Bút pháp hậu hiện đại trong "Thành phố quốc tế" của Don Delillo docx

Bút pháp hậu hiện đại
trong "Thành phố quốc tế"
của Don Delillo





Trong vài thập kỉ trở lại đây, Don DeLillo là một trong những gương mặt ưu tú trên
văn đàn Hoa Kỳ. Ông là ứng viên nặng kí cho giải thưởng Nobel văn học. Kế thừa thành
tựu của những nhà văn hiện đại lớp trước, Don DeLillo khai mở lối viết hậu hiện đại độc
đáo. Tác phẩm của ông, với hình thức ghép nối ngẫu nhiên, với sự tưởng tượng phong phú
diệu kì, mang đậm tính khoa học giả tưởng, đã đưa người đọc vào tâm điểm của sự hỗn
mang đương đại trong một thế giới ngột ngạt bởi công việc, bởi tham vọng, sự sống và cái
chết Sự khai phóng ý tưởng táo bạo và tạo tác nên một thế giới mang bộ mặt quái gở song
trùng với thế giới thực tại đã khiến những trang viết của Don DeLillo có sức hấp dẫn mãnh
liệt đối với nhiều thế hệ người đọc.
Những đề tài được DeLillo thường xuyên hướng đến được giới nghiên cứu tập trung
trong khái niệm Lí thuyết ngầm đa đề tài (themes-conspiracy theory), bao gồm bạo lực văn
hoá, cuồng tín tín ngưỡng, đại biến cố, sự khủng bố của đám đông, bí mật lịch sử, con
người cô đơn trong không gian hẹp Cái nhìn tiên tri nhuốm màu phóng túng của chủ
nghĩa hậu hiện đại trong tác phẩm của DeLillo ban đầu bị xem là mang tính chất hoang
tưởng (paranoid), nhưng dần người ta hiểu ra giá trị đích thực của nó.
Thành phố quốc tế (Cosmopolis, 2003) được viết dưới dạng đa đề tài ngầm ẩn. Xuyên
suốt là đề tài về thị trường chứng khoán. DeLillo đề cao vai trò của thị trường chứng khoán
trong mối quan hệ với nền kinh tế đương thời. Một tay trùm đầu tư cổ phiếu có thể làm xoay
chuyển cán cân kinh tế thế giới. Một lần nữa, DeLillo cho thấy khả năng tiên tri của mình
trong sáng tạo nghệ thuật. Phải đến 2008 nền kinh tế thế giới mới thực sự chao đảo mà
nguyên do bắt đầu từ việc khủng hoảng tài chính. Câu chuyện ông kể về cái thành phố thế
giới trong cơn khủng hoảng tài chính và đó có lẽ là nguyên nhân gây nên sự bạo động. Tình
trạng hỗn loạn đến mức bản thân cảnh sát ban đầu cũng không thể nào lập lại trật tự. Đấy là

một thế giới hoàn toàn bất an và quyền lực gần như là tuyệt đối khi nó tập trung vào một ai
đó. Nhưng ngay cả khi nắm trong tay quyền lực thì người đó vẫn không có khả năng xoay
chuyển tình thế của mình. Vẫn luôn tồn tại một thế lực, một quyền năng nào đó ngoài khả
năng suy đoán của con người.
Nhân vật chính trong truyện là tay trùm kinh doanh tiền bạc xuyên quốc gia, cụ thể là
đầu tư vào đồng yên Nhật. Chàng trai ấy năm nay hai mươi tám tuổi. Trước khi kết hôn với
một nhà thơ, người sẽ sở hữu một gia sản kếch xù của dòng họ Shifrin, anh ta có mấy người
tình tên là Didi Fancher và Kendra Hays Điều đáng lưu ý ở nhân vật này, tuy được giới
thiệu là ông trùm chứng khoán và là một tay có hạng trong quan hệ tình dục với phụ nữ,
nhưng cả hai yếu tố đó không phải là đích sống của anh ta.
Người kể ở ngôi thứ ba đặt nhân vật vào một hành trình trong vòng một ngày (một
ngày tháng tư năm 2000) trong thành phố New York được ngụ ý là Thành phố thế giới. Nơi
đó tập trung đủ kiểu người, đủ công việc, đủ những hoạt động đời thường như kinh doanh
cổ phiếu, ăn uống ở nhà hàng, đọc sách ở thư viện, vẽ ở xưởng, làm tình Tất cả những
hoạt động này xoay xung quanh nhân vật chính là Eric Packer đang đi trên chiếc xe hiệu
limousine sang trọng. Đấy là chiếc xe chuyên dụng, được trang bị đầy đủ máy móc như một
phòng làm việc tối tân. Từ trên xe, Eric có thể theo dõi diễn biến của thị trường qua màn
hình. Từ trên xe, anh ta cũng có thể quan sát được hết mọi sự việc đang diễn ra trong ngày
trên khắp thế giới. Đấy cũng là dạng chiếc xe thế giới, người sử dụng cũng là một dạng con
người thế giới, có thể dùng chiếc xe đó vào những việc riêng tư như khám chữa bệnh, làm
tình và đưa ra các chỉ thị điều hành kinh doanh
Như một nghịch lí, càng hiện đại, con người càng bị rơi vào nỗi cô đơn và gần như là
mất phương hướng hành động. Để khắc hoạ đậm nét hơn bản thể con người trong kỉ
nguyên hậu hiện đại, DeLillo đã thực hiện bút pháp mô phỏng đối với kiệt tácUlysses của
James Joyce và xa hơn là với Odyssey của Homer. Hành trình của Eric trên đường đi cắt tóc
tương đồng với hành trình của Leopold Bloom lang thang trong một ngày tại thành
phố Dublin. So với Bloom, hành động của Eric có mục đích hơn. Eric đang điều hành một
tập đoàn kinh tế mà sức mạnh của nó có thể chi phối nền kinh tế toàn cầu. Trong khi đó,
Bloom chỉ là một nhân viên chào hàng quảng cáo quèn. Sự tương phản giữa hai nhân vật
này chính là sự khác biệt giữa thế giới hiện đại và hậu hiện đại. Một đằng thì lang thang vô

mục đích. Một đằng thì vô mục đích ngay trong chính hành động ngỡ như có mục đích của
mình. Rốt cuộc cả hai đều giống nhau ở cái kết cục cô đơn và hư vô, nhưng con đường đến
đó của họ thì khác nhau.
Thành phố quốc tế mở đầu bằng hình ảnh một con người cô đơn: “Anh mất ngủ
thường xuyên hơn, không chỉ một, hai lần mà tới bốn, năm lần một tuần. Anh đã làm gì khi
điều này xảy ra? Anh không muốn đi dạo trong ánh bình minh lên. Anh không có bạn bè thân
thiết để quấy quả bằng một cú điện thoại. Có gì để nói bây giờ? Chỉ là một sự tĩnh lặng,
không đối thoại”
(1)
. Điều này quả thực lạ với một nhà kinh tế mà đặc biệt là một ông trùm
kinh tế. Sự mất ngủ được giới thiệu ngay từ đầu khiến người đọc nhầm tưởng về chuyện thị
trường, nhưng chỉ mấy dòng tiếp theo, ta thấy sự mất ngủ đó có nguyên do chủ yếu từ bản thể
hoặc từ những mối quan hệ hầu như không có liên quan gì đến công việc của “anh”. Tính
chất hai mặt trong một con người được thể hiện ở đây. Một con người năng nổ hoạt động và
một con người chán chường với những hoạt động của mình.
Nếu chỉ nhìn trên bề mặt chúng ta sẽ gặp được nỗi bức bối, thúc ép vô cùng to lớn
của công việc. Eric trong lúc đi cắt tóc vẫn phải liên tục theo dõi các chỉ số, lắng nghe các
chuyên gia cố vấn báo cáo tình hình tài chính và đặc biệt là những báo cáo về tình hình an
ninh của bản thân Cùng một lúc Eric phải xử lí vô vàn các thông tin khác nhau. Đấy là
một con người của công việc thực thụ. Con người ý thức được trách nhiệm của mình với
công ty, với khối tài sản kếch xù của dòng họ.
Có hai yếu tố chủ chốt chi phối mạnh đến hoạt động của Eric là thời gian và lợi
nhuận kinh doanh. Lợi nhuận, đặc biệt là kinh doanh tiền tệ phải chịu áp lực rất lớn về
phương diện thời gian. Chỉ trong vòng một phần mười giây hay thậm chí thời lượng ngắn
hơn cả thế là đủ để xoay chuyển cả cục diện kinh tế của công ty và cả nền kinh tế thế giới.
Dưới áp lực của thời gian, con người hiện lên vô cùng kì quặc. Những nghi thức giao tiếp
hay nghi thức công việc hầu như không còn chỗ đứng trong cuộc đời. Thay vào đó là những
hành động cốt đạt mục đích tức thời. Còn gì khôi hài hơn là trước mặt nhân viên nữ trên
chiếc xe, Eric tụt quần ra để bác sĩ khám tuyến tiền liệt. Có thể nói chưa bao giờ con người
bị rơi vào sự quẫn bách như lúc này. Nếu lấy tiêu chí tự chủ của con người để làm thước đo

hạnh phúc thì một người có quyền uy như Eric chẳng có lấy chút hạnh phúc nào.
Trước đây, các hình tượng nhà tư bản tài chính trong giai đoạn chủ nghĩa hiện đại
như trong tác phẩm của Dreizer thường tự tại, tự tin vào sức mạnh và khả năng tận hưởng
cuộc sống vô tận của mình, thì sang thời hậu hiện đại, những con người càng có khả năng
tận hưởng cuộc sống bao nhiêu lại càng cảm thấy sự bức bối, bị chèn ép bởi bao gánh nặng
công việc từ bên ngoài bấy nhiêu. Vậy nên, trong họ không còn là cảm giác của sự tận
hưởng cuộc đời mà chỉ là sự bị động chạy theo cuộc đời.
Trên đường đi cắt tóc của Eric, biết bao biến cố xảy ra. Cái thời điểm một ngày tháng
tư đó chất chứa bao nhiêu sự kiện dồn dập. Nỗi ám ảnh về một kẻ khủng bố đang tìm theo
dấu vết để tiêu diệt mình trong Eric luôn thường trực.
Eric thờ ơ với cuộc sống giàu có. Một phần cũng vì sở thích của anh không giống
những người cùng giới. Phần khác vì “tuyến tiền liệt của anh không cân xứng”. Đấy là tất
cả các dấu hiệu cho thấy sự bất bình thường ở Eric. Anh là kiểu nhân vật “khiếm khuyết”
đặc thù của chủ nghĩa hậu hiện đại. Thực ra kiểu nhân vật này đã xuất hiện trong văn
chương chủ nghĩa hiện đại, như ở tác phẩm Kafka chẳng hạn. Nhưng cái cách các nhân vật
thể hiện thì có khác. Trên hành trình đi cắt tóc của Eric, dấu hiệu ẩn dụ cho sự khủng hoảng
chính trị hay sự xáo trộn cuộc sống là việc xuất hiện xe tổng thống đang đi trong thành phố.
Đương nhiên mọi tuyến đường đều bị xoá sổ để dành quyền ưu tiên cho con người đứng
đầu quốc gia này. Trong dòng xe dường như là bất tận của sự tê liệt, chiếc limousine của
Eric cũng bị tê liệt theo. Tất nhiên, ngồi trên xe Eric vẫn có thể tiếp tục làm việc, nhưng mối
nguy hiểm là một khi dừng lại, chiếc xe của Eric dễ dàng bị những kẻ khủng bố tấn công
bất cứ lúc nào.
Eric có cả một đội bảo vệ, đứng đầu là Torval. Một nhân viên giàu kinh nghiệm và
sẵn sàng làm mọi thứ để bảo vệ thân chủ mình. Sự xuất hiện của nhân vật này là tín hiệu
báo hiệu mối nguy hiểm thường trực đang rình rập Eric. Và không ít lần nhân vật này phải
ra tay. Vụ đầu tiên là với bác sĩ Ingram, người đến chữa bệnh thay cho bác sĩ Nevius.
Torval nghi ngờ ông ta nên đã khống chế để Eric nhận diện. Vụ thứ hai thì thật là nghiêm
trọng. Chiếc xe của Eric rơi vào tâm điểm của cuộc bạo động khi nó đi đến “nơi giao nhau
giữa đại lộ thứ bảy và nhà hát Broadway”, nơi đó gần ngân hàng đầu tư và là nơi đang diễn
ra vụ tấn công khủng khiếp. Những người bạo động đến “từ bốn mươi nước” cùng tấn công

vào trung tâm chứng khoán New York. Bất chấp sự ngăn cản của cảnh sát họ vẫn chiếm
được trụ sở chứng khoán và thay đổi các chỉ số trên bảng điện tử bằng dòng chữ Một con
chuột trở thành đơn vị tiền tệ. Con chuột, một loài vật nhỏ bé và gần như vô giá trị lại có
khả năng hình thành nên một hệ thống tiền tệ, nơi kết tinh nhất của văn minh nhân loại.
Điều này đồng nghĩa với việc nền văn minh tiền tệ đương thời bị xóa sổ, con người quay lại
với những hình thức trao đổi hàng hóa trực tiếp sơ khai thưở nguyên sơ của mình.