Mâu thuẫn biện chứng phát sinh trong nền Kinh tế thị trường định hướng XHCN - 1 docx

1

a. Lời mở đầu
Việt Nam - trong công cuộc đổi đã thực sự đem lại nhiều kết quả to lớn, làm thay đổi
bộ mặt đất nước và cuộc sống nhân dân, củng cố vững chắc độc lập dân tộc và chế độ
xã hội chủ nghĩa, nâng cao vị thế và uy tín của đất nước ta trên trường quốc tế. Nhân tố
quan trọng nhất quyết định thành công của sự nghiệp đổi mới đó là chiến lược phát
triển kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, được khởi xướng từ sau đại
hội Đảng lần thứ VI.
Ăng Ghen nói: “ Sự phát triển của chính trị, luật pháp, triết học, tôn giáo, văn học,
nghệ thuật đều dựa trên cơ sở phát triển kinh tế ”. Kinh tế là nền tảng vững chắc cho
mọi hoạt động vật chất của con người, là yếu tố quan trọng nhất của đời sống x• hội.
So với thế giới, nước ta vẫn là một nước đang phát triển, nền kinh tế còn gặp rất nhiều
khó khăn, những tàn dư của chế độ tập trung quan liêu bao cấp vẫn còn tồn tại khá
nhiều. Khi chuyển sang cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, thì ngoài những
khó khăn về kinh tế, còn tồn tại những mâu thuẫn giữa cái cũ và cái mới, kìm h•m sự
phát triển. Chính vì thế mà việc nghiên cứu tìm ra hướng đi đúng đắn cho nền kinh tế,
phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh đất nước, phù hợp với khu vực, thế giới và thời đại là
hết sức cần thiết.
Nghiên cứu đề tài: “Những mâu thuẫn biện chứng trong nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam” dưới góc độ triết học, trong tổng thể các mối
quan hệ biện chứng, sẽ giúp chúng ta hiểu một cách sâu sắc hơn, bản chất hơn những
vấn đề xunh quanh việc phát triển kinh tế.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

2

Là một sinh viên năm thứ nhất, với kiến thức và kinh nghiệm còn hạn chế, nên nội
dung bài tiểu luận này không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong được sự nhận
xét, đóng góp ý kiến của các thầy cô trong trường. Điều này sẽ giúp em bổ sung kiến

thức, kinh nghiệm, nhằm không ngừng hoàn thiện mình, xứng đáng với sự mong muốn
của nhà trườngvà của công cuộc đổi mới xây dựng đất nước.
b. nội dung
I/ Mâu thuẫn là nguồn gốc, động lực của mọi vận động và phát triển
1. Nội dung của qui luật
Qui luật mâu thuẫn còn được gọi là qui luật thống nhất và đấu tranh của các mặt đối
lập, là một trong ba qui luật của phép biện chứng. Nghiên cứu qui luật này để thấy rõ
được nguồn gốc, động lực của sự vận động và phát triển
Trong thế giới vô vàn sự vật hiện tượng, mỗi sự vật, hiện tượng tồn tại được đều là
một thể thống nhất được tạo thành bởi các mặt, các thuộc tính, các khuynh hướng đối
lập nhau và phát triển ngược chiều nhau, tạo thành mâu thuẫn tồn tại trong lòng sự vật
hiện tượng đó.
Mâu thuẫn tồn tại từ khi sự vật xuất hiện cho đến sự vật kết thúc. Trong cùng một sự
vật, hiện tượng không chỉ có một mâu thuẫn mà có thể có rất nhiều mâu thuẫn, khi mâu
thuẫn này được giải quyết thì mâu thuẫn khác lại hình thành và cứ như vậy thế giới
vật chất luôn vận động, biến đổi không ngừng.
a) Mâu thuẫn là một hiện tượng khách quan và phổ biến.
Trong quan điểm của triết học Mác thì rõ ràng vật chất tự thân vận động, nó hoàn
toàn không phụ thuộc vào một lực lượng siêu nhiên nào, kể cả con người.Chính vì vậy
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

3

mà khi thừa nhận mâu thuẫn là nguồn gốc của vận động thì nó đã bao hàm mâu thuẫn
là một hiện tượng khách quan, nó không những không lệ thuộc vào ý thức của con
người mà còn chi phối, qui định cả hoạt động thực tiễn của con người.
Mâu thuẫn tồn tại trong tất cả các lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy con người.
Trong xã hội, có những mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, cơ sở
hạ tầng và kiến trúc thượng tầng
b) Sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập

Đối lập là sự khái quát những mặt, những thuộc tính, khuynh hướng phát triển ngược
chiều nhau, cùng tồn tại bên trong sự vật, hiện tượng và tạo nên sự vật hiện tượng đó.
Không phải bất kì hai mặt đối lập nào cũng hình thành nên mâu thuẫn. Bởi chính bên
trong sự vật đã có rất nhiều mặt đối lập, chỉ có những mặt đối lập nào thống nhất với
nhau như một chỉnh thể mới tạo thành mâu thuẫn.
Sự thống nhất của các mặt đối lập là sự nương tựa vào nhau là điều kiện tồn tại của
nhau. Nếu thiếu một trong hai mặt đối lập chính tạo thành sự vật thì không tồn tại sự
vật đó. Bởi vậy, sự thống nhất của các mặt đối lập là điều kiện không thể thiếu trong
bất kì sự vật hiện tượng nào.
Đấu tranh giưã các mặt đối lập là điều tất yếu trong cùng một sự vật, đó là động lực
phát triển của bản thân sự vật hiện tượng ấy. Chính vì vậy mà Lênin khẳng định: “Sự
phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập”. Đấu tranh diễn ra trong một thể
thống nhất, từ đó sẽ sự phá vỡ thể thống nhất cũ và thiết lập một thể thống nhất mới và
làm cho sự vật vận động và phát triển. Bản chất của quá trình đấu tranh đó là sự triển
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

4

khai của các mặt đối lập, diễn ra vô cùng phức tạp và được chia làm nhiều giai đoạn,
mỗi giai đoạn thể hiện một đặc điểm riêng.
Khi bàn luận về mối quan hệ thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, Lênin
khẳng định rõ: “ Mặc dù thống nhất chỉ là điều kiện tồn tại của sự vật, hiện tượng, và
thông qua nó chúng ta nhận biết được sự vật hiện tượng tồn tại trong thế giới khách
quan. Song bản thân sự thống nhất chỉ tương đối tạm thời. Đấu tranh giữa các mặt đối
lập mới là tuyệt đối. Nó diễn ra trong suốt quá trình tồn tại của mình.”. Như vậy thống
nhất và đấu tranh của các mặt đối lập luôn diễn ra liên tục, và đó chính là cơ sở để giải
thích vì sao vật chất tự thân vận động
c) Sự chuyển hoá của các mặt đối lập
Như chúng ta đã biết, không phải bất kì sự đấu tranh nào của các mặt đều dẫn đến sự
chuyển hoá giữa chúng. Chỉ có sự đấu tranh của các mặt đối lập phát triển đến một

mức độ nhất định, hội tụ tất cả các điều kiện cần thiết thì mới dẫn đến sự chuyển hoá,
bài trừ phủ định lẫn nhau.
Khi có sự chuyển hoá của các mặt đối lập, thì lúc đó mâu thuẫn được giải quyết, sự
vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời. Quá trình này diễn ra hết sức phức tạp, phong phú
nhiều vẻ.
Nói tóm lại, trong thế giới vô vàn sự vật, hiện tượng, sự vật hiện tượng nào cũng chứa
đựng mâu thuẫn được thể hiện ở những mặt, những thuộc tính, khuynh hướng phát
triển trái ngược nhau. Khi mâu thuẫn này được giải quyết thì sự vật mới ra đời kéo theo
mâu thuẫn mới tồn tại trong sự vật đó Cứ như vậy thế giới vật chất của chúng ta luôn
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

5

vận động biến đổi. Với câu nói nổi tiếng của Hêra crít càng minh chứng rõ điều này:
“Không ai có thể tắm trên cùng một dòng sông” .
2. Vai trò của qui luật mâu thuẫn trong hoạt động thực tiễn của con người
Mâu thuẫn là hiện tượng phổ biến, nó tồn tại trong mọi mặt của đời sống xã hội dưới
nhiều hình thức khác nhau: mâu thuẫn bên trong và mâu thuẫn bên ngoài, mâu thuẫn
cơ bản và mâu thuẫn không cơ bản, mâu thuẫn chủ yếu và mâu thuẫn thứ yếu, mâu
thuẫn đối kháng và mâu thuẫn không đối kháng.
Trong hoạt động thực tiễn, mâu thuẫn tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau, việc
phân tích mâu thuẫn có ý nghĩa rất quan trọng. Như chúng ta đã biết, trong mỗi một sự
vật, hiện tượng, không chỉ có một mâu thuẫn mà cùng một lúc có thể có rất nhiều mâu
thuẫn. Việc giải quyết mâu thuẫn là điều tất yếu, nhưng không thể cùng một lúc chúng
ta giải quyết được tất cả các mâu thuẫn. Chính vì thế mà phải xác định xem mâu thuẫn
nào cần phải giải quyết trước. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “ Bất cứ địa phương nào, cơ
quan nào, thường trong một lúc có nhiều công việc trọng yếu. Trong một thời gian đó,
lại có một công việc trọng yếu nhất và vài ba việc trọng yếu vừa. Người lãnh đạo trong
địa phương hoặc cơ quan đó phải xem xét kĩ hoàn cảnh mà sắp đặt công việc cho đúng.
Việc chính, việc gấp thì làm trước. Không nên luộm thuộm, không có kế hoặch, gặp

việc nào làm việc ấy, thành thử việc nào cũng là việc chính, lộn xộn, không có ngăn
nắp “
Ví dụ: Một trong những nguyên nhân dẫn đến sự sụp đổ của chủ nghĩa xã hội hiện
thực ở Liên Xô và Đông Âu là: Tiến hành cải tổ không theo một trình tự rõ ràng, đã có
sự phê phán đối với “sự trì trệ” nhưng không xác định được mâu thuẫn nào cần được
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

6

giải quyết trước, và chúng được thực hiện theo sự nhất quán nào, vào thời gian
nào,trong điều kiện nào. Từ đó dẫn đến hiện tượng luống cuống, hỗn độn, mất ổn định
của nhà nước và xã hội.
Trong hoạt động thực tiễn, phát hiện và nhận thức mâu thuẫn là rất quan trọng, không
nên lảng tránh và che dấu mâu thuẫn. Hơn nữa, mâu thuẫn được giải quyết bằng quá
trình đấu tranh theo qui luật khách quan. Cho nên rong đời sống xã hội chúng ta phải
coi hành vi đấu tranh là chân chính.
II/ Tính tất yếu phải xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam
Đại hội Đảng lần thứ VI có ý nghĩa lịch sử, đánh dấu bước ngoặt chuyển đất nước ta
sang thời kì mới, thay thế nền kinh tế hiện vật với cơ chế tập trung quan liêu bao cấp,
sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ( KTTT ĐH XHCN ).
KTTT định hướng XHCN, thực chất là kiểu tổ chức nền kinh tế vừa dựa trên những
nguyên tắc và qui luật của KTTT, vừa dựa trên nguyên tắc và bản chất của CNXH. Do
đó, KTTT định hướng XHCN có hai nhóm nhân tố cơ bản tồn tại trong nhau, kết hợp
với nhau và bổ sung cho nhau. Đó là nhóm của KTTT đóng vai trò như là “động lực”
thúc đẩy nền sản xuất xã hội phát triển nhanh và nhóm nhân tố của xã hội XHCN, đóng
vai trò hướng dẫn, chỉ định sự vân động của nền kinh tế theo những mục tiêu đã xác
định.
Vai trò quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường hết sức quan trọng. Sự quản
lý của nhà nước bảo đảm cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, đạt hiệu quả, đặc biệt là

sự đảm bảo công bằng và tiến bộ xã hội. Không có ai ngoài nhà nước lại có thể giảm
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

7

bớt được sự chênh lệch giữa giàu và nghèo, giữa thành thị và nông thôn, giữa công
nghiệp và nông nghiệp, giữa các vùng của đất nước Chính vì vậy mô hình kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa là một đặc trưng cơ bản của nước ta, nó hoàn toàn
khác với mô hình kinh tế thị trường của các nước trên thế giới.
Mô hình kinh tế hiện vật chỉ phù hợp trong thời chiến, lúc đó chúng ta cần tập trung
toàn bộ sức người, sức của để phục vụ cho tiền tuyến. Nhưng trong thời bình, mô hình
đó tỏ ra không phù hợp và thực chất đó là mô hình phi kinh tế. Hơn thế, đất nước ta sau
chiến tranh rơi vào trong tình trạng trầm trọng nhất của khủng hoảng kinh tế – xã hội:
sản xuất đình đốn, lạm phát tăng vọt, đất nước bị bao vây kinh tế, đời sống nhân dân
hết sức khó khăn Duy trì mô hình hiện vật, không những không giải quyết được vấn
đề hiện có mà nó còn cho thấy rõ khuyết tật bên trong kìm hãm sự phát triển : nền kinh
tế không có động lực, không có sức đua cạnh tranh, không phát huy được tính chủ
động sáng tạo của người lao động, của các chủ thể sản xuất kinh doanh, sản xuất không
gắn với nhu cầu, ý chí chủ quan đã lấn áp ý chí khách quan và triệt tiêu mọi động lực
và sức mạnh nội sinh của bản thân nền kinh tế, làm cho nền kinh tế suy thoái, thiếu hụt
hiệu quả thấp, nhiếu mục tiêu của chủ nghĩa xã hội không được thực hiện.
Thực tế cho thấy, sự phát triển của thị trường tự do chen lẫn thị trường có tổ chức, sự
lẳng lặng vi phạm các qui tắc, các chuẩn mực lúc bấy giờ là những phản ánh sự bất lực
của một cơ chế quản lý cứng nhắc. Đứng trước tình hình đó, Đảng đã kịp thời có những
chuyển biến, bắt đầu uốn nắn những lệch lạch trong phong trào hợp tác hoá, công
nghiệp hoá đến việc thay đổi thể chế chính sách. Nghị quyết Trung ương lần thứ VI
được đánh dấu như một cái mốc trong quá trình chuyển đổi cơ chế quản lý kinh tế: cho
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -

8

sản xuất bung ra, thừa nhận quan hệ hàng hoá - tiền tệ, cho tự do lưu thông. Và như thế
nền kimh tế hàng hoá nhiều thành phần ra đời, tạo tiền đề cần thiết để chuyển sang nền
kinh tế thị trường. Đó là một hệ quả tất yếu, là bước phát triển không thể thiếu trong
nền kinh tế
Trên con đường đi lên chủ ngihĩa xã hội, Đảng và Nhà nước ta chủ trương thực hiện
nhất quán lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động
theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước, đó chính là nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa.
Mục đích của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển lực
lượng sản xuất, phát triển kinh tế để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của chủ nghĩa xã
hội, nâng cao đời sống nhân dân. Phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn liền với
xây dựng quan hệ sản xuất mới phù hợp trên cả ba mặt sở hữu, quản lý và phân phối.
Chủ trương xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa
thể hiện tư duy, quan niệm của Đảng ta về sự phù hợp giữa QHSX với tính chất và
trình độ của lực lượng sản xuất. Đó chính là mô hình kinh tế tổng quát của nước ta
trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội.
III/ Những mâu thuẫn trong quá trình xây dựng và phát triển nền kinh tế thị trường
định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Sau đại hội Đảng lần thứ IV, đất nước ta bắt đầu tiến hành công cuộc đổi mới toàn
diện, và cho đến nay, sau 15 năm thực hiện đã thực sự đem lại kết quả to lớn trong mọi
mặt của đời sống xã hội: đưa đất nước ta ra khỏi khủng hoảng kinh tế – xã hội, tổng
sản phẩm trong nước tăng gấp ba, từ tình trạng hàng hoá khan hiếm nghiêm trọng nay
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -