Cơ chế bảo vệ hiến pháp của các nước và xây dựng ở Việt Nam ppt

Cơ chế bảo vệ hiến pháp của các nước
và xây dựng ở Việt Nam

Trong dự thảo văn kiện Đại hội Đảng X có yêu cầu: ``Xây dựng cơ chế bảo vệ
Hiến pháp, định rõ cơ chế, cách thức bảo đảm tính tối cao của Hiến pháp và luật
trong đời sống kinh tế - xã hội``.
Việc tham khảo kinh nghiệm trong việc giám sát và bảo vệ Hiến pháp của một số
nước để rút ra những kiến nghị phục vụ việc tiếp tục nghiên cứu, đề xuất hình
thành một cơ chế bảo hiến có hiệu quả trong quá trình xây dựng nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là hết sức cần thiết.
I. Về khái niệm bảo vệ Hiến pháp
Ở các nước trên thế giới không có một khái niệm thống nhất về cơ chế bảo vệ
Hiến pháp. Thuật ngữ “bảo vệ Hiến pháp” – “правовая охрана конституция”
được tích cực sử dụng ở Việt Nam, ở Liên bang Nga nhưng thuật ngữ này không
được dùng nhiều ở các nước trên thế giới và ngay cả ở Nga khái niệm trên cũng
chưa được đưa vào luật. Ở Anh và Mỹ có một khái niệm là “judical review” có thể
tạm dịch là kiểm tra tư pháp. Bản chất của khái niệm này là dùng để chỉ việc kiểm
tra của cơ quan tư pháp đối với tính hợp hiến của các đạo luật do cơ quan lập pháp
đưa ra. Khái niệm này tương đương với khái niệm “bảo hiến” hay “kiểm hiến” mà
một số sách trước đây về luật hiến pháp ở Việt nam hay dùng .
Bảo hiến (bảo vệ hiến pháp) về ý nghĩa cốt lõi được hiểu là kiểm soát tính hợp
hiến của các đạo luật, là xem xét xem những đạo luật được đưa ra có phù hợp với
tinh thần và nội dung của Hiến pháp hay không. Theo cách hiểu này, bảo hiến
không nhằm vào các văn bản dưới luật. Sự bảo hiến chỉ nhằm vào những đạo luật
do Quốc hội đưa ra bởi những văn kiện này đứng ở tột đỉnh của hệ cấp những
hành vi pháp lý . Tuy nhiên cách hiểu bảo hiến chỉ là kiểm soát tính hợp hiến của
các đạo luật là một cách hiểu theo nghĩa hẹp. Thực tiễn của chế độ bảo hiến ở các
nước cho thấy, các định chế bảo hiến được sinh ra không chỉ đơn thuần là kiểm
soát tính hợp hiến của hành vi lập pháp. Toà án Hiến pháp ở nhiều quốc gia châu
Âu bên cạnh việc kiểm soát tính hợp hiến của các đạo luật của Nghị viện còn thực
hiện nhiều chức năng khác để bảo vệ nội dung và tinh thần của Hiến pháp như giải

quyết tranh chấp giữa lập pháp và hành pháp, giữa liên bang và tiểu bang, giữa
trung ương và địa phương; kiểm soát tính hợp hiến trong hành vi của Tổng thống
cũng như của các quan chức trong bộ máy hành pháp Ở nghĩa rộng hơn, bảo
hiến được hiểu là kiểm soát tính hợp hiến của các hành vi của các định chế chính
trị được quy định trong Hiến pháp .
II. Các mô hình cơ chế bảo vệ Hiến pháp cơ bản trên thế giới
Mỗi nhà nước xuất phát từ điều kiện chính trị, kinh tế, xã hội cụ thể của mình mà
xây dựng mô hình, hay cơ chế bảo vệ Hiến pháp phù hợp. Theo GS. TS. Trần
Ngọc Đường có thể khái quát thành 3 mô hình cơ bản:
Thứ nhất là mô hình bảo hiến theo kiểu Mỹ (American Model), có đặc điểm là
giao cho Toà án Tư pháp xem xét tính hợp hiến của các đạo luật. Mô hình này
thông qua việc giải quyết các vụ việc cụ thể, dựa vào các đơn kiện của đương sự,
các sự kiện pháp lý cụ thể mà bảo vệ Hiến pháp. Mô hình này có ưu điểm là bảo
hiến không trừu tượng vì nó liên quan trực tiếp đến những vụ việc cụ thể nên bảo
vệ Hiến pháp một cách cụ thể. Mô hình này cũng có nhược điểm, giao quyền bảo
hiến cho Toà án Tư pháp thì thủ tục tố tụng rất dài dòng. Hơn nữa, phán quyết chỉ
có tính ràng buộc đối với các bên tham gia tố tụng, tranh tụng vụ việc cụ thể đó,
chỉ bảo vệ Hiến pháp từng vụ việc cụ thể. Mô hình của Mỹ, sở dĩ giao cho Toà án
Tư pháp là xuất phát từ hệ thống pháp luật của các nước theo hệ thống Anh - Mỹ
(Common Law), chủ yếu là án lệ. Án lệ được xem là pháp luật để xét xử.
Thứ hai là mô hình bảo vệ Hiến pháp của các nước châu Âu (European Model).
Đây là kiểu thành lập cơ quan chuyên trách để thực hiện bảo vệ Hiến pháp. Mô
hình này có cái hay là kết hợp được việc giải quyết các vụ việc cụ thể, đồng thời
giải quyết cả những việc có tác dụng chung cho cả xã hội thông qua đề nghị của
những người, cơ quan có thẩm quyền trong bộ máy nhà nước. Ví dụ như Tổng
thống có thể đề nghị sửa đổi, bãi bỏ một văn bản nào đó của Nghị viện trái với
Hiến pháp. Nó giải quyết cả ở tầm vĩ mô và cả những vụ việc cụ thể liên quan đến
quyền cơ bản của người dân được yêu cầu phán xét.
Thứ ba là mô hình bảo hiến hỗn hợp kiểu Âu - Mỹ (The Mixed Model). Tức là kết
hợp các yếu tố của cả 2 mô hình trên, gọi là mô hình bảo hiến của châu Âu và Mỹ,

vừa trao cho cơ quan bảo hiến chuyên trách như Toà án Hiến pháp, vừa trao quyền
bảo hiến cho tất cả các toà án khi giải quyết các vụ việc cụ thể có quyền xem xét
tính hợp hiến của các đạo luật và được quyền không áp dụng các đạo luật được coi
là không phù hợp với Hiến pháp. Mô hình này được áp dụng ở Bồ Đào Nha, Thuỵ
Sỹ, và một số nước châu Mỹ Latin như Columbia, Venezuela, Peru, Braxin.
Ngoài ra cũng có mô hình giám sát thông qua các cơ quan như Nghị viện, Hội
đồng nhà nước hoặc cơ quan đặc biệt nào đó của Nghị viện đảm đương luôn chức
năng bảo vệ Hiến pháp .
Ngoài các mô hình cơ chế bảo vệ Hiến pháp kể trên còn có mô hình giám sát tính
hợp hiến của các văn bản quy phạm pháp luật kiểu Pháp (The French Model) .
Theo mô hình này việc giám sát tính hợp hiến chỉ được tiến hành đối với các văn
bản được phê chuẩn bởi Hạ viện nhưng chưa được ban hành bởi Tổng thống. Mô
hình kiểu Pháp cho phép việc giám sát tính hợp hiến của văn bản quy phạm pháp
luật được tiến hành ngay trước khi văn bản được ban hành do đó hạn chế đáng kể
số văn bản vi hiến, đảm bảo tính thống nhất của hệ thống pháp luật nhưng điểm
yếu của nó là tạo điều kiện cho cơ quan bảo hiến (Hội đồng Hiến pháp) can thiệp
quá nhiều vào quá trình lập pháp của Nghị viện.
Lý thuyết về bảo hiến thường chia các mô hình bảo hiến bằng cơ quan tư pháp
thành hai mô hình cơ bản: mô hình bảo hiến phi tập trung hoá với đại diện tiêu
biểu là Mỹ và mô hình bảo hiến tập trung hoá với đại diện tiêu biểu là Đức .
Mô hình bảo hiến kiểu Mỹ được thiết lập đầu tiên tại Mỹ (năm 1803) và được xem
là mô hình bảo hiến phi tập trung bởi quyền giám sát tính hợp hiến của các đạo
luật thuộc về tất cả các toà án. Hầu hết các nước theo hệ thống pháp luật Anh - Mỹ
đều áp dụng mô hình này. Ngoài ra mô hình bảo hiến kiểu Mỹ còn được áp dụng ở
một số nước theo truyền thống Luật La Mã ở châu Mỹ Latin và ở một số nước
châu Âu như Hy Lạp, Na Uy, Đan Mạch
Mô hình bảo hiến kiểu châu Âu được thiết lập đầu tiên ở Áo (năm 1920) và được
áp dụng ở hầu hết các nước châu Âu và một số nước châu Mỹ Latin, châu Á, châu
Phi Mô hình này được gọi là mô hình bảo hiến tập trung hoá bởi chỉ có một cơ
quan chuyên trách được giao quyền giám sát, bảo vệ Hiến pháp.

III. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở một số nước trên thế giới
1. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở Mỹ
Kiểm tra tư pháp - bảo vệ Hiến pháp ở Mỹ được xem như chức năng tự nhiên của
cơ quan tư pháp. Mặc dù sự kiểm tra tư pháp là một công cụ quyền lực mạnh nhất
của Toà án liên bang nhưng điều này không được quy định trong Hiến pháp Mỹ .
Toà án Tối cao Liên bang Mỹ đã tự nhận cho mình vai trò kiểm tra tư pháp qua
suy luận pháp lý được đưa ra lần đầu trong vụ Marbury v. Madison (1803). Trong
bản án của vụ án này, Toà án tối cao liên bang đã đưa ra một nguyên tắc rõ ràng về
kiểm tra tư pháp: “Trong một vụ tranh chấp mà Toà án phải xem xét, nếu một bên
đương sự đưa ra sự bất hợp hiến của đạo luật mà người ta muốn đem thi hành, thì
Toà án phải kiểm tra xem sự bất hợp hiến đó có thật hay không, và nếu có thật,
Toà án phải từ chối áp dụng đạo luật bất hợp hiến” . Thẩm phán Marshall đã
khẳng định quyền từ chối áp dụng một đạo luật trái với Hiến pháp vì cho rằng: “
Hiến pháp là đạo luật cơ bản và có hiệu lực pháp lý cao nhất trong hệ thống pháp
luật của một quốc gia Nếu toà án có nghĩa vụ tuân thủ Hiến pháp, nếu Hiến pháp
có hiệu lực pháp lý cao hơn tất cả các văn bản pháp lý thông thường khác của cơ
quan lập pháp, thì toà án phải vận dụng Hiến pháp để giải quyết vụ án chứ không
phải các văn bản pháp luật thông thường” .
Mọi Toà án Liên bang đều có thể xem xét sự phù hợp của đạo luật đối với Hiến
pháp và từ chối áp dụng đạo luật đó nếu nó vi hiến và chỉ có Toà án Liên bang có
quyền xem xét về sự phù hợp của các điều khoản trong Hiến pháp của bang với
Hiến pháp Liên bang. Quá trình xem xét tính hợp hiến của Toà án Liên bang được
gọi là “judicial review” .
Mặc dù quyền tài phán hiến pháp thuộc về tất cả các toà án nhưng người ta hay
nhắc đến vai trò của Toà án Tối cao Mỹ (với 9 thẩm phán cao cấp do Tổng thống
bổ nhiệm và Thượng nghị viện phê chuẩn với nhiệm kỳ suốt đời) vì trong một vụ
án thuộc thẩm quyền của Toà án Liên bang, hai bên bao giờ cũng đem việc tranh
tụng ra trước cơ quan tư pháp cao nhất, phán quyết chung thẩm do vị thẩm phán
cao nhất đưa ra.
Toà án Mỹ chỉ có quyền tuyên bố đạo luật không hợp hiến sẽ không được áp dụng

trong vụ án cụ thể chứ không có quyền tuyên bố huỷ bỏ đạo luật đó. “Chúng ta
không có quyền nói như một số người cho rằng nếu các vị Chánh án có quyền
tuyên bố một đạo luật trái với tinh thần Hiến pháp là một đạo luật vô hiệu lực, các
vị Chánh án sẽ có quyền quyết định theo ý nghĩ riêng của mình, thay thế quyết
định do cơ quan lập pháp ban hành bằng một quyết định dựa trên ý kiến riêng của
họ” . Như vậy về nguyên tắc, hiệu lực phán quyết của Toà án chỉ giới hạn trong
các vụ án cụ thể. Tuy nhiên có một nguyên tắc bổ sung cho sự thiếu hụt hiệu lực
toàn vẹn của các phán quyết hiến pháp là nguyên tắc xác định việc giải thích Hiến
pháp của Toà án Tối cao liên quan đến tất cả các toà án cấp dưới. Mặc dù về
nguyên tắc, Toà án không có quyền huỷ bỏ một đạo luật bất hợp hiến, đạo luật đó
vẫn tồn tại, nhưng việc Toà án từ chối áp dụng một đạo luật bất hợp hiến trong
trường hợp cụ thể trên thực tế đã vô hiệu hoá đạo luật đó. Với truyền thống tôn
trọng án lệ, trong những trường hợp tương tự, nếu đương sự viện dẫn đạo luật đã
bị Toà án tuyên bố bất hợp hiến, Toà thụ lý vụ án sẽ từ chối áp dụng nó.
Toà án Tối cao Mỹ chú trọng bảo vệ các quyền tự do và bình đẳng của công dân
thông qua việc kiểm tra tính hợp hiến của các phán quyết của toà án ) đặc biệt
trong lĩnh vực hình sự), các quyết định hành chính và các văn bản quy phạm pháp
luật.
Ngay từ năm 1937, Thẩm phán Cardozzo tuyên bố: “Điều khoản về thủ tục phù
hợp do pháp luật quy định (due process of law) chứa đựng các quyền gắn liền với
quan niệm tự do trong khuôn khổ và tất cả các quyền có nguồn gốc từ truyền
thống và lương tâm của dân tộc Mỹ, được coi như các quyền cơ bản. Trên cơ sở
đó, tất cả các quyền đã được thừa nhận trong mười sửa đổi bổ sung Hiến pháp Mỹ
đầu tiên và cả một số quyền mới được đưa ra ( ví dụ quyền được bảo vệ đời tư) đã
được gộp vào trong nguyên tắc “due process of law” và có hiệu lực đối với cả Nhà
nước liên bang và chính quyền các bang. Trên cơ sở đó đã có rất nhiều án lệ được
xây dựng theo tinh thần tiến bộ về quyền tự do tôn giáo, tự do ngôn luận và các
quyền trong thủ tục tố tụng hình sự, đặc biệt là dưới thời Chánh án Warren (1953-
1969). Theo án lệ của Toà án Tối cao liên bang trong vụ Brown v. Board of
Education of Topeka (1954), các bang có nghĩa vụ tôn trọng quyền bình đẳng giữa

các chủng tộc. Nguyên tắc về bảo hộ quyền bình đẳng trước pháp luật được mở
rộng áp dụng đối với các quyền chính trị và quyền bào chữa. Về quyền bình đẳng
giới tính thiếu quy định cụ thể trong Hiến pháp nhưng dưới thời Chánh án Burger
(1969 - 1986) và dưới thời Chánh án Rehnquist (1986 - nay), Toà án Tối cao đã
phát triển án lệ theo xu hướng bảo vệ các quyền của phụ nữ, các hành vi phân biệt
đối xử căn cứ vào giới tính đều bị coi là trái Hiến pháp.
2. Cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở Đức
Ở Đức, Toà án Bảo hiến Liên bang (Bundesverfassungsgericht) vừa là cơ quan
Hiến pháp cao nhất của Liên bang, vừa là toà án xem xét các vấn đề liên quan đến
áp dụng Hiến pháp . Toà án Bảo hiến Liên bang đảm bảo việc thực hiện Hiến pháp
của Liên bang; Toà án bảo hiến của các bang đảm bảo việc thực hiện Hiến pháp
của bang mình. Mặc dù không có quan hệ thứ bậc giữa các Toà án Bảo hiến, Toà
án Bảo hiến Liên bang vẫn có vai trò quan trọng vì trên thực tế, văn bản pháp luật
Liên bang có hiệu lực pháp lý cao hơn văn bản pháp luật của các bang.
Điều đáng chú ý là văn bản pháp lý quan trọng nhất thông qua năm 1949 của Cộng
hoà liên bang Đức không được gọi là là Hiến pháp (Konstitution) mà được gọi là
Luật cơ bản (Grundgesetz). Điều 1 - Điều khoản đầu tiên của Hiến pháp 1949
được dành để long trọng tuyên bố địa vị tối thượng của con người:
"Phẩm giá con người là bất khả xâm phạm. Nghĩa vụ của mọi quyền lực nhà nước
là kính trọng và bảo vệ phẩm giá đó.
Dân tộc Đức nhìn nhận các quyền bất khả xâm phạm và bất khả nhượng của con
người như là nền tảng của mọi cộng đồng nhân loại, của hòa bình và công chính
trên thế giới. Các quyền căn bản sẽ được kể sau đây có giá trị đối với lập pháp,
hành pháp và tư pháp, như là quyền có giá trị bắt buộc trực tiếp".
Với quan niệm Hiến pháp là Luật lệ nền tảng của Quốc gia và định chế Nhân bản
và Dân chủ là giá trị bất di dịch, Toà án Bảo hiến Liên bang có thẩm quyền can
thiệp để bảo vệ Hiến pháp trong mọi giải thích và áp dụng Hiến pháp vào đời sống
thực tế:
"Toà án Bảo hiến Liên bang phán quyết trong trường hợp bất đồng ý kiến hay nghi
vấn đối với việc thích hợp hay không thích hợp lý thuyết cũng như thực hành của

một đạo luật Liên bang hay đạo luật của bang với Hiến pháp này hoặc việc thích
hợp hay không một đạo luật của bang đối với đạo luật của Liên bang, do lời yêu
cầu của Chính phủ Liên bang, của Chính phủ của một bang hay của 1/3 thành viên
của Hạ viện" (Điều 93 Hiến pháp Cộng hoà liên bang Đức 1949)
Toà án Bảo hiến Liên bang là cơ quan có thẩm quyền phán quyết tính cách hợp
hiến hay vi hiến các lối giải thích thành luật lệ, hoạt động, thành phần cơ chế của
guồng máy nhà nước và các chủ thể khác. Như vậy, không phải vị Nguyên thủ
quốc gia được giao cho bổn phận là người canh giữ Hiến pháp nữa (như trong
Hiến pháp Weimar 1919) mà nhiệm vụ này đã được chuyển sang cho các thẩm
phán của Toà án Bảo hiến Liên bang.
Toà án Bảo hiến Liên bang gồm 16 thẩm phán, một nửa do Hạ viện Liên bang
(Bundestag) và một nửa do Thượng viện Liên bang (Bundesrat) bầu ra với đa số
tuyệt đối (hai phần ba số phiếu thuận). 6 thẩm phán được lựa trong số các thẩm
phán của Toà án Liên bang. 10 thẩm phán còn lại là những nhân vật ngoài 40 tuổi,
hội đủ các điều kiện để được chọn thành dân biểu Hạ viện, đã tốt nghiệp đại học
chuyên ngành luật, có khả năng chuyên môn cần thiết để hành nghề thẩm phán.
Quyền hạn và nhiệm vụ của các thẩm phán Toà án Bảo hiến Liên bang kéo dài 12
năm và không được tái nhiệm.
Toà án Bảo hiến Liên bang gồm có hai Văn phòng (Senate) có quyền hạn ngang
nhau và độc lập nhau. Mỗi Văn phòng gồm 8 thẩm phán, mỗi thẩm phán được
chọn vào một Văn phòng của Toà án Bảo hiến Liên bang không thể được chuyển
qua Văn phòng bên kia và cũng không thể thay thế: hai Văn phòng của Toà án
Bảo hiến Liên bang là một hình thức Toà án song đôi (Twin - Court). Thẩm quyền
của mỗi Văn phòng được pháp luật quy định. Trên thực tế, do có quá nhiều khiếu
kiện nên hai Hội đồng xét xử gồm 8 thẩm phán chỉ xét xử khoảng 30 vụ mỗi năm
là những vụ quan trong nhất. Mỗi Hội đồng có quyền phán quyết các vấn đề với sự
hiện diện ít nhất 6 thành viên (6/8).
Sáu Hội đồng, mỗi Hội đồng gồm ba thẩm phán chịu trách nhiệm giải quyết phần
lớn các khiếu kiện được chia thành hai loại chính: loại thứ nhất là các khiếu kiện
của người dân về các bản án, quyết định hay hành vi hành chính, trừ trường hợp

khiếu kiện dó có liên quan đến một vấn đề chưa từng được giải quyết trước đó
hoặc khiếu kiện về tính hợp hiến của một văn bản luật; loại thứ hai là xem xét
kiểm tra tính hợp hiến của một văn bản pháp luật cụ thể. Toà án Bảo hiến Liên
bang phải giải quyết mỗi năm khoảng 5000 vụ việc thuộc hai loại kể trên, một nửa
số vụ có thời gian giải quyết kéo dài trên 2 năm và số vụ việc tồn đọng lên tới hơn
3000 vụ .
Toà án Bảo hiến Liên bang có 13 thẩm quyền khác nhau, trong số đó phải kể đến
những thẩm quyền quan trọng nhất sau đây:
Phán quyết tính cách hợp hiến hay vi hiến theo nguyên tắc (abstrate
Normenkontrolle) của luật pháp Liên bang cũng như luật pháp các bang:
" Toà án Bảo hiến Liên bang phán quyết trong trường hợp bất đồng ý kiến hay
nghi vấn đối với việc thích hợp hay không thích hợp lý thuyết cũng như thực hành
một đạo luật Liên bang hay đạo luật của một bang đối với Hiến pháp này, hoặc
việc thích hợp hay không một đạo luật của Liên bang đối với đạo luật của các
bang " (Điều 93 Hiến pháp Cộng hoà liên bang Đức 1949). Tính cách hợp hiến
hay vi hiến có thể xảy ra khi áp dụng vào thực tế, một đạo luật được ban hành, đó
là trường hợp "kiểm soát thực tế " (konkrete Normakontrolle): "Nếu một toà án
cho rằng một đạo luật mang tính cách vi hiến, việc áp dụng của đạo luật phải được
đình hoãn. Nếu là vi hiến đối với Hiến pháp của bang, cần phải có phán quyết của
Toà án Bảo hiến của bang, có thẩm quyền trên các việc tranh luận về Hiến pháp.
Trong khi đó, nếu đạo luật mang tính cách vi hiến đối với Hiến pháp này (Luật
nền tảng, Grundgesetz), cần phải có sự phán quyết của Toà án Bảo hiến Liên bang.
Điều vừa kể cũng có giá trị nếu một đạo luật của bang có tính cách vi hiến đối với
Hiến pháp nầy hoặc một đạo luật của bang không phù hợp với luật pháp Liên
bang" (Điều 100 Hiến pháp Cộng hoà liên bang Đức 1949)
Thẩm quyền phán quyết các tranh chấp giữa Liên bang và bang hay giữa các bang
với nhau. Các tranh chấp trên là điều không thể tránh khỏi trong một nhà nước liên
bang. Toà án Bảo hiến Liên bang có quyền phán quyết " trong trường hợp có sự
bất đồng ý kiến về quyền hạn và nhiệm vụ giữa Liên bang và các bang, nhất là đối
với việc các bang thi hành một đạo luật Liên bang hoặc bất đồng ý kiến về việc

hành xử quyền kiểm soát của Liên bang", " trong trường hợp có các sự bất đồng
ý kiến về công pháp giữa Liên bang và các bang, giữa các bang với nhau, hoặc
ngay cả trong nội bộ của một bang, khi không thể nhờ vào quyền tư pháp nào khác
để phán quyết" (Điều 93, Hiến pháp Cộng hoà liên bang Đức 1949). Từ năm 1951
đến năm 1999 có 106 vụ tranh chấp thuộc loại này.
Phán quyết các mối tranh chấp về ranh giới của quyền và nhiệm vụ của một cơ chế
Liên bang hay đối với những quyền hạn khác, được Hiến Pháp 1949 trao cho hay
được xác định. Từ năm 1951 đến năm 1999 có 128 vụ tranh chấp thuộc loại này.
Xác nhận tính cách hợp pháp hay vi hiến của các chính đảng, dựa trên các nguyên
tắc dân chủ, về tổ chức nội bộ cũng như hoạt động của các tổ chức đó: "Các chính
đảng cộng tác để tạo nên đường hướng chính trị của dân chúng. Thành lập chính
đảng là quyền tự do. Nội quy tổ chức của các chính đảng phải phù hợp với các
nguyên tắc nền tảng dân chủ".
"Các chính đảng có mục đích hay cách hành xử của các đảng viên nhằm làm tổn
thương hay loại trừ sự hiện hữu của Cộng hoà Liên bang Đức, là những chính
đảng bất hợp hiến. Về vấn đề phán quyết tính cách vi hiến sẽ do Toà án Bảo hiến
Liên bang quyết định" (Điều 21 Hiến pháp Cộng hoà liên bang Đức 1949). Từ
năm 1951 đến năm 1999 có 5 vụ Toà án Bảo hiến Liên bang ra quyết định cấm
một đảng phái chính trị hoạt động .
Phán quyết về các quyền được Hiến pháp bảo đảm đối với những ai lạm dụng các
quyền đó để chống lại các nguyên tắc nền tảng của thể chế Dân chủ Tự do: "Ai
lạm dụng quyền tự do tư tưởng, đặc biệt là tự do báo chí (Điều 5, đoạn 1), quyền
tự do giảng dạy (Điều 5, đoạn 3), quyền tự do hội họp (Điều 8), tự do lập hội
(Điều 9), bí mật thư tín, bưu điện và viễn thông (Điều 10), quyền tư hữu (Điều 14)
hay quyền được tỵ nạn (Điều 16 a), để phá đổ định chế căn bản dân chủ và tự do,
sẽ bị tước các quyền này. Tình trạng và lượng số của việc hạn chế quyền đó sẽ do
Toà án Bảo hiến Liên bang phán quyết" (Điều 18 Hiến pháp 1949).
Mỗi công dân có quyền đệ đơn xin Toà án Bảo hiến Liên bang phán quyết tính
cách vi hiến hay hợp
hiến (Verfassungsbeschwerde) đối với cách hành xử của các cơ quan công quyền,

vi phạm các quyền căn bản của mình (Grungrechte), không những đối với các đạo
luật thông thường của Quốc hội, mà cả đối với nghị định, pháp lệnh của Chính
phủ, cho đến cả những bản án oan ức của các toà án Liên bang cũng như bang mà
người dân cho là vi hiến (Điều 1, 33, 38, 103, 104 Hiến pháp 1949):
"Mọi công dân Đức được hưởng các quyền dân sự và chính trị, quyền được thu
nhận vào các cơ quan hành chính công, cũng như quyền được thăng tiến cấp bậc
công chức không tùy thuộc vào tín ngưỡng, tôn giáo. Không ai có thể bị thiệt thòi
vì tùy thuộc hay không tùy thuộc vào một tôn giáo nào hay ý thức hệ nào" (Điều
33); "Mọi công dân đều có quyền bầu cử khi đủ 18 tuổi " (Điều 38, ); "Trước toà
án mọi người đều có quyền phải được lắng nghe theo thể thức luật định" (Điều
103); "Tự do cá nhân chỉ có thể bị giới hạn bởi một đạo luật thông thường (do
Nghị viện chuẩn y; Chính phủ, cảnh sát không được ra nghị định, pháp lệnh) và
chỉ khi được thi hành tuân theo các hình thức luật định. Người bị bắt giam không
thể bị khủng bố tinh thần và hành hạ trên thân xác. Chỉ có quan toà mới có quyền
quyết định thời hạn bắt giữ. Cảnh sát tự quyền hạn của mình không thể cầm giữ ai
đến cuối ngày hôm sau, sau ngày bị bắt. Bất cứ ai bị bắt vì tình nghi có thể bị truy
tố, cùng lắm là ngày hôm sau phải được điệu đến trước quan toà. Quan toà phải
báo cho đương sự biết lý do bị bắt, phải nghe ý kiến của đương sự và làm thế nào
để đương sự có thể trình bày các lý chứng phản đối của mình. Quan toà phải ra trát
án bắt giữ tức khắc bằng văn bản và có lý chứng, hoặc phải ra lệnh thả ngay"
(Điều 104 Hiến pháp 1949).
Nền tảng của những trường hợp vừa được nêu lên để bảo vệ con người khi tự do
cá nhân bị vi phạm được Hiến Pháp 1949 ghi trong hai điều 17 và 19: "Mỗi người
đều có quyền đệ trình bằng văn bản, một mình hay cùng chung với những người
khác, các thỉnh nguyện hay phản kháng đến các cơ quan có thẩm quyền hay đến
cơ quan dân cử (Nghị viện)"; "Ai bị các cơ quan công quyền vi phạm đến các
quyền của mình, có thể thưa lên cơ quan tư pháp. Bởi lẽ không có thẩm quyền nào
khác hơn. Đó là thẩm quyền của cơ quan tư pháp thường nhiệm " Như đã nói,
nếu người dân không thấy thoả mãn được cơ quan tư pháp thường nhiệm ở bang
hay Liên bang đáp ứng theo công lý, vì không tuân hành các điều khoản Hiến

pháp, mỗi người có quyền đệ trình sự kiện đến Toà án Bảo hiến Liên bang xin can
thiệp. Số các vụ khiếu kiện cá nhân rất lớn (từ năm 1951 đến năm 1999 có
122.257 vụ). Phần lớn các vụ trong số đó được giải quyết bởi các hội đồng gồm ba
thẩm phán.
Những điều vừa được nêu lên cho thấy vai trò quan trọng của Toà án Bảo hiến
Liên bang ở Cộng hoà Liên bang Đức, không những trong việc điều hoà để guồng
máy quốc gia hoạt động hiệu quả, mà cả trong giáo dục chính trị cho người dân,
làm cho họ ý thức đến địa vị hiến định của mình trước các quyền lực nhà nước.
Toà án Bảo hiến Liên bang xét xử vị Nguyên thủ quốc gia, bị Hạ viện hay Thượng
viện Liên bang tố cáo là vi phạm Hiến pháp hay luật pháp Liên bang, bằng hành
động có suy tính trước:
"Hạ viện hoặc Thượng viện Liên bang có quyền tố cáo Tổng thống Liên bang
trước Toà án Bảo hiến Liên bang vì có những hành động có suy tính vi phạm Hiến
pháp hoặc luật pháp Liên bang. Để có thể tố giác, đơn tố cáo phải được ít nhất 1/4
thành viên Hạ viện hoặc 1/4 thành viên Thượng viện " (Điều 61, Hiến pháp Cộng
hoà liên bang Đức 1949).
Toà án Bảo hiến Liên bang có quyền bảo đảm việc giải thích đồng nhất các
nguyên tắc nền tảng (Grundgesetz) của Hiến pháp 1949 đối với các Toà án Bảo
hiến bang: "Trong khi giải thích Hiến pháp 1949, nếu Toà án Bảo hiến của một
bang muốn giải thích khác với đường lối của Toà án Bảo hiến Liên bang, hay Toà
án Bảo hiến của một bang giải thích khác với cách giải thích của Toà án Bảo hiến
của một bang khác, Toà án Bảo hiến bang phải tham khảo ý kiến của Toà án Bảo
hiến Liên bang " (Điều 100, Hiến pháp Cộng hoà liên bang Đức 1949).
Toà án Bảo hiến Liên bang có quyền quyết định một đạo luật quốc tế có thực sự
hiện hữu và thuộc thành phần luật pháp của Liên bang hay không. Theo điều 25
Hiến pháp 1949, các đạo luật quốc tế tổng quát là thành phần tất yếu của luật pháp
Liên bang, có giá trị trên luật pháp Liên bang, xác định quyền và bổn phận cho
dân chúng trên lãnh thổ Liên bang:
"Trong các cuộc tranh luận về luật pháp nếu không chắc chắn một đạo luật quốc tế
có là thành phần tất yếu của luật pháp liên bang hay không và nếu đạo luật đó có

đưa đến các quyền hạn và nghĩa vụ đối với cá nhân hay không, toà án phải hỏi ý
kiến quyết định của Toà án Bảo hiến Liên bang " (Điều 100, Hiến pháp 1949)
3.Cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở Liên bang Nga
Toà án Hiến pháp Liên bang Nga đã khẳng định được uy tín của mình và là một
minh chứng cho việc Liên bang Nga đã phát triển như một nhà nước dân chủ và
pháp quyền. Đối với nước Nga, Toà án Hiến pháp là một chế định hoàn toàn mới.
Lần đầu tiên trong lịch sử, từ năm 1991 ở Nga xuất hiện cơ quan có khả năng hạn
chế quyền lực của các cơ quan lập pháp và hành pháp trên cơ sở Hiến pháp. Toà
án Hiến pháp là cơ quan độc lập, là công cụ để bảo vệ thể chế dân chủ đã được
Hiến pháp xác lập, bảo vệ cơ cấu tổ chức liên bang, bảo vệ khu vực kinh tế thống
nhất, tự do kinh doanh và đặc biệt là bảo vệ quyền và tự do cá nhân .
Theo quy định của Luật Liên bang Nga về Toà án Hiến pháp ngày 8 tháng 2 năm
2001, Toà án Hiến pháp Liên bang Nga bao gồm 19 thẩm phán, có nhiệm kỳ 15
năm. Điều 128 Hiến pháp Liên bang Nga 1993 quy định thẩm phán Toà án Hiến
pháp do Hội đồng Liên bang bổ nhiệm theo đề nghị của Tổng thống. Chánh án
Toà án Hiến pháp do các thẩm phán của Toà án Hiến pháp bầu. Trên thực tế, thành
phần của Toà án Hiến pháp Liên bang Nga gồm những nhà luật học có tầm cỡ
(trong 19 thẩm phán của Toà án Hiến pháp hiện tại có 12 thẩm phán có học vị tiến
sỹ khoa học, 5 thẩm phán có học vị phó tiến sỹ) là đảm bảo cho các quyết định của
Toà án Hiến pháp mang tính khách quan và có cơ sở khoa học.
Theo Điều 127 Hiến pháp Liên bang Nga năm 1993, Toà án Hiến pháp có thẩm
quyền rất rộng.
Khi có yêu cầu của Tổng thống, của một trong hai Viện thuộc Nghị viện Liên
bang hoặc của 1/5 số thành viên hai Viện, của Chính phủ, của một trong hai Toà
án Tối cao khác của Liên bang, của cơ quan lập pháp hoặc hành pháp của đơn vị
lãnh thổ thuộc Liên bang; Toà án Hiến pháp có quyền kiểm tra, giám sát tính hợp
hiến của luật, các văn bản quy phạm pháp luật khác của Liên bang, của bất kỳ đơn
vị lãnh thổ nào thuộc Liên bang cũng như tính hợp hiến của các điều ước quốc tế
chưa có hiệu lực.
Khi có yêu cầu của một trong các bên, Toà án Hiến pháp có thẩm quyền giải quyết

các tranh chấp về thẩm quyền giữa các cơ quan nhà nước với nhau hoặc giữa Nhà
nước Liên bang với các đơn vị lãnh thổ cấu thành Liên bang.
Khi có yêu cầu của toà án hoặc người dân, Toà án Hiến pháp kiểm tra tính hợp
hiến của đạo luật cụ thể áp dụng cho vụ việc có liên quan. Khi có yêu cầu của bất
kỳ cá nhân, tổ chức nào cho rằng quyền hiến định của họ bị xâm hại. Toà án Hiến
pháp có quyền yêu cầu toà án kiểm tra tính hợp hiến cho việc áp dụng đạo luật cụ
thể đối với cá nhân, tổ chức đó. Xem xét các khiếu nại của công dân được xác
định là một trong những nhiệm vụ quan trọng nhất của Toà án Hiến pháp.
Khi có yêu cầu của Tổng thống Liên bang, của một trong hai Viện thuộc Nghị
viện Liên bang, của Chính phủ Liên bang hoặc của Nghị viện của đơn vị lãnh thổ
cấu thành Liên bang, Toà án Hiến pháp có quyền giải thích một quy định cụ thể
của Hiến pháp Liên bang.
Các văn bản pháp luật hay một số điều khoản trong các văn bản pháp luật bị Toà
án Hiến pháp tuyên bố là vi hiến sẽ không có hiệu lực thi hành, những điều ước
quốc tế bị tuyên bố là không phù hợp với Hiến pháp sẽ không được áp dụng .
Hàng năm, Toà án Hiến pháp Liên bang Nga tuyên khoảng 30 bản án và ra khoảng
200 quyết định. Nếu so với số đơn yêu cầu (khoảng 600 đơn mỗi năm), có thể nói
mức độ giải quyết của Toà án Hiến pháp còn hạn chế. Trước đây có tình trạng là
các quyết định của Toà án Hiến pháp tuy có đầy đủ căn cứ, nhưng không phải lúc
nào cũng được các cơ quan nhà nước thực hiện đầy đủ . Hiện tại, uy tín của Toà án
Hiến pháp đã được củng cố bởi Tổng thống Nga không cho phép bất cứ sự can
thiệp nào vào hoạt động của Toà án Hiến pháp và nghiêm chỉnh chấp hành mọi
quyết định của Toà án Hiến pháp, ngay cả khi không đồng ý với các quyết định
đó. Hình thành một cơ chế rõ ràng là tất cả các cơ quan nhà nước và tất cả những
người có chức quyền – bao gồm cả người đứng đầu nhà nước đều thừa nhận tính
bắt buộc của các quyết định của Toà án Hiến pháp.
IV. Kết luận
Theo quy định của pháp luật hiện hành, ở Việt nam đã hình thành một cơ chế bảo
hiến với thiết chế và nội dung giám sát hiến pháp tương đối cụ thể. Tuy nhiên
chúng ta chưa có một cơ chế nào để giám sát chính hoạt động của Quốc hội và

giám sát tính hợp hiến của các đạo luật, nghị quyết do Quốc hội ban hành. Nhiều
thiết chế quan trọng trong giám sát và bảo vệ hiến pháp như thẩm quyền huỷ bỏ,
đình chỉ văn bản trái Hiến pháp trong thực tiễn hầu như không được áp dụng . Qua
nghiên cứu cơ chế bảo vệ Hiến pháp ở các nước trên thế giới, chúng ta tiếp thu
được những kinh nghiệm làm cơ sở đề xuất những giải pháp hữu hiệu phục vụ
việc tiếp tục hoàn thiện cơ chế giám sát và bảo vệ Hiến pháp ở Việt Nam. Vấn đề
là cần tham khảo áp dụng cách tổ chức cơ chế bảo hiến nào, vận dụng những định
chế nào phải tính rất kỹ, phải nghiên cứu rất sâu chứ không vận dụng máy móc bởi
ở mỗi nước một kiểu, có hình thức bảo hiến khác nhau. Chúng ta tham khảo kinh
nghiệm xây dựng và vận hành cơ chế bảo vệ Hiến pháp của các nước trên thế giới
vì các nước này đã đi trước nhưng đồng thời phải xuất phát từ thực tiễn Việt Nam.