tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm trong giờ đọc – hiểu văn bản

Phần lý thuyết chuyên đề:
tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm
trong giờ đọc hiểu văn bản
Môn Ngữ văn 7
Phần I
Lý do chọn chuyên đề
I. Cơ sở lý luận:
Bộ môn Ngữ văn trong nhà trờng THCS nói chung, môn Ngữ văn lớp 7 nói
riêng có nhiều thay đổi cơ bản theo hớng tích hợp và tích cực. Cấu tạo chơng
trình đòi hỏi hoạt động của ngời dạy cũng nh ngời học phải có sự đổi mới cho
phù hợp và đạt hiệu quả cao. Cụ thể là: Thay cho phơng pháp dạy học thụ động
nh trớc đây là phơng pháp dạy học tích cực. Trong đó thày chỉ giữ vai trò là ngời
tổ chức, hớng dẫn HS hoạt động lĩnh hội tri thức và kiểm tra, đánh giá kết quả
hoạt động của các em. Còn HS với vai trò là chủ thể của hoạt động lĩnh hội. Các
em hoàn toàn chủ động, tích cực trong việc tự nghiên cứu, thảo luận, phát hiện
kiến thức và thể hiện, đồng thời tự kiểm tra kết quả hoạt động của mình trên cơ
sở hớng dẫn của GV. Muốn làm tốt đợc điều đó, trong mỗi giờ học, GV cùng HS
phải thực hiện hài hoà các khâu, các bớc; đặc biệt là để tổ chức cho HS lĩnh hội
tri thức một cách có hiệu quả, ngời GV phải sử dụng linh hoạt và phù hợp các
phơng pháp, hình thức tổ chức dạy học. Một trong số đó phải kể đến là hình thức
tổ chức hoạt động nhóm cho HS trong giờ học.
Hoạt động nhóm là một hình thức hoạt động của tập thể HS ( từ 2 trở lên,
thờng từ 8 - 10 HS ) nhằm thảo luận để đa ra ý kiến trớc một câu hỏi nào đó của
GV, đợc sự hớng dẫn, theo dõi và kiểm tra của GV. Hoạt động này đợc thực hiện
khi dạy học cả 3 phân môn: Văn, Tập làm văn và Tiếng việt. Do phạm vi giới
hạn của chuyên đề, cho phép tôi đợc đề cập đến việc tổ chức cho HS hoạt động
nhóm trong giờ Đọc Hiểu văn bản.
II. Cơ sở thực tiễn:
Thực ra, ngay từ năm đầu thay sách môn Ngữ văn 7 trong qúa trình giảng
dạy theo tinh thần đổi mới phơng pháp, chúng tôi đã tổ chức cho HS hoạt động
nhóm trong giờ Đọc hiểu văn bản. Trong suốt 4 năm thực hiện và học hỏi

thông qua dự giờ thăm lớp, tôi nhận thấy hình thức hoạt động này có những u
điểm và tồn tại cơ bản nh sau:
1
1. Ưu điểm:
- Tạo không khí sôi nổi, mạnh dạn cho các đối tợng HS trong lớp;
giúp HS có cơ hội đợc trao đổi ý kiến của mình với các bạn, từ đó các em mạnh
dạn và cởi mở hơn trong giao tiếp.
- Hoạt động nhóm giúp HS đa ra đợc những kết luận phong phú, đa dạng,
những khám phá bất ngờ; đặc biệt là đợc trình bày những suy nghĩ, đánh giá về
1 chi tiết, nhân vật nào đó trong văn bản.
- Thông qua hoạt động nhóm, HS tự rèn luyện cho mình những kỹ năng
cơ bản: nghe, nói và viết.
- Hoạt động nhóm giúp các em hình thành và phát huy khả năng kiểm tra,
đánh giá kết quả hoạt động của nhóm mình cũng nh hoạt động của nhóm bạn.
Bên cạnh đó, trong thực tế việc tổ chức cho HS hoạt động nhóm còn 1 số tồn tại:
2. Tồn tại:
- Có những tiết học GV cố ép hoạt động nhóm nên việc thực hiện còn
nặng về hình thức và hiệu quả không cao ( chúng ta cần lu ý: không phải bất cứ
tiết Đọc Hiểu văn bản nào cũng bắt buộc phải có hoạt động nhóm ).
Qua thực tế dự giờ thăm lớp tôi thấy hiện tợng này không hiếm gặp:
có thể GV đa ra câu hỏi thảo luận quá đơn điệu, thời gian thảo luận quá ít
( chỉ 2 3 phút ) chẳng hạn nh: Em hiểu gì vê nhân vật Thủy qua chi tiết: Thủy
mang kim chỉ ra tận sân bóng để vá áo cho anh trong văn bản Cuộc chia tay
của những con búp bê .
- Trong 1 vài tiết học, GV cho HS thảo luận nhiều đến 3 lần trong 1 tiết
( đây là tồn tại cần khắc phục bởi thảo luận nhiều nh thế là mất thời gian, rối lớp
mà kiến thức không đợc tập trung ).
- Hoạt động nhóm thờng mất khá nhiều thời gian ( trên 5 phút )
- Còn hiện tợng một số HS nhân lúc các bạn thảo luận thì nói chuyện riêng
hoặc không tự giác, tích cực mà ỷ lại.

- Có những giờ thảo luận còn ồn, làm ảnh hởng đến lớp bên cạnh.
Dựa trên những cơ sở đó, tôi mạnh dạn đa ra một số định hớng thực hiện
để việc tổ chức cho HS hoạt động nhóm trong giờ Đọc hiểu văn bản của
chúng ta có hiệu quả cao hơn.
2
Phần II
Nội dung chuyên đề.
I. Đặt câu hỏi thảo luận:
Xuất phát từ thực tế: Không phải tiết Đọc Hiểu văn bản nào cũng có
thể tổ chức cho HS thảo luận nhóm nên vấn đề đặt ra hàng đầu là đặt câu hỏi
thảo luận thế nào cho phù hợp và đạt hiệu quả. Trớc hết cần lu ý:
+ Hệ thống câu hỏi cần bám sát mục tiêu, đáp ứng yêu cầu bài học để HS
thảo luận theo những suy tởng cá nhân, những cảm xúc riêng trong quá trình
cảm thụ tác phẩm văn học.
+ Câu hỏi phải ngắn gọn, rõ ràng, vừa sức, khuyến khích đợc tất cả HS
trong lớp suy nghĩ và có câu trả lời.
+ Cần đa ra nhiều câu hỏi suy luận, tởng tợng sáng tạo nhằm phát triển t duy
hơn là những câu hỏi gợi nhớ. Điều này đồng nghĩa với việc GV nên đa ra dạng câu
hỏi mở để HS thảo luận.
+ Nếu thấy cần thiết, GV có thể nêu câu hỏi phụ nhng vẫn đảm bảo phát huy
đợc tính chủ động, sáng tạo của HS.
+ Câu hỏi để HS thảo luận thờng là những dạng câu hỏi sau:
- Suy nghĩ, đánh giá, cảm nhận về một chi tiết hoặc một nét nghệ thuật
tiêu biểu trong văn bản.
Ví dụ: Suy nghĩ của em về chi tiết cuối truyện Cuộc chia tay của con
búp bê . Tôi ( Thành ) đứng nh chôn chân xuống đất nhìn theo cái dáng bé
nhỏ liêu xiêu của em gái tôi trèo lên xe ?
Hoặc: Cảm nhận sâu sắc của em về câu thơ cuối bài Tĩnh dạ tứ ( Lí Bạch )
- Thảo luận một chủ đề cho trớc chẳng hạn: Tìm hiểu cuộc đời, sự nghiệp
sáng tác của tác giả lớn.

Ví du: Từ việc tim hiểu thông tin SGK và tài liệu tham khảo khác, hãy
trình bày hiểu biết của em về tác giả Nguyễn Khuyễn (hoặc Lí Bạch, Bà
Huyện Thanh Quan).
- Tập đóng vai để chuẩn bị cho một màn kịch ngắn liên quan đến nội dung
văn bản.
Ví dụ: Nhập vai nhân vật Sùng Ông, Sùng Bà, Măng Ông, Thiện Sỹ, Thị
Kính để tái hiện cảnh
- Thảo luận về ý nghĩa cuộc sống mà tác phẩm gợi ra hoặc thông điệp tác
giả muốn gửi tới ngời đọc.
3
Ví dụ: Trong bài thơ Tiếng gà tr a từ việc gợi lại những kỷ niệm đẹp đẽ
của tuổi thơ và tình bà cháu, tác giả Xuân Quỳnh muốn gửi tới ngời đọc chúng ta
thông điệp gì ?
Hoặc: Thông điệp mà tác giả Khánh Hoài muốn gửi tới chúng ta qua văn
bản Cuộc chia tay của những con búp bê là gì ?
- Thảo luận nhóm để giải quyết bài tập trắc nghiệm ( Dạng câu hỏi này
GV chúng ta làm thờng xuyên nhng đừng nên cho ở dạng quá đơn giản mà nên
đặt ra ở những câu hỏi phải chọn 2 đáp án trở lên )
II. Các kiểu loại nhóm:
Tuỳ theo tính chất mức độ câu hỏi thảo luận GV có thể chọn cách chia
nhóm phù hợp: Có thể chia theo số lợng, có thể chia theo tính chất
* Kiểu nhóm chia theo số lợng:
+ Vi nhng cõu hi nh khụng cn nhiu cụng sc, thi gian, chng hn
phỏt hin nhng t lỏy tng hỡnh trong hai cõu lun bi th Qua ốo Ngang
cú th cho hc sinh tho lun nhúm gm 2 hoc 3 ( Kiu nhúm ny rt ớt dựng).
+ Vi nhim v ln hn, chẳng hạn: cảm nhận về một chi tiết trong văn
bản hoặc trình bày hiẻu biết về mmột tác giả lớn nh Hồ Chí Minh, Lý Bạch, Đỗ
Phủ, Nguyễn Khuyến nên tổ choc nhóm học tập có s lng t 8 n 10 em
hc sinh.
- Chia nhúm theo kiu ny cú li th l chỳng ta c hon ton ch ng

v s lng hc sinh mi nhúm và tu thuc vo mc yêu cầu ca cõu hi
nh s lng mi nhúm cho phự hp. Song hn ch ca nú l: Hc sinh khụng
theo mt nhúm c nh, mt ch ngi c nh trong nhúm nờn ụi khi cỏc em
lỳng tỳng khi nhp nhúm.
* Kiu nhúm chia theo tớnh cht:
Chia nhúm theo kiu ny gm nhiu cỏch: Chia nhúm tỡnh bn ( Tc l
nhúm nhng hc sinh hiu bit nhau, thõn thit vi nhau); Nhúm kinh nghim
( tc l nhúm nhng hc sinh cựng nng lc); nhúm hn hp (tc l nhúm cú
nhiu i tng hc sinh vi nhng nng lc khỏc nhau) Nhng cỏch chia
nhúm theo kiu ny chỳng ta ớt vn dng. Nu cú vn dng, cn lu ý: Dự chia
nhúm tỡnh bn, nhúm kinh nghim hay nhúm hn hp i chng na GV cng
nờn nh s lng cho phự hp ( da theo tiờu chun tớnh cht).
* Trong quỏ trỡnh thnh lp nhúm, chỳng ta thng thnh lp nhúm gm
nhng hc sinh ngi 2 3 bn gn nhau. õy l mt kiu nhúm c dựng
nhiu nht, thớch hp vi yờu cu cõu hi tho lun mt vn liờn quan n
Đc - hiu vn bn. Chia nhúm theo kiu ny cú nhiu u th: hc sinh quen ch,
quen bn nờn d ho nhp, sụi ni, mnh dn khi tho lun v th o lun t kt
qu.
4
III. mét sè h×nh thøc ho¹t ®éng nhãm
Theo tôi, hình thức hoạt động nhóm không phải là không phong phú.
Song vấn đề là chúng ta phải biết lựa chọn hình thức nào cho phù hợp và đạt
hiệu quả.
Sau đây tôi xin giới thiệu một số hình thức hoạt động phổ biến thường dùng.
- Hình thức 1: Giáo viên phát phiếu học tập có ghi câu hỏi tới từng nhóm;
các thành viên trong nhóm cùng thảo luận đưa ra ý kiến, nhóm trưởng ghi vào
phiếu. Sau đó giáo viên gọi đại diện của hai nhóm trình bày kết quả
( hoặc giáo viên thu phiếu của hai nhóm đọc kết quả) các nhóm còn lại bổ sung
ý kiến, giáo viên thống nhất.
- Hình thức 2: Giáo viên ghi câu hỏi thảo luận ra bảng phụ ( hoặc miệng),

học sinh đọc ( nghe câu hỏi), sau đó thảo luận nhóm, ghi lại kết quả ra bảng
nhóm, hết thời gian thảo luận, đại diện nhóm lên treo bảng. Các nhóm nhận xét
kết quả cho nhau, giáo viên đi đến thống nhất.
- Hình thức 3: Giáo viên đưa ra câu hỏi, các thành viên trong nhóm hoạt
động độc lập, ghi ý kiến ra phiếu học tập cá nhân. Sau đó nhóm trưởng thu phiếu
của các bạn, trình bày trước lớp, giáo viên nhận xét và đi đến thống nhất( chọn
hai nhóm trưởng trình bày), các nhóm còn lại nhận xét, bổ sung.
Ba hình thức này được áp dụng trong trường hợp tất cả các nhóm cùng
giải quyết một câu hỏi.
- Hình thức 4: Giáo viên phân ra hai nhóm sẽ giải quyết một câu hỏi. Các
nhóm thảo luận, Giáo viên gọi bất cứ một học sinh nào trong nhóm ( không chỉ
là nhóm trưởng) đứng dậy trả lời ( giáo viên có thể gọi mỗi nhóm một học sinh
với đầy đủ các đối tượng) sau đó đi đến thống nhất cho mỗi câu hỏi.
IV. Qui trình tổ chức cho học sinh hoạt động nhóm.
Bước I: Thành lập nhóm.
Đây được coi là khâu chuẩn bị những điều kiện để nhóm tiến hành hoạt động.
Giáo viên sẽ thông qua mục tiêu hoạt động ( hoạt động nhóm nhằm giải
quyết vấn đề gì), hoạt động như thế nào chia lớp thành mấy nhóm, mỗi nhóm
bao nhiêu học sinh, mỗi học sinh phát huy tính chủ động, tích cực của mình như
thế nào ).
* Lu ý: Khi chia nhóm cần đảm bảo số học sinh trong các nhóm phải đều,
tương đương nhau, tránh nhóm nhiều nhóm ít (chỉ cho phép hơn kém nhau một
học sinh), giáo viên đặt ra mục tiêu một cách rõ ràng để học sinh tiếp nhận được.
Bước II: Hoạt động nhóm:
Giáo viên phát phiếu hoặc treo bảng phụ ghi câu hỏi ( có khi nêu bằng
miệng) ấn định thời gian thảo luận, các nhóm nhận nhiệm vụ, sau đó giao nhiệm
vụ cụ thể cho nhóm trưởng, thư ký và các thành viên trong nhóm rồi cả nhóm
tập trung giải quyết vấn đề (tức là nêu ý kiến, thảo luận và ghi lại ) trong khi
5
hc sinh tho lun, giỏo viờn quan sỏt, theo dừi cú th n vi tng nhúm h tr,

nhc nh cỏc nhúm cỏc nhúm lm vic u tay m bo ỳng thi gian
tin .
*Lu ý:
- Dự giỏo viờn ghi cõu hi vào phiu hc tp hay ra bng ph thỡ cng nờn
c to cõu hi trc lp khi cỏc em cha ngi theo nhúm, trỏnh tỡnh trng hc
sinh ngi vo tho lun m cha rừ cõu hi hoc nhúm ny khụng bit cõu hi
ca nhúm kia ( trong trng hp các nhúm khụng cựng cõu hi).
- Vic giỏo viờn quan sỏt, theo dừi, nhc nh hc sinh l quan trng v
cn thit nhng cần khc phc tỡnh trng nhc nh nhúm ny lm nh hng n
nhúm kia, khin cỏc em thiu tp trung hoc khụng ch ng trong tho lun.
Bc III: Thụng bỏo kt qu.
Khi ht thi gian n nh, cỏc nhúm hon thnh cụng vic, giỏo viờn cho
tng nhúm bỏo cỏo bng ming kt qu ó trỡnh by trong phiu hc tp hoc
cựng hc sinh kim tra kt qu ca mi nhúm trờn bng nhúm cỏc em ó trỡnh
by. Cỏc em khỏc b sung, thng nht ý kin.
* Lu ý: Trc khi cho hc sinh bỏo cỏo hoc kim tra kt qu, giỏo viờn
cn nhn xột ý thc ca cỏc em khi tho lun rỳt kinh nghim cho nhng ln
sau, cú tuyờn dng, phờ bỡnh c th:
Bc IV: Giỏo viờn túm tt kt qu tho lun ca hc sinh, sau ú cựng
cỏc em i n thng nht v hng dn cho cỏc em ghi li mt vi ý kin ỳng,
hay cỏc em lm t liu ( nờn thng nht cn thit).
* Lu ý:
- Vn m giỏo viờn a để học sinh tho lun thng l mt vn
quan trng, cn thit cho nờn vic ỏnh giỏ, thng nht ca giỏo viờn l vụ cựng
quan trng. Nu khụng khộo lộo s mt nhiu thi gian m hiu qu khụng cao
cú khi khin hc sinh nn lũng do kt qu ca mỡnh khụng c ỏnh giỏ ỳng
mc.
- Cng nh trong sut quỏ trỡnh dy hc, khi cho hc sinh ghi li nhng ý
kin ỳng, hay lm t liu ( khi thy cn thit) tuyt i giỏo viờn khụng đọc
cho hc sinh chộp m phi hng dn cỏc em cú thúi quen nghe cụ núi v t ghi

vo v.
PHầN iii: KếT LUậN
Tụi thit ngh: t chc cho hc sinh hot ng nhúm trong gi Đc- hiu
vn bn l mt vic lm cn thit. Nu chỳng ta cú nhng nh hng c th v
khộo lộo khi t chc thc hin thỡ chc chn vic lm ca chỳng ta s t hiu
qu cao. Trong thc t ó cú rt nhiu tit c- Hiu vn bn, giỏo viờn hng
dn cho hc sinh thc hin tt hot ng ny nhng bờn cnh ú vn cũn cú
nhng tiờt hc vic t chc cho hc sinh hot ng nhúm cũn mang tớnh cht
hỡnh thc v hiu qu khụng cao. Tụi rt mong nhng ý kin v nh hng ca
tụi trờn õy s c cỏc ng nghip tham kho, thc hin nõng cao hn na
6
hiệu quả giờ Đọc- Hiểu văn bản và cũng là nâng cao chất lượng dạy học môn
Ngữ Văn 7 cùng Ngữ văn các khối khác nói chung.
Thụy Dũng, Ngày 02 tháng 11 năm 2006
Người viết chuyên đề
Giáo viên: Đào Thị Thụy
Trường THCS Thụy Dũng, Thái Thụy, Thái Bình
Nhãm biªn so¹n chuyªn ®Ò
- §µo ThÞ Thôy – Trêng THCS Thôy Dòng
- NguyÔn Thanh HiÒn – Trêng THCS Thôy Dòng
- Vò ThÞ Thªu – Trêng THCS Quúnh Hång
- NguyÔn ViÖt Hïng – Trêng THCS Quúnh Hång
- Vò ThÞ Ngä – Trêng THCS Thôy Tr×nh
- Lu Thuý HiÒn – Trêng THCS Thôy Tr×nh
- Ng« ThÞ DiÖu – Trêng THCS Thôy Hång
7