HƯỚNG DẪN KỸ NĂNG DÙNG TỪ (TIẾNG VIỆT)_5 ppt

HƯỚNG DẪN KỸ NĂNG DÙNG TỪ
(TIẾNG VIỆT)

Kết hợp thừa từ ngữ là hiện tượng sử dụng từ, ngữ có nội dung biểu đạt
đồng nhất hay bao hàm lẫn nhau trong văn cảnh, và sự đồng nhất hay
bao hàm này là không cần thiết.
Ví dụ :
(a) Họ nguyện chiến đấu đến cùng cho đến chết (BVHS).
(b) Bài thơ đã thốt lên kêu trời trước nỗi đau của người mẹ đã không
nuôi nổi đàn con, đành phải nhìn chúng chết đói(BVHS).
(c) Nói về tình cảnh khổ cực của nhân dân lao động bị áp bức, Ngô Tất
Tố có sáng tác tác phẩm Tắt đènnói lên cảnh nghèo khổ của vợ chồng
chị Dậu(BVHS).
(d) Mặc dù anh đã chết, nhưng cái chết của anh đã thể hiện một tinh thần
chiến đấu vô biên, hiên ngang, bất khuất, không chịu khuất phục trước
kẻ thù, ngay khi hồn đã lìa khỏi xác(BVHS).
Hiện tượng từ, ngữ có nội dung biểu đạt đồng nhất hay bao hàm lẫn
nhau trong văn cảnh xuất hiện khá nhiều trong bài viết của học sinh.
Hiện tượng này tạo nên sự thừa thãi, luộm thuộm, và có thể làm cho câu
văn lủng củng về cấu trúc cũng như ý nghĩa.
Nhìn chung, nguyên nhân dẫn đến lỗi kết hợp trùng lặp, thừa từ, ngữ là
do học sinh nghèo nàn về vốn từ, hiểu nghĩa của từ, ngữ không chính
xác. Lỗi này còn do học sinh không bao quát được thông báo của cả câu,
suy nghĩ thiếu chặt chẽ trong quá trình viết.
Sửa lỗi kết hợp trùng lặp, trước hết, dựa vào chức năng cấu tạo câu,
chúng ta xét xem từ, ngữ trùng lặp có thừa không. Nếu thừa thì loại bỏ.
Ðối với từ, ngữ trùng lặp nhưng không thừa, do sự quy định của cấu trúc
câu, chúng ta tìm từ, ngữ khác có giá trị biểu đạt tương đương để thay
thế. Trong trường hợp câu có nhiều ngữ đoạn trùng lặp chồng chéo, rối
rắm về ý nghĩa, chúng ta có thể thay đổi cách diễn đạt ở những chỗ cần
thiết.

Các trường hợp trùng lặp vừa dẫn có thể sửa chữa như sau :
(a) Nguyễn Du là một nhà thơ lớn, có nhiều đóng góp trong nền văn học
cổ Việt Nam, (.) trong các tác phẩm viết bằng chữ Hán của ông, Những
điều trông thấylà một trong những bài thơ tiêu biểu.
Câu (a) được sửa theo cách loại bỏ ngữ đoạn trùng lặp, thừa thãi, kết hợp
với việc thay thế bằng từ ngữ khác và thay đổi cách diễn đạt.
(b) Chị tuyệt đối trung thành với đường lối, chính sách của Ðảng, của
cách mạng.
Câu (b) được sửa theo cách loại bỏ các ngữ đoạn trùng lặp, thừa thãi.
(c) Có nhiều nhà thơ đã dùng ngòi bút làm vũ khí đấu tranh, tố cáo (vạch
trần) tội ác của giặc, kêu gọi nhân dân đoàn kết chống kẻ thù, tiêu biểu
là Nguyễn Ðình Chiểu.
(d) Chúng ta suy nghĩ thế nào về hình ảnh người mẹ cầm súng đang đấu
tranh trực diện với kẻ thù ? Hình ảnh ấy thật cao đẹp, mang tính chất
tiêu biểu cho người chiến sĩ cách mạng chân chính.
Hai câu (c) và (d) sửa lại theo cách loại bỏ bớt yếu tố trùng lặp, thừa
thãi, loại bỏ ngữ đoạn có nội dung biểu đạt thiếu chính xác.
Sửa chữa lỗi kết hợp thừa từ, ngữ, chủ yếu là chúng ta loại bỏ các yếu tố
thừa thãi, kết hợp với việc thay đổi cách diễn đạt, nếu thấy cần thiết.
Các hiện tượng kết hợp thừa từ, ngữ đã dẫn có thể sửa chữa lại như sau :
(a) Họ nguyện chiến đấu cho đến hơi thở cuối cùng / đến cùng.
(b) Bài thơ là tiếng kêu thương trước nỗi đau của một người mẹ, đã
không nuôi nổi đàn con, đành phải nhìn chúng chết đói.
(c) Viết về tình cảnh khốn quẫn, cùng đường của người nông dân (trong
chế độ thực dân nửa phong kiến), Tắt đèncủa Ngô Tắt Tố là một trong
những tác phẩm tiêu biểu.
Hay :
Tắt đèncủa Ngô Tất Tố là tác phẩm viết về tình cảnh khốn quẫn, cùng
đường của vợ chồng chị Dậu.
(d) Mặc dù anh hi sinh, nhưng cái chết của anh đã thể hiện nổi bật tinh

thần chiến đấu hiên ngang, bất khuất trước kẻ thù.
Cần phân biệt lỗi kết hợp trùng lặp với hiện tượng lặp từ, ngữ một cách
có ý thức, nhằm thể hiện nổi bật nội dung muốn biểu đạt.
So sánh :
(a) Chị tuyệt đối trung thành với đường lối, chính sách của Ðảng, tuyệt
đối trung thành với lí tưởng cách mạng mà mình đã đeo đuổi(BVHS).
(b) Có nhiều nhà thơ đã dùng thơ văn của mình làm vũ khí đấu tranh, tố
cáo tội ác của giặc, kêu gọi đoàn kết đấu tranh, tiêu biểu là Nguyễn Ðình
Chiểu đã dùng thơ văn của mình như một vũ khí đấu tranh sắc bén đánh
thắng vào mặt kẻ thù (BVHS).
Trong câu (a) , tổ hợp tuyệt đối trung thành được lặp lại với mục đích
nhấn mạnh lập trường kiên định của nhân vật chị Út Tịch. Thực chất,
đây chính là phép tu từ điệp ngữ, một trong những biện pháp tu từ về
mặt từ vựng - ngữ nghĩa. Còn trong câu (b), hiện tượng lặp lại các cụm
từ dùng thơ văn của mình, vũ khí đấu tranhchỉ làm cho câu văn nặng nề,
lủng củng, tạo nên sự thừa thãi, chớ không có giá trị gì về mặt nội dung
biểu đạt.

3.3. So sánh khập khễnh :
So sánh khập khễnh là loại lỗi kết hợp, trong đó đối tượng được so sánh
và đối tượng dùng để so sánh không có dấu hiệu tương đồng hay dấu
hiệu tương đồng không tiêu biểu.
Trên bình diện tu từ, so sánh là một biện pháp trau chuốt, gọt giũa từ
ngữ, trong đó, người viết đối chiếu hai hay nhiều đối tượng có một dấu
hiệu tương đồng nào đó, nhằm làm nổi bật lên đặc điểm của đối tượng
được nói đến. So sánh tu từ nếu được vận dụng đúng, giữa đối tượng
được so sánh và đối tượng dùng để so sánh có dấu hiệu tương đồng,
mang tính chất tiêu biểu, thì ngôn ngữ trở nên sinh động, giàu sắc thái
gợi tả, gợi cảm.

Ví dụ:
Chế độ phong kiến nanh ác đã cướp lại miếng mồi ngon của nó. Thúy
Kiều sẽ như đóa hoa trên ngọn sóng, ba chìm bảy nổi, phiêu dạt khôn
cùng(NLPBCL, T.III ).
Nhưng nếu học sinh không nắm vững cách dùng biện pháp tu từ này thì
dễ dẫn đến hiện tượng so sánh khập khễnh, một kiểu lỗi kết hợp.

Ví dụ:
(a) Mẹ con chị Uït giống như những vì sao trên trời, sau cơn mưa, những
vì sao ấy quần tụ lại với nhau, sáng lấp lánh(BVHS).
(b) Sức mạnh của đoàn kết như một đàn trâu cày phăng phăng thửa
ruộng(BVHS).
(c) Nếu như những thiên thần thoại, truyền thuyết giống như những lớp
sóng cồn giữa đại dương ầm ì vang dội, thì những câu ca dao, dân ca
giống như cơn gió thoảng giữa trưa hè ru ngủ hồn ta”(BVHS).
Trong câu (a), giữa mẹ con chị Uït, đối tượng được so sánh, và những vì
sao trên trời, đối tượng dùng để so sánh, không có điểm tương đồng nào
cả. Biện pháp so sánh này không thể chấp nhận được. Trong ví dụ (b),
đối tượng dùng để so sánh quá thô vụng. Không thể dùng hình ảnh một
đàn trâu cày phăng phăng thửa ruộngđể ví von với sức mạnh của đoàn
kết.Trong câu (c), học sinh đã dùng phép so sánh hai lần. Thứ nhất là so
sánh những thiên thần thoại, truyền thuyếtvới những lớp sóng cồn giữa
đại dương. Ở đây, khó mà xác định được dấu hiệu tương đồng giữa hai
đối tượng. Thứ hai là so sánh những câu ca daovới cơn gió thoảng giữa
trưa hè. Ðọc thoáng qua, tưởng chừng như có thể chấp nhận được.
Nhưng cân nhắc kĩ, chúng ta thấy cách so sánh này vẫn khập khễnh. Bởi
vì, nội dung ca dao, dân ca không chỉ là nhẹ nhàng, mát mẻ như cơn gió
thoảng giữa trưa hè.
Lỗi so sánh khập khễnh xuất hiện tương đối ít trong bài viết của học
sinh, ít nhất so với các loại lỗi dùng từ khác.

Nguyên nhân dẫn đến lỗi so sánh là do, một mặt suy nghĩ của học sinh
non nớt, vụng về ; mặt khác, học sinh lại muốn trau chuốt, đẽo gọt chữ
nghĩa, nhưng không nắm vững biện pháp tu từ này.
Ðối với lỗi so sánh khập khễnh, chỉ có thể sửa chữa bằng cách loại bỏ
đối tượng dùng để so sánh, xác định lại nội dung học sinh muốn biểu
đạt, trên cơ sở đó, vận dụng các phương tiện từ vựng, cú pháp tổ chức lại
câu sao cho phù hợp với chuẩn mực ngữ pháp.
Ba ví dụ vừa dẫn có thể sửa chữa như sau :
(a) Sau mỗi trận đánh, mẹ con chị Út lại sum họp, quây quần bên nhau,
trông thật đầm ấm, cảm động.
(b) Tinh thần đoàn kết có thể tạo nên sức mạnh dời non lấp biển.
(c) Nếu thần thoại, truyền thuyết thiên về mặt phản ánh những vấn đề
trọng đại, lớn lao của lịch sử, xã hội, thì ca dao, dân ca có xu hướng thể
hiện đời sống tâm tư, tình cảm, phong tục, tập quán muôn màu muôn vẻ
của nhân dân.