Thế giới thư viện số

THƯ VIỆN SỐ - Digital Library
THƯ VIỆN SỐ - Digital Library
Chương 2:
Chương 2:
THẾ GIỚI THƯ VIỆN SỐ
THẾ GIỚI THƯ VIỆN SỐ


NGUYỄN MINH HIỆP, BA. MS.
NGUYỄN MINH HIỆP, BA. MS.




NỘI DUNG
NỘI DUNG



Thư viện số là gì? –
Thư viện số là gì? –


What Is a Digital Library?
What Is a Digital Library?

Tại sao phải xây dựng Thư viện số? –
Tại sao phải xây dựng Thư viện số? –

Why Do
Why Do
You Build Digital Libraries?
You Build Digital Libraries?

Xây dựng Thư viện số bằng cách nào? –
Xây dựng Thư viện số bằng cách nào? –
How
How
to Build a Digital Library?
to Build a Digital Library?

Quyền S
Quyền S
ở hữu trí tuệ –
ở hữu trí tuệ –
Intellectual Property
Intellectual Property
Rights
Rights






Th
Th
ư viện và Thư viện số (1)

ư viện và Thư viện số (1)

Ngày nay vẫn còn nhiều người cho rằng thư viện là một nơi yên tĩnh
Ngày nay vẫn còn nhiều người cho rằng thư viện là một nơi yên tĩnh
trong đó sách được cất giữ và người ta đánh giá thư viện theo tiêu chí số
trong đó sách được cất giữ và người ta đánh giá thư viện theo tiêu chí số
lượng sách được cất giữ nhiều hay ít.
lượng sách được cất giữ nhiều hay ít.

Đối với những người quản thủ thư viện có chuyên môn thì thư viện là
Đối với những người quản thủ thư viện có chuyên môn thì thư viện là
một cơ sở có tổ chức để bảo quản tài liệu, sưu tập và để truy cập đến
một cơ sở có tổ chức để bảo quản tài liệu, sưu tập và để truy cập đến
những thư viện khác; không những chỉ sách mà còn có phim ảnh, băng
những thư viện khác; không những chỉ sách mà còn có phim ảnh, băng
đĩa âm thanh, mẫu vật thực vật, sản phẩm văn hoá, vv…
đĩa âm thanh, mẫu vật thực vật, sản phẩm văn hoá, vv…

Đối với nhà nghiên cứu, thư viện là một mạng lưới cung cấp việc truy
Đối với nhà nghiên cứu, thư viện là một mạng lưới cung cấp việc truy
cập đến tri thức nhân loại được lưu giữ khắp mọi nơi.
cập đến tri thức nhân loại được lưu giữ khắp mọi nơi.

Nhiều sinh viên khoa học và công nghệ ngày nay trên thế giới thì cho
Nhiều sinh viên khoa học và công nghệ ngày nay trên thế giới thì cho
rằng thư viện chính là World Wide Web. Đây là một quan niệm không
rằng thư viện chính là World Wide Web. Đây là một quan niệm không
đúng mặc dầu ngày nay Web là công nghệ quan trọng của thư viện.
đúng mặc dầu ngày nay Web là công nghệ quan trọng của thư viện.


Sự khác nhau giữa thư viện số với World Wide Web thể hiện ở chổ Web
Sự khác nhau giữa thư viện số với World Wide Web thể hiện ở chổ Web
thiếu hẵn những đặc điểm quan trọng của việc sưu tầm và tổ chức thông
thiếu hẵn những đặc điểm quan trọng của việc sưu tầm và tổ chức thông
tin; trong khi thư viện số ngày càng hoàn thiện việc tổ chức để người sử
tin; trong khi thư viện số ngày càng hoàn thiện việc tổ chức để người sử
dụng tự hình thành tri thức với phương châm
dụng tự hình thành tri thức với phương châm
"Thư viện số là nơi sử
"Thư viện số là nơi sử
dụng công nghệ để chuyển câu hỏi thành câu trả lời".
dụng công nghệ để chuyển câu hỏi thành câu trả lời".




Th
Th
ư viện và Thư viện số (2)
ư viện và Thư viện số (2)

Xây dựng thư viện số là xây dựng phương thức mới, công
Xây dựng thư viện số là xây dựng phương thức mới, công
nghệ mới trong việc xử lý thông tin - tri thức. Đó là bảo quản,
nghệ mới trong việc xử lý thông tin - tri thức. Đó là bảo quản,
sưu tầm, tổ chức, quãng bá, và truy cập thông tin hay nói
sưu tầm, tổ chức, quãng bá, và truy cập thông tin hay nói
chính xác hơn là tri thức, tức là thông tin có ý nghĩa và hữu
chính xác hơn là tri thức, tức là thông tin có ý nghĩa và hữu
ích.

ích.

Đối với một thư viện truyền thống, điều quan trọng là việc bổ
Đối với một thư viện truyền thống, điều quan trọng là việc bổ
sung nguồn tài nguyên ngày càng nhiều trên giá kệ trong kho
sung nguồn tài nguyên ngày càng nhiều trên giá kệ trong kho
thư viện; nhưng ngày nay thông tin về những nguồn tài
thư viện; nhưng ngày nay thông tin về những nguồn tài
nguyên đó chứa trong mục lục thư viện là quan trọng hơn.
nguyên đó chứa trong mục lục thư viện là quan trọng hơn.

Những thông tin đó là
Những thông tin đó là
metadata
metadata
hay
hay
siêu dữ liệu
siêu dữ liệu
- dữ liệu về
- dữ liệu về
dữ liệu - và đây là khái niệm nổi bật nhất trong thư viện số.
dữ liệu - và đây là khái niệm nổi bật nhất trong thư viện số.


Th
Th
ư viện và Thư viện số (3)
ư viện và Thư viện số (3)


Thư viện truyền thống là thư viện lưu trữ và phục vụ
Thư viện truyền thống là thư viện lưu trữ và phục vụ
tài liệu in ấn. Có thể sử dụng máy tính và CNTT để
tài liệu in ấn. Có thể sử dụng máy tính và CNTT để
tự động hoá các hoạt động thư viện
tự động hoá các hoạt động thư viện

Th
Th
ư viện điện tử là Thư viện truyền thống có phục
ư viện điện tử là Thư viện truyền thống có phục
vụ thông tin điện tử. Thông tin điện tử được lưu trữ
vụ thông tin điện tử. Thông tin điện tử được lưu trữ
và đọc trên máy tính hay mạng máy tính
và đọc trên máy tính hay mạng máy tính

Th
Th
ư viện số là Thư viện điện tử có tạo lập nên tài
ư viện số là Thư viện điện tử có tạo lập nên tài
liệu điện tử. Tài liệu điện tử được hình thành dưới
liệu điện tử. Tài liệu điện tử được hình thành dưới
hình thức những Bộ sưu tập dạng kỹ thuật số
hình thức những Bộ sưu tập dạng kỹ thuật số


M
M
ột định nghĩa Thư viện số
ột định nghĩa Thư viện số

Theo Ian H. Witten, chuyên gia Thư viện số ĐH
Theo Ian H. Witten, chuyên gia Thư viện số ĐH
Waikato, New Zealand, Thư viện số là tập hợp
Waikato, New Zealand, Thư viện số là tập hợp
những bộ sưu tập thông tin của các đối tượng số
những bộ sưu tập thông tin của các đối tượng số
hoặc đã được số hóa có tổ chức và tập trung. Tập
hoặc đã được số hóa có tổ chức và tập trung. Tập
trung theo đề tài hay chủ đề và có tổ chức để thông
trung theo đề tài hay chủ đề và có tổ chức để thông
tin dễ truy cập và lưu trữ theo những tiêu chuẩn
tin dễ truy cập và lưu trữ theo những tiêu chuẩn
chuyên biệt cung cấp hai khả năng chính:
chuyên biệt cung cấp hai khả năng chính:

Phương thức truy cập, chọn lọc, hiển thị tài nguyên số
Phương thức truy cập, chọn lọc, hiển thị tài nguyên số
(dành cho người sử dụng);
(dành cho người sử dụng);

Phương thức xây dựng, tổ chức và lưu hành (dành cho
Phương thức xây dựng, tổ chức và lưu hành (dành cho
cán bộ thư viện).
cán bộ thư viện).


Bộ sưu tập thông tin (1)
Bộ sưu tập thông tin (1)


Một bộ sưu tập thông tin bao gồm nhiều tài liệu dưới nhiều dạng
Một bộ sưu tập thông tin bao gồm nhiều tài liệu dưới nhiều dạng
thức khác nhau: văn bản, hình ảnh, âm thanh, hình ảnh động.
thức khác nhau: văn bản, hình ảnh, âm thanh, hình ảnh động.

Tài liệu là đơn vị căn bản từ đó sưu tập thông tin được xây
Tài liệu là đơn vị căn bản từ đó sưu tập thông tin được xây
dựng. Một bộ sưu tập có thể chứa nhiều loại tài liệu khác nhau.
dựng. Một bộ sưu tập có thể chứa nhiều loại tài liệu khác nhau.

Ví dụ một bộ sưu tập về đề tài "Phố cổ Hội An" sẽ bao gồm
Ví dụ một bộ sưu tập về đề tài "Phố cổ Hội An" sẽ bao gồm
những tài liệu dạng văn bản về lịch sử, văn hoá, phong tục,
những tài liệu dạng văn bản về lịch sử, văn hoá, phong tục,
vv…; tài liệu dạng hình ảnh về những di tích, trang phục, các
vv…; tài liệu dạng hình ảnh về những di tích, trang phục, các
bản thiết kế, vv…; tài liệu dạng âm thanh về những bài hát, dân
bản thiết kế, vv…; tài liệu dạng âm thanh về những bài hát, dân
ca, vv…; tài liệu dạng phim về những lễ hội, sinh hoạt cộng
ca, vv…; tài liệu dạng phim về những lễ hội, sinh hoạt cộng
đồng, vv…
đồng, vv…





Một bộ sưu tập chứa nhiều tài liệu với dạng thức khác nhau, tuy
Một bộ sưu tập chứa nhiều tài liệu với dạng thức khác nhau, tuy

nhiên cung cấp một giao diện đồng nhất qua đó tất cả các tài
nhiên cung cấp một giao diện đồng nhất qua đó tất cả các tài
liệu có thể được truy cập, mặc dù cách mà tài liệu đó hiển thị sẽ
liệu có thể được truy cập, mặc dù cách mà tài liệu đó hiển thị sẽ
tuỳ thuộc vào phương tiện và dạng thức của tài liệu đó.
tuỳ thuộc vào phương tiện và dạng thức của tài liệu đó.




Bộ sưu tập thông tin (2)
Bộ sưu tập thông tin (2)

Một bộ sưu tập như thế trước khi trình bày phải qua một quá
Một bộ sưu tập như thế trước khi trình bày phải qua một quá
trình hình thành để tạo nên những cấu trúc hỗ trợ cho việc truy
trình hình thành để tạo nên những cấu trúc hỗ trợ cho việc truy
tìm và lướt tìm được dùng cho việc truy cập sưu tập.
tìm và lướt tìm được dùng cho việc truy cập sưu tập.

Khi xây dựng xong, bộ sưu tập có thể được xuất bản trên
Khi xây dựng xong, bộ sưu tập có thể được xuất bản trên
Internet hoặc xuất ra CD-ROM một cách hoàn toàn tự động.
Internet hoặc xuất ra CD-ROM một cách hoàn toàn tự động.

Một khi sưu tầm thêm tài liệu mới, ta có thể dễ dàng bổ sung
Một khi sưu tầm thêm tài liệu mới, ta có thể dễ dàng bổ sung
thêm vào bộ sưu tâp bằng cách tái xây dựng.
thêm vào bộ sưu tâp bằng cách tái xây dựng.


Một thư viện nói chung bao gồm nhiều bộ sưu tập khác nhau,
Một thư viện nói chung bao gồm nhiều bộ sưu tập khác nhau,
mỗi sưu tập tổ chức mỗi khác, tuy nhiên hoàn toàn giống nhau
mỗi sưu tập tổ chức mỗi khác, tuy nhiên hoàn toàn giống nhau
về phương cách hiển thị.
về phương cách hiển thị.

Những bộ sưu tập như thế có thể được tạo nên bằng một Phần
Những bộ sưu tập như thế có thể được tạo nên bằng một Phần
mềm nguồn mở đa ngôn ngữ thư viện số Greenstone
mềm nguồn mở đa ngôn ngữ thư viện số Greenstone
(Greenstone digital library multilingual open source software) .
(Greenstone digital library multilingual open source software) .


Bộ sưu tập thông tin (3)
Bộ sưu tập thông tin (3)


Phần mềm Thư viện số Greenstone (1)
Phần mềm Thư viện số Greenstone (1)

Greenstone là một bộ phần mềm dùng để xây dựng và phân
Greenstone là một bộ phần mềm dùng để xây dựng và phân
phối các bộ sưu tập thư viện số. Nó cung cấp một phương pháp
phối các bộ sưu tập thư viện số. Nó cung cấp một phương pháp
mới để tổ chức và xuất bản thông tin trên Internet hoặc trên CD-
mới để tổ chức và xuất bản thông tin trên Internet hoặc trên CD-
ROM.
ROM.


Cung cấp phương tiện dễ dàng cho người sử dụng truy tìm toàn
Cung cấp phương tiện dễ dàng cho người sử dụng truy tìm toàn
văn và lướt tìm dựa vào metadata.
văn và lướt tìm dựa vào metadata.

Greenstone là sản phẩm của dự án
Greenstone là sản phẩm của dự án
New Zealand Digital
New Zealand Digital
Library
Library
của đại học Waikato, được phát triển và phân phối với
của đại học Waikato, được phát triển và phân phối với
sự tham gia của
sự tham gia của
UNESCO
UNESCO
và
và
Human Info NGO
Human Info NGO
.
.

Đây là phần mềm mã nguồn mở được cung cấp trên
Đây là phần mềm mã nguồn mở được cung cấp trên
http://
http://
greenstone.org

greenstone.org
/
/
theo thoả thuận của GNU General Public
theo thoả thuận của GNU General Public
License.
License.