Chứng minh thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý - 1 docx

lời mở đầu
Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế nhiều thành phần, vận hành
theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta hiện nay, lý luận nhận thức, vấn đề cải tạo thực tiễn nền kinh tế
luôn thu hút sự quan tâm của nhiều đối tượng.
Ngày nay, triết học là một bộ phận không thể tách rời với sự phát triển của
bất cứ hình thái kinh tế nào. Những vấn đề triết học về lý luận nhận thức và thực
tiễn, phương pháp biện chứng luôn là cơ sở, là phương hướng, là tôn chỉ cho hoạt
động thực tiễn, xây dựng và phát triển xã hội. Nếu xuất phát từ một lập trường triết
học đúng đắn, con người có thể có được những cách giải quyết phù hợp với các vấn
dề do cuộc sống đặt ra. Việc chấp nhận hay không chấp nhận một lập trường triết
học nào đó sẽ không chỉ đơn thuần là sự chấp nhận một thế giới quan nhất định, một
cách lý giải nhất định về thế giới, mà còn là sự chấp nhận một cơ sở phương pháp
luận nhất định chỉ đạo cho hoạt động.
Chúng ta biết rằng, triết học là một trong ba bộ phận cấu thành của chủ nghĩa Mác.
Lênin đã chỉ rõ rằng chủ nghĩa duy vật biện chứng đó chính là triết học của chủ
nghĩa Mác. Cho đến nay, chỉ có triết học Mác là mang tính ưu việt hơn cả. Trên cơ
sở nền tảng triết học Mác - Lênin, Đảng và Nhà nước ta đã học tập và tiếp thu tư
tưởng tiến bộ, đề ra những mục tiêu, phương hướng chỉ đạo chính xác, đúng đắn để
xây dựng và phát triển xã hội, phù hợp với hoàn cảnh đất nước. Mặc dù có những
khiếm khuyết không thể tránh khỏi song chúng ta luôn đi đúng hướng trong cải tạo
thực tiễn, phát triển kinh tế, từng bước đưa đất nước ta tiến kịp trình độ các nước
trong khu vực và thế giới về mọi mặt. Chính những thành tựu của xây dựng chủ
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
nghĩa xã hội và qua mười năm đổi mới là minh chứng xác đáng cho vấn đề nêu trên.
Hoạt động nhận thức và cải tạo thực tiễn cùng với sự nắm bắt các quy luật khách
quan trong vận hành nền kinh tế ở nước ta là một vấn ềề còn nhiều xem xét và tranh
cãi, nhất là trong quá trình đổi mới hiện nay.Vì vậy, em quyết định chọn đề tài
“Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý”.
I. Một số vấn đề về lý luận
1. Một số khái niệm cơ bản

a) Thực tiễn
- Với việc đưa phạm trù thực tiễn vào lý luận nhận thức, các nhà kinh điển của chủ
nghĩa Mác - Lênin đã tạo nên một bước chuyển biến cách mạng trong triết học nói
chung và trong lý luận nhận thức nói riêng và đã đưa ra quan điểm về thực tiễn như
sau:
- Thực tiễn là toàn bộ những hoạt động vật chất, có mục đích, mang tính lịch sử - xã
hội của con người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội.
- Bản chất của hoạt động thực tiễn đó là sự tác động qua lại của chủ thể và khách
thể.
- Hoạt động thực tiễn đa dạng với nhiều hình thức ngày càng phong phú, song có
thể chia ra thành ba hình thức cơ bản là: hoạt động sản xuất vật chất, hoạt động
chính trị xã hội và hoạt động thực nghiệm khoa học.
b) Chân lý:
- Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng: Chân lý là những tri thức
phù hợp với hiện thực khách quan và được thực tiễn kiểm nghiệm.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
- Chân lý bao giờ cũng là chân lý khách quan tức là những tri thức mà nội dung của
nó không phụ thuộc vào con người.
- Chân lý còn có tính tuyệt đối và tính tương đối, tính cụ thể. Chân lý còn là một
quá trình vì nhận thức của con người là một quá trình.
c) Nhận thức:
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Nhận thức là quá trình phản ánh biện
chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới khách quan vào trong đầu óc của con
người trên cơ sở thực tiễn.
- Được dựa trên những nguyên tắc cơ bản sau:
+ Thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan, độc lập đối với ý thức con người.
+ Thừa nhận khả năng nhận thức được thế giới của con người, coi nhận thức là sự
phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc con người, là hoạt động tìm hiểu
khách thể của chủ thể.
+ Khẳng định sự phản ánh đó là một quá trình biện chứng tích cực, tự giác và sáng

tạo. Quá trình đó diễn ra theo trình tự từ chưa biết đến biết, từ hiện tượng đến bản
chất, từ biết ít đến biết nhiều, từ kém sâu sắc đến sâu sắc hơn.
+ Coi thực tiễn là cơ sở chủ yếu và trực tiếp nhất của nhận thức, là động lực, mục
đích của nhận thức và là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý.
2. Quá trình nhận thức
- Nhận thức là một quá trình biện chứng diễn rất phức tạp, bao gồm nhiều giai đoạn,
trình độ, vòng khâu và hình thức khác nhau.
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng coi nhận thức không phải là sự phản ánh giản đơn,
thụ động, mà là một quá trình gắn liền với hoạt động thực tiễn. Quá trình đó đã
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
được Lênin chỉ ra như sau: "Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng, từ tư
duy trừu tượng đến thực tiễn - đó là con đường biện chứng của sự nhận thức chân
lý, của sự nhận thức hiện thực khách quan".
- Tuỳ theo tính chất của sự nghiên cứu mà quá trình đó được phân hoá ra thành các
cấp độ khác nhau như: nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính, nhận thức kinh
nghiệm và nhận thức lý luận hay nhận thức thông thường và nhận thức khoa học.
Theo Lênin thì quá trình nhận thức trải qua hai khâu sau:
a) Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng.
- Trực quan sinh động hay chính là nhận thức cảm tính là giai đoạn đầu tiên, gắn
liền với thực tiễn và thông qua các giác quan trong đó.
+ Cảm giác là hình thức đầu tiên của sự phản ánh hiện thực khách quan, là sự phản
ánh những thuộc tính riêng lẻ của các sự vật, hiện tượng khi chúng tác động trực
tiếp vào các giác quan của con người như màu sắc, mùi vị, độ rắn… Sự tác động
này gây nên sự kích thích của các tế bào thần kinh làm xuất hiện các cảm giác.
+ Tri giác là hình thành kế tiếp sau cảm giác là hình ảnh tương đối toàn vẹn về sự
vật khi sự vật đó đang trực tiếp tác động vào các giác quan. Tri giác nảy sinh dựa
trên cơ sở của cảm giác, là sự tổng hợp của nhiều cảm giác. So với cảm giác thì tri
giác là hình thức nhận thức cao hơn, đầy đủ hơn, phong phú hơn về sự vật. Tri giác
cũng phản ánh sự vật, hiện tượng một cách trực tiếp thông qua các giác quan.
+ Biểu tượng: là hình thức phản ánh cao nhất và phức tạp nhất của giai đoạn trực

quan sinh động. Biểu tượng xuất hiện trên cơ sở những hiểu biết về sự thật do tri
thức đem lại. Biểu tượng là hình ảnh về sự vật được lưu giữ trong chủ thể nhận thức
khi sự vật không còn hiện diện trực tiếp trước chủ thể. Con người không cần quan
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
sát trực tiếp sự vật mà vẫn hình dung ra chúng dựa trên sự tiếp xúc nhiều lần trước
đó. Do đó, ở biểu tượng nhận thức đã chứa đựng những yếu tố gián tiếp. Biểu tượng
là khâu trung gian giữa trực quan sinh động và tư duy trừu tượng.
Như vậy: cảm giác, tri giác và biểu tượng là những giai đoạn kế tiếp nhau của hình
thức nhận thức cảm tính. Trong nhận thức cảm tính đã tồn tại cả cái bản chất lẫn
không bản chất, cả cái tất yếu và ngẫu nhiên, cả cái bên trong lẫn bên ngoài sự vật.
Nhưng ở đây, con người chưa phân biệt được cái gì là bản chất với không bản chất,
đâu là tất yếu với ngẫu nhiên, đâu là cái bên trong với bên ngoài. Yêu cầu của nhận
thức đòi hỏi phải tách ra và nắm lấy cái bản chất, tất yếu, bên trong, chỉ có chúng
mới có vai trò quan trọng cho hoạt động thực tiễ và nhận thức của con người nên
nhận thức sẽ vượt lên một trình độ mới, cao hơn về chất, đó là trình độ nhận thức lý
tính hay là giai đoạn tư duy trừu tượng.
- Tư duy trừu tượng hay là nhận thức lý tính, là giai đoạn phản ánh gián tiếp, trừu
tượng và khái quát những thuộc tính, những đặc điểm bản chất của đối tượng. Đây
là giai đoạn nhận thức thực hiện chức năng quan trọng nhất là tách ra và nắm lấy cái
bản chất có tính quy luật của các sự vật, hiện tượng. Vì vậy, nó đạt đến trình độ
phản ánh sâu sắc hơn, chính xác hơn và đầy đủ hơn cái bản chất của đối tượng, là
giai đoạn cao của quá trình nhận thức khái niệm, phán đoán, suy lý.
+ Khái niệm: là hình thức cơ bản nhất của tư duy trừu tượng, nó phản ánh, khái quát
những đặc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất của một lớp các sự vật, hiện tượng nhất
định (đó chính là những đặc tính bản chất của sự vật). Khái niệm được hình thành
trên cơ sở hoạt động thực tiễn, là kết quả của sự khái quát những tri thức do trực
quan sinh động đem lại. Khái niệm vừa có tính chủ quan vừa có tính khách quan,
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
vừa có mối quan hệ tác động qua lại với nhau, vừa thường xuyên vận động và phát
triển. Nó chẳng những rất linh động, mềm dẻo năng động mà còn là "Điểm nút" của

quá trình tư duy trừu tượng, là cơ sở để hình thành phán đoán.
+ Phán đoán là sự vận dụng các khái niệm trong ý thức con người để phản ánh mối
liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng cũng như các thuộc tính, tính chất của chúng hay
chính là hình thức của sự liên kết các khái niệm lại với nhau. Có nhiều loại phán
đoán khác nhau. Tuỳ theo cách phân chia ta có: phán đoán khẳng định, phán đoán
phủ định, phán đoán phổ biến, phán đoán đặc thù và phán đoán đơn nhất.
+ Suy lý (suy luận) là quá trình lôgic của tư duy tuân theo quy luật nhất định để tạo
ra một phán đoán mới từ những phán đoán tiền đề hay chính là hình thức của tư duy
liên kết các phán đoán lại với nhau để rút ra tri thức mới. Tính chân thực của phán
đoán két luận phụ thuộc vào tính chân thực của phán đoán tiền độ cũng như tính
hợp quy luật của quá trình suy luận.
- Giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính (hay trực quan sinh động và tư duy
trừu tượng) có sự thống nhất bởi đó là hai giai đoạn của một quá trình nhận thức,
dựa trên cơ sở thực tiễn và hoạt động thần binh cao cấp. Chúng là những nấc thang
hợp thành chu trình nhận thức, giữa chúng có sự tác động qua lại: Nhận thức cảm
tính cung cấp tài liệu cho nhận thức lý tính, nhận thức lý tính tác động trở lại nhận
thức cảm tính làm cho nó chính xác hơn, nhạy bén hơn. Nhận thức cảm tính khác
nhận thức lý tính ở chỗ.Nhận thức cảm tính là giai đoạn thấp, phản ánh khách thể
một cách trực tiếp đem lại những tri thức về bản chất và quy luật của khách thể.
b) Từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
- Nhận thức phải trở về thực tiễn để kiểm tra, khẳng định, kiểm nghiệm là tri thức
đúng hay sai lầm, tri thức ấy có chân thực không.
- Quay trở về thực tiễn, nhận thức hoàn thành một chu trình biện chứng của nó.
Trên cơ sở hoạt động thực tiễn mới một chu trình nhận thức tiếp theo lại bắt đầu và
cứ như thế m•i m•i.
- Xét trong toàn bộ nhận thức của con người về thế giới, thực tiễn là yếu tố không
thể thiểu được của quá trình nắm bắt chân lý - là vòng khâu "chuyển hoá" kết quả
nhận thức thành chân lý khách quan.
3. Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý

a) Thực tiễn là tiêu chuẩn duy nhất của chân lý.
Nhờ có thực tiễn, chúng ta phân biệt được chân lý và sai lầm, tức thực tiễn đóng vai
trò là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý.
- Thực tiễn là hoạt động vật chất có tính tất yếu khách quan, diễn ra độc lập đối với
nhận thức, nó luôn luôn vận động, và phát triển trong lịch sử. Nhờ đó là mà thúc
đẩy nhận thức cùng vận động, phát triển. Mọi sự biến đổi của nhận thức suy cho
cùng không thể vượt ra ngoài sự kiểm tra của thực tiễn. Nó thường xuyên chịu sự
kiểm nghiệm trực tiếp của thực tiễn.
- Chính thực tiễn có vai trò làm tiêu chuẩn, thước đo giá trị của những tri thức đã
đạt được trong nhận thức. Đồng thời nó bổ sung, chỉnh sửa, điều chỉnh, sửa chữa,
phát triển và hoàn thiện nhận thức. C.Mác đã viết "vấn đề tìm hiểu tư duy của con
người có thể đạt tới chân lý khách quan hay không, hoàn toàn không phải là vấn đề
lý luận mà là một vấn đề thực tiễn. Chính trong thực tiễn mà con người phải chứng
minh chân lý".
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
- Nhờ có thực tiễn kiểm nghiệm, chứng minh mà ta xác định đâu là cái hợp quy luật,
đâu là cái tri thức đúng, đâu là sai lầm cũng như cái gì nên làm, cái gì không nên
làm, đâu là cái không hợp với quy luật mà chân lý chính là cái tri thức đúng, cái hợp
quy luật hay là đúng với quy luật.
- Thực tiễn chẳng những là điểm xuất phát của nhận thức, là yếu tố đóng vai trò
quyết định đối với sự hình thành và phát triển của nhận thức mà còn là nơi nhận
thức còn phải luôn luôn hướng tới để thể nghiệm tính đúng đắn của mình. Vì thế mà
thực tiễn là cơ sở, động lực, mục đích của nhận thức vừa là tiêu chuẩn để kiểm tra
chân lý. Và khi nhấn mạnh điều này thì V.I. Lênin đã viết: "Quan điểm về đời sống
và thực tiễn phải là quan điểm thứ nhất và cơ bản của lý luận nhận thức".
- Chúng ta phải luôn luôn quán triệt quan điểm thực tiễn, quan điểm này yêu cầu
việc nhận thức phải xuất phát từ thực tiễn, dựa trên cơ sở thực tiễn, độ sâu vào thực
tiễn, phải coi trọng công tác tổng kết thực tiễn, việc nghiên cứu phải liên hệ với thực
tiễn tức là "học phải đi đôi với hành". Nếu xa rời thực tiễn sẽ dẫn đến sai lầm của
bệnh chủ quan, duy ý chí, giáo điều, máy móc, quan liêu, không xác định được quy

luật, không phân biệt được quy luật đó có hợp quy luật hay không có là tri thức
đúng (chân lý) hay không nhưng nếu tuyệt đối hóa thì sẽ rơi vào chủ nghĩa thực
dụng, kinh nghiệm chủ nghĩa nên đòi hỏi chúng ta phải có cái nhìn đúng đắn thì
mới xác định được quy luật hợp chân lý.
- Những tri thức phù hợp với hiện thực khách quan và được thực tiễn kiểm nghiệm
chính là những tri thức đúng, có đúng thời mới phù hợp được với hiện thực khách
quan còn tri thức sai, sai lầm thì không thể phù hợp với hiện thực khách quan được.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -