Thực tiễn là tiêu chuẩn chân lý

Tiểu luận Triết học
LỜI MỞ ĐẦU
Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế nhiều thành phần,
vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, theo định
hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, lý luận nhận thức, vấn đề cải tạo
thực tiễn nền kinh tế luôn thu hút sự quan tâm của nhiều đối tượng.
Ngày nay, triết học là một bộ phận không thể tách rời với sự phát triển
của bất cứ hình thái kinh tế nào. Những vấn đề triết học về lý luận nhận thức
và thực tiễn, phương pháp biện chứng... luôn là cơ sở, là phương hướng, là
tôn chỉ cho hoạt động thực tiễn, xây dựng và phát triển xã hội. Nếu xuất phát
từ một lập trường triết học đúng đắn, con người có thể có được những cách
giải quyết phù hợp với các vấn dề do cuộc sống đặt ra. Việc chấp nhận hay
không chấp nhận một lập trường triết học nào đó sẽ không chỉ đơn thuần là sự
chấp nhận một thế giới quan nhất định, một cách lý giải nhất định về thế giới,
mà còn là sự chấp nhận một cơ sở phương pháp luận nhất định chỉ đạo cho
hoạt động.
Chúng ta biết rằng, triết học là một trong ba bộ phận cấu thành của chủ
nghĩa Mác. Lênin đã chỉ rõ rằng chủ nghĩa duy vật biện chứng đó chính là
triết học của chủ nghĩa Mác. Cho đến nay, chỉ có triết học Mác là mang tính
ưu việt hơn cả. Trên cơ sở nền tảng triết học Mác - Lênin, Đảng và Nhà nước
ta đã học tập và tiếp thu tư tưởng tiến bộ, đề ra những mục tiêu, phương
hướng chỉ đạo chính xác, đúng đắn để xây dựng và phát triển xã hội, phù hợp
với hoàn cảnh đất nước. Mặc dù có những khiếm khuyết không thể tránh khỏi
song chúng ta luôn đi đúng hướng trong cải tạo thực tiễn, phát triển kinh tế,
từng bước đưa đất nước ta tiến kịp trình độ các nước trong khu vực và thế
giới về mọi mặt. Chính những thành tựu của xây dựng chủ nghĩa xã hội và
qua mười năm đổi mới là minh chứng xác đáng cho vấn đề nêu trên. Hoạt
động nhận thức và cải tạo thực tiễn cùng với sự nắm bắt các quy luật khách
quan trong vận hành nền kinh tế ở nước ta là một vấn ềề còn nhiều xem xét và
tranh cãi, nhất là trong quá trình đổi mới hiện nay.Vì vậy, em quyết định chọn
đề tài “Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý”.

SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A
Tiểu luận Triết học
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ VỀ LÝ LUẬN
1. Một số khái niệm cơ bản
a) Thực tiễn
- Với việc đưa phạm trù thực tiễn vào lý luận nhận thức, các nhà kinh
điển của chủ nghĩa Mác - Lênin đã tạo nên một bước chuyển biến cách mạng
trong triết học nói chung và trong lý luận nhận thức nói riêng và đã đưa ra
quan điểm về thực tiễn như sau:
- Thực tiễn là toàn bộ những hoạt động vật chất, có mục đích, mang tính
lịch sử - xã hội của con người nhằm cải biến tự nhiên và xã hội.
- Bản chất của hoạt động thực tiễn đó là sự tác động qua lại của chủ thể
và khách thể.
- Hoạt động thực tiễn đa dạng với nhiều hình thức ngày càng phong
phú, song có thể chia ra thành ba hình thức cơ bản là: hoạt động sản xuất vật
chất, hoạt động chính trị xã hội và hoạt động thực nghiệm khoa học.
b) Chân lý:
- Quan điểm của chủ nghĩa duy vật biện chứng cho rằng: Chân lý là những
tri thức phù hợp với hiện thực khách quan và được thực tiễn kiểm nghiệm.
- Chân lý bao giờ cũng là chân lý khách quan tức là những tri thức mà
nội dung của nó không phụ thuộc vào con người.
- Chân lý còn có tính tuyệt đối và tính tương đối, tính cụ thể. Chân lý
còn là một quá trình vì nhận thức của con người là một quá trình.
c) Nhận thức:
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng khẳng định: Nhận thức là quá trình
phản ánh biện chứng, tích cực, tự giác và sáng tạo thế giới khách quan vào
trong đầu óc của con người trên cơ sở thực tiễn.
- Được dựa trên những nguyên tắc cơ bản sau:
+ Thừa nhận thế giới vật chất tồn tại khách quan, độc lập đối với ý thức
con người.

SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A
Tiểu luận Triết học
+ Thừa nhận khả năng nhận thức được thế giới của con người, coi nhận
thức là sự phản ánh hiện thực khách quan vào trong bộ óc con người, là hoạt
động tìm hiểu khách thể của chủ thể.
+ Khẳng định sự phản ánh đó là một quá trình biện chứng tích cực, tự
giác và sáng tạo. Quá trình đó diễn ra theo trình tự từ chưa biết đến biết, từ hiện
tượng đến bản chất, từ biết ít đến biết nhiều, từ kém sâu sắc đến sâu sắc hơn.
+ Coi thực tiễn là cơ sở chủ yếu và trực tiếp nhất của nhận thức, là động
lực, mục đích của nhận thức và là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý.
2. Quá trình nhận thức
- Nhận thức là một quá trình biện chứng diễn rất phức tạp, bao gồm
nhiều giai đoạn, trình độ, vòng khâu và hình thức khác nhau.
- Chủ nghĩa duy vật biện chứng coi nhận thức không phải là sự phản
ánh giản đơn, thụ động, mà là một quá trình gắn liền với hoạt động thực tiễn.
Quá trình đó đã được Lênin chỉ ra như sau: "Từ trực quan sinh động đến tư
duy trừu tượng, từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn - đó là con đường biện
chứng của sự nhận thức chân lý, của sự nhận thức hiện thực khách quan".
- Tuỳ theo tính chất của sự nghiên cứu mà quá trình đó được phân hoá
ra thành các cấp độ khác nhau như: nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính,
nhận thức kinh nghiệm và nhận thức lý luận hay nhận thức thông thường và
nhận thức khoa học.
Theo Lênin thì quá trình nhận thức trải qua hai khâu sau:
a) Từ trực quan sinh động đến tư duy trừu tượng.
- Trực quan sinh động hay chính là nhận thức cảm tính là giai đoạn đầu
tiên, gắn liền với thực tiễn và thông qua các giác quan trong đó.
+ Cảm giác là hình thức đầu tiên của sự phản ánh hiện thực khách quan,
là sự phản ánh những thuộc tính riêng lẻ của các sự vật, hiện tượng khi chúng
tác động trực tiếp vào các giác quan của con người như màu sắc, mùi vị, độ
rắn… Sự tác động này gây nên sự kích thích của các tế bào thần kinh làm

xuất hiện các cảm giác.
SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A
Tiểu luận Triết học
+ Tri giác là hình thành kế tiếp sau cảm giác là hình ảnh tương đối toàn
vẹn về sự vật khi sự vật đó đang trực tiếp tác động vào các giác quan. Tri giác
nảy sinh dựa trên cơ sở của cảm giác, là sự tổng hợp của nhiều cảm giác. So
với cảm giác thì tri giác là hình thức nhận thức cao hơn, đầy đủ hơn, phong
phú hơn về sự vật. Tri giác cũng phản ánh sự vật, hiện tượng một cách trực
tiếp thông qua các giác quan.
+ Biểu tượng: là hình thức phản ánh cao nhất và phức tạp nhất của giai
đoạn trực quan sinh động. Biểu tượng xuất hiện trên cơ sở những hiểu biết về
sự thật do tri thức đem lại. Biểu tượng là hình ảnh về sự vật được lưu giữ
trong chủ thể nhận thức khi sự vật không còn hiện diện trực tiếp trước chủ
thể. Con người không cần quan sát trực tiếp sự vật mà vẫn hình dung ra chúng
dựa trên sự tiếp xúc nhiều lần trước đó. Do đó, ở biểu tượng nhận thức đã
chứa đựng những yếu tố gián tiếp. Biểu tượng là khâu trung gian giữa trực
quan sinh động và tư duy trừu tượng.
Như vậy: cảm giác, tri giác và biểu tượng là những giai đoạn kế tiếp
nhau của hình thức nhận thức cảm tính. Trong nhận thức cảm tính đã tồn tại
cả cái bản chất lẫn không bản chất, cả cái tất yếu và ngẫu nhiên, cả cái bên
trong lẫn bên ngoài sự vật. Nhưng ở đây, con người chưa phân biệt được cái
gì là bản chất với không bản chất, đâu là tất yếu với ngẫu nhiên, đâu là cái
bên trong với bên ngoài. Yêu cầu của nhận thức đòi hỏi phải tách ra và nắm
lấy cái bản chất, tất yếu, bên trong, chỉ có chúng mới có vai trò quan trọng
cho hoạt động thực tiễ và nhận thức của con người nên nhận thức sẽ vượt lên
một trình độ mới, cao hơn về chất, đó là trình độ nhận thức lý tính hay là giai
đoạn tư duy trừu tượng.
- Tư duy trừu tượng hay là nhận thức lý tính, là giai đoạn phản ánh gián
tiếp, trừu tượng và khái quát những thuộc tính, những đặc điểm bản chất của
đối tượng. Đây là giai đoạn nhận thức thực hiện chức năng quan trọng nhất là

tách ra và nắm lấy cái bản chất có tính quy luật của các sự vật, hiện tượng. Vì
vậy, nó đạt đến trình độ phản ánh sâu sắc hơn, chính xác hơn và đầy đủ hơn
SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A
Tiểu luận Triết học
cái bản chất của đối tượng, là giai đoạn cao của quá trình nhận thức khái
niệm, phán đoán, suy lý.
+ Khái niệm: là hình thức cơ bản nhất của tư duy trừu tượng, nó phản
ánh, khái quát những đặc tính cơ bản nhất, phổ biến nhất của một lớp các sự
vật, hiện tượng nhất định (đó chính là những đặc tính bản chất của sự vật).
Khái niệm được hình thành trên cơ sở hoạt động thực tiễn, là kết quả của sự
khái quát những tri thức do trực quan sinh động đem lại. Khái niệm vừa có
tính chủ quan vừa có tính khách quan, vừa có mối quan hệ tác động qua lại
với nhau, vừa thường xuyên vận động và phát triển. Nó chẳng những rất linh
động, mềm dẻo năng động mà còn là "Điểm nút" của quá trình tư duy trừu
tượng, là cơ sở để hình thành phán đoán.
+ Phán đoán là sự vận dụng các khái niệm trong ý thức con người để
phản ánh mối liên hệ giữa các sự vật, hiện tượng cũng như các thuộc tính, tính
chất của chúng hay chính là hình thức của sự liên kết các khái niệm lại với
nhau. Có nhiều loại phán đoán khác nhau. Tuỳ theo cách phân chia ta có:
phán đoán khẳng định, phán đoán phủ định, phán đoán phổ biến, phán đoán
đặc thù và phán đoán đơn nhất.
+ Suy lý (suy luận) là quá trình lôgic của tư duy tuân theo quy luật nhất
định để tạo ra một phán đoán mới từ những phán đoán tiền đề hay chính là
hình thức của tư duy liên kết các phán đoán lại với nhau để rút ra tri thức mới.
Tính chân thực của phán đoán két luận phụ thuộc vào tính chân thực của phán
đoán tiền độ cũng như tính hợp quy luật của quá trình suy luận.
- Giữa nhận thức cảm tính và nhận thức lý tính (hay trực quan sinh
động và tư duy trừu tượng) có sự thống nhất bởi đó là hai giai đoạn của một
quá trình nhận thức, dựa trên cơ sở thực tiễn và hoạt động thần binh cao cấp.
Chúng là những nấc thang hợp thành chu trình nhận thức, giữa chúng có sự

tác động qua lại: Nhận thức cảm tính cung cấp tài liệu cho nhận thức lý tính,
nhận thức lý tính tác động trở lại nhận thức cảm tính làm cho nó chính xác
hơn, nhạy bén hơn. Nhận thức cảm tính khác nhận thức lý tính ở chỗ.Nhận
SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A
Tiểu luận Triết học
thức cảm tính là giai đoạn thấp, phản ánh khách thể một cách trực tiếp đem lại
những tri thức về bản chất và quy luật của khách thể.
b) Từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn
- Nhận thức phải trở về thực tiễn để kiểm tra, khẳng định, kiểm nghiệm
là tri thức đúng hay sai lầm, tri thức ấy có chân thực không.
- Quay trở về thực tiễn, nhận thức hoàn thành một chu trình biện chứng
của nó. Trên cơ sở hoạt động thực tiễn mới một chu trình nhận thức tiếp theo
lại bắt đầu và cứ như thế mãi mãi.
- Xét trong toàn bộ nhận thức của con người về thế giới, thực tiễn là yếu
tố không thể thiểu được của quá trình nắm bắt chân lý - là vòng khâu "chuyển
hoá" kết quả nhận thức thành chân lý khách quan.
3. Thực tiễn là tiêu chuẩn của chân lý
a) Thực tiễn là tiêu chuẩn duy nhất của chân lý.
Nhờ có thực tiễn, chúng ta phân biệt được chân lý và sai lầm, tức thực
tiễn đóng vai trò là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý.
- Thực tiễn là hoạt động vật chất có tính tất yếu khách quan, diễn ra độc
lập đối với nhận thức, nó luôn luôn vận động, và phát triển trong lịch sử. Nhờ
đó là mà thúc đẩy nhận thức cùng vận động, phát triển. Mọi sự biến đổi của
nhận thức suy cho cùng không thể vượt ra ngoài sự kiểm tra của thực tiễn. Nó
thường xuyên chịu sự kiểm nghiệm trực tiếp của thực tiễn.
- Chính thực tiễn có vai trò làm tiêu chuẩn, thước đo giá trị của những
tri thức đã đạt được trong nhận thức. Đồng thời nó bổ sung, chỉnh sửa, điều
chỉnh, sửa chữa, phát triển và hoàn thiện nhận thức. C.Mác đã viết "vấn đề
tìm hiểu tư duy của con người có thể đạt tới chân lý khách quan hay không,
hoàn toàn không phải là vấn đề lý luận mà là một vấn đề thực tiễn. Chính

trong thực tiễn mà con người phải chứng minh chân lý".
- Nhờ có thực tiễn kiểm nghiệm, chứng minh mà ta xác định đâu là cái
hợp quy luật, đâu là cái tri thức đúng, đâu là sai lầm cũng như cái gì nên làm,
SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A
Tiểu luận Triết học
cái gì không nên làm, đâu là cái không hợp với quy luật mà chân lý chính là
cái tri thức đúng, cái hợp quy luật hay là đúng với quy luật.
- Thực tiễn chẳng những là điểm xuất phát của nhận thức, là yếu tố
đóng vai trò quyết định đối với sự hình thành và phát triển của nhận thức mà
còn là nơi nhận thức còn phải luôn luôn hướng tới để thể nghiệm tính đúng
đắn của mình. Vì thế mà thực tiễn là cơ sở, động lực, mục đích của nhận thức
vừa là tiêu chuẩn để kiểm tra chân lý. Và khi nhấn mạnh điều này thì V.I.
Lênin đã viết: "Quan điểm về đời sống và thực tiễn phải là quan điểm thứ
nhất và cơ bản của lý luận nhận thức".
- Chúng ta phải luôn luôn quán triệt quan điểm thực tiễn, quan điểm này
yêu cầu việc nhận thức phải xuất phát từ thực tiễn, dựa trên cơ sở thực tiễn,
độ sâu vào thực tiễn, phải coi trọng công tác tổng kết thực tiễn, việc nghiên
cứu phải liên hệ với thực tiễn tức là "học phải đi đôi với hành". Nếu xa rời
thực tiễn sẽ dẫn đến sai lầm của bệnh chủ quan, duy ý chí, giáo điều, máy
móc, quan liêu, không xác định được quy luật, không phân biệt được quy luật
đó có hợp quy luật hay không có là tri thức đúng (chân lý) hay không nhưng
nếu tuyệt đối hóa thì sẽ rơi vào chủ nghĩa thực dụng, kinh nghiệm chủ nghĩa
nên đòi hỏi chúng ta phải có cái nhìn đúng đắn thì mới xác định được quy luật
hợp chân lý.
- Những tri thức phù hợp với hiện thực khách quan và được thực tiễn
kiểm nghiệm chính là những tri thức đúng, có đúng thời mới phù hợp được
với hiện thực khách quan còn tri thức sai, sai lầm thì không thể phù hợp với
hiện thực khách quan được.
b) Chân lý có tính cụ thể, có đặc tính gắn liền và phù hợp giữa nội dung
phản ánh với một đối tượng nhất định cùng các điều kiện, hoàn cảnh lịch sử

cụ thể. Thực tiễn lại có "tính phổ biến" và là "hiện thực trực tiếp" nhờ đó thực
tiễn có thể "vật chất hoá" được tri thức, biến tri thức thành các khách thể vật
chất có tính xác thực cảm tính.
SV: Trần Trung Dũng - Lớp 32A