Tự thuật của James Joyce _2 docx

Tự thuật của
James Joyce




Khi trở thành một biến thể khác, Dedalus vẫn không hoàn toàn thoát khỏi sợi dây
ràng buộc với quá khứ. Trong dòng chảy của ý nghĩ đang miên man trong đầu Dedalus,
nỗi đau khổ của bà mẹ trước khi nhắm mắt đã trở thành một quá khứ ám ảnh và nặng nề.
Nếu trước đây, lịch sử đối với Dedalus đã là một “cơn ác mộng”, thì giờ đây, “quá khứ
đối với Stephen là không thể chịu đựng nổi. Bị giới hạn trong không gian và thời gian,
lịch sử không tồn tại vĩnh viễn và không đáng tin cậy”
(12)
. Và có lẽ vì “không thể chịu
đựng nổi” như Tindall nói ở trên, mà Dedalus bắt đầu hành trình rời bỏ quá khứ và trở
thành một người khác.
Một trong những chủ đề trung tâm của ba chương đầu tiên tiểu thuyết Ulysses nói
về Dedalus là “Cha và Con trai; Người Con trai cố gắng để được hòa giải với người
Cha”. Chủ đề này có liên quan đến môtíp “người cha không hoàn hảo”, một biến thể
khác của môtip “người cha lưu lạc”. Trong môtíp “người cha không hoàn hảo”, Dedalus
lại mang hình ảnh của Hamlet
(13)
. Vẫn nằm trong mối liên quan tới chủ đề "Cha và Con
trai", Dedalus không chỉ dừng lại ở việc hóa thân thành Hamlet, người con trai luôn bị
ám ảnh về bóng ma của cha mình (cũng giống như Dedalus luôn bị ám ảnh bởi bóng ma
đau khổ của mẹ), anh ta còn là Japhet trong hành trình tìm kiếm một người cha. Japhet
chính là một trong ba người con trai của Noah, người đã cứu nhân loại khỏi nạn hồng
thủy.
Rõ ràng thân phận của Dedalus ngày càng trở nên rắc rối. Từ một nhân vật mang
dáng dấp của tác giả trong cuốn tự truyện đầu tiên, trở thành một nhân vật với tính chất

hư cấu của tiểu thuyết tự thuật, rồi đến khi hóa thân trong những nhân vật văn học khác,
trở thành những biến thể hoàn toàn khác lạ. Nhưng dẫu có hóa thân thành những ai
chăng nữa thì suy cho cùng anh ta vẫn không thoát khỏi cái bóng của một nhân vật tự
thuật. Xét về tổng thể, vì anh ta vẫn đeo trên mình cái tên Stephen Dedalus, vẫn sống
tiếp những phần đời mà Stephen Dedalus đã sống, nên anh ta vẫn gợi nhắc đến mối quan
hệ gần gũi với người nghệ sĩ đã sáng tạo ra anh.
Vấn đề ở đây có lẽ liên quan đến cách đọc theo thể loại tự thuật khi tiếp cận tác
phẩm của Joyce. Khi Stephen Dedalus là nhân vật của tiểu thuyết tự thuật, nhân vật
gây nhiều tranh cãi cho các nhà nghiên cứu phê bình nhất, thì tác giả lại giấu mình đi
trong vai người kể chuyện ở ngôi thứ ba số ít. Nhưng khi Stephen Dedalus có vẻ như
đã bỏ lại đằng sau mình quá khứ của một nhân vật tự thuật, thì tác giả lại công khai
xưng "tôi" trong tác phẩm. Hơn thế nữa, nhan đề "Ulysses" khiến độc giả nghĩ tới
loại tiểu thuyết lịch sử hay anh hùng ca chứ chẳng gợi lên chút gì của loại tiểu thuyết
giống tự thuật cả. Khi tiểu thuyết tự thuật đã xa rời cội nguồn ban đầu và hòa nhập
vào với tiểu thuyết nói chung, thì cách đặt nhan đề cũng biến hóa linh hoạt. Cái vẻ bề
ngoài mâu thuẫn này dường như muốn ngầm nhắc độc giả rằng anh chàng Stephen
Dedalus này vẫn không hoàn toàn tách rời khỏi nguồn gốc của mình. Nếu thế, việc
anh ta hóa thân thành những con người khác có khiến anh ta trở thành nhân vật phản
tự thuật? Tự thuật đấy nhưng không còn gì nhiều giống với dạng tự thuật truyền
thống nữa!
Tự thuật luôn đồng hành với hồi ký, và người ta thường nhớ về thời niên thiếu đã
lùi xa vào dĩ vãng và để lại dấu ấn sâu đậm. Có ai viết hồi ký về một ngày trong đời
mình như Joyce trong Ulysses không nhỉ? Và trong thời gian một ngày ấy, sự kiện gì trở
thành sự kiện nổi bật và để lại dấu ấn sâu đậm nhất? Joyce đã sáng tạo nên một nhân vật
tự thuật - phản tự thuật có một không hai trong lịch sử văn chương thế giới. Rõ ràng đây
không chỉ còn là “lịch sử của một cá nhân” nữa rồi.
Sự kiện chẳng còn đóng vai trò quan trọng số một như trong các tự thuật truyền
thống. Mục đích của Joyce khi tạo ra một nhân vật giống nhân vật tự thuật là nhằm để
bộc lộ và giãi bày. Tất cả những đau khổ, dằn vặt, âu lo, cả những dục vọng, khát khao
cháy bỏng đều được phơi bày trên trang sách. Trong sự giãi bày đó có chứa đựng cả

phẫn nộ lẫn đau khổ, những bí ẩn báo trước một thiên hướng, những khát thèm lẫn sợ
hãi, sự vùng vẫy muốn thoát khỏi trạng thái dằn vặt lẫn trống rỗng trước tương lai Một
diện mạo tinh thần với những cảm xúc có khi chưa thể gọi tên, đang ở ngưỡng cửa của ý
thức, ở dạng tiềm thức hay vô thức, đó chính là chân dung Stephen Dedalus đồng thời
cũng là người nghệ sĩ sáng tạo.
Khi nhân vật văn học thuộc dạng nhân vật- nghệ sĩ, nhất lại là nhân vật tự thuật
nữa thì anh ta chú trọng vào việc hướng nội nhiều hơn hướng ngoại. Điều này giải
thích một phần cho việc các tiểu thuyết của Joyce bộc lộ giãi bày nhiều hơn là trình
bày tài liệu cá nhân. Đó cũng là một dấu hiệu mới mẻ của dạng tự thuật hiện đại khi
con người ngày càng cảm thấy cô đơn trong thế giới đông đúc mà họ đang sống. M.
Beebe đã dùng thuật ngữ "The Divided Self" để chỉ dạng nhân vật- nghệ sĩ này. Ông
viết: “Nếungười nghệ sĩ- nhân vật luôn luôn là người hướng nội, có lẽ bởi vì tiểu
thuyết về người nghệ sĩ, đặc biệt là khi nó ở dạng tự thuật, bản chất tự nhiên của nó là
một hành động của sự phản tỉnh (sự xem xét nội tâm). Trong mọi trường hợp, nhiều
nhà văn chia sẻ một khả năng để bước ra ngoài bản thân họ và để nhận ra sự khác biệt
giữa người nghệ sĩ và con người”
(14)
.
*
Như vậy, nếu xem xét nhân vật theo diễn biến của thời gian, thì cả ba Stephen
Dedalus ở ba cuốn tiểu thuyết của Joyce đều cùng là một người. Vẫn con người ấy, gốc
tích ấy, nơi chốn ấy, những mối quan hệ nếu xét theo nghĩa đen của không gian sống thì
không có gì đổi khác. Vậy mà xét ở góc độ nào đó, chúng ta vẫn nhận ra họ có nhiều
khác biệt để hoàn toàn có thể phân tách và sống cuộc đời riêng của mình. Để nhân vật tự
thuật tái xuất hiện trong ba cuốn tiểu thuyết, Joyce đã làm rối tung mọi khái niệm và quy
ước về nhân vật tự thuật truyền thống. Người đọc vừa nhận ra Joyce một cách hết sức rõ
ràng vừa băn khoăn không biết đó có phải thực sự là tác giả hay không. Với cách xây
dựng nhân vật - người nghệ sĩ như vậy, Joyce đã thực sự “ cách mạng hóa tiềm năng
của chân dung văn học hiện đại”
(15)

như R. Brown đã tôn vinh