chinh ph, nhâ nưng vâ
tiïìu phu, tuåt nhiïn khưng cố mùåt nhâ bn. Cố
lệ tïn lấi bn duy nhêët cố mùåt trong truån thú
lâ “thùçng bấn tú” trong Truån Kiïìu, lẩi lâ mưåt kễ
gêy tai hổa cho dên lânh.
Cën V trung ty bt ca Phẩm Àònh Hưí lâ têåp
bt k hiïëm hoi trong kho sấch vùn hổc Viïåt Nam
nối àïën sinh hoẩt àư thõ úã Thùng Long cëi thïë k
XVIII. Trong têåp nây, ưng àïì cêåp àïën hoẩt àưång
bn bấn úã kinh thânh nhû lâ nhûäng chuån lûâa
àẫo vâ ùn cùỉp. Bẫn thên tấc giẫ, tuy theo cha mể
lïn kinh thânh tûâ nhỗ, nhûng khưng bao giúâ tûå
nhêån mònh lâ ngûúâi thõ thânh. Ưng cûá ln nhùỉc
àïën cấi lâng qụ xa xưi núi ưng ra àúâi vúái àêìy nưỵi
luën tiïëc. Ưng khưng hïì tûå hâo àûúåc lâm ngûúâi
dên chưën kinh àư. Cấi têm l coi khinh thânh thõ,
coi rễ nghïì bn ca têìng lúáp nho sơ, têët ẫnh
hûúãng lúán àïën àa sưë dên chng.
Cêìn nối thïm rùçng vò khưng cố têìng lúáp thûúng
nhên lúán, cố mưåt nïëp sưëng riïng, mưåt têm l riïng,
tấc àưång àïën àúâi sưëng chung ca xậ hưåi, nïn àư
thõ Viïåt Nam xûa vêỵn giûä truìn thưëng sinh hoẩt
ca lâng xậ, vúái hưåi hê àònh àấm quen thåc vúái
ngûúâi nưng dên. Nïëp sưëng àư thõ, mùåc dêìu àậ
hònh thânh úã Trung Qëc tûâ àúâi Tưëng, vêỵn khưng
cố ẫnh hûúãng àïën nûúác ta. Cho àïën cëi thïë k
XlX, chng ta vêỵn chûa cố nhûäng loẩi hònh sinh

hoẩt àùåc th ca àư thõ nhû sên khêëu chun
nghiïåp, tiïíu thuët, hưåi hổa Vâ nïëu nhû loẩi
truån phiïu lûu vâ du k lâ sẫn phêím ca nhûäng
nhâ thấm hiïím – mâ trûúác hïët lâ nhûäng nhâ bn
– àûúåc phất triïín súám úã nhûäng dên tưåc bn bấn
giỗi nhû ngûúâi Trung Hoa, ngûúâi Anh, ngûúâi Hâ
Lan, ngûúâi Ẫrêåp thò úã nûúác ta, àïën têån ngây nay,
hònh nhû vêỵn côn vùỉng bống.
Cấi têm l coi rễ nghïì bn àố àậ khiïën chng
ta khưng xêy dûång àûúåc cho mònh mưåt truìn
thưëng tưët àểp trong viïåc bn bấn. Chng ta thiïëu
mưåt cú súã àẩo l ca nghïì bn, mâ thêåm chđ côn
coi nghïì bn lâ àưìng nhêët vúái sûå lûâa lổc. Àố cng
lâ mưåt biïíu hiïån ca têm l tiïíu thûúng, chó nghơ
àïën viïåc kiïëm lúâi bùçng mấnh khốe th àoẩn,
khưng cố mưåt têìm nhòn xa trong kinh doanh ”
(Xûa & nay sưë 4(05) thấng 7.1995).
Trong bưëi cẫnh nhû thïë, Bẩch Thấi Bûúãi sau khi
tiïëp thu Tên thû, ưng àậ mẩnh dẩn àûáng ra kinh
doanh thânh cưng trong nhiïìu lơnh vûåc. Khi qëc
dên thay àưíi cấch àấnh giấ, nhòn nhêån vai trô ca
doanh nhên trong nûúác thò àêu lâ àống gốp lúán
nhêët ca ưng?
Àiïìu cưët lội nây, ta cố thïí thêëy qua bâi hổc “dấm
vêån dng tinh thêìn u nûúác” mâ ưng àậ khúãi
xûúáng trûúác nhêët. Nïëu khưng thiïån cẫm vúái nghïì
bn, khưng thay àưíi quan niïåm vïì nghïì bn thò
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 159158 BẨCH THẤI BÛÚÃI
liïåu qëc dên cố ng hưå ưng mưåt cấch mẩnh mễ,
àưìng lông nhû thïë khưng? Àânh rùçng, trong sûå

ng hưå nây côn cố tinh thêìn tûúng thêìn tûúng trúå,
nghơa àưìng bâo, ngûúâi trong mưåt nûúác Nhûng
nïëu tû cấch kinh doanh, àẩo àûác kinh doanh ca
ưng ài ngûúåc lẩi nhûäng àiïìu àậ nối thò liïåu cố
thuët phc àûúåc lông tin ca àưìng bâo?
Thïm mưåt kinh nghiïåm sưëng côn, mưåt bâi hổc
qu bấu ca Bẩch Thấi Bûúãi àïí lẩi cho àúâi sau
chđnh lâ suy nghơ ca ưng vïì mc tiïu lâm giâu.
Nïëu chó bo bo thu vến àïí giâu nûát àưë àưë vấch, thu
vến cho riïng cấ nhên mònh nhû biïët bao nhâ tû
sẫn khấc, thò ngây nay khưng mêëy ai bìn nhùỉc
àïën tïn tíi ca ưng nûäa, búãi cấi giâu êëy nghơ cho
cng cng chó lâ “giâu nhû Thẩch Sng” mâ thưi.
Sûå nghiïåp lâm giâu ca ưng bïìn vûäng, ngây câng
phất àẩt vò ưng biïët àùåt mc tiïu kinh doanh trong
nhu cêìu vâ lúåi đch chung ca cưång àưìng. Qua àố,
ưng mën chûáng minh cho ngûúâi nûúác ngoâi thêëy
rùçng, ngûúâi nûúác Nam ta khưng thua kếm ai trïn
thûúng trûúâng. Ngûúâi nûúác Nam cố thïí sấnh vai
vúái cấc nûúác nùm chêu trïn nhiïìu lơnh vûåc. Khi
Bẩch Thấi Bûúãi àùåt mc tiïu cao cẫ êëy trong lơnh
vûåc kinh doanh, xưng pha trïn thûúng trûúâng thò
khưng chó àûúng thúâi, mâ hêåu thïë cng phẫi
ngûúäng mưå vâ khêm phc bẫn lơnh, chđ ca ưng.
Bâi hổc nây rêët cố nghơa thúâi sûå cho giúái doanh
nhên Viïåt Nam trong bưëi cẫnh toân cêìu hốa nhû
hiïån nay.
PH LC