Cảm ứng ở động vật

Giáo viên : Nguyễn Phương Uyên
Trường THPT Hoàng Văn Thụ
Bài 26 – Tiết 28
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Cho 1 vài ví
dụ về cảm ứng
ở TV và ở
ĐV?
Khí hậu trở lạnh. Chim Sẻ xù lông giúp giữ ấm cơ thể.
Vậy cảm ứng ở động vật là gì?
Cảm ứng là khả năng tiếp nhận và
phản ứng (trả lời) lại các kích thích
từ môi trường sống để tồn tại và
phát triển.
Cảm ứng ở động vật có gì khác so với thực vật?
Phản ứng của động vật diễn ra nhanh hơn,
mức độ chính xác của phản ứng phụ thuộc
vào mức độ tổ chức hệ thần kinh của
chúng.
Ở động vật có HTK, phản xạ là một dạng điển hình
của cảm ứng. Vậy phản xạ là gì?
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
- Phản xạ là phản ứng của cơ thể thông qua hệ thần kinh để trả
lời lại kích thích bên ngoài hoặc bên trong cơ thể.
- Khái niệm cảm ứng rộng hơn khái niệm phản xạ. Cảm ứng có
cả ở động vật không có tổ chức thần kinh, còn phản xạ là cảm
ứng của cơ thể có sự tham gia của tổ chức thần kinh.
Một cung phản xạ gồm
những bộ phận nào?

Một cung phản xạ gồm các bộ phận:
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích (thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm).
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin để quyết định hình
thức và mức độ phản ứng (hệ thần kinh).
+ Bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến…)
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Sơ đồ một cung phản xạ
Một bạn lỡ chạm tay vào gai nhọn và có phản ứng rụt
tay lại. Hãy chỉ ra tác nhân kích thích, bộ phận tiếp nhận
kích thích, bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin, bộ
phận thực hiện phản ứng của hiện tượng trên?
Tác nhân kích
thích
Bộ phận tiếp nhận kích
thích
Bộ phận phân tích
và tổng hợp thông
tin
Bộ phận thực
hiện phản ứng
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Không, Vì không có sự tham gia của tổ chức thần kinh.
Cơ đùi ếch khi cắt rời khỏi cơ thể, khi ta kích thích thì cơ đùi
này vẫn co. Sự co cơ đùi ếch trong trường hợp này có phải là
phản xạ không? Vì sao?
Từ hiện tượng trên ta có thể kết luận như thế nào về khả năng
cảm ứng của tế bào và các cơ quan trong cơ thể?
Các tế bào và các cơ quan trong cơ thể đều có khả năng cảm

ứng, nghĩa là phản ứng lại kích thích, nhưng không phải tất cả
các phản ứng của chúng đều là phản xạ.
Hình thức, mức độ và tính chính xác của cảm ứng ở các loài
động vật khác nhau là khác nhau, chúng phụ thuộc vào mức độ
tổ chức thần kinh của chúng.
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
Động vật đơn bào phản ứng với các kích thích như thế nào?
Động vật đơn bào chưa có tổ chức thần kinh. Chúng phản ứng
bằng cách chuyển động cả cơ thể hoặc co rút chất nguyên sinh
nhờ không bào co rút.
Ví dụ: Trùng roi bơi tới nơi giàu ánh sáng,
Trùng đế giày bơi tới nơi giàu Ôxi,
Amip tránh ánh sáng.
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
SAO BIỂN
THUỶ TỨC
Nêu đặc điểm hệ thần kinh lưới
và phản xạ ở nhóm có hệ thần
kinh lưới?
- Cấu tạo: Các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể, liên hệ
với nhau qua các sợi thần kinh tạo thành mạng lưới thần kinh.

Các sợi thần kinh liên hệ với tế bào cảm giác và tế bào biểu mô cơ.
- Có ở động vật có cơ thể đối
xứng toả tròn thuộc ngành ruột
khoang (Sao biển, thuỷ tức )
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
SAO BIỂN
THUỶ TỨC
Nêu đặc điểm hệ thần kinh lưới
và phản xạ ở nhóm có hệ thần
kinh lưới?
- Khi bị kích thích, thông tin được truyền từ tế bào cảm giác →
toàn bộ mạng lưới thần kinh → toàn bộ biểu mô cơ → cả cơ thể
co lại.
- Hiệu quả phản xạ: Phản ứng lan toả toàn thân, không chính
xác, tốn nhiều năng lượng.
- Có ở động vật có cơ thể đối
xứng toả tròn thuộc ngành ruột
khoang (Sao biển, thuỷ tức )
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH

1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:
a. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi:
A - Giun dẹp B - Đỉa
Quan sát hình và cho biết hệ
thần kinh chuỗi có gì khác so
với hệ thần kinh lưới?
Sự khác nhau đó có dẫn tới
điểm gì khác trong hiệu quả
phản xạ không ?
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:
a. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi:
A - Giun dẹp B - Đỉa
- Có ở động vật có đối xứng 2
bên, cơ thể phân thành đốt (giun

dẹp, giun tròn, giun đốt )
- Cấu tạo: Các tế bào thần kinh
đã tập trung thành các hạch.
Hạch lớn nhất gọi là não. Từ não
phát đi 2 chuỗi hạch bụng chạy
dọc cơ thể. Mỗi đốt cơ thể có 1
đôi hạch. Các hạch được nối với
nhau bởi các dây thần kinh.
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:
a. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi:
A - Giun dẹp B - Đỉa
- Hiệu quả phản xạ: Phản ứng
được định khu ở chuỗi hạch →
chính xác hơn, tiêu tốn ít năng
lượng hơn hệ thần kinh lưới
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:

a. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi:
b. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng hạch:
Quan sát hình sau đây và cho biết Hệ
thần kinh hạch có gì khác so với hệ thần
kinh chuỗi?
Sự khác đó có dẫn tới điểm gì khác
trong hiệu quả phản xạ không ?
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
II. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CHƯA CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới:
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch:
a. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi:
b. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng hạch:
- Có ở ĐV không xương sống bậc cao:
thân mềm, côn trùng, giáp xác
- Cấu tạo: Các tế bào thần kinh tập
trung thành 3 khối hạch lớn ở đầu,
ngực, bụng. Trong đó hạch não lớn
nhất. Các dây thần kinh liên hệ với các
giác quan phát triển và phân hoá.
- Hiệu quả phản xạ: chính xác hơn hệ
thần kinh chuỗi, ít tiêu tốn năng lượng.
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống
a. Cấu trúc của hệ thần kinh dạng ống

* Có ở toàn bộ nhóm động vật có xương sống.
* Cấu tạo: tập trung chủ yếu ở phía lưng, có nguồn gốc từ lá phôi
ngoài. Gồm 2 phần: thần kinh trung ương (não, tuỷ sống) và
thần kinh ngoại biên (dây thần kinh não, dây thần kinh tuỷ, các
hạch thần kinh).
Hệ thần kinh dạng
ống ở động vật có
những thành phần
cấu tạo nào?
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống
a. Cấu trúc của hệ thần kinh dạng ống
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống
a. Cấu trúc của hệ thần kinh dạng ống
Bộ phận giao cảm và đối giao cảm có
hoạt động đối lập, giúp điều hòa hoạt
động của các nội quan, là những hoạt
động tự động, không theo ý muốn.
Hệ thần kinh vận động:
Hệ thần kinh sinh dưỡng
Điều khiển hoạt động của cơ vân
trong hệ vận động, là những hoạt
động có ý thức.
b. Chức năng của hệ thần kinh dạng ống
Các bộ phận
Trung ương
Ngoại biên

Đối Giao cảm
- Trụ não
- Đoạn cùng
tuỷ sống
Hệ thần kinh
Sinh dưỡngVận động
Giao cảm
Chất xám tuỷ
sống
-
Vỏ não
-
Chất xám tuỷ sống
-
Dây thần kinh não
-
Dây thần kinh tuỷ
- Dây thần kinh
-
Hạch thần kinh
Hoàn thiện sơ đồ sau:
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống
Hãy lấy các ví dụ về phản xạ?
Mọi hoạt động của động vật có hệ thần kinh đều được thực hiện
nhờ cơ chế phản xạ. Phản xạ là thuộc tính cơ bản của mọi cơ thể
có hệ thần kinh.
Chạm phải vật nóng
Rụt tay lại

Chim, thú thời tiết lạnh
Xù lông
Gõ xoong và cho gà ăn nhiều lần
Gõ xoong
Gà về
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
IV.
IV.
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
Ơ
Ơ
BẢN CỦA MỌI C
BẢN CỦA MỌI C
Ơ
Ơ
THỂ CÓ
THỂ CÓ
TỔ CHỨC THẦN KINH
TỔ CHỨC THẦN KINH
Trong các ví dụ trên, có mấy thành phần tham gia vào việc thực
hiện phản xạ?
Các thành phần tham gia thực hiện phản xạ:
-
Bộ phận tiếp nhận kích thích
(thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm)
- Bộ phận phân tích và tổng
hợp kích thích (Hệ thần kinh)
- Bộ phận thực hiện phản ứng

(cơ, tuyến ).
Cung phản xạ
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
IV.
IV.
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
Ơ
Ơ
BẢN CỦA MỌI C
BẢN CỦA MỌI C
Ơ
Ơ
THỂ CÓ
THỂ CÓ
TỔ CHỨC THẦN KINH
TỔ CHỨC THẦN KINH
Cấu tạo của hệ thần kinh có liên quan như thế nào đến việc
thực hiện phản xạ ở động vật?
Động vật có hệ thần kinh càng phức tạp thì số lượng phản xạ
càng nhiều, phản ứng càng chính xác, tiêu phí càng ít năng
lượng, hình thức phản ứng càng phong phú, đa dạng và số
lượng nơron tham gia vào cung phản xạ càng nhiều.
Có mấy loại phản xạ, đó là những phản xạ nào?
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
IV.
IV.
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C

PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
Ơ
Ơ
BẢN CỦA MỌI C
BẢN CỦA MỌI C
Ơ
Ơ
THỂ CÓ
THỂ CÓ
TỔ CHỨC THẦN KINH
TỔ CHỨC THẦN KINH
Có 2 loại phản xạ: phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện
+ Phản xạ không điều kiện: số lượng hạn chế, mang tính bẩm
sinh, di truyền.
+ Phản xạ có điều kiện (phản xạ học được): số lượng không hạn
chế, được hình thành trong quá trình sống, mang tính mềm
dẻo, đảm bảo cho cơ thể thích nghi được với điều kiện sống
mới.
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
III. CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
IV.
IV.
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
PHẢN XẠ - MỘT THUỘC TÍNH C
Ơ
Ơ
BẢN CỦA MỌI C
BẢN CỦA MỌI C
Ơ
Ơ

THỂ CÓ
THỂ CÓ
TỔ CHỨC THẦN KINH
TỔ CHỨC THẦN KINH
Phản xạ không điều kiện Phản xạ có điều kiện
- Bẩm sinh, có tính chất bền
vững.
- Di truyền, mang tính chủng
loại.
- Số lượng hạn chế.
- Chỉ trả lời những kích thích
tương ứng.
- Trung ương: trụ não, tuỷ
sống.
- Hình thành trong quá trình sống,
không bền vững, dễ mất.
- Không di truyền, mang tính cá thể.
- Số lượng không hạn chế.
- Trả lời các kích thích bất kì được kết
hợp với kích thích không điều kiện.
- Trung ương: có sự tham gia của vỏ
não.
Ý nghĩa của phản xạ có điều kiện?
Phản xạ có điều kiện (phản xạ học được) có tính mềm dẻo, thích
nghi với điều kiện sống giúp cơ thể tồn tại và phát triển được.
CỦNG CỐ BÀI HỌC
Nhóm động
vật
Đặc điểm tổ chức TK Hình thức
cảm ứng

Ưu, nhược điểm
Động vật
nguyên sinh
Chưa có tổ chức thần
kinh
Chuyển động cơ
thể bằng co rút
chất nguyên
sinh
Phản ứng chậm,
thiếu chính xác,
tốn nhiều năng
lượng
Ruột khoang
(thủy tức)
Các tế bào thần kinh
nằm rải rác trong cơ
thể, liên hệ với nhau
qua các sợi thần kinh
Phản ứng
toàn thân
Phản ứng nhanh
hơn, tiêu tốn năng
lượng, thiếu chính
xác.
Chân Khớp
Hệ thống hạch TK
nằm dọc theo chiều
dài cơ theo mỗi hạch
điều khiển hoạt động

của một vùng xác
định
Phản ứng
theo vùng
Phản ứng nhanh
hơn, đỡ tiêu tốn
năng lượng, chính
xác hơn.
CỦNG CỐ BÀI HỌC
Câu 1: Ở động vật, cảm ứng là:
a) Các phản xạ có điều kiện, giúp cơ thể thích nghi với
môi trường.
b) Các phản xạ không điều kiện, giúp bảo vệ cơ thể.
c) Là khả năng tiếp nhận và đáp ứng các kích thích của
môi trường, giúp cơ thể tồn tại và phát triển.
d) Là sự thích nghi của cơ thể, do các hoocmon điều
khiển.
Câu 2: Cơ thể động vật đã xuất hiện tổ chức thần
kinh, nhưng đáp ứng không hoàn toàn chính xác
bằng cách co rút toàn thân, xảy ra ở:
a) Ruột khoang c) Thân mềm
b) Giáp xác d) Cá