Khẳng định doanh tài nước Việt doc

KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TAÂI NÛÚÁC VIÏÅT 1
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 32 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Têåp sấch nây lâ mưåt phêìn trong bưå sấch ÀẨO KINH DOANH VIÏÅT NAM
VÂ THÏË GIÚÁI. Vâ bưå sấch nây lâ kïët quẫ ca dûå ấn nghiïn cûáu mang
tïn Ài tòm Àẩo Kinh doanh ca Viïåt Nam vâ Thïë giúái do cấc chun
gia ca PACE cng mưåt sưë tấc giẫ phưëi húåp thûåc hiïån.
PACE giûä bẫn quìn
Copyright©2007 by PACE
Bưå sấch àậ àûúåc àùng k bẫn quìn, mổi thưng tin xin vui lông gûãi vïì:
PACE
Tôa nhâ PACE
341 Nguỵn Trậi, Qån 1
TP. Hưì Chđ Minh, Viïåt Nam
Email:
In lêìn thûá nhêët tẩi TP.HCM, do Nhâ xët bẫn Trễ êën hânh.
Tấc giẫ têåp sấch: Lï Minh Qëc
(mưåt phêìn ca dûå ấn) vâ cấc chun gia ca PACE
Giấm àưëc àiïìu phưëi dûå ấn: Trêìn V Ngun
Nhốm biïn têåp vâ àiïìu phưëi dûå ấn: Trêìn V Ngun
Nguỵn Dûúng Hiïëu
Nguỵn Hưìng Dung
Nguỵn Thõ Hâ
Nguỵn Vùn Tiïën Hng
ÀẨO KINH DOANH VIÏÅT NAM VÂ THÏË GIÚÁI
Bẩch Thấi Bûúãi
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT
Lï Minh Qëc vâ cấc chun gia ca PACE
Chòu trách nhiệm xuất bản: Ts. Quách Thu Nguyệt
Biên tập: Kim Tuyến
Bìa: Hữu Bắc

Sửa bản in: Nguyễn Phước
Kỹ thuật vi tính: Mai Khanh + Thanh Hà
NHÀ XUẤT BẢN TRẺ
161B Lý Chính Thắng - Quận 3 - Thành phố Hồ Chí Minh
ĐT: 9316289 - 9316211 - 8465595 - 8465596 - 9350973
Fax: 84.8.8437450 - E-mail: nxbtre@ hcm.vnn.vn
Website:
CHI NHÁNH NHÀ XUẤT BẢN TRẺ TẠI HÀ NỘI
20 ngõ 91, Nguyễn Chí Thanh, Quận Đống Đa - Hà Nội
ĐT & Fax: (04) 7734544
E-mail: vanphongnxbtre@ hn.vnn.vn
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 54 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Nhốm chun gia, nhốm àiïìu phưëi, nhốm tấc giẫ vâ nhốm biïn têåp ca
dûå ấn nghiïn cûáu Ài tòm Àẩo Kinh doanh Viïåt Nam vâ Thïë giúái xin
chên thânh cẫm ún cấc cưng ty, cú quan, àún võ vâ cấc cấ nhên àậ nhiïåt
tònh hưỵ trúå thưng tin, tû liïåu trong viïåc triïín khai dûå ấn nghiïn cûáu vâ
thûåc hiïån têåp sấch nây.
Mc lc
Cng bẩn àổc,
KIÏËM TIÏÌN HAY PHNG SÛÅ XẬ HƯÅI? 7
Lúâi nối àêìu 13
Chûúng I.
ÀI TRÏN ÀƯI CHÊN CA CHĐNH MỊNH 17
Thúâi loẩn 18
Nưỵi lông 21
“Tưi àậ nhòn thêëy con àûúâng!” 24
Chûúng II.
MÚÃ LƯËI 29
Ngûúâi Phấp, hổ cêìn gò? 30
Àưìng vưën àêìu tiïn 36

Chûúng III.
DNG NHÊN 41
Thêët bẩi àêìu tiïn 42
“Dng nhên nhû dng mưåc” 48
Chûúng IV.
ÀỐN GIỐ CANH TÊN 55
“tên thû” tónh thûác 56
Sûå hổc 61
Chûúng V.
TÙNG NHIÏÅT CHO TINH THÊÌN DÊN TƯÅC 69
ët Kïu sao àïí sûå thuìn bê cho thiïn hẩ? 70
Phẫi tiïn phong! 74
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 76 BẨCH THẤI BÛÚÃI
KIÏËM TIÏÌN HAY PHNG SÛÅ XẬ HƯÅI?
Bưå sấch mâ bẩn àổc àang cêìm trïn tay lâ kïët quẫ
ca dûå ấn nghiïn cûáu mang tïn Ài tòm Àẩo Kinh
doanh ca Viïåt Nam vâ Thïë giúái do Tưí húåp Giấo dc
PACE thûåc hiïån trong sët 14 thấng vûâa qua.
Chng tưi àùåt tïn cho bưå sấch nây lâ Àẩo Kinh
doanh Viïåt Nam vâ Thïë giúái vúái mong mën àûúåc
chia sễ cng bẩn àổc, àùåc biïåt lâ bẩn àổc doanh nhên
vâ bẩn àổc quan têm àïën kinh doanh, nhûäng kiïën giẫi
vïì hâng loẩt cấc cêu hỗi nhû: “Kinh doanh lâ gò?”,
“Doanh nhên lâ ai?”, “Àêu lâ ‘àẩo’ ca nghïì kinh
doanh?” vâ “Tẩi sao kinh doanh lâ mưåt nghïì cao qu
vâ xûáng àấng àûúåc xậ hưåi tưn vinh?”
Àưåi ng chun gia ca PACE cng cấc cưång sûå àậ
nghiïn cûáu cåc àúâi vâ sûå nghiïåp ca 25 doanh nhên
huìn thoẩi, àïën tûâ 25 têåp àoân kinh doanh dêỵn àêìu
trong nhûäng bẫng xïëp hẩng doanh nghiïåp trïn toân thïë

giúái, nhùçm tòm kiïëm “cấi àẩo”, cấi triïët l cưët lội trong
kinh doanh ca hổ. Mc àđch lâ àïí l giẫi xem vò sao
hổ lâ nhûäng ngûúâi kiïëm tiïìn nhanh nhêët, kiïëm tiïìn
nhiïìu nhêët vâ kiïëm tiïìn bïìn vûäng nhêët thïë giúái, àưìng
thúâi hổ lẩi àûúåc xậ hưåi àùåc biïåt kđnh trổng?
Phên tđch tûâng chùång àûúâng, tûâng mưëc sûå nghiïåp,
tûâng bûúác thùng trêìm ca nhûäng huìn thoẩi doanh
nhên nây, chng tưi àậ àc kïët àûúåc nhûäng nết chung
Chiïën cåc trïn “thûúng thuìn” 76
“Ngûúâi Viïåt ng hưå ngûúâi Viïåt!” 81
Chûúng VI.
“HÛÚÁNG” VÂ “ÀÛÚÂNG” 91
Ngổn cúâ “Giang hẫi ln thuìn” 92
Danh, tiïìn vâ khất vổng 102
Chûúng VII.
“LÂM RA CA CẪI LÂ MƯÅT ÀẨO L LÚÁN!” 105
Nhûäng chiïëc thuìn mang tïn anh hng dên tưåc
106
Khấch hâng cêìn gò? 112
Sûá mïånh Bònh Chín 115
“Cha sưng” xûá Bùỉc K 120
Chûúng VIII.
GIONG BÌM RA BIÏÍN LÚÁN 125
Sûá mïånh cưång àưìng 126
Tinh thêìn “cưng lïå” 131
Chûúng IX.
PHT CËI ÚÃ THÛÚNG TRÛÚÂNG 137
Sống giố thúâi cåc 138
Khất vổng trùm nùm: Kïët nưëi ngûúâi Viïåt! 144
Chûúng kïët.

NGÛÚÂI BIÏËN TÛ DUY THÂNH HIÏÅN THÛÅC 149
Nhûäng ngûúâi àûúng thúâi 150
Bâi hổc cho hêåu thïë 154
Ph lc
Cng bẩn àổc
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 98 BẨCH THẤI BÛÚÃI
nhêët, nối chđnh xấc hún, lâ nhûäng ëu tưë khiïën hổ trúã
nïn vơ àẩi, trúã thânh nhûäng doanh nhên huìn thoẩi.
Àố lâ sûå khao khất, lâ niïìm àam mï mưåt cấch mậnh
liïåt àïí sấng tẩo, àïí àem àïën thêåt nhiïìu giấ trõ múái
cho cåc sưëng vâ cho xậ hưåi. Hổ àậ thûåc hiïån àûúåc
àiïìu àố bùçng viïåc cưëng hiïën cẫ cåc àúâi mònh lêỵn viïåc
truìn àẩt, dêỵn àûúâng cho hêåu thïë.
Trong lúâi àêìu nây ca bưå sấch, chng tưi cng mën
kïí lẩi vúái qu võ mưåt vâi cêu chuån vâ mưåt vâi so
sấnh mâ PACE ln tûå hâo khi tòm thêëy nố trong hânh
trònh Khất vổng Doanh trđ ca mònh trong sët nhûäng
nùm vûâa qua:
Bâ ch mưåt tiïåm tẩp hốa sët ngây khưng vui vò
bn bấn ïë êím. Nhûng sau nhûäng ngây thấng nhòn
vâo “mùỉt” khấch hâng, bâ chúåt nghơ: “Sao tưi khưng lâ
ngûúâi giẫi quët vêën àïì nhu ëu phêím cho cẫ xốm?”.
Vâ mổi chuån thay àưíi. Tûâ àố, nhiïìu gia àònh chûa
khấ giẫ trong khu phưë cố thïí mua mưåt, hai gối mò tưm
(mâ khưng cêìn phẫi mua cẫ thng mò), mưåt tếp bưåt
ngổt (mâ khưng cêìn phẫi mua cẫ gối bưåt ngổt). Bâ cố
thïí múã cûãa lc múâ sấng hay nûãa àïm, khi chùèng côn
núi nâo bấn hâng nûäa àïí àấp ûáng nhu cêìu “hïët chanh
àưåt xët” hóåc “nhâ khưng côn nûúác mùỉm”. Hay hún
nûäa, mổi ngûúâi chó “xểt” mưåt hai bûúác chên lâ cố ngay

nhûäng vêåt phêím cêìn thiïët nhêët cho gia àònh. Lẩi thïm
chuån giấ cẫ ca bâ so vúái chúå vâ siïu thõ cng
chùèng chïnh lïåch lâ bao. Ai cng àoấn ra kïët quẫ:
cûãa tiïåm sët ngây ngûúâi ra kễ vâo, bâ thò bấn hâng
ln tay vâ cûúâi nối ln miïång. Khưng chó tiïìn lậi thu
àûúåc tùng cao, mâ bâ côn cố “lúåi nhån” lúán nhêët lâ
sûå qu mïën ca mổi ngûúâi dânh cho mưåt ngûúâi biïët
kinh doanh nhû bâ.
Cêu chuån thûá hai vïì mưåt cú súã sẫn xët t sùỉt.
Ngûúâi ta thûúâng mua t ca cú súã nây vïì àïí àûång hưì
sú. Mưåt cú súã bế xđu rêët àưỵi bònh thûúâng thò liïåu cố
mang trong ngûúâi “sûá mïånh xậ hưåi”? Trong mưåt thúâi
gian dâi, cú súã hoẩt àưång cêìm chûâng, cho àïën mưåt
ngây ưng ch ca nố thay àưíi cấch nghơ: tưi khưng
“bấn t sùỉt” nûäa, mâ sệ “bấn giẫi phấp lûu trûä hưì sú
vùn phông”. Tûâ àố, ưng vâ àưìng sûå tiïën hânh nghiïn
cûáu àïí tẩo ra nhûäng cấi t sao cho cố thïí chưëng àûúåc
mưëi, mổt, chưëng thêëm, ngùn t nây thò cố khốa kiïn cưë
àïí àûång hưì sú quan trổng, ngùn t khấc thò khưng cêìn
khốa àïí dïỵ kếo ra kếo vâo Ưng cng chõu khố ài àïën
cấc vùn phông àïí nghiïn cûáu mâu sún, thay àưíi kđch
cúä, kiïíu dấng Thïë lâ sẫn phêím ca ưng côn thïm tđnh
nùng lâm àểp cho cẫ vùn phông ca cấc cưng ty. Chó
sau mưåt thúâi gian ngùỉn, cú súã ca ưng àậ lưåt xấc vâ
phất triïín rêët nhanh.
Nhû vêåy, doanh nghiïåp lúán hay nhỗ ty thåc vâo
vêën àïì xậ hưåi mâ hổ giẫi quët àûúåc. Bâ ch tẩp hốa
ca khu phưë nổ cng Sam Walton (ưng ch têåp àoân
bấn lễ lúán nhêët thïë giúái Wal-Mart) àïìu giẫi quët vêën
àïì mua sùỉm ca xậ hưåi thưng qua viïåc múã cûãa hâng

bấn lễ. Hổ chó khấc nhau vïì phẩm vi: xậ hưåi ca bâ
ch tiïåm tẩp hốa lâ mưåt khu phưë, côn xậ hưåi ca Sam
mang têìm cúä thïë giúái.
Àiïìu xậ hưåi quan têm khưng phẫi lâ doanh nghiïåp
àố kiïëm àûúåc bao nhiïu mâ lâ hổ àậ mang lẩi gò cho
cưång àưìng. Chùèng hẩn, trong khi tó ph Nhêåt, Toyoda
(“cha àễ” ca Toyota), vúái tinh thêìn ấi qëc àûúåc ngûúâi
Nhêåt xem nhû anh hng dên tưåc thò tó ph Nga,
Khodorkovsky (ưng ch ca Yukos), ưng ta lâ ai trong
mùỉt dên Nga thò chó ngûúâi Nga múái thêëu rộ. Sûå khấc
nhau nây cố lệ do cấch thûác kiïëm tiïìn ca hổ.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 1110 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Nghïì kinh doanh, xûa nay vêỵn thûúâng bõ hiïíu chó
nhû lâ nghïì “kiïëm tiïìn”. Nhûng thûåc chêët, khưng hïì
cố nghïì kiïëm tiïìn, búãi nghïì nâo thò cng kiïëm tiïìn
cẫ. Chùèng hẩn, låt sû kiïëm tiïìn bùçng viïåc hânh
nghïì låt, bấc sơ kiïëm tiïìn bùçng cấch chûäa bïånh cûáu
ngûúâi Vâ doanh nhên, ngûúâi hânh nghïì kinh doanh,
cng kiïëm tiïìn bùçng cấch lậnh àẩo mưåt doanh
nghiïåp vâ thưng qua doanh nghiïåp àố àïí giẫi quët
vêën àïì hay àấp ûáng nhu cêìu nâo àố ca xậ hưåi.
Nhûng àiïìu khấc biïåt ca nghïì kinh doanh lâ trong
quấ trònh hânh nghïì ca mònh doanh nhên khưng
hânh àưång mưåt cấch àún lễ mâ biïët kiïën tẩo ra cấc
chỵi giấ trõ. C thïí hún, hổ nùỉm lêëy mưåt doanh
nghiïåp vâ têåp húåp bïn mònh nhiïìu thânh viïn àïí
cng cưång hûúãng lẩi nhùçm hònh thânh mưåt sûác mẩnh
tưíng lûåc, tûâ àố tẩo ra nhiïìu giấ trõ hún cho xậ hưåi. Àố
cng chđnh lâ l do mâ nghïì kinh doanh thûúâng
kiïëm àûúåc nhiïìu tiïìn hún so vúái nhûäng nghïì khấc vâ

vêỵn àûúåc cưång àưìng xậ hưåi ng hưå.
Nghiïn cûáu 25 huìn thoẩi doanh nhên thïë giúái cho
thêëy, d cố quấ nhiïìu sûå khấc biïåt nhûng hổ àïìu cố
chung mưåt tû tûúãng ch àẩo: “Kinh doanh lâ phng sûå
xậ hưåi”. Hay nối mưåt cấch àêìy à hún, “Kinh doanh lâ
kiïëm tiïìn bùçng cấch phng sûå xậ hưåi, bùçng cấch dng
sẫn phêím hay dõch v nhû lâ phûúng tiïån àïí giẫi
quët nhûäng vêën àïì ca xậ hưåi vâ lâm cho cåc sưëng
trúã nïn tưët àểp hún”.
Cấi “àẩo” kinh doanh nây àậ àûúåc hổ quấn triïåt
ngay tûâ bíi àêìu khúãi nghiïåp àêìy gian khố cho túái lc
thânh cưng. Vâ sûå thêåt nây cng chđnh lâ l do gip
hổ kiïëm tiïìn nhanh nhêët, nhiïìu nhêët, bïìn nhêët, côn
bẫn thên hổ thò àûúåc xậ hưåi tưn vinh, nïí trổng, vâ rưìi
hổ ài vâo lõch sûã kinh doanh thïë giúái nhû nhûäng huìn
thoẩi, doanh nghiïåp ca hổ cng vơ àẩi vâ trûúâng tưìn.
Nhû vêåy, vúái mưåt têm thïë ln hûúáng vïì cưång àưìng,
ln khất khao lâm cho xậ hưåi quanh mònh (cố thïí nhỗ
gổn trong mưåt ngưi lâng hóåc rưång lúán bùçng cẫ mưåt
hïå mùåt trúâi) tưët àểp hún, chđnh hổ, nhûäng doanh nhên
(d lúán hay nhỗ, d “Têy” hay “Ta”, d “cưí” hay “kim”)
ln àûúåc xậ hưåi tưn vinh khưng phẫi vò sưë ca cẫi
khưíng lưì hổ kiïëm àûúåc, mâ vò nhûäng àống gốp vư giấ
ca hổ vâo sûå àưíi thay ca thïë giúái nây.
Song song vúái nhûäng doanh nhên lêỵy lûâng ca thïë
giúái, àiïìu khấc biïåt úã bưå sấch nây lâ chng tưi àậ
khúãi sûå hânh trònh tòm kiïëm nhûäng “huìn thoẩi
doanh nhên Viïåt Nam” àïí, nhû mưåt cưë gùỉng, “àõnh võ”
xem ưng cha ta ngây xûa àậ khúãi sûå kinh doanh nhû
thïë nâo. Vâ thêåt bêët ngúâ, trong lõch sûã Viïåt Nam àậ

tûâng cố nhûäng Lûúng Vùn Can, Bẩch Thấi Bûúãi,
Nguỵn Sún Hâ, Trõnh Vùn Bư vúái nhûäng tû tûúãng
kinh doanh cố thïí gêy ngẩc nhiïn cho àïën têån bêy giúâ.
Nhòn “Têy” sệ thêëy “Àưng”, soi “cưí” mâ ngêỵm túái
“kim”, àố lâ àiïìu mâ chng tưi, nhûäng ngûúâi thûåc hiïån
bưå sấch, mong mën àûúåc chia sễ. Bưå sấch nây cng
lâ mưåt cêu chuån, mưåt phấc thẫo cho bûác tranh toân
cẫnh sinh àưång vâ àêìy mâu sùỉc vïì doanh nhên thïë
giúái - nhûäng doanh nhên lâm thay àưíi thïë giúái, vâ vïì
mưåt thïë hïå doanh nhên tiïìn bưëi ca Viïåt Nam cấch
àêy gêìn mưåt trùm nùm lõch sûã - mưåt thïë hïå doanh
nhên mâ àïën ngây nay chng ta vêỵn cố thïí tûå hâo. Tûâ
àố, nhûäng nưỵ lûåc nây sệ gốp phêìn hònh thânh vùn hốa
doanh nhên Viïåt, mưåt bưå phêån quan trổng trong vùn
hốa Viïåt Nam.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 1312 BẨCH THẤI BÛÚÃI
LÚÂI NỐI ÀÊÌU
Cố lệ, Bẩch Thấi Bûúãi chûa phẫi lâ nhâ tû sẫn
giâu nhêët trong lõch sûã Viïåt Nam. Nhûng ưng lẩi
chđnh lâ nhâ bn nưíi danh nhêët vâ àûúåc nhiïìu
ngûúâi kđnh trổng, ngûúäng mưå lêỵn cưng kđch nhêët.
Ngûúâi ta chùèng truìn tng nhiïìu vïì gia sẫn ca
ưng, sûã sấch cng chó ghi chếp khấ tẫn mẩn vïì
nhûäng cưng ty, nhâ xûúãng vâ cưng viïåc ca ưng.
Nhûng cho àïën mậi têån ngây nay, ngûúâi ta vêỵn
tưn vinh Bẩch Thấi Bûúãi vò ưng chđnh lâ ngûúâi àêìu
tiïn khùèng àõnh võ thïë ca doanh nhên Viïåt, ngûúâi
lâm kinh doanh vúái khất vổng to lúán lâ cẫi tẩo xậ
hưåi, mâ c thïí lâ ûúác vổng cố thïí xêy dûång mưåt
Hâ Nưåi lung linh hoa lïå nhû Paris…

Khùèng àõnh doanh tâi nûúác Viïåt tûâ bân tay
trùỉng, trong mưåt thúâi k àen tưëi ca àêët nûúác. Quẫ
thêåt, àố lâ viïåc àấng tưn vinh.
Àố lâ mưåt thúâi k Viïåt Nam sưëng trong chïë àưå
thåc àõa Phấp. Àố cng lâ mưåt thúâi k àùåc biïåt,
khi cấnh cûãa múã ra, ngûúâi Viïåt lêìn àêìu tiïn àốn
nhêån nhûäng tri thûác múái, kinh nghiïåm lâm ùn múái
ca thïë giúái. Mưåt bưå phêån trđ thûác àậ thûác àûúåc
nhiïåm v tiïn phong ca hổ lâ phêët lïn ngổn cúâ
khai trđ, kïu gổi àưìng bâo àưíi múái àïí nưỵ lûåc àûa
Chng tưi xin àûúåc gûãi lúâi tri ên trên trổng nhêët àïën
nhûäng àưìng nghiïåp àậ hưỵ trúå tinh thêìn cho chng tưi,
àïën cấc cấ nhên vâ àún võ àậ sùén lông hưỵ trúå thưng
tin, tû liïåu trong quấ trònh nghiïn cûáu. Àùåc biïåt, chng
tưi mën gûãi lúâi cấm ún chên thânh àïën cấc têåp àoân
hâng àêìu thïë giúái do cấc doanh nhên huìn thoẩi
sấng lêåp, cấm ún gia tưåc hổ Lûúng, gia tưåc hổ Bẩch,
- hêåu dụå ca c Lûúng Vùn Can, c Bẩch Thấi Bûúãi
àậ nhiïåt têm gip àúä chng tưi trong sët quấ trònh
“ài tòm Àẩo Kinh doanh ca Viïåt Nam vâ Thïë giúái”.
Viïåc triïín khai dûå ấn nây tûâ khêu nghiïn cûáu àïën
thïí hiïån thânh sấch trong mưåt thúâi gian khưng dâi,
cng nhûäng khố khùn trong quấ trònh ài tòm tû liïåu
lõch sûã vïì cấc nhên vêåt, chùỉc hùèn bưå sấch sệ khố trấnh
khỗi nhûäng sai sốt nhêët àõnh. Do vêåy, chng tưi rêët
mong nhêån àûúåc sûå thưng cẫm cng nhû nhûäng gốp
chia sễ ca bẩn àổc gêìn xa vïì bưå sấch àïí lêìn tấi
bẫn tiïëp theo àûúåc hoân thiïån hún.
Chng tưi, PACE vâ Nhâ xët bẫn Trễ, xin trên trổng
giúái thiïåu cng bẩn àổc bưå sấch àêìy têm huët nây.

Vâ chng tưi cng tin rùçng, qua bưå sấch nây, bẩn àổc
sệ cố thïm kiïën giẫi vïì “àẩo kinh doanh”, àïí tûâ àố, tûå
mònh àûa ra mưåt àõnh nghơa cho nghïì kinh doanh vâ
tûå mònh khùèng àõnh rùçng, kinh doanh lâ kiïëm tiïìn hay
phng sûå xậ hưåi!
Thay mùåt Nhốm tấc giẫ ca bưå sấch
Giẫn Tû Trung - Ngûúâi Sấng lêåp PACE
Sâi Gôn, Xn Àinh Húåi, 2007
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 1514 BẨCH THẤI BÛÚÃI
dên tưåc phất triïín sấnh ngang vúái cấc cûúâng qëc
phûúng Têy.
Àố lâ thúâi k mâ nghïì bn lêìn àêìu tiïn trong
lõch sûã àûúåc xem trổng, àûúåc cưí sy nhiïåt liïåt. Mưåt
phong trâo thûåc nghiïåp rêìm rưå cẫ nûúác. Chđnh
trong bíi àêìu phất triïín ngânh kinh doanh tẩi
Viïåt Nam àậ xët hiïån mưåt lúáp doanh nhên múái ûu
t – nhûäng doanh nhên kinh doanh thânh àẩt nhúâ
giẫi quët tưët nhûäng nhu cêìu xậ hưåi vâ cố mưåt
tinh thêìn vò cưång àưìng rêët cao.
Khi nối túái lúáp doanh nhên ûu t nây, cấi tïn
Bẩch Thấi Bûúãi ln àûúåc ngûúâi àûúng thúâi vâ cẫ
hêåu thïë nhùỉc àïën vúái niïìm kđnh trổng lêỵn tûå hâo.
Bẩch Thấi Bûúãi lâ ai? Xung quanh nhên vêåt nây
cố rêët nhiïìu huìn thoẩi. Khố ai cố thïí hònh dung
mưåt ngûúâi Viïåt Nam tay trùỉng cố thïí lâm nïn mưåt
sûå nghiïåp lêỵy lûâng dûúái thúâi thåc àõa.
Tûâ mưåt cưng chûác lâm trong mưåt hậng thêìu cưng
chấnh ca Phấp, mưåt ngây nổ Bẩch Thấi Bûúãi àậ
quët chđ mẩo hiïím lâm giâu. Châng trai êëy àậ
tûâng xët dûúng àïí hổc têåp kinh nghiïåm, àïí tiïëp

cêån vúái tri thûác thïë giúái nhùçm cố mưåt nïìn tẫng
vûäng chùỉc trong kinh doanh.
Chđnh tûâ khất vổng lâm giâu vâ nhûäng kinh
nghiïåm tûâ sấch vúã, Bẩch Thấi Bûúãi àậ thânh cưng
trïn thûúng trûúâng. Chó sau mưåt thúâi gian ngùỉn
Bẩch Thấi cưng ty àậ vûún ra rêët nhiïìu lơnh vûåc,
tûâ nghïì bn gưỵ, thêìu thụë chúå àïën kinh doanh
thuìn bê trïn sưng nûúác, khai mỗ…
Dûúái thúâi thåc àõa, cấc nhâ bn ca ta bûúác ra
thûúng trûúâng cng lâ bûúác vâo mưåt cåc cẩnh
tranh vúái tû bẫn cấc nûúác nhû tû bẫn Hoa kiïìu,
Phấp kiïìu… Bẩch Thấi Bûúãi àậ thânh cưng khưng
chó nhúâ sûå nhẩy bến trong kinh doanh mâ chđnh
lâ tûâ quan niïåm ca ưng vïì viïåc kinh thûúng: kinh
doanh lâ cấch àïí giẫi quët nhûäng nhu cêìu trong
xậ hưåi, àïí khùèng àõnh hònh ẫnh ca ngûúâi Viïåt trïn
thûúng trûúâng.
Nhâ vùn Lï Minh Qëc, tấc giẫ ca têåp sấch nây
kïí vúái chng tưi: “Mưåt trong nhûäng khố khùn cêìn
phẫi vûúåt qua lâ àấnh giấ nhû thïë nâo vïì con
ngûúâi Bẩch Thấi Bûúãi? Thûåc chêët ưng lâ ngûúâi nhû
thïë nâo? Cố tû liïåu cho rùçng, trong àúâi thûúâng ưng
lâ ngûúâi keo kiïåt, bn xón, lâm giâu bùçng nhiïìu th
àoẩn; ngûúåc lẩi cố tâi liïåu ghi nhêån ưng nhû mưåt
nhâ cấch mẩng. Cẫ hai thấi àưå àấnh giấ nhû thïë
àïìu cố gò àố chûa xấc àấng. Khưng biïët dûåa vâo
ngìn tû liïåu nâo, cố khấ nhiïìu bâi viïët àïì cêåp
àïën chi tiïët “cố lêìn lïn tiïëng bïnh vûåc cho quìn
lúåi ca ngûúâi dên bõ trõ, trong Hưåi nghõ kinh tïë l
tâi, ưng bõ Toân quìn Robin àe dổa: “Núi nâo cố

Robin thò khưng cố Bẩch Thấi Bûúãi”, ưng àấp lẩi:
“Nûúác nây côn Bẩch Thấi Bûúãi thò khưng côn
Robin”. Do khưng tòm àûúåc, khưng tòm thêëy trong
tû liïåu gưëc àïì cêåp àïën chuån “giêåt gên” nây nïn
tưi dûát khoất khưng sûã dng. Hún nûäa Bẩch Thấi
Bûúãi qua cấc tû liïåu àậ thu thêåp vâ chổn lổc thò
tưi ngúâ rùçng, khưng bao giúâ ưng båt miïång nối
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 1716 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Chûúng 1.
ÀI TRÏN ÀƯI CHÊN
CA CHĐNH MỊNH
Bỗ lẩi sau lûng cåc sưëng ùn trùỉng mùåc trún ca mưåt nhên
viïn cao cêëp trong chđnh quìn bẫo hưå, Bẩch Thấi Bûúãi ung
dung bûúác vâo cåc kinh doanh vúái têët cẫ sûå àam mï cưng
viïåc ca mưåt ngûúâi trễ, vúái têët cẫ khất vổng cưëng hiïën cho
xậ hưåi vâ vúái têët cẫ niïìm tin vâo tûúng lai ca nïìn doanh thûúng
Viïåt Nam.
nhûäng cêu “dẩi dưåt” nhû vêåy. Àố khưng phẫi lâ
tđnh cấch ca mưåt ngûúâi lậo luån, bẫn lơnh, nhiïìu
kinh nghiïåm trïn thûúng trûúâng nhû Bẩch Thấi
Bûúãi”.
Bẩn àổc àang cêìm trïn tay têåp sấch viïët vïì hânh
trònh àùåc biïåt ca mưåt con ngûúâi kinh doanh vò xậ
hưåi, mưåt hânh trònh àêìy ùỉp gian nan, vêët vẫ. Ưng
àậ àïí lẩi mưåt kinh nghiïåm sưëng côn trong kinh
doanh, mưåt bâi hổc qu bấu cho àúâi sau lâ cấch
xấc lêåp mc tiïu lâm giâu. Nïëu chó bo bo thu vến
àïí giâu nûát nưë àưí vấch, thu vến cho riïng cấ nhên
mònh nhû biïët bao nhâ tû sẫn khấc, thò ngây nay
khưng mêëy ai bìn nhùỉc àïën tïn tíi ca ưng nûäa,

búãi cấi giâu êëy nghơ cho cng cng chó lâ “giâu nhû
Thẩch Sng” mâ thưi.
Hún mưåt trùm nùm trưi qua, ngưìi ngêỵm lẩi àïí
thêëy ngûúâi xûa àậ thêåt sûå giong bìm ra biïín lúán
mưåt cấch tûå tin, àâng hoâng vâ côn ngun vển
nhûäng bâi hổc vïì thåt xûã thïë, phếp kinh thûúng
cng nhû mưåt têëm lông toân vển vúái àưìng bâo.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 1918 BẨCH THẤI BÛÚÃI
chûa can thiïåp àûúåc thưi, chûá mổi viïåc côn lẩi hổ
àïìu nùỉm trong tay. Châng ngêåm ngi búãi thûúng
cho tiïìn nhên thã êëy, thûúng cho nïìn k nghïå
nûúác nhâ àưëi vúái ngûúâi ngoẩi qëc khấc nâo mưåt
trúâi mưåt vûåc. Suy nghơ nhû thïë nïn châng câng
nấo nûác mong àïën ngây khúãi hânh. Mong àûúåc
mùỉt nhòn thêëy, tay súâ vâo nhûäng hiïån vêåt tiïu biïíu
cho nïìn vùn minh ca nûúác Phấp.
Châng thanh niïn nây tïn Bẩch Thấi Bûúãi. Mưåt
cấi tïn bònh dõ nhû bao ngûúâi Viïåt Nam nư lïå thã
êëy, nhûng vïì sau trïn thûúng trûúâng, chđnh ngûúâi
Phấp vâ nhûäng àưëi th cẩnh tranh vúái ưng phẫi
nghiïng nốn nïí phc.
Ưng Bẩch Thấi Bûúãi sinh nùm 1874 tẩi lâng An
Ph, huån Thanh Trò, tónh Hâ Àưng (nay thåc
ngoẩi thânh Hâ Nưåi). Àêy lâ cấi nùm bi àất trong
lõch sûã triïìu Nguỵn. Thûåc dên Phấp àấnh chiïëm
Hâ Nưåi lêìn thûá nhêët; khưng giûä àûúåc thânh, bõ
trổng thûúng, danh tûúáng Nguỵn Tri Phûúng
quët khưng àïí kễ th cûáu chûäa, nhõn ùn mâ chïët.
Cấc àẩi quan Nguỵn Vùn Tûúâng, Lï Tën àậ k
vúái thiïëu tûúáng hẫi qn Phấp Duprế mưåt Hôa ûúác

gưìm 22 àiïìu khoẫn. Hiïåp ûúác nây tûúng tûå phất
sng khai tûã ch quìn ca vua nûúác Nam àưëi vúái
sấu tónh Nam K. Tiïëng oe oe châo àúâi ca Bẩch
Thấi Bûúãi cng lâ tiïëng khốc ca mưåt con dên mêët
nûúác.
Cố tâi liïåu cho rùçng ưng vưën hổ Àưỵ, nhâ nghêo,
mể bn gấnh bấn bûng, cha mêët súám. Lc êëy,
THÚÂI LOẨN
Hâ Nưåi, nùm 1897. Trïn phưë Trâng Tiïìn, nùỉng
ban mai mún trúán trïn nhûäng vôm cêy xanh.
Nùỉng tưët tûúi mâ trong lông châng bìn vúâi vúåi.
Châng cố cẫm tûúãng nghe cẫ tiïëng thúã dâi nậo råt
ca bổn phu kếo xe tay àang xoẫi bûúác chêåm rậi
trïn phưë. Êm vang ca chuën ài Phấp dûå Hưåi chúå
Bordeaux vêỵn côn ngun vển trong k ûác. Trûúác
ngây ài, tẩi cẫng Hẫi Phông trong nhûäng ngây chúâ
àấp tâu sang Phấp, châng àậ tòm àổc khấ nhiïìu
sấch viïët vïì núi mònh sệ àùåt chên àïën. Cố lc
châng ngêåm ngi khi biïët trûúác àêy, thấng 6 nùm
1863, phấi àoân Phan Thanh Giẫn àûúåc vua Tûå
Àûác cûã sang Phấp chåc lẩi ba tónh Biïn Hôa, Gia
Àõnh, Àõnh Tûúâng thò cấc c àậ choấng ngúåp trûúác
vùn minh nûúác Phấp. Choấng ngúåp û? Cố phẫi àố
lâ têm l tûå ti mùåc cẫm ca mưåt dên tưåc nhûúåc tiïíu?
Châng khưng thïí hiïíu nưíi úã “kinh àư ấnh sấng” cố
gò mâ ưng Tiïën sơ àêìu tiïn ca àêët Nam K Phan
Thanh Giẫn phẫi giêåt mònh kïu lïn:
Trùm nghïì khếo lếo bùçng trúâi àêët
Duy viïåc sưëng chïët àïí quìn cho tẩo hốa
Ghï gúám chûa? Chó viïåc sinh - tûã lâ ngûúâi Phấp

KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2120 BẨCH THẤI BÛÚÃI
NƯỴI LÔNG
Mưåt dõp may àïën vúái ưng lâ nùm 1895, Hưåi chúå
Bordeaux àûúåc tưí chûác tẩi Phấp. Àêy cng lâ nùm
tẩi Hâ Nưåi, ngûúâi Phấp bùỉt àêìu xêy dûång nhâ mấy
àiïån, nhâ mấy nûúác vâ nûúác àấ – têët nhiïn chó
ngûúâi Phấp àûúåc sûã dng, côn dên bẫn xûá thò
chûa thïí. Bêëy giúâ, Thưëng sûá Bùỉc K mën chổn
mưåt ngûúâi Viïåt thưng minh, lanh lúåi, giỗi tiïëng
Phấp àïí giúái thiïåu sẫn phêím ca gian hâng xûá Bùỉc
K. Bẩch Thấi Bûúãi àûúåc chổn, qua àïì cûã ca cưng
sûá Bonnet.
Sang Phấp, châng trai Viïåt múái 21 tíi àậ thêåt sûå
kinh ngẩc trûúác sûå vùn minh, tiïën bưå ca hổ. Bêëy
giúâ phấi àoân ài sûá ca quan Ph chđnh Nguỵn
Trổng Húåp múái vûâa múái quay vïì nûúác. Sau chuën
ài nây, võ chấnh sûá ln àau àấu vïì vêån nûúác cố
lâm têåp Thú ài sûá Têy. ÚÃ lûáa tíi àậ ngoâi 60, c
nhòn thêëy nûúác Phấp vúái hònh ẫnh: “Bưën phđa xe
cưå chẩy trïn cấc àûúâng phưë, tung bi thânh mưåt
lân sûúng hưìng. Hâng àoân du lõch ài lẩi bêët têån
khưng ngûâng. Sûå bêët têån lâm cho bêìu khưng khđ
nống lïn vâ cêìn cố mấy lâm lẩnh. May mùỉn thay
lẩi cố hâng ngân vôi nûúác phun mẩnh lâm cho khđ
quín mất dêìn. Chiïìu tâ mâ tiïëng xe cưå côn vang
ngûúâi hổ Bẩch giâu nûát àưë àưí vấch nhûng khưng
cố con trai, thêëy ưng ngoan ngoận, chõu thûúng
chõu khố nïn nhêån lâm con ni vâ àưíi sang hổ
Bẩch. Lẩi cng cố tâi liïåu nối rùçng, hưìi ưng múái
chêåp chûäng vâo nghïì kinh doanh àûúâng thy, cố

hn vưën vúái bâ phấn Thấi nïn múái àùåt tïn lâ Thấi
- Bûúãi. Côn hổ Bẩch lâ trùỉng, khưng lêëy hổ ca
riïng ai.
Thêåt ra, d Bẩch Thấi Bûúãi mang hổ gò ài nûäa, thò
àiïìu êëy cng khưng quan trổng. Búãi nghơa ca àúâi
ngûúâi lâ úã chưỵ ta lâm àûúåc gò cho xậ hưåi, mang lẩi
lúåi đch gò cho cưång àưìng chûá khưng phẫi ta mang
hổ gò, tïn gò.
Thã múái bûúác chên vâo àúâi, vúái vưën liïëng tiïëng
Phấp àậ àûúåc hổc, Bẩch Thấi Bûúãi xin lâm thû k
cho hậng bn ca ngûúâi Phấp úã phưë Trâng Tiïìn.
Lẩi cố tâi liïåu cho rùçng ưng lâm k lc cho cưng sûá
Bonnet, do àố ngûúâi àûúng thúâi gổi lâ K Bûúãi, chi
tiïët nây cố lệ húåp l hún. Lâm viïåc àûúåc mưåt nùm,
nùm 1894, ưng chuín sang lâm thû k úã mưåt
xûúãng mấy thåc hậng thêìu cưng chấnh. Vúái àưå
tíi 20 àêìy hùm húã, nhiïåt tònh mën hổc hỗi
nhûäng àiïìu múái lẩ, ưng àậ ch têm tòm hiïíu vïì sûå
vêån hânh mấy mốc, cấch tưí chûác nhên cưng vâ
quẫn l sẫn xët theo mư hònh ca ngûúâi Phấp.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2322 BẨCH THẤI BÛÚÃI
àònh, thêåm chđ con gấi “nûä nhi ngoẩi tưåc” cng
khưng àûúåc phếp biïët
Àiïìu nây àậ khiïën cho Bẩch Thấi Bûúãi suy nghơ
rêët nhiïìu.
Nhûäng ngây nây, trong trđ ốc ca Bẩch Thấi Bûúãi
lẩi nhúá àïën nhûäng cêu thú ca c Phan Thanh
Giẫn. Cố lệ mònh cng àang mang têm trẩng, cng
cố nưỵi lông nhû quan Thûúång thû bưå Lẩi triïìu
Nguỵn khi sang Phấp chùng?

Tûâ ngây ài sûá àïën Têy kinh
Thêëy viïåc Êu chêu phẫi giêåt mònh
Kïu r àưìng bang mau thûác dêåy
Hïët lúâi nùn nó chùèng ai tin
Mâ chùèng ai tin thò cng cố thïí lùỉm. Mưåt khi con
ïëch ngưìi àấy giïëng thò lâm sao cố thïí thêëy àûúåc
trúâi xanh lưìng lưång? Mònh phẫi lâm thïë nâo àêy?
lïn. Àưåt nhiïn ngûúâi ta ngẩc nhiïn nhòn thêëy tûâ
khưng trung cấc ngưi sao rúi xëng. Vâ hâng ngân
ngổn lûãa vûâa bûâng sấng, ngùn chêån hêåu quẫ ca
bống tưëi. Cấc nhâ cao sấu, bẫy têìng nưëi liïìn nhau
khưng dûát. Dûúái mùåt àêët cng côn ngùn thânh
bìng, àïí cho dên cû hổp thânh àấm àưng tr
ng. Vâ àïí cưët giêëu cấc kho tâng mâ cưng nghiïåp
vâ thûúng mẩi sẫn xët ra trïn quy mư lúán ”.
Con hún cha lâ nhâ cố phc. Vêåy vúái lûáa tíi
múái ngoâi 20, Bẩch Thấi Bûúãi àậ nhòn thêëy gò?
Têët nhiïn, cng nhòn thêëy cẫnh vêåt k diïåu nhû
thïë, nhûng khưng chó nhòn thêëy mâ Bẩch Thấi
Bûúãi côn suy nghơ lâm thïë nâo àïí xûá súã mònh nay
mai cng tiïën bưå nhû Paris hoa lïå. Nhiïìu àïm ngưìi
trûúác gian hâng giúái thiïåu sẫn phêím ca xûá súã
mònh, ưng thoấng bi ngi. Cho d ngûúâi ngoẩi
qëc hïët lúâi ca ngúåi sẫn phêím ca nûúác nhâ,
nhûng thêåt ra nhûäng hâng m nghïå êëy chó lâ kïët
quẫ ca sûå khếo lếo, ca bân tay tâi hoa vâ sûå
nhêỵn nẩi ca ngûúâi thúå th cưng. Mën cố mưåt sẫn
phêím phẫi mêët quấ nhiïìu thúâi gian, lâm sao cố thïí
sẫn xët àûúåc sưë lûúång nhiïìu trong thúâi gian ngùỉn
nhêët? Nïëu khưng, thò lâm sao cố thïí thu àûúåc lúåi

nhån cao? Nối tùỉt mưåt lúâi, chng ta chûa cố àûúåc
mưåt dêy chuìn cưng nghïå àùång sẫn xët hâng
loẩt. Àậ thïë, do chïë tẩo ra nhûäng sẫn phêím mâ sûå
thânh cưng ph thåc nhiïìu vâo kinh nghiïåm nïn
khưng đt ngûúâi thúå giỗi àậ giêëu nghïì, khưng mën
truìn lẩi hóåc hûúáng dêỵn cho ngûúâi ngoâi gia
Trong nhûäng ngây úã Phấp, khưng nhû nhûäng ngûúâi
khấc dânh thúâi gian du hđ àêy àố, ưng nưỵ lûåc tòm hiïíu,
hổc hỗi cung cấch bn bấn, cấch tưí chûác vâ quẫn
l sẫn xët, nghïå thåt khụëch trûúng thûúng nghiïåp
Nhiïìu ngûúâi ngẩc nhiïn khi thêëy ưng ài àêu, àïën chưỵ
nâo thò cng hđ hoấy ghi chếp. Thêåm chđ, trong sưí
tay ca ưng côn vệ lẩi cẫ quy trònh vêån hânh ca mấy
chẩy bùçng húi nûúác; vệ lẩi hònh dấng nhûäng chiïëc
thuìn àang nùçm trïn dông sưng Seine xanh biïëc
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2524 BẨCH THẤI BÛÚÃI
- Ty mây. Bổn phu xe mûãa ra tûâng bất mấu, chó
kiïëm nưíi mưỵi ngây chó vâi xu. ÊËy lâ chûa kïí roi
gên bô ca bổn cai qët xëng nhû mûa! Thúâi
bíi nây mën sưëng cng khưng dïỵ dâng àêu!
Ưng vêỵn àiïìm àẩm:
- Thûa, tưi àậ thûác mònh phẫi sưëng nhû thïë
nâo rưìi. Chïët thò dïỵ, chûá sưëng múái khố. Tưi khưng
súå sưëng!
Jean khưng nối thïm lúâi nâo nûäa, y àậ biïët tđnh
cấch ca tay thû k nây. Đt nối, nhûng mưỵi lêìn nối
lúâi nâo thò nhû cốc cùỉn. Tđnh cấch nây lâ ca con
ngûúâi quẫ quët, dấm chõu trấch nhiïåm vúái lúâi lệ
vâ hânh àưång ca mònh. Ngay tûâ khi nối “Khưng
súå sưëng” thò Bẩch Thấi Bûúãi àậ chổn cho mònh mưåt

thấi àưå sưëng.
Cố thïí nhiïìu ngûúâi khấc cng nghơ Bẩch Thấi
Bûúãi àiïn rưì. Vúái àưìng lûúng àang nhêån hâng
thấng, chùèng mêëy chưëc ưng cố thïí vun vến, tđch
ly mưåt sưë vưën khưng nhỗ. Àúâi sưëng ïm àïìm ài
qua. “Sấng vấc ư ài, tưëi vấc vïì”. Mưåt mấi êëm dânh
riïng cho mònh vúái vúå àểp, con ngoan vâ nhêët lâ
khưng phẫi canh cấnh lo thêët nghiïåp. Nhûng
khưng, ưng lẩi thêìm nghơ nïëu mònh th phêån vúái
àưìng lûúng, d à sưëng nhûng sët àúâi chó lâm
tưi túá cho kễ khấc. Chi bùçng bỗ viïåc àïí tûå dêën
thên vâo con àûúâng kinh doanh, tûå mònh lâm ch
cåc àúâi mònh thò múái cố cú may àïí àưíi àúâi. Vẩn
sûå khúãi àêìu nan. Têët nhiïn. Mònh tòm àûúâng ài
bùçng àưi chên ca chđnh mònh vêåy.
“TƯI ÀẬ NHỊN THÊËY CON ÀÛÚÂNG!”
Ngây thấng qua mau.
Trïn chuën tâu trúã vïì nûúác, Bẩch Thấi Bûúãi àậ
manh nha mưåt quët àõnh tấo bẩo. Quët àõnh nây
mậi gêìn hai nùm sau ưng múái cố lûåa chổn dûát
khoất. Mën vêåy, trong nhûäng ngây trúã vïì núi lâm
viïåc, ưng àậ tranh th hổc hỗi cưng viïåc nhiïìu hún
nûäa. Mưåt khi àậ cố sûå chổn lûåa dûát khoất thò ngûúâi
ta trúã nïn mẩnh dẩn hún. Bẩch Thấi Bûúãi cng cố
têm thïë êëy.
Vâ Bẩch Thấi Bûúãi àậ gộ cûãa phông ca ưng Jean
– ch hậng thêìu cưng chấnh àïí xin nghó viïåc.
Quët àõnh ca Bẩch Thấi Bûúãi khiïën cho tay
ch hậng kinh ngẩc. Y khưng thïí ngúâ, tẩi sao lẩi
cố mưåt ngûúâi An Nam dấm nghó viïåc khi hâng

thấng àûúåc nhêån àưìng lûúng khiïën nhiïìu ngûúâi
àang thêm thìng. Â! Nố mën “lâm reo” àïí àôi
thïm tiïìn lûúng thưi! Tao côn lẩ gò bổn khưë rấch
ấo ưm ca cấi xûá súã chïët tiïåt nây chûá! Nghơ thïë,
Jean àưíi thấi àưå. Ưn tưìn hún.
- Nghó viïåc û? Thïë mây khưng súå chïët àối â? Àúâi
mây côn dâi, àûâng vò mưåt pht bưëc àưìng mâ lâm
hỗng viïåc.
Khưng àúåi ưng trẫ lúâi, Jean àûáng dêåy:
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2726 BẨCH THẤI BÛÚÃI
doanh. Nhúâ dng cẫm nhû thïë, vïì sau Nguỵn
Sún Hâ “khưng ùn cấm” mâ àậ trúã thânh mưåt trong
nhûäng doanh nhên “cố mấu mùåt” trïn thûúng
trûúâng.
Côn Bẩch Thấi Bûúãi sau khi nghó viïåc, sệ lâm gò?
Àêy cng lâ cêu hỗi mâ trûúác lc chia tay, Jean àậ
hỗi. Ưng vêỵn lïỵ phếp:
- Thûa, tưi àậ chổn àûúâng ài ca tưi.
Jean móa mai:
- Tao chc mây thânh cưng, tòm àûúåc àûúâng ài.
- Vêng, àûúâng ài úã dûúái chên tưi, tưi àậ nhòn
thêëy. Tưi sệ ài bùçng àưi chên ca tưi.
Ngoâi sên vêỵn chêåp chúân bống nùỉng. Àêu àố cố
tiïëng chim reo trïn vôm lấ. Bûúác ra khỗi hậng thêìu
cưng chấnh, châng hổ Bẩch thêëy nhể ngûúâi, vêën àïì
côn lẩi lâ con àûúâng nâo àang múã ra trûúác mùỉt
anh àêy? Vêỵn giố, nùỉng vâ chim reo trïn vôm lấ
nhỗ
Dấm sưëng lâ mưåt trong nhûäng tû duy ca con
ngûúâi nùng àưång. Dấm nghó viïåc vúái thûác lâm ch

cng lâ tû duy ca con ngûúâi tûå nùỉm lêëy vêån
mïånh cåc àúâi mònh. Nối nhû thïë búãi sau nây, cố
mưåt doanh nhên cng hânh àưång tûúng tûå lâ
Nguỵn Sún Hâ. Cấi nùm ưng Bûúãi sang Phấp, thò
ưng Hâ múái khốc oe oe châo àúâi úã Hẫi Phông. Lúán
lïn, Nguỵn Sún Hâ xin vâo lâm thû k cho hậng
sún Sauvage Cottu. Mc àđch chđnh ca châng trai
thânh phưë Cẫng lâ tòm hiïíu cưng nghïå sẫn xët
mâ ngûúâi Phấp àang giûä bđ mêåt. Vò vêåy mưỵi lc ch
ài vùỉng, châng tranh th lêëy sấch viïët vïì k thåt
sún ra àổc vâ ghi chếp cêín thêån. Sau khi nùỉm
vûäng cấc ngun l cú bẫn ca viïåc chïë tẩo, châng
câng quët têm ài vâo nghïì nây. Àïën lc hậng
sún àưíi qua ch khấc, châng liïìn nưåp àún xin
nghó. Biïët châng lâ ngûúâi tđch cûåc trong cưng viïåc,
lẩi biïët k thåt nïn ch múái thûúng lûúång trẫ
lûúng cao hún gêëp nhiïìu lêìn àïí giûä chên. Tûâ bêåc
lûúng mưỵi thấng 30 àưìng nay tùng vổt lïn 100
àưìng, nhûng châng vêỵn cûúng quët tûâ chưëi. Thêëy
thấi àưå k qúåc ca con, bâ mể rêìu rơ, thúã ngùỉn
than dâi:
- Chao ưi! Khưng biïët ma àûa lưëi qu dêỵn àûúâng
thïë nâo àêy, cúm khưng ùn mây lẩi ài ùn cấm!
Nghe vêåy, ngûúâi con giâu nghõ lûåc, chđ lâm
giâu chó móm cûúâi. Vêỵn cûúng quët xin nghó viïåc.
Châng bân vúái sấu ngûúâi em bấn ài tâi sẫn lúán
nhêët trong nhâ lâ chiïëc xe àẩp àïí lêëy vưën kinh
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 2928 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Chûúng 2.
MÚÃ LƯËI

Khi mâ viïåc lâm ùn vúái ngûúâi Phấp chùèng bao giúâ nùçm trong
suy nghơ ca nhûäng nhâ bn àêët Hâ Thânh, thò Bẩch Thấi Bûúãi
lẩi tđnh mưåt nûúác cúâ rưång hún: trúã thânh àưëi tấc chđnh cung
cêëp ngun liïåu cho dûå ấn xêy dûång àûúâng sùỉt lúán nhêët Àưng
Dûúng lc bêëy giúâ. Dấm àùåt cûúåc niïìm tin vâ sûå nghiïåp ca
mònh vâo nhûäng cú hưåi – àố lâ Bẩch Thấi Bûúãi.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3130 BẨCH THẤI BÛÚÃI
gûãi Bưå Thåc àõa Phấp. Trong àố cố hai àiïìu àấng
ch :
- Àiïìu thûá 3: Xêy dûång thiïët bõ kinh tïë to lúán
cho Àưng Dûúng, nhû xêy dûång hïå thưëng àûúâng
sùỉt, àûúâng bưå, àûúâng sưng àâo, bïën cẫng nhûäng
thûá cêìn thiïët cho viïåc khai thấc xûá súã Àưng
Dûúng.
- Àiïìu 4: Àêíy mẩnh sẫn xët vâ thûúng mẩi ca
Àưng Dûúng bùçng cấch phất triïín cưng cåc thûåc
dên ca ngûúâi Phấp vâ lao àưång ca ngûúâi bẫn
xûá”.
Kïë hoẩch nây mën thânh cưng, thò trûúác mùỉt
phẫi têåp trung toân bưå lûåc lûúång qn sûå àân ấp
cấc cåc nưíi dêåy ca bổn “nưíi loẩn”. Mâ úã cấi xûá
súã lẩ lng nây, àưëi phûúng khưng bao giúâ khët
phc. Nay bẩi trêån, thò ngây mai hổ lẩi xët hiïån
vúái vúái kinh nghiïåm dây dẩn hún Vúái lưëi àấnh
du kđch, ch ëu dûåa vâo àõa hònh àõa vêåt thò hổ
nhû nhûäng bống ma, thóỉt êín thoất hiïån khiïën
ngûúâi Phấp rêët mỗi mïåt vâ hao tưín nhiïìu binh
lûåc. Paul Doumer suy nghơ rêët nhiïìu vïì àiïìu nây
vâ khùèng àõnh: “Phẫi hoân thânh cưng cåc bònh
àõnh xûá Bùỉc K; bẫo àẫm an ninh vng biïn giúái

Bùỉc K”.
Mưåt trong nhûäng kïë hoẩch tiïën hânh ngay lâ
thûåc hiïån cấc tuën àûúâng sùỉt. Vúái phûúng tiïån
vêån chuín nây, ngûúâi Phấp cố thïí huy àưång binh
lđnh, v khđ vúái sưë lûúång lúán nhêët vâ hânh qn
nhanh nhêët àïí bònh àõnh cấc cåc nưíi dêåy ca
NGÛÚÂI PHẤP, HỔ CÊÌN GỊ?
Con àûúâng Bẩch Thấi Bûúãi àậ nhòn thêëy, àậ lûåa
chổn lâ dûå ấn khúãi cưng xêy dûång cêìu sùỉt lúán Paul
Doumer vûâa àûúåc thưng tin rêìm rưå trïn bấo chđ.
Bûúác vâo nhûäng nùm cëi thïë k XIX, thûåc dên
Phấp àậ thêu tốm mổi quìn lûåc trong tay. Ngay
tûâ àêìu chng àậ ch trổng àïën viïåc khai thấc hïå
thưëng giao thưng nhùçm àẩt hai mc àđch: Vûâa lâ
phûúng tiïån bònh àõnh cấc cåc nưíi dêåy ca ngûúâi
dên bẫn xûá, vûâa lâ àưång lûåc àïí thu lúåi nhån trong
kinh tïë. Kïë hoẩch nây cố mưåt ẫnh hûúãng sêu sùỉc
àïën viïåc thay àưíi diïån mẩo ca cẫ Àưng Dûúng.
Sûã sấch nûúác ta ghi nhêån lâ “Cưng cåc khai thấc
thåc àõa lêìn thûá nhêët”.
Cha àễ ca kïë hoẩch nây lâ ai?
Paul Doumer. Ngây 13.2.1897, àang giûä chûác v
Bưå trûúãng Bưå Tâi chđnh úã Phấp, y sang Àưng Dûúng
nhêån chûác Toân quìn thay cho Fourês. Sau khi
khẫo sất tònh hònh thûåc tïë, vúái têìm nhòn ca mưåt
nhâ chiïën lûúåc cố nhiïìu kinh nghiïåm trong cưng
viïåc bònh àõnh cấc nûúác thåc àõa, y àậ vẩch ra
mưåt kïë hoẩch lêu dâi. Kïë hoẩch nây àûúåc y thïí
hiïån trong bẫn bấo cấo quan trổng ngây 22.3.1897,
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3332 BẨCH THẤI BÛÚÃI

Nay, khi kïë hoẩch xêy dûång àang tiïën hânh thò
Paul Doumer nhêån àûúåc tin mưåt tay anh hng hẫo
húán ca dên bẫn xûá vûâa bõ bùỉt tẩi n Thïë. Àố lâ
K Àưìng. Mưåt nhâ cấch mẩng vûâa du hổc úã Phấp
vïì, lêëy danh nghơa khai thấc àưìn àiïìn, nhûng thûåc
chêët lâ tiïëp tïë lûúng thûåc, v khđ cho Àïì Thấm.
Àiïìu nây àậ khiïën Paul Doumer lo lùỉng. Y nhêån
àõnh, lûåc lûúång khấng chiïën ca Àïì Thấm vêỵn côn
àống qn tẩi àêy. Chûa à sûác àấnh bêåt àưëi
phûúng ra khỗi n Thïë, thấng 11.1897 chng
båc lông phẫi thûúng lûúång. Tûâ cåc àònh chiïën
nây, Àïì Thấm ung dung àûa nghơa qn trúã vïì
Nhậ Nam, àống àẩi bẫn doanh tẩi Chúå Gưì vâ tiïëp
tc bđ mêåt xêy dûång cùn cûá chiïën àêëu.
Tònh hònh bêët ưín nhû thïë khiïën ngûúâi Phấp câng
quët têm phẫi thûåc hiïån nhanh chống kïë hoẩch
ca Paul Doumer. Hưåi àưìng Tưëi cao Àưng Dûúng
àậ hổp tẩi Sâi Gôn thưng qua chûúng trònh xêy
dûång trïn quy mư lúán. Àïí cố ngìn tâi chđnh thûåc
hiïån cưng trònh nây, chng àậ vay ca Ngên khưë
Phấp mưåt sưë tiïìn khưíng lưì lïn àïën 499 triïåu
france. Viïåc lâm nây cho thêëy Paul Doumer lâ
ngûúâi trûúác nhêët àậ àem vâo Viïåt Nam mưåt
phûúng thûác kinh tïë múái mễ mâ trûúác àố triïìu
àònh Hụë chûa biïët àïën, àố lâ cấch huy àưång vưën
tû bẫn. Vúái sưë vưën vay nây, hún 420 triïåu france
àûúåc àêìu tû cho àûúâng sùỉt, sưë côn lẩi dânh cho
viïåc lâm cêìu àûúâng, bïën cẫng vâ cấc cưng trònh
qn sûå, dên sûå Qua sưë liïåu nây, ta thêëy viïåc
ngûúâi bẫn xûá. Hún nûäa, khi àûúâng sùỉt àïën àêu thò

dên cû t têåp lâm ùn theo dổc tuën àûúâng ngây
mưåt nhiïìu. Nhûäng núi êëy sệ khưng côn lâ chưën khó
ho gâ gấy, mâ àưëi phûúng cố thïí lến lt lui túái.
Chng sệ dûång lïn nhûäng àưìn bốt kiïn cưë nhùçm
cư lêåp, khưëng chïë phẩm vi hoẩt àưång vâ àêíy àưëi
phûúng phẫi li vâo rûâng ni, vâo núi rûâng thiïng
nûúác àưåc sêu hún nûäa
Àiïìu nây vư cng quan trổng. Mưåt khi ngûúâi dên
bẫn xûá côn nưíi dêåy, giânh tûå do vâ quìn sưëng
bùçng bẩo lûåc thò cấc tuën àûúâng vêån chuín vâ
tiïëp tïë cho qn àưåi khưng dïỵ dâng hoân thânh.
Trûúác àêy, chng àậ tiïën hânh nhiïìu cåc khẫo
sất nhûng kïë hoẩch êëy àậ thêët bẩi, búãi lûåc lûúång
khấng chiïën liïn tc àấnh phấ. Sûå chiïën àêëu nây
bïìn bó, ngoan cûúâng vâ àậ gêy cho nhâ cêìm
quìn nhiïìu tưín thêët to lúán vâ kếo dâi trong nhiïìu
nùm. Àấng ch nhêët lâ lûåc lûúång nghơa qn Àïì
Thấm. Dûúái tâi chó huy ca “hm thiïng n Thïë”,
tuën àûúâng sùỉt Hâ Nưåi - Lẩng Sún àậ bõ phấ hoẩi
nhiïìu lêìn. Chng chûa qụn mưåt thêët bẩi àau àúán:
ngây 17.9.1894 nghơa qn àậ tûâng phc kđch
àoẩn àûúâng Sëi Ghïình - Bùỉc Lïå bùỉt sưëng thûúng
gia Chesnay – ch nhiïåm túâ bấo L’avenir du
Tonkin vâ Logiou ch thêìu khoấn àûúâng sùỉt Lẩng
Sún. Àïí àưíi lẩi mẩng sưëng ca hai nhên vêåt nưíi
tiïëng nây, nhâ cêìm quìn Phấp båc phẫi chêëp
nhêån nhiïìu thua thiïåt trong thûúng lûúång vúái Àïì
Thấm.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3534 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Phấp qua thiïët kïë cưng trònh thấp Eiffel. Vúái Viïåt

Nam, ngoâi cêìu Paul Doumer, sau àố Gustave
Eiffel côn thiïët kïë cho cêìu Trâng Tiïìn úã Hụë. Theo
phûúng ấn ca ưng, tưíng cưång cêìu dâi 3.500m nưëi
Hâ Nưåi vúái Gia Lêm. Àoẩn cêìu chđnh dâi 2.682m
àûúåc xêy dûång hoân toân bùçng thếp, cố 19 nhõp
nưëi liïìn vúái nhau bùçng nhûäng dêìm sùỉt Toân bưå
chi phđ 6.200.000 france lêëy tûâ ngìn tiïìn cưng
trấi thåc àõa Àưng Dûúng.
Vúái ngûúâi dên bẫn xûá, viïåc tiïëp nhêån thưng tin
nây àûúåc nhòn nhêån dûúái nhiïìu gốc àưå khấc nhau.
Chùèng hẩn, vúái bêåc “thiïn sûá ấi qëc” Phan Bưåi
Chêu thò sau nây, c àậ xin Tưíng àưëc Àâo Têën
giêëy thưng hânh àïí tûâ Trung K ra Bùỉc xem hưåi
khấnh thânh cêìu Paul Doumer. Lúåi dng giêëy
thưng hânh nây, c àậ tòm àûúâng lïn n Thïë bân
bẩc kïë hoẩch cûáu nûúác vúái anh hng Àïì Thấm.
Riïng vúái Bẩch Thấi Bûúãi, vưën lâ ngûúâi cố tû duy
vïì kinh tïë, ưng nghơ àêy lâ mưåt cú hưåi tưët àïí lâm
giâu, ưng tiïëp nhêån mưåt cấch hâo hûáng vâ cố tđnh
toấn. Vò thïë, ưng mẩnh dẩn nghó viïåc úã hậng thêìu
cưng chấnh, xin vâo lâm àưëc cưng úã cưng trònh
xêy dûång nây. Xin viïåc úã àêy khưng phẫi vò àưìng
lûúng cao hún chưỵ lâm c, mâ ưng mën tòm hiïíu
ngûúâi Phấp àang cêìn nhûäng vêåt tû gò. Nïëu àưåc
quìn cung cêëp vêåt tû àố, mưåt thïë giúái khấc hún
sệ múã ra vúái cåc àúâi!
Vâ thúâi àiïím êëy, châng hổ Bẩch àang úã pht
phiïu bưìng nhêët khi phấc hổa nết bt àêìu tiïn
trong bûác tranh sûå nghiïåp ca mònh
thûåc hiïån cấc tuën àûúâng sùỉt àang lâ mc tiïu

quan trổng nhêët.
Nùçm trong dûå ấn nây, nùm 1898, thûåc dên Phấp
khúãi cưng xêy dûång cêìu sùỉt lúán Paul Doumer (tûác
cêìu sưng Cấi, nay gổi lâ cêìu Long Biïn) vûúåt qua
sưng Hưìng. Chng quët têm thûåc hiïån cho bùçng
àûúåc, búãi Hâ Nưåi cố võ trđ thån lúåi giûäa àưìng bùçng
sưng Hưìng vâ cấc àêìu mưëi giao thưng thy bưå lïn
cấc miïìn trung du vâ thûúång du; bïn cẩnh àố
mẩng lûúái àûúâng bưå cng nưëi liïìn vúái cấc tónh khấc
ca xûá Bùỉc K. Cấc tuën àûúâng xe lûãa tûâ Hâ Nưåi
ài Lẩng Sún, ài Hẫi Phông, ài Lâo Cai, ài Nam
Àõnh – trong àố ba con àûúâng Hẫi Phông - Lẩng
Sún - Lâo Cai àïìu phẫi qua sưng Hưìng.
Kïë hoẩch xêy dûång àôi hỗi nhiïìu kinh phđ, cưng
sûác vâ k thåt, búãi con sưng nây rêët ûúng ngẩnh,
bûúáng bónh.
Khi hay tin, nhiïìu ngûúâi hưì nghi, rùçng “Mưåt con
sưng rưång nhû eo biïín, sêu thùm thùèm àïën 20m
nûúác, ma mûa l nûúác côn dêng cao hún 8m phấ
vúä cẫ àï àiïìu. Lông sưng lẩi ln chuín àưíi bïn
lúã bïn bưìi thò lâm sao chïë ngûå nưíi àïí bùỉc àûúåc cêy
cêìu trïn mùåt nûúác hung dûä?”. Thïë nhûng, Paul
Doumer vêỵn bỗ ngoâi tai, vò àêy côn lâ dõp ngûúâi
Phấp khụëch trûúng thanh thïë, àïí cho dên bẫn xûá
thêëy rùçng khưng viïåc gò hổ khưng lâm àûúåc. Hậng
Daydế vâ Pillế trng thêìu xêy dûång cêìu vâ thûåc
hiïån theo phûúng ấn ca k sû thiïët kïë vâ xêy
dûång Gustave Eiffel – ngûúâi lâm vinh dûå cho nûúác
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3736 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Trong ba nùm liïìn, ưng lùån lưåi khùỉp ni rûâng àïí

tòm gưỵ tưët. Hêìu hïët gưỵ àûúåc khai thấc tẩi Thanh
Hốa. Tẩi sao Bẩch Thấi Bûúãi lẩi mẩnh dẩn lao vâo
cưng viïåc khố nhổc nây khi àưìng vưën ca ưng chó
lâ “mëi bỗ biïín” nïëu so vúái cấc àẩi gia khấc? Búãi
ưng àậ nhòn thêëy mưåt ngìn nhên cưng dưìi dâo,
cố thïí thụ vúái giấ thỗa thån, húåp l.
Nhû ta biïët, vâo cëi nùm 1897 khi ngûúâi Phấp
chđnh thûác thânh lêåp Ban Kinh tïë trûåc thåc ph
Toân quìn Àưng Dûúng àïí nghiïn cûáu cấc vêën
àïì nưng nghiïåp, thûúng nghiïåp vâ cưng cåc thûåc
dên hốa thò hổ rêët cêìn nhên cưng. Àêy lâ thúâi
àiïím thûåc dên Phấp sûã dng t nhên vâ tuín
phu, nhên cưng bẫn xûá. Chđnh sấch nây àậ àêíy
hâng chc vẩn nưng dên chên lêëm tay bn ra khỗi
àưìng rång àïí àïën vúái cấc cưng trûúâng múái.
Nhûäng nưng dên trûúác àêy chó biïët bấn mùåt cho
àêët, bấn lûng cho trúâi trïn cấnh àưìng mưåt nùỉng
hai sûúng nay àậ trúã thânh cu-li – tûác nhûäng
ngûúâi lâm phu, lâm mûúán, lao àưång chên tay vúái
nhiïìu viïåc lâm khố nhổc. Àïí cố àûúåc sưë lûúång cu-
li àưng àẫo, thûåc dên Phấp àậ phẫi thưng qua bổn
“cai tuín”. Àêy lâ hẩng “bn ngûúâi” múái ngoi
lïn, múái hònh thânh trong thúâi bíi giao thúâi nhưë
nhùng nây. Chng tân nhêỵn, cay àưåc “mua” sûác
lao àưång ca nưng dên lc thêët bất mêët ma, àối
khưí, nghêo rúát mưìng túi bùçng giấ rễ mẩt. Àïí rưìi
“bấn” lẩi cho cấc cưng trûúâng, àưìn àiïìn vúái giấ cao
hún gêëp nhiïìu lêìn. Thưng thûúâng, mưỵi cu-li sệ
ÀƯÌNG VƯËN ÀÊÌU TIÏN
Lâm giâu bùçng cấch nâo khi mâ k thåt xêy

dûång cêìu àưëi vúái ngûúâi Viïåt Nam thã êëy vêỵn côn
xa lẩ? Nhúâ trûúác àêy àậ tûâng ài Phấp, dõp àố,
Bẩch Thấi Bûúãi àậ tranh th tòm àổc nhiïìu tâi liïåu
khoa hổc k thåt ca Phấp. Đt ai biïët rùçng, khi
xëng tâu trúã vïì nûúác thò trong hânh l ca ưng,
thûá àấng giấ nhêët vêỵn lâ sấch. Nhúâ àố, ưng àậ
biïët đt nhiïìu vïì k thåt, vêåt dng xêy cêìu vâ tûå
tin sệ cố thïí kiïëm àûúåc mưåt sưë tiïìn khưng nhỗ, nïëu
biïët chúáp lêëy mưåt cú hưåi qu bấu.
Cú hưåi àố lâ nhêån cung cêëp tâ-vểt cho cưng
trònh nây.
Tâ-vểt lâ “gưëi tûåa” ca cấc thanh ray tûác lâ cấc
khc gưỵ ngang àïí àùåt àûúâng sùỉt lïn trïn. Ngìn
tâi ngun nây úã xûá Bùỉc K khưng thiïëu. Nïëu biïët
khai thấc vâ xûã l tẩi chưỵ thò giấ thânh rễ hún
chđnh qëc mâ lẩi khưng phẫi tưën thïm chi phđ
vêån chuín.
“Phẫi biïët cung cêëp cấi mâ ngûúâi ta àang thiïëu,
cấi mâ ngûúâi ta àang cêìn. Nhûng phẫi kõp thúâi”.
Bẩch Thấi Bûúãi gêåt g khi nghơ àïën àiïìu nây. Àïí
cố sưë vưën lúán, ưng àậ hn tiïìn vúái mưåt ngûúâi Phấp
cng hûúáng. Hổ chun khai thấc gưỵ lâm tâ-vểt
bấn cho Súã Hỗa xa Àưng Dûúng.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 3938 BẨCH THẤI BÛÚÃI
àûúåc tẩm ûáng 1 àưìng tẩi àiïím xët phất Hâ Nưåi,
nhûng lẩi bõ trûâ thùèng vâo tiïìn lûúng. Khưng
nhûäng thïë, sưë tiïìn nây côn đt hún thỗa thån ban
àêìu rêët nhiïìu, vò bổn cai thêìu cùỉt xến, tûúác àoẩt
bùçng nhiïìu th àoẩn thêm àưåc!
Vúái Bẩch Thấi Bûúãi, ưng khưng ấp dng cấch lâm

tân nhêỵn nây. Ưng tẩm ûáng tiïìn cho cu-li àậ tuín
mưå àïí hổ n têm dưëc sûác lâm viïåc cho mònh. Nối
cấch khấc, ưng àậ thỗa mận àûúåc nhu cêìu chđnh
àấng ca cưng nhên àang bấn sûác lao àưång. Khi
ưng vay vưën àïí trẫ lûúng cho lûåc lûúång cu-li, nhiïìu
ngûúâi thên thåc trong gia àònh bây tỗ sûå lo lùỉng.
Vò nïëu khưng quẫn l àûúåc, chùèng may cu-li bïånh
têåt hóåc bỗ trưën hóåc lâm viïåc khưng àẩt nùng
sët thò sệ phấ sẫn nhû chúi. Nhûng khưng. Ưng
nghơ rùçng, têìng lúáp vư sẫn xët thên tûâ àưìng
rång, bẫn chêët ca hổ lâ ca nhûäng ngûúâi lûúng
thiïån. Hổ cêìn àưìng lûúng àïí sưëng, bấn sûác lao
àưång àïí sưëng. Nïëu àem lông nhên ấi àưëi xûã vúái
nhau, trẫ àưìng lûúng húåp l vâ biïët cấch quẫn l
thò hổ sệ lâm àûúåc rêët nhiïìu viïåc. Àïën nay, chûa
cố tâi liïåu nâo cung cêëp cho chng ta biïët cấch
quẫn l nhên cưng ca ưng nhû thïë nâo. Nhûng
sûå thânh cưng ca ưng khiïën ta cố thïí phỗng àoấn,
đt ra trong cấch cû xûã ca ưng vúái ngûúâi lao àưång
khấc hùèn cấc “cai thêìu” lc bêëy giúâ.
Trong cưng viïåc, Bẩch Thấi Bûúãi tỗ ra rêët khùỉc
nghiïåt khi nghiïåm thu sẫn phêím. Kđch thûúác dâi,
ngùỉn nhû thïë nâo; chêët lûúång gưỵ nhû thïë nâo thò
phẫi nhêët nhêët nhû thïë. Khưng hïì cố sûå chêm
chûúác. Ngây nổ, àậ àïën hẩn giao hâng nhûng
kiïím tra thânh phêím thêëy khưng àẩt chêët lûúång,
ưng tỗ khưng hâi lông vâ cûúng quët bỗ toân
bưå. Lâm nhû vêåy mêët thïm thúâi gian, sệ giao hâng
khưng àng hển, sệ bõ phẩt mưåt sưë tiïìn khưng
nhỗ. Khưng mưåt cht nao nng, ưng bẫo:

- Tiïìn mêët ài côn cố thïí tòm lẩi àûúåc, chûá chûä tđn
mêët ài lâ hỗng viïåc lúán sau nây.
Thấi àưå lâm viïåc nghiïm tc nây khiïën Súã Hỗa
xa Àưng Dûúng hâi lông vúái sẫn phêím àûúåc cung
cêëp. Tiïëng lânh àưìn xa. Sûå tđn nhiïåm nây chđnh lâ
“chòa khốa” àïí sau nây ưng tiïëp tc múã thïm
nhûäng cấnh cûãa khấc trong kinh doanh.
Sau nhiïìu nùm rông rậ lao àưång, kïí tûâ ngây
13.9.1898 lïỵ khúãi cưng àùåt viïn àấ àêìu tiïn thò àïën
ngây 28.2.1902 cêìu Paul Doumer àûúåc khấnh
thânh. Ngây êëy thiïn hẩ khùỉp núi àưí vïì xem cêìu
nhû ài trêíy hưåi, vua Thânh Thấi cng ra dûå. Khi
têån mùỉt nhòn chiïëc tâu lûãa hng dng kếo côi rïìn
vang bùng qua sưng Hưìng, àậ cố kễ sơ cao hûáng
lâm bâi thú võnh àêìu toa xe lûãa – nhùçm kđn àấo
ấm chó nhûäng thên phêån, nhûäng kiïëp ngûúâi nư lïå
mưåt cấch àau xốt, chua chất:
To àêìu mâ chẩy thêåt lâ mau,
Chưỵ gổi rùçng xe, chưỵ gổi tâu.
Ài khùỉp tónh nây qua tónh nổ,
Nưëi liïìn toa trûúác vúái toa sau.
Nûúác sưi than nống khưng nâi khưí,
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 4140 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Chûúng 3.
DNG NHÊN
Bẩch Thấi Bûúãi thânh cưng vâ thu ht àûúåc nhiïìu ngûúâi tâi vïì
cng dûång nghiïåp vúái mònh vò hai l do: ưng lâ ngûúâi rêët biïët
cấch àưëi àậi vâ tin tûúãng nhûäng cưång sûå ca mònh; quan trổng
hún, Bẩch Thấi Bûúãi cố mưåt khất vổng khùèng àõnh àùèng cêëp
ca doanh nhên Viïåt Nam trong mưåt xậ hưåi mâ ngûúâi Phấp

cêìm quìn, ngûúâi Hoa lâm giâu.
Vúái hai súåi dêy êëy, Bẩch Thấi Bûúãi àậ phất hiïån vâ kïët nưëi
àûúåc nhiïìu giấ trõ tđch cûåc xung quanh mònh.
Lưëi vẩy àûúâng cong àậ thåc lâu.
Lui túái àïìu quìn tâi xïë cẫ,
Bẫo gò lâm nêëy, biïët gò àêu!
Côn Bẩch Thấi Bûúãi, sau khi nùỉm trong tay sưë
vưën àậ tđch ly àûúåc, ưng khưng àïí àưìng tiïìn ng
n trong kết sùỉt. Tiïìn phẫi àễ ra tiïìn. Àố lâ
ngun tùỉc mâ ưng ln tûå nhùỉc nhúã mònh. Ưng
rêët têm àùỉc vúái cêu nối ca ưng bâ tûâng dẩy, phẫi
àem tiïìn ra ra kinh doanh, vò “tiïìn trong nhâ tiïìn
chûãa, tiïìn ra khỗi cûãa tiïìn àễ”. Suy nghơ nây câng
àûúåc cng cưë do trûúác àêy lc sang Phấp, tham
quan cấc nhâ mấy ca ch tû bẫn, ưng cng tòm
hiïíu, thu thêåp àûúåc kinh nghiïåm àêìu tû vâ sûã
dng àưìng vưën nhû thïë nâo hiïåu quẫ nhêët.
Tûâ àêy, ưng bùỉt àêìu bûúác vâo mưåt lơnh vûåc kinh
doanh khấc.
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 4342 BẨCH THẤI BÛÚÃI
xët cẫng vâ “thùỉng àêåm” trïn thûúng trûúâng.
Nhûng than ưi, cấi thối àúâi “thêëy thiïn hẩ ùn
khoai, mònh cng vấc mai ài àâo” lâ lệ thûúâng
tònh. Búãi khi ta nhòn ra mưëi lúåi nây thò nhiïìu ngûúâi
khấc cng thïë. Thiïn hẩ àưí xư nhau ài bn ngư,
vò thïë giấ tùng lïn àưåt ngưåt. Àiïìu nây khưng súå,
nïëu mònh trûúâng vưën hún ngûúâi ta. Nghơ thïë, ưng
lẩi câng dưëc vưën ra nhiïìu hún nûäa, nhûng oấi óm
khưng lûúâng àûúåc trûúác lâ ngư mêët ma. Khưng
thïí thu mua àng sưë lûúång àậ k giao kêo vúái

hậng bn.
Biïët khưng gùåp thúâi, àïí giûä uy tđn, Bẩch Thấi
Bûúãi ch àưång àïìn b húåp àưìng nhû àậ thỗa
thån, chûá khưng àïí xẫy ra chuån thûa kiïån lưi
thưi, mêët uy tđn. Àêy cng lâ bẫn tđnh hún ngûúâi
ca Bẩch Thấi Bûúãi: mưåt khi àậ biïët khưng thïí
xoay xúã àûúåc nûäa thò ưng nhanh chống tòm lưëi
thoất ph húåp nhêët.
Àïìn b xong, sët mêëy ngây liïìn ưng ngao ngấn
thúã dâi Chao ưi! Cêu thú trong Cung oấn ngêm
khc sao lẩi vêån vâo àúâi mònh? “Bûâng con mùỉt dêåy
thêëy mònh tay khưng”. Gêìn mêëy vẩn bẩc chùỉt bốp
àậ àưåi nốn ra ài mưåt cấch chống vấnh! Bìn nậo
råt. Àau àúán quấ! Bêy giúâ mònh lâm gò vúái sưë vưën
đt ỗi côn lẩi? Àang bùn khón suy nghơ nhû thïë,
bưỵng nghe tiïëng ru con tûâ hâng xốm vổng sang:
Mưåt mai ai chúá bỗ ai
Chó thïu nïn gêëm, sùỉt mâi nïn kim
THÊËT BẨI ÀÊÌU TIÏN
Sau khi tđch ly sưë vưën lúán, thưng thûúâng ngûúâi
ta chổn giẫi phấp an toân àïí giûä àưìng vưën nhû têåu
rång, mua nhâ cêìn gò phẫi nhổc têm nùång trđ
mâ mûu tđnh viïåc khấc nûäa. Nhûng Bẩch Thấi Bûúãi
thò khưng. Ưng cng ngûúâi bẩn vong niïn lâ lậo
Thõnh bân bẩc hûúáng àêìu tû múái. Ưng rêët tin lậo
Thõnh, vò ngay tûâ cấi thã múái chên ûúát chên rấo
bûúác vâo thûúng trûúâng, ài khai thấc gưỵ tâ-vểt thò
àậ cố lậo sất cấnh. Chđnh lậo thay mùåt ưng quấn
xuën nhên cưng, nghiïåm thu thânh phêím. Nhiïìu
ngûúâi cûá tûúãng giûäa ưng vâ lậo Thõnh cố mưëi quan

hïå råt thõt. Nhûng khưng phẫi. Lậo tïn thêåt lâ
Nguỵn Vùn Thõnh. Trong mưåt lêìn vïì qụ, gùåp lẩi
ngûúâi bẩn cêåt råt ca bưë mònh thã nhỗ, àang
sưëng trong cẫnh nghêo tng cng cûåc, ưng àậ cho
vay cẫ trùm àưìng bẩc khưng lêëy lậi. Chõu ún nây,
lậo Thõnh xin àûúåc theo gip ưng àïí trẫ núå. Àûúåc
cấi lậo nây chêët phấc, chõu thûúng chõu khố, ùn
cc nối hôn, khưng mưìm mếp tếp nhẫy, khưng nïì
hâ viïåc lúán viïåc nhỗ.
Sau khi bân bẩc, cẫ hai quët àõnh dưëc hïët vưën
ài bn ngư, nhùçm cung cêëp cho mưåt hậng thu
mua ca ngûúâi Phấp tẩi Hẫi Phông. Húåp àưìng àưi
bïn àậ k xong. Bêëy giúâ, cố nhiïìu ngûúâi bn ngư
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 4544 BẨCH THẤI BÛÚÃI
sang lơnh vûåc tđn dng? Rộ râng, so vúái nhiïìu
ngûúâi thúâi bêëy giúâ trong lâm ùn côn dûåa vâo kinh
nghiïåm, thò ưng côn biïët tiïëp thu thïm mưåt ngìn
tri thûác tûâ sấch nûäa.
Tûâ sûå gúåi trong trang sấch êëy, Bẩch Thấi Bûúãi
quët têm lao vâo mưåt hûúáng ài múái. Suy nghơ êëy
àậ lâm ưng khoấi chđ vâ móm cûúâi. N cûúâi chûa
tùỉt trïn mưi, bưỵng cố ngûúâi àưåt ngưåt àưåi mûa bûúác
vâo. A! Lậo Thõnh.
Kïí cng lẩ. Àậ tin vâo ai, Bẩch Thấi Bûúãi tin àïën
cng. Khưng bao giúâ ưng cố thấi àưå “giâu àưíi bẩn,
sang àưíi vúå”. Lc nâo cng trûúác sau nhû mưåt.
Nhúâ vêåy, nhûäng ai àậ àûúåc ưng chổn lâm bẩn, lâm
ngûúâi cưång sûå thò hổ mưåt bng mưåt dẩ vúái ưng.
Nhûng àïí àûúåc ưng chổn lâm ngûúâi têm phc,
ngûúâi àố phẫi qua thûã thấch ca ưng, nhiïìu lc

cng oấi óm. Thã côn khai thấc gưỵ lâm tâ-vểt,
do khưng chõu àûång nưíi gian khưí, phêìn nhúá vúå
nhúá con nïn lậo Thõnh xin nghó viïåc. Nghe tin nây,
ưng thoấng bâng hoâng vò trùm cưng ngân viïåc
àang bïì bưån nhû thïë, khưng cố lậo Thõnh thò sao
àêy? Ai giûä kết, tđnh toấn thu chi?
Vâo lc nûãa khuya, ưng àïën gùåp lậo Thõnh vâ
trêìm tơnh:
- Lêu nay tưi vêỵn xem lậo nhû ngûúâi cêåt råt. Bưë
tưi vúái lậo lâ bẩn tûâ thã chùn trêu, rưìi lc thêët
bất, lậo cûu mang bưë tưi. Ún êëy lâm sao tưi trẫ nưíi?
Húäi ưi, bưë tưi chùèng may súám vïì vïì chđn sëi, nay
nhòn lậo thò tưi nhû thêëy hònh ẫnh ca bưë tưi.
ÛÂ nhó? Ưng bâ mònh nối cố sai àêu! “Chó thïu
nïn gêëm, sùỉt mâi nïn kim” kia mâ. Nïëu mònh
quët têm lâ àûúåc. Nhûng lâm gò bêy giúâ?
Chiïìu nay ưng nùçm khoêo trong nhâ, ngoâi sên
mûa cëi àưng lay bay. Mûa nhû bâo da cùỉt
xûúng. Trúâi rết bët. Giố ngoâi sưng thưíi lưìng lưång.
Vôm cêy sêìu àưng qúån mònh trong giố lúán. Mûa
nhû rêy bưåt. Bêåt ngûúâi dêåy, Bẩch Thấi Bûúãi vúá lêëy
ưëng àiïëu thëc lâo. Mưåt àốm lûãa lốe sấng chêåp
chúân. Thëc lâo Vơnh Bẫo ngon phẫi biïët. Ưng rđt
mưåt húi dâi. Thong thẫ nhẫ khối. Khối bay lúân vúân
trong khưng gian lẩnh cống. Rưìi thån tay, ưng vúá
lêëy quín sấch Chrestomathie Annamite (Vùn
tuín An Nam) ca Edmond Nordemann in nùm
1898. Lêåt vâi trang, vâ con mùỉt ca ưng dûâng lẩi
rêët lêu úã trang 286.
A! Tẩi sao ta khưng dấm àêìu tû vâo viïåc lâm múái

mễ nây nhó? Lúä cố thêët bẩi? Bêët quấ cng trúã lẩi
vúái hai bân tay trùỉng nhû cấi thúâi múái vâo àúâi kiïëm
sưëng lâ cng chûá gò? Hưìi àố, chó vúái múá kiïën thûác,
mưåt sưë vưën ngoẩi ngûä côn kiïëm àûúåc àưìng ra àưìng
vâo; chûá bêy giúâ sau lûng côn cố vúå, bïn cẩnh côn
cố lậo Thõnh têån ty gip àúä thò súå gò thêët bẩi? Nghơ
thïë, ưng àổc lẩi nhûäng trang viïët êëy mưåt lêìn nûäa.
Àố lâ nhûäng trang mâ ưng giấo hổc Edmond
Nordemann viïët vïì Tđn dng, lúåi tûác vâ cho vay
nùång lậi.
Nhûäng vêën àïì nây, khưng phẫi ai cng hiïíu mưåt
cấch rânh rệ. Vúái Bẩch Thấi Bûúãi lâ mưåt sûå gúåi
cho hûúáng lâm ùn múái. Tẩi sao mònh khưng bûúác
KHÙÈNG ÀÕNH DOANH TÂI NÛÚÁC VIÏÅT 4746 BẨCH THẤI BÛÚÃI
Nam Àõnh, Bẩch Thấi Bûúãi àơnh àẩc tham gia. Kïët
quẫ ưng àậ thùỉng thêìu. Àố lâ nùm 1906.
Vïì dõch v cêìm àưì tẩi Viïåt Nam, Sâi Gôn lâ núi thûåc
hiïån trûúác nhêët. Ngây 10.5.1893, Thưëng àưëc Nam
K ban hânh nghõ àõnh cho phếp múã hiïåu cêìm àưì.
Theo àố, trong cấc cåc àêëu giấ, ngûúâi nâo trẫ tiïìn
cao hún hïët cho chđnh ph thò àûúåc quìn àûáng ra
múã tiïåm vâ phẫi àống tiïìn úã qu trûä kim.Vúái nhiïìu
ngûúâi àêy lâ lơnh vûåc khấ mẩo hiïím, vò hêìu nhû chó
cố ngûúâi Hoa hóåc ngûúâi Phấp àang nùỉm àưåc quìn.
Ngûúâi ch ngoâi vưën tiïëng Phấp hânh nghïì theo låt
àõnh, côn phẫi cố chun mưn thêím àõnh àêu lâ vâng,
ngổc qu, kim cûúng, câ rấ

àïí àấnh giấ chêët lûúång
ca nûä trang mâ àûa tiïìn ra, lc khấch àïën cêìm.

Nïëu àấnh giấ khưng chđnh xấc thò sẩt nghiïåp dïỵ nhû
chúi. Àố lâ chûa kïí cấc ch khấc côn tung ra nhûäng
àôn hiïím hốc àïí cẩnh tranh, giânh àưåc quìn cho
vay. Nhûng Bẩch Thấi Bûúãi vêỵn vûäng tin úã khẫ nùng
ca mònh.
Trong hậng cêìm àưì ca mònh, ưng ch chó sûã
dng ngûúâi Viïåt gip viïåc, ưng mën chûáng minh
rùçng, ta khưng thua kếm ai trïn thûúng trûúâng.
Ngoâi lậo Thõnh nay côn cố thïm nhiïìu ngûúâi
khấc nûäa, hổ àậ nùỉm cấc cûúng võ quẫn l, giấm
àõnh, th qu Nhiïìu ngûúâi nhâ trong gia àònh
ưng – kïí cẫ vúå – khưng àưìng tònh cấch ưng phên
cưng nhû thïë. Hổ cho rùçng, vúái sưë vưën lúán vâ cưng
viïåc nhû thïë, nïëu giao têët têìn têåt cho ngûúâi ngoâi
mâ hổ phẫn thò chó cố vúä núå! Ưng chó cûúâi:
Nghe nhûäng lúâi cẫm àưång êëy, lậo Thõnh rên rêën
nûúác mùỉt. Ưng lẩi nối:
- Lêu nây lậo theo gip tưi, àưìng cam cưång khưí,
vui bìn cố nhau nhûng chùèng rộ tưi cố lâm gò
phêåt lông? Hay lậo bỗ tưi àïí lâm chưỵ khấc àûúåc
hún lûúng thò lậo cûá bẫo thêåt, tưi sệ trẫ nhû thïë
Giố vêỵn thưíi, cấnh cûãa rung lïn bêìn bêåt. Àậ
mêëy hưm nay, bâ vúå ca Bẩch Thấi Bûúãi vêỵn côn
àay nghiïën viïåc ưng tỗ ra quấ tin cêåy úã lậo Thõnh.
Têët têìn têåt mổi viïåc lúán nhỗ, ngay cẫ sưí sấch thu
chi àïìu mưåt tay lậo nây nùỉm giûä. Chưìng mònh tin
úã lậo nây àïën thïë lâ cng. Ai àúâi trong cưng viïåc
lâm ùn, khưng tin úã vúå mâ lẩi giao quìn cho
ngûúâi ngoâi. Cûá thïë, giûäa bâ vúå Bẩch Thấi Bûúãi vúái
lậo Thõnh cûá nhû sûâng vúái mộ. Trúâi khưng chõu àêët

thò àêët chùèng chõu trúâi. Lâ ngûúâi àûáng giûäa, ưng khưí
têm hïët sûác. Nhûng d cố gò ài nûäa, thò ưng vêỵn tin,
vêỵn giûä lậo Thõnh bïn mònh, àún giẫn chó vò lậo lâ
ngûúâi tưët, têån ty vúái cưng viïåc. Mâ khưng riïng gò
lậo Thõnh, sau nây nhûäng ai àậ cng húåp tấc thò
ưng ln tòm mổi cấch giûä hổ lêu dâi. Tđnh cấch nây
àậ gốp phêìn khưng nhỗ gip ưng gùåt hấi nhûäng
thânh cưng trïn thûúng trûúâng.
Sau khi nghe ưng trònh bây àưì, lậo Thõnh gêåt
g tấn thânh. Vò thïë, ưng câng quët chđ hún.
Khưng phẫi chúâ àúåi lêu, khi hay tin chđnh ph
bẫo hưå múã cåc àêëu giấ lơnh trûng
(1)
nhâ cêìm àưì
1. Lơnh trûng: nhêån mưåt viïåc kinh doanh ca nhâ nûúác rưìi nưåp thụë.