Giáo trình chẩn đoán và nội khoa thú y part 6 ppt

6.3. B NH

D DÀY VÀ RU T C A LOÀI NHAI L I (Diseases of ruminant)

6.3.1. Đ c đi m sinh lý c a các túi d dày
D dày (4 túi) c a lồi nhai l i có
nh ng đ c đi m sinh lý và gi i ph u riêng.
Do v y, b nh v d dày c a loài nhai l i
cũng mang đ c đi m riêng mà các lồi gia
súc khác khơng có (hình 6.5).
Trung khu th n kinh c a d dày và d
c n m trung não. Dây th n kinh mê t u
là th n kinh v n đ ng, nên khi ngư i ta kích
thích dây th n kinh này thì s co bóp c a
các túi d dày s tăng cư ng. S ph i h p
các co bóp c a túi d dày do trung tâm dinh
dư ng trư c d t ong. Nh ng kích thích
c m giác c a các túi này s truy n vào t y s ng,
t d c vào.

Hình 6.5. D dày lo i nhai l i

đó nó ti p xúc v i c dây th n kinh

S v n đ ng c a d dày đư c b t đ u b ng co bóp c a d t ong làm th tích d t
ong gi m đi 1/2 hay 2/3 l n, ch t ch a đư c đ y lên phía trên và phía sau xoang d c ,
th c ăn có th d c vào t i phía cu i c a túi trên. Sau l n co bóp th hai thành túi trên
c a d c cũng co bóp, th c ăn s t túi trên xu ng túi dư i. Khi thành c a túi trên c ng
ra thì túi dư i co l i. Kh i lư ng th c ăn c a túi dư i l i d n lên phía trư c c a túi trên.
Do k t qu c a s co bóp làm th c ăn đư c xáo tr n, các b t hơi t p trung lên túi hơi
làm hơi thoát ra đư c d dàng. Ti p theo s co bóp c a d t ong là s co bóp c a d lá

sách, d t ong co bóp trư c v i cư ng đ co bóp r t m nh nên nư c trong d t ong
ch y vào d lá sách, khi bu ng lá sách đã đ y thì cơ c a d lá sách đóng l i, lá sách co
bóp m nh d n th c ăn vào các lá, ch t c ng đư c gi l i, ch t l ng ch y vào d múi
kh , có m t ph n ch y v d t ong, các lá sách co bóp s nghi n nh th c ăn th c v t.
D múi kh co bóp khơng có quan h v i s co bóp c a ba túi trên mà là ti p t c
v i nhu đ ng c a ru t non. Đ i v i gia súc đang bú thì rãnh th c qu n cịn đóng kín nên
khi con v t bú s a, nư c s đi th ng vào d lá sách r i ch y vào d múi kh . D múi kh
(hay d dày th c), tá tràng, k t tràng và ru t non có ch c năng tương t như đ ng v t
d dày đơn. Chính d múi kh , vi sinh v t d c và ph n còn l i c a th c ăn chưa lên
men nhưng có kh năng tiêu hố s tiêu hố b ng enzym t o ra các s n ph m s đư c
h p thu.
Ph n x nhai l i đư c th c hi n do s kích thích c a th c ăn vào thành d c . Ngồi
vi c nhai l i, trâu bị cịn có hi n tư ng hơi đ th i ch t khí do s lên men trong d c
sinh ra, m i gi
hơi t 17 - 20 l n, khi đó ch t khí ép vào d c gây ph n x làm giãn
th c qu n, cơ d dày co bóp đ đ y hơi ra ngoài.
139


ru t

d lá sách

th c qu n

d c

d múi kh

Hình 6.6. Tiêu hoá

d t ong

các túi d dày

Trong d c trâu, bò còn ch a lư ng vi sinh v t khá l n, chúng ti t ra men ureaza
đ tiêu hoá đ m ure và chuy n thành protein c a cơ th . gia súc kho , ho t đ ng c a
các túi d dày bình thư ng thì th c ăn đ ng l i trong d c và d t ong kho ng 2 ngày,
nhu đ ng d c c a trâu bò t 2 - 5 l n, c a dê c u t 2 - 6 l n trong 2 phút.
6.3.2. Cơ năng tiêu hố c a các túi d dày
Q trình tiêu hố trong d c ngồi tác d ng cơ gi i cịn có q trình phân hu c a
vi sinh và các ch t lên men. Lư ng vi sinh v t trong d c r t l n (kho ng 1 t con trong
1 kg th c ăn d c ). Trư c h t th o phúc trùng phá v màng xenluloza đ t o đi u ki n
cho vi khu n lên men và gi i phóng các ch t dinh dư ng khác như tinh b t, đư ng, đ m
trong th c ăn đ d dàng tiêu hoá. Th o trùng cũng ăn m t ph n xenluloza đã b phá v
đó đ có năng lư ng cho s ho t đ ng c a chúng. Ch t xơ dư i tác d ng c a vi khu n
gây lên men r t m nh, qua m t s giai đo n và cu i cùng t o ra nhi u ch t khí (CH4,
CO2) và các axit béo bay hơi khác (a. acetic, a. propiovic, a. butyric, a. valeric), các s n
ph m này đư c h p th vào máu qua thành d c đ tham gia vào quá trình trao đ i
ch t, vi khu n còn làm lên men hemixenluloza thành pentoza và hexoza, lên men dectin
t o thành m t s axit béo bay hơi khác.
Th o phúc trùng cũng phân gi i tinh b t thành polysaccarit nh men amylaza trong cơ
th th o phúc trùng ti t ra. Nh ng đa đư ng này s đư c lên men t o thành axit béo bay hơi.
S phân gi i protein trong d c không đáng k . Các vi sinh v t bi n protein th c
v t thành protein đ ng v t có giá tr dinh dư ng cao trong cơ th c a chúng. H vi sinh
v t này theo d ch th c ăn đi xu ng d múi kh và ru t non, đó do mơi trư ng khơng
thích h p, chúng ch t đi, tr thành ngu n protein đ ng v t cung c p cho trâu bò. Ngư i
140

ta tính r ng 20 - 30% ch t đ m d tiêu hoá trong d c là vi sinh v t t o thành. Vi c
t ng h p các vitamin nhóm B và K cũng do các vi sinh v t ( gia súc trư ng thành) t o
nên, riêng vitamin C ch a trong th c ăn b phân hoá nhanh trong d c .
Chú ý: Vi c t ng h p các vitamin này ch th c hi n đư c khi gia súc cai s a. Vì
v y, v i gia súc non vi c b sung các vitamin cho cơ th là c n thi t.
6.4. B NH B I TH C D C (Dilatatio acuta ruminis íngestis)
6.4.1. Đ c đi m
B nh d c b i th c (hay cịn g i tích th c ăn trong d c ) là do trong d c ch a
nhi u th c ăn khó tiêu hóa làm cho th tích d dày tăng lên g p b i, vách d dày căng.
N u th c ăn tích l i lâu trong d c thư ng k phát viêm ru t và gây r i lo n hô h p, cơ
th b nhi m đ c → con v t ch t.
Đây là b nh trâu bò hay m c (chi m 40% trong các b nh
ti n tri n ch m (thư ng x y ra sau khi ăn t 6 - 9 gi ).

d dày b n túi). B nh

6.4.2. Nguyên nhân
Do ăn quá no: Trâu bò ăn quá no các lo i th c ăn khô, th c ăn khi g p nư c d
trương n (như rơm, c khô, cây h đ u, bã đ u) ho c do gia súc nh n đói lâu ngày đ t
nhiên ăn no, ăn xong u ng nhi u nư c l nh ngay đ u có th d n đ n d c b i th c.
Do chăm sóc kém ho c thay đ i th c ăn đ t ng t (trâu bò cày kéo b m c b nh do
làm vi c quá m t nh c, ăn xong đi làm ngay, bò s a m c b nh do thi u v n đ ng).
Do cơ th gia súc suy y u, b máy tiêu hoá ho t đ ng kém, ho c do k phát t
nh ng b nh khác như ngh n d lá sách, li t d c , viêm d t ong do ngo i v t và d
múi kh bi n v .
Do k phát t m t s b nh truy n nhi m (b nh cúm, b nh t huy t trùng,...).
6.4.3. Cơ ch sinh b nh
Ho t đ ng c a d c do h th n kinh th c v t chi ph i. Vì v y, nh ng nhân t gây
b nh bên ngoài hay trong cơ th đ u làm tr ng i c a ho t đ ng th n kinh mê t u, làm
gi m nhu đ ng c a d c → th c ăn tích l i d c . Khi th c ăn tích l i trong d c làm

tăng áp l c xoang b ng → gây r i lo n hô h p và tu n hoàn. Do v y, con v t có bi u
hi n th khó. Hơn n a khi th c ăn tích l i lâu s lên men, th i r a sinh ra nhi u hơi và
các s n v t phân gi i (như các lo i khí; axit h u cơ). Nh ng ch t này kích thích vào
vách d c , làm cho d c co gi t t ng cơn → con v t đau b ng và không yên. N u hơi
sinh ra nhi u s gây ra chư ng hơi, m t khác th c ăn trong quá trình lên men s trương
to làm căng vách d dày d n t i giãn d dày. B nh ti n tri n làm cho cơ trơn co bóp y u
d n → b nh n ng thêm, vách d c b kích thích gây viêm ho i t , ch t phân gi i ng m
vào máu gây trúng đ c → con v t ch t.
141


6.4.4. Tri u ch ng
B nh x y ra sau khi ăn t 6 - 9 gi . Tri u ch ng lâm sàng th hi n rõ:
Con v t gi m ăn hay không ăn, ng ng nhai l i, hơi ra có mùi chua, hay ch y dãi,
con v t đau b ng (khó ch u, đi qu t m nh vào thân, xoay quanh c c bu c, l y chân
sau đ p b ng, đ ng n m khơng n có khi ch ng b n vó gi y gi a, khi d t di th y con
v t c đ ng c ng nh c, hai chân d ng ra.
Mé b ng trái con v t phình to, s n n th y ch c, n tay vào có d ng b t nhão, con
v t đau, cho tay qua tr c tràng s vào d c th y ch c như s vào túi b t, con v t r t
khó ch u.
Gõ vào vùng d c th y âm đ c tương đ i l n lên vùng âm bùng hơi. Vùng âm đ c
tuy t đ i l n và chi m c vùng âm đ c tương đ i. Tuy v y, n u con v t chư ng hơi k
phát thì khi gõ v n có âm bùng hơi.
Nghe th y âm nhu đ ng d c gi m hay ng ng h n, n u b nh n ng thì vùng trái
chư ng to, con v t th nhanh, nông, tim đ p m nh, chân đi lo ng cho ng, run r y, m t
m i, cũng có khi n m mê m t không mu n d y.
Có th gây viêm ru t k phát. Lúc đ u con v t đi táo, sau đó đi a ch y, s t nh .
6.4.5. Tiên lư ng
N u b nh nh , không k phát b nh khác thì sau 3 - 5 ngày s kh i, n u k phát
chư ng hơi, viêm ru t hay nhi m đ c thì có th ch t.

6.4.6. Ch n đốn
Trâu bị m c b nh này có nh ng đ c đi m: B ng trái căng to, s vào ch c, n tay
vào vùng d c đ l i v t tay, gia súc không ăn, nhai l i gi m.
C n phân bi t v i các b nh:
D c chư ng hơi: B nh phát ra nhanh, vùng b ng trái căng to, s d c căng như
qu bóng, gia súc khó th ch t nhanh.
Li t d c : N n vùng b ng trái c m th y th c ăn nhão như cháo, nhu đ ng d c
m t.
Viêm d t ong do ngo i v t: Con v t có tri u ch ng đau khi khám vùng d t ong.
6.4.7. Đi u tr
Nguyên t c t c đi u tr : làm h i ph c và tăng cư ng nhu đ ng d c , tìm cách th i
th c ăn tích lâu ngày trong d c .
a. H lý
Cho gia súc nh n ăn 1 - 2 ngày (không h n ch nư c u ng), tăng cư ng xoa bóp
vùng d c , d t cho gia súc v n đ ng đ tăng cư ng cơ năng v n đ ng c a d c .
142


Nh ng ngày sau cho gia súc ăn m t ít th c ăn m m, d tiêu và cho ăn làm nhi u l n
trong ngày, đ ng th i có th th t cho gia súc b ng nư c m.
Moi phân trong tr c tràng và kích thích bàng quang cho con v t đi ti u.
b. Dùng thu c
Dùng thu c t y tr ch t ch a trong d c : Sulfat natri 300 - 500 g/con (trâu, bò);
50 - 100 g/con (bê, nghé); 20 - 50 g/con (dê, c u). Hòa v i nư c s ch cho con v t u ng
1 l n trong ngày đ u đi u tr .
Dùng thu c tăng cư ng nhu đ ng d c : Pilocacpin 3% 5 - 10ml/con (trâu, bò);
3 - 5ml/con (bê, nghé); 2 - 3ml/con (dê, c u). Tiêm b p, ngày 1 l n
Tăng cư ng tiêu hóa d c : dùng HCl (10 - 12ml nguyên chu n hòa v i 1 lít
nư c). Cho con v t u ng ngày 1 l n.
Đ phòng th c ăn lên men trong d c

- Ichthyol: trâu, bò (20 - 30g), dê, c u, bê, nghé (1 - 2g). Cho u ng ngày 1 l n.
- Ho c dùng formol (15ml ngun chu n hồ v i 1 lít nư c s ch) cho con v t u ng:
trâu, bò (1 lít/con); bê, nghé, dê (200 - 300ml/con). Cho u ng ngày 1 l n.
- Ho c dùng: c n + t i; nư c dưa chua, nư c lá th cho con v t u ng.
Dùng thu c tr s c, tr l c, tăng cư ng gi i đ c cho cơ th :
Thu c

Trâu, bò (ml)

Bê, nghé, dê, c u (ml)

Dung d ch Glucoza 20%

1000 - 2 000

500 - 1000

Cafeinnatribenzoat 20%

10 - 15

5 - 10

Canxi clorua 10%

50 - 70

15 - 20

Urotropin 10%

50 - 70

20 - 30

Vitamin C 5%

20

10

Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n
Chú ý:
- N u b i th c d c có k phát chư ng hơi c p tính ph i dùng troca ch c thoát hơi.
- V i bi n pháp trên mà th c ăn v n tích trong d c thì m d c l y b t th c ăn
6.5. LI T D C (Atomia ruminis)
6.5.1. Đ c đi m
B nh làm cho d c co bóp kém và d n đ n li t → th c ăn trong d c , d múi kh
không đư c xáo tr n và t ng v đ ng sau. Th c ăn tích l i trong d c , d t ong, d
múi kh và b th i r a, lên men sinh ra ch t đ c, làm cho cơ th b trúng đ c và h i cho
h th ng th n kinh th c v t. K t qu làm tr ng i cơ năng v n đ ng c a d c , làm gia
143


súc gi m ăn, gi m nhai l i và thư ng k phát
viêm ru t, cu i cùng con v t trúng đ c ch t.
B nh thư ng th y
m c.

trâu, bị, cịn

dê, c u ít

6.5.2. Ngun nhân
* Do cơ th suy như c (chi m kho ng
40%), thư ng g p nh ng trư ng h p sau:
- Do th c ăn khan hi m, gia súc b đói, ăn
rơm b m c, th i nát nên thi u sinh t .

Hình 6.7. M d c l y th c ăn

- Do gia súc b các b nh tim, gan, th n, r i lo n trao đ i ch t, hay m c nh ng b nh
m n tính khác.
- Do chăm sóc ni dư ng gia súc không đúng phương pháp:
+ Cho ăn lâu ngày nh ng th c ăn làm h n ch nhu đ ng cơ trơn (trâu bò ăn nhi u
th c ăn tinh, kém th c ăn thô xanh).
+ Cho ăn th c ăn có tính kích thích m nh làm cho nhu đ ng d c quá hưng ph n,
đ n giai đo n sau s làm gi m trương l c c a cơ → nhu đ ng d c gi m sau đó li t.
- Do cho ăn nh ng th c ăn quá đơn đi u hay thay đ i th c ăn quá đ t ng t.
- Do ch đ qu n lý gia súc không h p lý, gia súc làm vi c quá s c, thay đ i đi u
ki n chăn th .
* Do k phát c a m t s b nh khác
- K phát t m t s b nh n i khoa (d c b i th c, d c chư ng hơi, viêm d t
ong do ngo i v t, viêm phúc, m c).
- K phát t m t s b nh truy n nhi m (b nh cúm, b nh t huy t trùng).
- K phát t m t s b nh kí sinh trùng (sán lá gan, kí sinh trùng đư ng máu) ho c
do trúng đ c c p tính gây nên.
6.5.3. Cơ ch sinh b nh
Các tác đ ng b nh lý làm tr ng i t i ho t đ ng c a h th n kinh trung ương, th n
kinh th c v t r i làm tr ng i s ho t đ ng c a ti n v làm cho cơ d c gi m nhu đ ng

và d n đ n li t. Khi d c b li t, nh ng th c ăn tích l i trong d c , d lá sách lên men,
th i r a sinh ra các ch t đ c và đư c h p th vào máu gây nh hư ng đ n tiêu hố và
tr ng thái tồn thân c a con v t (do nh ng s n ph m phân gi i t d c h p th vào
máu, làm gi m cơ năng th i đ c c a gan, lư ng glycogen trong gan gi m d n d n đ n
ch ng xeton huy t, lư ng ki m d tr trong máu gi m d n t i trúng đ c toan. Đ ng th i
do th c ăn lên men, các s n ph m sinh ra kích thích vào vách d dày gây nên ch ng
viêm ho i t
d dày, viêm cata d múi kh và ru t → b nh tr nên n ng thêm).
144


Do quá trình lên men đã làm thay đ i pH c a d c : t ki m y u chuy n sang toan
(do lư ng axit h u cơ đ t ng t tăng lên trong d c ) gây b t l i cho s s ng c a các vi
sinh v t phân gi i xenluloza và infusoria trong d c , m t khác nh ng s n v t sinh ra
d c cịn kích thích t i s c m th hố h c vách d dày nên sinh ra nh ng cơn co gi t
d dày. Nh ng d ch l ng trong d dày, ch y vào d múi kh và ru t làm nh hư ng
đ n nhu đ ng c a d dày và ru t và làm cho d lá sách căng to (do th c ăn chưa đư c
làm m m, theo d ch th tràn vào d lá sách).
Nh ng kích thích b nh liên t c truy n đ n h th n kinh trung ương, làm t bào th n
kinh m t m i, con v t rơi vào tr ng thái b c ch .
6.5.4. Tri u ch ng
a. Th c p tính
Con v t gi m ăn, thích ăn th c ăn thơ hơn th c ăn tinh, khát nư c, nhai l i gi m
ho c ng ng h n, nhu đ ng d c kém ho c m t. Con v t hay hơi, hơi có mùi hơi th i.
Con v t thích n m, m t m i, niêm m c mi ng khô.
S n n vùng d c qua tr c tràng th y th c ăn như cháo đ c, vùng b ng trái sưng
to, con v t khó th .
Phân l ng l n ch t nh y, khi k phát viêm ru t thì phân lỗng và th i. N u b nh
n ng con v t có cơn co gi t, sau đó con v t ch t.
b. Th m n tính

Con v t ăn u ng th t thư ng, nhai l i gi m, hơi th i, d c gi m nhu đ ng nên
thư ng chư ng hơi nh , phân lúc táo, lúc l ng, trư ng h p không k phát b nh khác thì
nhi t đ bình thư ng, con v t g y d n, sau đó suy như c r i ch t.
6.5.5. B nh tích
Th tích c a d c và d múi kh tăng, vùng d c trùng xu ng, th c ăn trong d lá
sách khô l i, trong d c ch a đ y d ch nh y có mùi th i, niêm m c d dày viêm ho c
xu t huy t.
6.5.6. Tiên lư ng
B nh m i phát thì sau khi đi u tr 3 - 5 ngày con v t bình ph c tr l i. B nh
m n tính tiên lư ng x u.

d ng

6.5.7. Ch n đoán
Ph i n m đư c đ c đi m c a b nh như nhu đ ng d c gi m, ho c ng ng h n, nhai
l i gi m, kém ăn, th nh tho ng chư ng hơi, lúc đ u đi táo, sau đó a ch y, th c ăn trong
d c nát như cháo.
C n ch n đoán phân bi t v i các b nh:
145


D c chư ng hơi: B nh phát ra đ t ng t, vùng b ng trái ph ng to, căng như qu
bóng, con v t ng t th , niêm m c tím b m, n u can thi p không k p th i con v t s ch t.
Viêm d dày - ru t c p tính: Gia súc hơi s t, trong d c khơng tích hơi và đ ng l i
th c ăn, nhu đ ng ru t tăng, a ch y.
Viêm d t ong ngo i v t: Con v t cũng li t d c , thay đ i tư th đ ng, d ng hai
chân trư c khi xu ng d c, đau, nghi n răng, phù y m. B nh thư ng gây viêm phúc m c,
viêm ngo i tâm m c k phát.
6.5.8. Đi u tr
Nguyên t c là làm tăng nhu đ ng d c , làm gi m ch t ch a.

a. H lý
Khi m i m c b nh cho gia súc nh n 1 - 2 ngày (không h n ch u ng nư c) sau đó
cho ăn th c ăn d tiêu, cho ăn ít và nhi u l n trong ngày.
Xoa bóp vùng d c (ngày t 1 - 5 l n, m i l n kho ng 10 - 15 phút), cho gia súc
v n đ ng nh . Trư ng h p gia súc đau nhi u khơng nên xoa bóp vùng d c .
b. Dùng thu c
Dùng thu c làm tăng cư ng nhu đ ng d c (dùng m t trong các lo i sau):
- Magie sulfat: trâu, bò (300 g/con); bê, nghé (200 g/con). Hịa v i 1 lít nư c cho
con v t u ng 1 l n trong ngày đ u đi u tr .
- Ho c Pilocacpin 3%: trâu, bò (3 - 6ml/con); bê, nghé (3ml/con). Tiêm b p ngày 1 l n.
- Ho c dung d ch NaCl 10%: trâu, bò (200 - 300ml/con); bê, nghé (200ml/con).
Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n.
Chú ý: Nh ng gia súc có ch a khơng dùng thu c kích co bóp cơ trơn
- Dùng thu c c ch lên men sinh hơi c a d c
- Đi u ch nh h th n kinh, tránh nh ng kích thích b nh lý (dùng thu c an th n)
- Dùng thu c tr s c, tr l c, nâng cao s c đ kháng và tăng cư ng gi i đ c
Thu c

Trâu, bò (ml)

Bê, nghé, dê, c u (ml)

Glucoza 20%

1000 - 2000

300 - 500

Cafeinnatribenzoat 20%

20

5 - 10

Canxi clorua 10%

50 - 70

15 - 20

Urotropin 10%

50 - 70

20 - 30

Vitamin C 5%

20

10

Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n.
- Trư ng h p viêm m n tính dùng nư c mu i nhân t o cho u ng
146


- N u li t d c do th n kinh giao c m quá hưng ph n: Dùng Novocain 0,25% 20 40ml phong b vùng bao th n.
- Đ tăng cư ng q trình tiêu hố: Dùng HCl 0,5% 500ml cho u ng; dùng rư u t i
40 - 60ml cho u ng.

- N u chư ng hơi d c k phát: Cho u ng thu c đ

c ch lên men trong d c .

- N u k phát a ch y: Cho u ng tanin và thu c kháng sinh ch ng nhi m khu n
đư ng ru t.
6.6. CHƯ NG HƠI D C

C P TÍNH (Tympania ruminis acuta)

6.6.1. Đ c đi m
Do gia súc ăn nhi u th c ăn d lên men, sinh ra nhi u hơi tích trong d c → d c
chư ng hơi phình to, ép vào cơ hồnh làm tr ng i t i hơ h p và tu n hồn. Do v y, con
v t có bi u hi n th khó ho c ng t th .
Vi t Nam gia súc hay m c b nh này vào v đông xuân, nh t là lúc c non đang
m c và còn nhi u sương giá.
6.6.2. Nguyên nhân
- Do gia súc ăn nhi u th c ăn d lên men, sinh hơi (th c ăn xanh ch a nhi u nư c,
nh ng cây h đ u, thân cây ngô non, lá dâm b t,...) ho c gia súc ăn ph i nh ng th c ăn
đang lên men d (cây, c , rơm m c).
- Do gia súc ăn ph i th c ăn có ch a ch t đ c (ch t đ c h p ch t phospho h u cơ)
- Do gia súc làm vi c quá s c ho c do th i ti t thay đ i quá đ t ng t làm nh hư ng
t i b máy tiêu hoá.
- B nh phát sinh còn do k phát t b nh li t d c , viêm d t ong, viêm phúc m c,
li t th c qu n, t c th c qu n hay do gia súc n m li t lâu ngày.
- Do k phát t m t s b nh truy n nhi m (cúm, t huy t trùng,...).
- Do gia súc b trúng đ c Carbamid.
- Bê, nghé m c b nh thư ng do bú s a không tiêu
6.6.3. Cơ ch sinh b nh
Th c ăn trong d c do tác đ ng c a các vi sinh v t trong d c , sinh s n ra khí:

metan (26%), carbonic (6,2%), sulfua hydro, hydrogen và nitơ (7%). M t ph n hơi tích
l i trên b m t th c ăn túi trên, khí cịn th a đư c gia súc ra ngoài, m t ph n nh
th m vào máu, ph n còn l i theo đư ng ru t th i ra ngoài. Khi th c ăn d lên men, ph n
x hơi b ngưng tr , gây nên chư ng hơi d c .
147


Cịn có ý ki n cho r ng: Đ có hơi tích l i trong d c khơng ch do th c ăn và đi u
ki n khí h u mà cịn do b t hơi hình thành trong d c và các ch t nh y carbonat c a
nư c b t. Nh ng b t hơi này có s c căng b m t l n lên tích l i túi trên và tr n v i
th c ăn. Do s tích l i nh ng b t hơi l n lên nh ng b t hơi nh khơng có l i thốt ra vì
nh ng b t hơi l n có s c căng b m t l n hơn, nó tích l i ph n trên, ngoài ra protein
th c v t cũng giúp cho s c căng b m t c a nh ng b t hơi l n lên.
Cũng có ý ki n cho r ng: Hơi tích trong d c là glycosid, axit cyanhydric, ch t
gi ng vitamin PP th c v t gây c ch cơ trơn d c , d c nhu đ ng kém làm hơi tích
l i.
Thuy t khác cho r ng: nh ng ch t s n sinh trong cơ th như histamin cũng có tác
d ng làm c ch ho t đ ng c a cơ trơn, làm cho b nh d phát ra.
Song dù cho nguyên nhân nào đi n a, b nh gây ra ch y u v n do th c ăn lên men
ch a nhi u nư c làm hơi s n sinh nhi u, làm r i lo n tu n hoàn vách d c và c ch
th n kinh nh hư ng đ n s nhai l i và hơi, vách d c b thi u máu, nhu đ ng d c
gi m.
Hơi tích l i làm th tích d c tăng lên đ t ng t, ép lên cơ hoành làm gia súc ng t
th , máu v tim b tr ng i gây huy t não và tĩnh m ch c , gan cũng b d c chèn
ép gây thi u máu làm cơ năng gi i đ c c a gan gi m đ ng th i nh ng ch t phân gi i
trong d c kích thích vào vách d c gây cho con v t nh ng cơn co th t. Đ n cu i kì
b nh, d c b tê li t, quá trình t ng hơi ra ngoài hoàn toàn b ng ng tr nên gia súc lâm
vào tr ng thái tr m tr ng, gia súc có th ch t do ng t th và do tu n hoàn tr ng i.
6.6.4. Tri u ch ng
B nh xu t hi n r t nhanh (thư ng xu t hi n

sau khi ăn 30 phút đ n 1 gi ).
B nh m i phát con v t t ra không yên, b n
ch n, b ng trái ngày càng phình to và con v t có
tri u ch ng đau b ng (con v t ln ngo nh l i
nhìn b ng, v y đuôi, cong lưng, hai chân thu vào
b ng).
Quan sát vùng b ng th y vùng b ng trái
sưng to, hõm hơng trái căng ph ng, có khi ph ng
cao hơn c t s ng (hình 6.8).

Hình 6.8. Bị chư ng hơi d c

Gõ vào b ng trái (đ c bi t hõm hông trái) th y âm tr ng chi m ưu th , âm đ c và
âm bùng hơi m t. N u khí tích l i nhi u trong d c , khi gõ còn nghe th y âm kim
thu c.
Nghe vùng d c th y nhu đ ng d c lúc đ u tăng sau đó gi m d n r i m t h n, ch
nghe th y ti ng n lép bép do th c ăn lên men.
148


B nh càng n ng, gia súc đau b ng càng rõ r t, vã m hôi, u o i, hay s hãi, con v t
ng ng ăn, ng ng nhai l i. Gia súc khó th , t n s hô h p tăng, d ng hai chân trư c đ
th , ho c thè lư i đ th và con v t ch t do ng t th .
H th ng tu n hoàn b r i lo n, máu c và đ u không d n v tim đư c nên tĩnh
m ch c ph ng to, tim đ p nhanh (140 l n/phút), m ch y u, huy t áp gi m, gia súc đi
ti u liên t c.
6.6.5. B nh tích
Gia súc có hi n tư ng ch y máu mũi và h u môn, có hi n tư ng lịi dom, m m
đ y b t, th c qu n vít ch t, th c ăn lên t i t n mi ng, ph i sung huy t, máu tím b m.
6.6.6. Tiên lư ng

B nh hay x y ra th c p, r t nguy hi m, khi gia súc phát b nh n u không k p th i
can thi p gia súc s b ng t th , trúng đ c axit carbonic làm tr ng i tu n hoàn và xu t
huy t não, gia súc ch t nhanh.
6.6.7. Ch n đoán
C n n m đư c đ c đi m chính c a b nh: b nh ti n tri n nhanh (thư ng sau khi ăn
1 - 2 gi ), vùng b ng trái căng ph ng, trong d c ch a đ y hơi, gia súc khó th , tĩnh
m ch c ph ng to.
C n ch n đoán phân bi t v i d c b i th c: b nh b i th c d c , b nh ti n tri n
ch m (thư ng xu t hi n sau khi ăn t 6 - 9 gi ), khi gõ vùng d c xu t hi n âm đ c
tuy t đ i.
6.6.8. Đi u tr
Nguyên t c đi u tr là tìm m i bi n pháp làm thoát hơi trong d c , c ch s lên
men, tăng cư ng nhu đ ng d c đ ng th i chú ý tr tim, tr s c.
Trư ng h p chư ng hơi quá c p ph i dùng Troca đ ch c thoát hơi trong d c ,
nhưng chú ý khi ch c ph i đ thoát hơi t t .
a. H lý
- Đ gia súc đ ng yên trên n n d c (đ u cao mông th p) cho d th , dùng tay xoa
bóp d c nhi u l n (m i l n t 10 - 15 phút).
- D i nư c l nh vào n a thân sau, bôi Ichthyol vào lư i ho c dùng que ngáng ngang
m m đ kích thích gia súc hơi.
- Đưa tay vào tr c tràng móc phân và kích thích bàng quang đ gia súc đi ti u
b. Dùng thu c đi u tr
- Dùng thu c th i tr ch t ch a

d c :
149


Thu c

Trâu, bò

Bê, nghé

MgSO4 ho c Na2 SO4

200 - 300 g/con

100 - 200 g/con

Hòa nư c cho u ng m t l n trong c quá trình đi u tr
- Dùng thu c c ch s lên men sinh hơi
formol, nư c rư u t i,...).

d c (nư c dưa chua, d m ăn, NH3,

- Dùng thu c tr s c, tr l c:
Thu c

Trâu, bò

Bê, nghé

Cafeinnatribenzoat 20%

10 - 15ml

5 - 10ml

vitamin B1 2,5%

10 - 15ml

5 - 10ml

Tiêm dư i da ngày 1 l n.
6.7. T C NGH N D LÁ SÁCH (Obturatio omasi)
6.7.1. Đ c đi m
Do b n thân d lá sách co bóp kém. Do v y, vi c đ y th c ăn vào d múi kh ch m,
ngư c l i d t ong và d c nhu đ ng m nh nên th c ăn luôn xu ng d lá sách → th c
ăn tích trong d lá sách, khơ d n và t c l i.
B nh thư ng x y ra vào th i kỳ giá rét. Trâu, bò mi n núi m c b nh nhi u hơn trâu,
bò vùng đ ng b ng.
6.7.2. Nguyên nhân
- Do trâu, bò ăn nhi u cám trong m t th i gian dài ho c trong cám có l n bùn đ t.
- Do trâu, bị ăn nhi u c khơ, rơm r , lõi ngơ mà ít u ng nư c.
- Do k phát t viêm d dày, d múi kh bi n v , do t c c a thông v i d múi kh .
- Do k phát t nh ng b nh kí sinh trùng đư ng máu (b nh tiên mao trùng), b nh
truy n nhi m hay nh ng b nh gây s t cao, làm cho d lá sách gi m nhu đ ng → th c ăn
tích l i d lá sách.
6.7.3. Cơ ch sinh b nh
D lá sách có c u t o b i nhi u lá nh , gi a các lá nh đó có ch ch a th c ăn nên
s v n chuy n trong d lá sách khó khăn hơn các d khác.
Do tác đ ng c a b nh nguyên làm d lá sách co bóp kém, trong khi đó th c ăn l i
khơng ng ng t d t ong d n xu ng, nư c trong th c ăn đư c h p th nhanh nên th c
ăn khơ và đi xu ng d múi kh khó khăn → th c ăn tích l i d lá sách. N u th c ăn
tích l i lâu s ép vào vách c a d lá sách làm cho t ng lá b ho i t → cơ th b nhi m
đ c làm b nh ngày càng n ng thêm.
150

6.7.4. Tri u ch ng
Th i gian đ u con v t gi m ăn, m t m i, kém nhai l i, th nh tho ng d c b b i
th c ho c chư ng hơi nh . Con v t s t, đau vùng d lá sách do v y thư ng quay đ u
v vùng d lá sách, nghe vùng d lá sách th y âm nhu đ ng m t (nghe khe sư n 7 9 trên đư ng ngang t g vai ph i). Ch c dò d lá sách th y kim chuy n đ ng theo
hình con l c.
Tri u ch ng bi u hi n s m nh t là gia súc đi táo, trong phân có nh ng m nh th c ăn
chưa tiêu hoá. Nh ng ngày đ u thân nhi t, t n s hô h p, tim m ch bình thư ng, nh ng
ngày sau đó có ho i t trong d lá sách và b b i huy t thì con v t s t cao, tri u ch ng
tồn thân rõ ràng.
6.7.5. Ch n đốn
Đ ch n b nh ngư i ta căn c vào:
đau vùng d lá sách, a táo phân có l n
m nh th c ăn chưa k p tiêu hóa. Ngồi ra
còn dùng phương pháp ch c dò d lá sách
và bơm thu c vào d lá sách.
6.7.6. Đi u tr
a. H lý

Hình 6.9. Th c ăn khơ c ng trong d lá sách

Cho gia súc v n đ ng. B nh m i phát sinh cho gia súc ăn nh ng th c ăn ch a nhi u
nư c hay c non. Đưa tay vào tr c tràng móc phân và kích thích gia súc đi ti u.
b. Dùng thu c đi u tr
Dùng thu c làm nhão th c ăn trong d lá sách:
- MgSO4: trâu, bò (200 - 300g/con); bê, nghé (100 - 200g/con). Hòa v i nư c cho
u ng m t l n.
- Dung d ch MgSO4 25%: trâu, bò (300 - 400ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm
tr c ti p vào d lá sách.
- Dùng thu c tăng cư ng nhu đ ng d lá sách. Dùng m t trong các lo i thu c sau:

+ Pilocacpin: trâu, bò (5 - 6ml/con); bê, nghé (3 - 5ml/con). Tiêm b p ngày 1 l n.
+ Ho c Strychnin sulfat 0,1%: trâu, bò (10 - 15ml/con); bê, nghé: 5 - 10ml/con.
Tiêm dư i da ngày 1 l n.
+ Ho c dung d ch NaCl 10%: trâu, bò (300ml/con); bê, nghé (200ml/con). Tiêm
ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n.
Chú ý: Đ i v i trâu, bò có ch a thì dùng dung d ch NaCl 10%.
Dùng thu c tr s c, tr l c, tăng cư ng gi i đ c và nâng cao s c đ kháng cho cơ th .
151


Thu c

Trâu, bò (ml)

Bê, nghé (ml)

Glucoza 20%

1000 - 2000

300 - 500

Cafeinnatribenzoat 20%

20

5 - 10

Canxi clorua 10%

50 - 70

20 - 30

Urotropin 10%

50 - 70

30 - 50

Vitamin C 5%

20

10

Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n.
Dùng thu c đi u tr tri u ch ng k phát n u có. N u táo bón dùng thu c nhu n
tràng. N u a ch y dùng thu c c m a ch y.
6.8. VIÊM D DÀY - RU T (Gastro enteritio)
6.8.1. Đ c đi m
Quá trình viêm x y ra dư i l p bi u mô c a vách d dày và ru t → làm tr ng i r t
l n t i tu n hoàn và dinh dư ng vách d dày và ru t, làm cho c l p niêm m c t
ch c b viêm → vách d dày và ru t b sung huy t, hoá m , ho i t gây nên nhi m đ c
và b i huy t cho cơ th . Con v t có bi u hi n a ch y r t n ng, cơ th b m t nư c và
ch t đi n gi i r t nhi u → con v t ch t nhanh. B nh ti n tri n nhanh và t l ch t cao.
Tùy theo tính ch t viêm mà có (viêm xu t huy t; viêm th màng gi ; viêm ho i thư)
6.8.2. Nguyên nhân
a. Th nguyên phát
- Do s chăm sóc ni dư ng gia súc khơng đúng phương pháp, cho gia súc ăn th c

ăn kém ph m ch t, u ng nư c b n.
- Do gia súc làm vi c quá s c, th i ti t thay đ i đ t ng t, chu ng tr i v sinh kém.
- Do trúng đ c các lo i hoá ch t gây viêm niêm m c đư ng tiêu hoá.
- Do nhi m các lo i vi khu n có s n trong đư ng tiêu hoá (Salmonella, E. coli,...).
Khi s c đ kháng c a cơ th gi m, các lo i vi khu n này phát tri n gây b nh.
b. Th k phát
- Do k phát t viêm ru t th viêm cata.
- K phát t m t s b nh truy n nhi m (như b nh d ch t l n, d ch t trâu bò, cúm,
viêm màng mũi th i loét và b nh do kí sinh trùng).
6.8.3. Cơ ch sinh b nh
Niêm m c d dày, ru t b kích thích b i các nguyên nhân gây b nh làm tr ng i
nghiêm tr ng đ n cơ năng v n đ ng và ti t d ch c a d dày, ru t, các mô bào c a vách
152


d dày, ru t b phá h y, đ ng th i các vi khu n trong ru t phát tri n m nh, phân gi i các
ch t ch a thành các s n v t đ c ng m vào máu gây trúng đ c cho cơ th . Trong quá
trình viêm, niêm m c d dày, ru t b sưng, sung huy t, xu t huy t, l p niêm m c thư ng
bì b tróc → th i r a protit trong ru t càng tr nên nghiêm tr ng. Nh ng s n ph m phân
gi i t protit như Indol, Scatol, H2S,... ng m vào máu, c ch th n kinh trung ương làm
nh hư ng đ n tiêu hoá c a d dày, ru t → con v t a ch y d d i.
Do k t qu c a các quá trình phân gi i các ch t ch a trong d dày, ru t và protit →
con v t s t cao, a ch y m nh → cơ th m t nư c và ch t đi n gi i, k t qu con v t b
trúng đ c, hôn mê d n đ n ch t. Ngồi ra cịn có th gây viêm k phát đ n tim, gan,
th n, lách.
6.8.4. Tri u ch ng
a. Tri u ch ng tồn thân
Con v t ăn kém ho c khơng ăn, m t m i, khát nư c. Khi b nh tr nên k ch phát con
v t rũ, s t cao, m ch nhanh, run r y, vã m hôi và ch t r t nhanh. Trư c khi ch t thân
nhi t gi m.

b. Tri u ch ng c c b
Con v t a ch y n ng, phân l ng như
nư c, màu đen, th i kh m, có khi l n c máu
tươi, màng gi (do l p niêm m c ru t bong
tróc), s l n đi a trong ngày nhi u (hình 6.10).
chó và l n cịn có hi n tư ng nơn m a.
Do a ch y m nh, cơ th b m t nư c và
ch t đi n gi i. Do v y, trên lâm sàng th y h
m t trũng sâu, khoé m t có r , niêm m c m t
hơi vàng, da khơ, m t đàn tính, lơng xù. Khi a
ch y nhi u, đ n giai đo n cu i cơ vịng h u
mơn b li t nên phân t đ ng ch y ra ngoài,
con v t n m li t, thân nhi t h , sau đó con v t ch t.

Hình 6.10. Trâu a ch y n ng

c. Tri u ch ng phi lâm sàng
- Ki m tra nư c ti u có albumin ni u, lư ng nư c ti u gi m, t tr ng nư c ti u tăng.
- Ki m tra máu th y s lư ng h ng c u, hàm lư ng hemoglobin tăng, t l b ch c u
đa nhân trung tính tăng.
6.8.5. B nh tích
Trư ng h p viêm ru t xu t huy t, trên vách ru t có các đi m ho c v t xu t huy t,
phân màu đ ho c đen.
153


N u viêm th màng gi , trên b m t ru t ph l p fibrin.
Viêm hoá m trên m t niêm m c ph l p màu vàng. Trên lâm sàng gia súc b viêm
d dày và ru t, niêm m c ru t b lóc ra t ng m ng dài, màu tr ng, xanh, dính, nh y, theo
phân ra ngồi, trâu bị d múi kh b xu t huy t n ng, d c đư ng ru t xu t huy t. Ch t

ch a trong ru t nát như bùn đen.
6.8.6. Tiên lư ng
Viêm m c đ nh , b nh kéo dài t 1 - 2 tu n. N u ch a tích c c b nh có th kh i
nhưng gia súc h i ph c r t lâu và hay chuy n sang giai đo n m n tính.
Viêm th n ng con v t ch t sau 2 - 3 ngày. N u b nh gây nên do nguyên nhân
trúng đ c con v t ch t sau 24 gi .
6.8.7. Ch n đoán
C n ch n đoán phân bi t v i các b nh:
Viêm ru t th cata c p tính: Tri u ch ng tồn thân nh , ch y u là tr ng i cơ năng
v n đ ng và ti t d ch sinh ra a ch y. Đi u tr k p th i và h lý t t thì con v t kh i sau
đó h i ph c nhanh.
H i ch ng đau b ng: Tri u ch ng lâm sàng gi ng viêm d dày - ru t nhưng con v t
không s t, khơng có tri u ch ng tồn thân rõ r t, hi n tư ng đau b ng th hi n rõ.
Suy tim c p và viêm ngo i tâm m c: B nh này do máu l i tĩnh m ch nên gây
viêm d dày, ru t, song b nh có tri u ch ng huy t toàn thân và phù.
M t s b nh truy n nhi m gây viêm d dày - ru t: b nh nhi t thán, t huy t trùng,
d ch t . Nh ng b nh này ngoài tri u ch ng viêm d dày, ru t, b nh cịn có các tri u
ch ng đ c thù khác, b nh có tính ch t lây lan.
6.8.8. Đi u tr
Ngun t c đi u tr : b sung nư c, ch t đi n gi i và tăng cư ng th l c cho con v t.
th i tr ch t ch a trong d dày, ru t, b o v niêm m c đư ng tiêu hoá, c ch s lên
men đ đ phòng trúng đ c.
a. H lý
- Khi b nh m i phát, cho gia súc nh n ăn 1 - 2 ngày, sau đó cho ăn th c ăn d tiêu.
Cho gia súc u ng nư c t do (t t nh t u ng nư c đi n gi i).
- Thu d n phân và ch t th i, t y u chu ng tr i
b. Dùng thu c đi u tr
B sung nư c và ch t đi n gi i cho cơ th : Dùng các dung d ch đ ng trương
(Ringer lactat, dung d ch nư c sinh lý, dung d ch glucoza đ ng trương,...).
154

Th i tr ch t ch a trong ru t: Dùng thu c t y mu i (magie sulfat, ho c natri sulfat)
Dùng Natri bicarbonat 2% đ th t r a ru t
Dùng thu c b o v niêm m c ru t: Cho u ng nư c cháo g o n p (sau khi u ng
thu c r a ru t) m i l n 2 - 3 lít, ngày u ng 3 - 4 l n, ho c dùng Natri bromua 40 - 50g
tr n vào cháo ho c cho u ng. Trong trư ng h p a ch y lâu ngày và không ph i m c
b nh truy n nhi m, cho con v t u ng tanin (ng a, bò t 5 - 20g, l n t 2 - 5g, chó t 0,1
- 0,5g) hồ v i nư c cho u ng. Ho c dùng các cây có ch a ch t chát như búp sim, búp
i, qu h ng xiêm xanh s c đ c cho u ng.
Dùng thu c đ c ch lên men trong d dày và ru t: cho u ng Ichthyol (ng a: 10 15g; trâu bò: 10 - 20g; l n: 0,5 - 1g).
Dùng kháng sinh đ di t vi khu n b i nhi m đư ng ru t: Có th dùng m t trong các
lo i kháng sinh:
- Sulfaguanidin: đ i gia súc 20 - 40g; dê c u 1 - 3g; chó 0,5 - 1g.
- Streptomycin: 20 - 30mg/kg TT. Cho u ng ngày 2 l n.
- Kanamycin: 20 - 30mg/kg TT. Cho u ng ngày 2 l n.
- Gentamycin: trâu bò 5 - 10mg/kg TT; l n, chó 10mg/kg TT. Tiêm liên t c 3 - 4 ngày.
- Neomycin: 25 - 50mg/kg TT. Cho u ng ngày 1 l n
- Enrofloxacin, Norcoli
Dùng thu c gi m ti t d ch và co th t d dày, ru t:
- Dùng nư c m th t ru t.
- Dùng atropin sunfat 0,1%: đ i gia súc 10 - 15ml/con; ti u gia súc 5 - 10ml/con;
l n, chó 1 - 3ml. Tiêm b p ngày 1 l n.
6.9. VIÊM RU T CATA C P (Enteritis catarrhalis acuta)
6.9.1. Đ c đi m
Quá trình viêm x y ra trên l p bi u mô c a vách ru t, làm nh hư ng đ n nhu đ ng
và h p thu c a ru t. Trong ru t viêm ch a nhi u d ch nh y, t bào bi u mơ vách ru t
bong tróc, b ch c u xâm nhi m, nh ng th c ăn chưa k p tiêu hoá, cùng v i các s n
ph m phân gi i kích thích vào vách ru t làm tăng nhu đ ng sinh ra a ch y.
Tùy theo v trí viêm ru t mà tri u ch ng a ch y xu t hi n s m hay mu n. Tùy

theo lo i th c ăn mà tính ch t viêm khác nhau (viêm th toan, viêm th ki m).
N u b nh không n ng l m thì tri u ch ng tồn thân khơng rõ ràng. N u b nh n ng
thì tồn thân suy như c, con v t s t nh .
B nh thư ng x y ra vào th i kỳ th c ăn khan hi m. Đ i v i ng a, n u không đi u
tr k p th i d chuy n sang th m n tính.
155


6.9.2. Nguyên nhân
- Do ch t lư ng th c ăn kém, thay đ i th c ăn đ t ng t. Do đó làm nh hư ng t i
tiêu hoá c a con v t.
- Do th i ti t, khí h u thay đ i đ t ng t, ho c gia súc b l nh đ t ng t.
- Do gia súc b ng đ c b i các lo i hoá ch t, thu c tr sâu.
- Do k phát t m t s b nh (như b nh d ch t , t huy t trùng, phó lao, sán lá gan,
sán lá ru t, viêm gan, t c d lá sách,...).
6.9.3. Cơ ch sinh b nh
Nh ng nhân t bên ngoài hay bên trong cơ th tác đ ng vào h th ng n i th c m
c a ru t, s làm tr ng i t i cơ năng v n đ ng và ti t d ch c a ru t t o đi u ki n thu n
l i cho nh ng h vi sinh v t trong ru t phát tri n, làm tăng cư ng quá trình lên men và
th i r a ru t. Lo i vi khu n lên men ch t
b t đư ng sinh ra nhi u axit h u cơ và axit
acetic, axit axeto acetic và hơi (như CH4,
CO2, H2,…). Các lo i vi khu n phân gi i
protit sinh ra Indol, Scatol, Phenol, H2S,
NH3 và các amino axit. T s lên men và
th i r a đó làm thay đ i đ pH trong ru t
gây tr ng i v tiêu hoá và h p thu trong
ru t. Nh ng ch t phân gi i trong quá trình
lên men ru t ng m vào máu gây nhi m
đ c, nh ng hơi s n sinh ra kích thích làm

ru t tăng nhu đ ng sinh đau b ng.
Trong q trình viêm các kích thích lý
Hình 6.11. L n viêm ru t a ch y
hố trên s gây nên viêm, niêm m c ru t
sung huy t, thoái hoá, cơ năng ti t d ch tăng, đ ng th i c ng v i d ch th m xu t ti t ra
trong quá trình viêm làm cho nhu đ ng ru t tăng, con v t sinh ra a ch y. Do a ch y
con v t rơi vào tình tr ng m t nư c và ch t đi n gi i, máu đ c l i gây hi n tư ng toan
huy t làm cho b nh tr nên tr m tr ng.
6.9.4. Tri u ch ng
Con v t ăn kém, u o i, khát nư c, không s t ho c s t nh , giai đo n đ u nhu đ ng
ru t gi m, con v t a phân táo, giai đo n sau nhu đ ng ru t tăng, con v t a ch y (hình
6.11). Tính ch t b nh lý tùy theo v trí viêm trên ru t.
a. N u viêm ru t non
Nhu đ ng ru t non tăng, trong ru t óc ách như nư c ch y. N u trong ru t ch a đ y
hơi, khi nhu đ ng ru t m nh s th y âm kim khí, khi ru t co gi t sinh ch ng đau b ng.
156


N u quá trình viêm chưa lan xu ng ru t già thì hi n tư ng a ch y chưa xu t hi n. Sau
viêm t 2 - 3 ngày m i xu t hi n a ch y.
b. N u viêm ru t già
Nhu đ ng ru t tăng, nghe như ti ng s m, gia súc a ch y, phân nhão như bùn, ho c
loãng như nư c, trong ch a nh ng m nh th c ăn chưa tiêu hoá, phân l n d ch nhày,
máu và t bào thư ng bì, phân th i
kh m và tanh, gia súc hay đánh r m,
phân dính vào h u môn, kheo chân và
đuôi. Gia súc a ch y lâu ngày thì b ng
hóp, m t trũng, lơng xù, da thơ, cơ vịng
h u mơn b li t, phân t do ch y ra
ngoài.

c. N u viêm tr c tràng và ti u k t
tràng
Con v t thư ng có tri u ch ng đi
ki t, con v t ln mu n đi a nhưng m i
Hình 6.12. L n viêm ti u k t tràng
l n đi ch có m t ít phân, trong phân có
d ch nhày, l h u mơn m r ng hay lịi ra (hình 6.12).
d. N u viêm ru t cata toan tính
Con v t ăn u ng khơng thay đ i nhi u, gia súc d m t khi lao tác n ng, hay vã m
hôi, nhu đ ng ru t tăng, đi a nhi u l n, phân loãng, chua, th i, đánh r m kêu nhưng
không th i.
e. N u viêm cata ki m tính
Con v t gi m ăn, lơng d ng, da gi m đàn tính, có khi nhi t đ hơi lên cao. Gia súc
m t m i, đi lo ng cho ng, nhu đ ng ru t gi m, khi a ch y phân có màu đen x m, mùi
th i r a. Trong nư c ti u lư ng Indican tăng. Khi a ch y kéo dài thì con v t m t nư c
nhi u, m t ch t đi n gi i → h m t con v t trũng sâu, con v t có tri u ch ng nhi m đ c,
tri u ch ng th n kinh rõ.
6.9.5. Tiên lư ng
B nh th nguyên phát, sau khi ch t ch a trong ru t thốt ra ngồi 2 - 3 ngày sau
con v t s kh i, con v t kh i h n sau 5 - 6 ngày.
B nh n ng, con v t a ch y kéo dài, cơ th m t nư c, ch t đi n gi i, cơ th nhi m
đ c, con v t thư ng ch t sau 1 - 2 tu n m c b nh. Trư ng h p a ch y c p ch kho ng
3 - 4 ngày là con v t ch t.
157


6.9.6. Ch n đoán
C n n m đư c nh ng đ c đi m c a b nh: b nh thư ng sinh a ch y, nhu đ ng ru t
tăng, con v t không s t ho c s t nh , con v t v n ăn u ng bình thư ng ho c gi m ăn.
Đ đi u tr có hi u qu c n phân bi t viêm ru t cata toan tính hay ki m tính: L y 2 3 gam phân cho vào ng nghi m, hồ lỗng phân v i ít nư c (5 - 10ml), dùng đũa thu

tinh đánh tan, ghi l i màu s c c a phân, sau đó dùng gi y quỳ đ đo đ pH, r i nút ch t
l i, đ ng nghi m vào t m t 5 - 6 gi l y ra quan sát. N u viêm ru t cata toan tính
thì nư c phân trong, ngư c l i n u viêm th ki m thì nư c phân đ c.
C n ch n đoán phân bi t v i nh ng b nh sau:
Viêm d dày - ru t: tri u ch ng toàn thân rõ ràng, con v t rũ, m t m i, a ch y
m nh, phân có màng gi , m ch nhanh, thân nhi t cao, niêm m c hồng đ n, có tri u
ch ng nhi m đ c toàn thân, tri u ch ng th n kinh rõ,
Trư ng h p ru t kinh luy n và các lo i đau b ng khác: ph i đi u tra nguyên nhân
gây b nh và ch n đoán h i ch ng đau b ng.
Viêm cơ tim và viêm ngo i tâm m c: do suy tim làm cho tĩnh m ch c a
nên tri u ch ng đư ng ru t (nên khi ch n đốn ph i có h th ng).

huy t gây

C¸c bƯnh trun nhiƠm: phã lao, Colibacilosis, phã th−¬ng h n. Vì v y c n ch n
đốn v vi trùng h c.
Các b nh kí sinh trùng: huy t bào t trùng, tiên mao trùng cũng gây nên viêm ru t
th cata. Vì v y c n ch n đốn v kí sinh trùng h c.
6.9.7. Đi u tr
a. H lý
Khi b nh m i phát, đ gia súc nh n đói 1 - 2 ngày sau đó cho ăn th c ăn d tiêu.
N u viêm ru t cata toan tính cho con v t ăn nhi u th c ăn thô xanh. N u viêm ru t cata
ki m tính cho co v t ăn th c ăn xanh, cháo g o, ngô.
Cho con v t ngh ngơi (đ i v i gia súc cày kéo), chu ng tr i s ch s , khơ ráo và
thống mát.
Chư m nóng vùng b ng (dùng cám rang ho c tro nóng cho vào bao t i qu n quanh b ng).
b. Dùng thu c đi u tr
Th i tr ch t ch a trong ru t: Dùng Na2SO4 ho c MgSO4 (trâu, bò, ng a 300 500g; dê, c u, bê, nghé 50 - 100g; l n 25 - 50g; chó 10 - 20g) hịa nư c cho u ng 1 l n
trong c quá trình đi u tr .
Dùng thu c trung hòa pH trong ru t và máu: N u viêm ru t th toan tính, dùng Natri

carbonat 3% nhi t đ 38 - 400C, th t ru t ho c dung d ch Natri carbonat 1%, tiêm ch m vào
tĩnh m ch. N u viêm th ki m tính dùng dung d ch thu c tím 0,1% th t r a ru t.
158


c ch quá trình lên men và th i r a trong ru t
Thu c

Trâu, bò, ng a

Dê, c u, bê nghé

Chó, l n

Ichthyol

25 - 50g

5 - 10g

3 - 5g

Hồ thành dung d ch 1 - 2% cho u ng ngày 1 l n
Dùng thu c gi m d ch ti t

ru t và co th t ru t (b t than ho t tính)

Đ i gia súc

Bê, nghé, dê, c u

Chó, L n

250 - 300g

20 - 30g

5 - 10g

Cho gia súc u ng ngày m t l n.
Thu c

Đ i gia súc

Ti u gia súc

Chó, l n

Atropin sulfat 0,1%

15ml

10ml

1 - 3ml

Tiêm b p ngày m t l n.
Chú ý: Đ i v i trư ng h p mà nguyên nhân gây b nh không ph i là truy n nhi m
thì khi t y ch t ch a trong ru t r i dùng axit tanic cho u ng đ làm se niêm m c ru t:
ng a (5 - 10g); bò (10 - 25g); bê nghé c u dê (3,5 - 5g); chó (0,1 - 0,5g). Có th dùng

các lo i lá có ch t chát s c cho u ng.
B sung nư c, ch t đi n gi i và tr s c, tr l c cho cơ th
Dùng thu c ch ng nhi m khu n đư ng ru t.
6.10. VIÊM RU T CATA M N TÍNH (Enteritis catarrhalis chronica)
6.10.1. Đ c đi m
Do niêm m c ru t b viêm lâu ngày làm thay đ i c u trúc niêm m c ru t (niêm m c
tăng sinh, các tuy n ru t teo) → tr ng i đ n cơ năng ti t d ch và v n đ ng c a ru t.
H u qu , gây r i lo n tiêu hóa, trên lâm sàng th y con v t a ch y xen k v i táo bón
kéo dài).
B nh thư ng x y ra đ i v i trâu, bò và ng a.
6.10.2. Nguyên nhân
B nh r t ít khi th nguyên phát, thư ng là k phát t viêm cata c p tính (đ c bi t
đ i v i ng a). Nguyên nhân gây b nh gi ng như viêm cata c p tính nhưng tính kích
thích c a b nh nguyên dài hơn.
Do gia súc m c m t s b nh truy n nhi m, kí sinh trùng m n tính, b nh n i khoa.
6.10.3. Cơ ch phát b nh
Do ru t b viêm lâu ngày làm cho vách ru t thay đ i v c u trúc (vách ru t m ng,
tuy n ru t b teo, l p t bào thư ng bì thoái hoá, t ch c liên k t tăng sinh, trên m t
159


niêm m c ru t b loét hay thành s o), làm gi m nhu đ ng ru t → sinh ra táo bón. Khi
th c ăn trong ru t tích l i lâu thư ng lên men và kích thích vào niêm m c ru t, làm tăng
ti t d ch và nhu đ ng ru t → gây a ch y. Vì v y, trong quá trình b nh con v t có hi n
tư ng táo bón, a ch y xu t hi n xen k có tính chu kỳ và kéo dài. B nh kéo dài, con v t
suy dinh dư ng, thi u máu, ki t d n r i ch t.
6.10.4. Tri u ch ng
Con v t ăn u ng th t thư ng, m t m i, kém tiêu hoá, lúc a ch y, lúc táo bón, b ng
thư ng hóp nhưng có lúc l i sinh chư ng hơi ru t, d c hay chư ng hơi nh (đ i v i
trâu, bị). Ng a đơi khi có hi n tư ng đau b ng.

Tri u ch ng tồn thân khơng rõ ràng, b nh n ng con v t b suy dinh dư ng, thi u
máu, ngày m t g y d n, niêm m c tr ng b ch ho c hơi vàng, con v t b suy tim có th
gây phù b n chân và b ng, sau đó suy ki t r i ch t (hình 6.13).
6.10.5. Tiên lư ng
B nh kéo dài hàng tháng ho c hàng
năm, r t khó đi u tr .
6.10.6. Ch n đốn
Căn c vào hi n tư ng a ch y kéo dài
( a ch y xen k v i táo bón), con v t g y
d n.
Khi ch n đoán chú ý phân bi t v i m t
Hình 6.13. Con v t g y y u
s b nh truy n nhi m m n tính, b nh gan
m n tính, b nh v trao đ i ch t, b nh ký
sinh trùng, c n chú ý c b nh m m xương c a ng a cũng k phát b nh này.
6.10.7. Đi u tr
a. H lý
- Đi u ch nh kh u ph n ăn (cho ăn nh ng lo i th c ăn d tiêu hố và kích thích ti t
d ch, chia lư ng ăn làm nhi u b a). Tăng cư ng ho t đ ng đ i v i con v t b nh.
- Chăm sóc ni dư ng gia súc t t, chu ng trai s ch s và thoáng.
b. Dùng thu c đi u tr
- Dùng thu c đi u tr nguyên nhân chính.
- Dùng thu c th i tr ch t ch a trong ru t:
Thu c

160

Đ i gia súc

Ti u gia súc

Chó, l n

MgSO4

300g/con

100 - 200g/con

10 - 20g/con


Hòa v i nư c cho u ng
- Dùng thu c kích thích tiêu hóa
+ Đ i v i v i đ i gia súc cho u ng axit clohydric loãng 1% ho c rư u.
+ Đ i v i l n cho u ng men tiêu hóa (Biosubtil ho c Subtil) cùng v i Becberin.
- Dùng thu c đi u tr tri u ch ng ( th i kỳ táo bón dùng thu c nhu n tràng,
kỳ a ch y cho u ng thu c c m a ch y).

th i

- Dùng thu c tr s c tr l c, tăng cư ng gi i đ c và s c đ i kháng cho cơ th
Thu c

Đ i gia súc (ml)

Ti u gia súc (ml)

Chó, l n (ml)

Glucoza 20%

1000 - 2000

500

150 - 400

Cafeinnatribenzoat 20%

10 - 15

5 - 10

1-3

Canxi clorua 10%

50 - 70

30 - 40

5 - 10

Urotropin 10%

50 - 70

30 - 50

10 - 15

Vitamin C 5%

15

10

5

Tiêm ch m vào tĩnh m ch ngày 1 l n.
- Dùng thu c làm se niêm m c ru t và di t vi khu n b i nhi m
6.11. CH NG KHÔNG TIÊU C A GIA SÚC NON (Dispepsia)
6.11.1. Đ c đi m
Đây là b nh kém tiêu hoá c a d dày và ru t
b nh a phân tr ng c a l n con và bê nghé.

gia súc non. B nh thư ng g p nh t là

B nh đư c chia làm hai th : th đơn gi n mang tính ch t viêm cata thơng thư ng và
th nhi m đ c do k phát các vi trùng có s n trong đư ng ru t gây nên.
6.11.2. Nguyên nhân
a. Do b n thân gia súc non
- Do s phát d c c a bào thai kém.
- Do nh ng đ c đi m sinh lý b máy tiêu hoá c a gia súc non như d dày và ru t
c a l n con trong 3 tu n đ u chưa có kh năng ti t d ch v , th c ăn tr c ti p kích thích
vào niêm m c mà ti t d ch, trong d ch v chưa có HCl, hàm lư ng và ho t tính c a men
pepsin r t ít.
- Do h th ng th n kinh c a gia súc non chưa n đ nh nên kém thích nghi v i s
thay đ i c a ngo i c nh.

- Gia súc non trong th i kỳ bú s a có t c đ phát tri n v cơ th r t nhanh, đòi h i ph i
cung c p đ y đ đ m, khoáng và vitamin. Trong khi đó s a m ngày càng gi m v s lư ng
và ch t lư ng, n u không b sung k p th i, gia súc non d b còi c c và nhi m b nh.
161