Nghiên cứu, khảo sát các cách giật tít trên báo mạng điện tử, ưu điểm và hạn chế

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN
Khoa Phát thanh – Truyền hình
TIỂU LUẬN
TIN BÁO MẠNG ĐIỆN TỬ

Đề tài: Nghiên cứu, khảo sát các cách giật tít trên báo mạng điện
tử, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế.


1
MỞ ĐẦU
Báo mạng điện tử là một loại hình truyền thông đại chúng đang có xu
hướng phát triển mạnh cùng với sự bùng nổ của Internet. Độc giả báo mạng
thường không đọc mà chỉ “lướt mắt”. Trong các thành tố cấu tạo nên một tác
phẩm báo chí thì tít (đầu đề) là một thành tố mà độc giả đọc trước tiên, nó quyết
định số phận của bài báo rằng độc giả có tiếp tục đọc hay không.
Giật tít trên báo điện tử đang đặt ra rất nhiều vấn đề đặc biệt là việc sử
dụng ngôn ngữ. Đã có những lời cảnh báo về việc sử dụng ngôn ngữ thiếu chọn
lọc, thiếu sáng tạo trên tít báo. Xuất hiện ngày càng nhiều ngôn từ được tác giả
sử dụng trong tít báo rất rối rắm, khó hiểu, nhiều từ chuyên môn mà chỉ những
người hoạt động trong lĩnh vực chuyên nghành mới có thể hiểu được…Trên cơ
sở đó, tiểu luận đi sâu vào nghiên cứu cách giật tít và ngôn ngữ sử dụng trên tít
báo mạng, dựa trên sự khảo sát 25 tít đăng trên báo mạng Vietnamnet. Từ đó chỉ
ra những ưu điểm và hạn chế của mỗi cách giật tít làm cơ sở để tìm ra giải pháp
khắc phục.
Việc nghiên cứu ngôn ngữ sử dụng trên báo chí nói chung, trên tít báo nói
riêng là bức thiết để làm tài liệu tham khảo cho những người viết báo, đặc biệt là
phóng viên trẻ học cách giật tít và tránh những lỗi khi giật tít. Quá trình nghiên
cứu sử dụng kết hợp nhiều phương pháp: khảo sát, nghiên cứu tài liệu, so sánh,
…
2

NỘI DUNG
Chương I: Những vấn đề cơ bản của tít báo
1. Khái niệm:
Tít (Đầu đề) là tên gọi của tác phẩm, là cơ sở để phân biệt bài báo này với
bài báo khác, giúp người đọc dễ dàng xác định mức độ quan trọng của thông tin
và chọn đọc.
Có thể nói tít là câu quan trọng nhất trong một bài viết trên báo, dù là một
tin ngắn hay một phóng sự. Tít cho độc giả biết chuyện gì đã xảy ra và vì sao
độc giả phải quan tâm tới nó. Tít là phần độc giả đọc trước tiên. Nếu tít hay, độc
giả có thể sẽ tiếp tục đọc bài báo. Nếu tít hỏng, toàn bộ bài báo công phu rất có
thể sẽ bị bỏ qua.
2. Vai trò và chức năng của tít:
a. Vai trò:
Tít là cơ sở để phân biệt bài báo này với bài báo khác dù cùng viết về một
đề tài. Tít xác định mức độ quan trọng của thông tin giúp độc giả lựa chọn đọc.
b. Chức năng:
Giảng viên Fabienne Gérault thuộc Đại học Báo chí Lille, Pháp, nêu lên
sáu chức năng chủ yếu của tít:
- Thu hút sự chú ý vào trang giấy
- Cung cấp thông tin chính trong một cái liếc mắt
- Giúp độc giả lựa chọn bài
- Khiến độc giả muốn đọc
- Tổ chức trang
- Sắp xếp thông tin
3. Các loại tít:
- Tít phụ: thường đóng vai trò định vị sự việc: chỉ rõ thời gian và địa điểm
hoặc đưa ra miền thông tin. Đôi khi chỉ rút lại thành một từ.
- Tít chính: trình bày chữ to, chứa đựng những từ khóa.
- Tít nhỏ: bổ xung thông tin cho tít (như thế nào, tại sao).
3

- Tóm tắt: liệt kê những nội dung quan trọng được xử lý trong bài báo
hoặc trong chùm bài.
4. Các dạng tít:
Có hai dạng tít cơ bản:
a. Tít có tính thông tin:
- Trả lời phần nào cho các câu hỏi đặt ra (chủ yếu là ai, cái gì).
- Loại bỏ những câu rườm rà, những từ không cần thiết, những thông tin
bổ sung.
- Dựa vào những tít khác, nhất là tít lớn.
- Có hai cách: chủ ngữ-động từ-bổ ngữ hoặc câu không động từ. Mỗi một
cách đều có cái hay riêng. Kiểu đầu chỉ rõ hành động. Kiểu thứ hai cô đọng,
nhấn mạnh từ khóa.
b. Tít gợi:
Tít gợi không đưa ra thông tin chính của bài báo, nhưng nêu ý nghĩa
chung của nó bằng cách kích thích người ta đọc bài báo. Chúng ta thường thấy
kiểu tít này trong các tạp chí. Khi thông điệp chính đã được xác định, chúng ta
sẽ tìm một hình thức khơi gợi, một câu ngắn gọn.
Có rất nhiều cách để viết tin gợi: dùng từ gây sốc, từ đa nghĩa, câu gợi trí
tò mò, một điều khó tin, một chuyện buồn cười, một mẫu nhân cách hóa, lối
chơi chữ, một câu nói quen thuộc được sửa đi, một công thức, một câu ngạn
ngữ… Dùng hỗn hợp hai loại tít sẽ càng hiệu quả: vừa dùng tít lớn có tính thông
tin, vừa dùng tít có tính gợi.
5. Đặc trưng của tít báo mạng điện tử:
- Tít trên báo điện tử thường xuất hiện không gắn liền với ngữ cảnh:
không như báo viết là bài nào thì đi liền với tít đó, các tít trên báo điện tử có thể
dưới dạng một danh sách các bài báo, trong một danh mục của công cụ tìm
kiếm, hoặc trong phần bookmark của một trình duyệt. Một số tình huống xảy ra
hoàn toàn chẳng liên quan đến một ngữ cảnh nhất định nào. Chẳng hạn những
mục hiện lên trên danh sách khi tìm kiếm trên các trang Google, Yahoo,
Vinaseek có thể liên quan đến một chủ đề bất kỳ, vì thế người sử dụng không dễ

hiểu được ngay các tít nếu không có kiến thức cơ bản về một lĩnh vực nào đó.
4
- Ngay cả khi tít đi liền cùng với bài, khó khăn của việc đọc chữ trên màn
hình khiến người sử dụng khó nắm bắt được vấn đề. Đối với báo in, tít gắn chặt
với nội dung, các bức ảnh, các tiểu mục - cả tờ báo lại nằm trên tay – nên chỉ
cần liếc qua cũng hiểu. Đối với báo điện tử, trên màn hình chỉ nhìn thấy một
lượng thông tin giới hạn, khi đọc lại có cảm giác nhức mắt và không thoải mái.
Vì thế khi lướt qua một danh mục các tin tức, ví dụ trên trang news.com chẳng
hạn, người sử dụng thường chỉ nhìn vào những tít nổi bật nhất và bỏ qua hầu hết
các phần tóm tắt.
Do những khác biệt như vậy, phần tít phải có khả năng đứng độc lập và dễ
hiểu mà không cần nhìn vào toàn bộ phần nội dung. Đương nhiên, người sử
dụng có thể click vào tít đó để đọc cả bài, nhưng nếu tít nào cũng phải qua động
tác này thì quá mất thời giờ.
6. Thủ thuật đặt tít:
- Dùng thủ pháp khác thường: “Kỵ sĩ trên mái nhà”
- Thủ pháp nghịch lý: “Những xác chết biết nói”
- Thủ pháp trích dẫn: trích dẫn lời của các nhân vật phỏng vấn hoặc các
nhân vật có uy tín xuất hiện trong bài viết.
- Thủ pháp chơi chữ: “Thanh Hóa: đầu tư từ đâu?”
- Thủ pháp nói bóng gió: “Vành móng ngựa…”
- Thủ pháp nhân cách hóa: lấy đồ vật hay khái niệm để thay thế con
người, nói về con người.
- Thủ pháp nhại lại: nhại khéo lại tên sách, tên phim, tên bài hát thành ngữ
tục ngữ,…
7. Tiêu chí giật tít:
Một tít phải đảm bảo 4 yêu cầu sau: trung thực, chính xác, hấp dẫn và
trình bày đẹp.
a. Tình trung thực:
Tít phải phản ánh trung thực nội dung và sắc thái của câu chuyện và phải

phù hợp với ảnh hoặc đồ họa kèm bài.
5
Bài viết về vấn đề gì và mào đầu của bài viết như thế nào? Lấy ý tưởng từ
mào đầu (vấn đề chính của câu chuyện) để viết tít nhưng không đơn thuần sao
chép lại mào đầu.
Đây là một câu chuyện vui, buồn, nghiêm túc hay nhẹ nhàng? Câu chuyện
về một cá nhân hay là tin về một chính sách của chính phủ? Đây là tin thời sự
hay một bài? Hãy cố gắng viết tít đúng với sắc thái của câu chuyện và tính chất
của bài viết.
Nếu có ảnh hoặc đồ họa kèm bài, phải đảm bảo rằng tít phản ánh đúng nội
dung ảnh và đồ họa. Điều này đặc biệt đúng trong trường hợp có ảnh kèm bài vì
các kết quả nghiên cứu cho thấy hầu hết độc giả sẽ nhìn ảnh trước tiên khi đọc
trang báo. Sau đó họ đọc tít và rồi mới bắt đầu đọc bài báo.
Nếu bài có tít phụ thì tít phụ phải phù hợp với tít chính và cùng sắc thái
với tít chính, dù nội dung của tít chính và phụ hoàn toàn khác nhau.
b. Chính xác:
Tít phải chính xác. Chính xác ở đây bao hàm cả về nội dung, chính tả, ngữ
pháp… Nếu tít của bài báo sai, độc giả sẽ nghĩ rằng toàn bộ bài báo cũng sai.
Trước hết, phải đảm bảo chắc chắn rằng nội dung của tít là chính xác.
Ngày tháng, số liệu, sự kiện, tên người… phải chính xác tuyệt đối như thông tin
nêu trong bài.
c. Hấp dẫn:
Tít phải thu hút được độc giả, làm họ muốn đọc bài viết, vì vậy hãy dùng
ngôn từ sắc sảo và hấp dẫn.
Lựa chọn từ ngữ cho tít là vấn đề đóng vai trò quyết định trong việc thu
hút độc giả đọc bài viết đó. Vì số lượng từ dành cho tít không nhiều, phải đảm
bảo từng từ đều đáng giá. Khi bạn đọc bài viết, hãy viết ra những từ có thể dùng
cho tít.
Vì chỗ trên trang báo dành cho tít rất hạn chế nên phải tiết kiệm từ. Tránh
dùng hai từ khi có thể dùng một từ. Các nhà báo cũng thường có xu hướng dùng

những từ bóng bảy để gây ấn tượng cho độc giả. Cần tránh dùng từ bóng bảy khi
có thể dùng từ đơn giản mà hiệu quả vẫn vậy. Trên thực tế, hầu hết độc giả là
6
những người bình thường và bận rộn, họ muốn đọc ngôn từ đơn giản, dễ hiểu và
không phải mất thời gian để nghĩ về chúng.
d. Hình thức đẹp:
Tít phải vừa vặn với khoảng trống dành cho tít trên trang báo, không được
nén hoặc dãn chữ. Tít trông phải đẹp mắt và hợp với các tít khác trên trang báo
và các tít phụ.
Cần biết tít của bạn sẽ được dành bao nhiêu chỗ trên trang báo và hãy viết
tít vừa vặn với khoảng trống đó. Đừng co hoặc kéo dãn chữ trên tít cho vừa với
khoảng trống và phải biết rõ chỗ ngắt dòng là ở đâu (đối với đầu đề dài 2, 3
dòng), vì đôi khi ngắt dòng không đúng từ sẽ làm tít rất khó đọc.
8. Những tiêu chí đánh giá một tít hay:
- Sáng sủa, dễ hiểu: dùng từ đơn giản, cụ thể, không viết tắt.
- Ngắn, mạnh, trực tiếp: loại bỏ những chi tiết phụ, rườm rà. Đi thẳng vào
vấn đề chính, dùng từ mạnh, liên quan đến bài, không dùng tính từ, trạng từ,
dùng câu thể chủ động, khẳng định. Có thể bỏ qua động từ. Tránh dùng dấu
chấm than vì nó không thay thế được những từ mạnh.
- Chính xác, trung thực. Không thay thế nội dung bằng hình thức. Không
nói quá.
- Thích hợp, độc đáo: một tít chỉ được dùng cho một bài báo. Tít là riêng
biệt.
- Phù hợp với thể loại: tít phải phù hợp với bài báo, với giọng điệu của nó,
với phong cách, với thể loại báo chí. Dùng trích dẫn đối với thể loại phỏng vấn,
điều mắt thấy tai nghe với thể loại phóng sự hay công thức với xã luận.
9. Một số chỉ dẫn khi viết tít:
Phần lớn người đọc chỉ quan tâm đến những tin bài mà họ cảm thấy có thể
làm cho cuộc sống của họ thêm thú vị. Do đó trạng thái tâm lý của người đọc là
điều mà phóng viên cần lưu ý khi đặt tít:

- Thích cái mới: người đọc luôn dị ứng với một lời kêu gọi quá cũ mặc dù
nó hoàn toàn đúng, một ý kiến cũ không bao giờ có thể tạo ra được một thái độ
mới.
7
- Thích cái lạ: người đọc thường chú ý tới những ý kiến, chi tiết độc đáo,
sâu sắc hơn là những ý kiến chung chung, đúng đắn nhưng vô thưởng vô phạt,
ghét những ngôn ngữ thô sơ, gây nhàm chán.
- Người đọc thích tự phát hiện, ghét bị lên lớp vì vậy nhà báo không nên
áp đặt quan điểm lộ liễu của mình ở ngay trên tít, tránh dùng những từ ngữ như
cần, nên, thiết nghĩ, phải chăng,…
- Thích tư duy lạc quan, hướng lên phía trước.
Vì vậy nhà báo không được tỏ ra cao hơn độc giả: không dùng từ ngữ
chuyên môn, nên nhớ là không phải cái gì mình biết thì độc giả cũng biết, thông
tin nào người đọc thấy khó hiểu là họ bỏ qua ngay.
Nên chọn ra vấn đề chính trong thông điệp: một tít hay là phần cốt yếu
trong thông điệp này. Khi đã viết xong bài báo, cần đặt câu hỏi: mình cần nói
điều gì với độc giả? Trước hay sau khi viết bài? Có những khi chúng ta tìm ra
ngay được tít trước khi viết bài. Nhưng thông thường phải viết xong bài mới đến
công đoạn tìm tít.
Giải thích rõ ràng nội dung của bài báo bằng những ngôn từ gần gũi với
người sử dụng. Tít phải là phần tóm lược cực ngắn của nội dung liên quan.
Tránh dùng các câu sáo rỗng. Nên nhớ độc giả không hề quan tâm tới
trình độ sử dụng ngôn ngữ của phóng viên mà họ quan tâm tới bản thân tin tức.
Tránh chơi chữ, vì nó có thể phản tác dụng, đặc biệt đối với các đầu đề tin
(đối với bài, hoặc một số phóng sự đặc biệt thì có thể chơi chữ). Nhưng nếu
muốn chơi chữ thì phải đảm bảo dùng đúng cách.
Hãy độc đáo khi dùng từ. Có một số từ thường được báo chí sử dụng quá
nhiều trong tít. Nên tránh dùng những từ như vậy thì tít sẽ độc đáo hơn.
Nên tránh dùng các từ viết tắt và nhiều dấu chấm, phẩy trong tít vì trông
rối mắt và khó hiểu.

Dùng động từ chủ động thay vì bị động. Điều này giúp tít ngắn gọn hơn
và mạnh hơn.
Viết đơn giản và đảm bảo rằng tít có nghĩa rõ ràng. Tránh đưa những
thông tin phức tạp và các con số không cần thiết vào tít.
8
Đừng phóng đại sự hấp dẫn để lôi kéo mọi người nhấn chuột nhằm tìm
hiểu nội dung bài viết. Người sử dụng quá ngấy với cái trò đánh lừa này và rất
khó chịu khi mất thời gian chờ download một trang web để rồi nhận ra đó không
phải cái mà họ muốn. Trên báo in, sự tò mò có thể khiến người ta lật trang hoặc
bắt đầu đọc một bài bái. Trên báo điện tử, nó sẽ làm người ta… phát điên.
Trong khi cố gắng diễn tả đầy đủ nội dung, đừng quên là tít càng ngắn thì
càng dễ đọc. Cố dùng những động từ, tính từ có thể giảm bớt giới từ kèm theo.
Nên lưu ý một chi tiết “nhỏ mà không nhỏ” là khi người sử dụng các công
cụ tìm kiếm thì tin tức sẽ xếp theo thứ tự chữ cái A, B, C. Tít tiếng Anh thì có
thể bị mắc sai lầm vớ vẩn và bị tụt xuống cuối bảng vì có mạo từ “the” lên đầu
câu. Tiếng Việt thì không có những từ kiểu này nhưng vẫn nên lưu ý thủ thuật
nhỏ là đổi từ nếu có thể để tin “lên hàng” một chút.
Từ đầu tiên nên là từ quan trọng nhất và mang nhiều thông tin nhất. Nó có
lợi khi xếp “chỗ tốt” vị trí trong danh mục tìm kiếm và khi người sử dụng nhìn
sẽ thấy dễ hơn. Chẳng hạn bắt đầu bằng tên công ty, tên người hay vấn đề được
đề cập trong bài viết.
Chớ đặt mấy tít liền bằng cùng một chữ, vì như thế khó nhận rõ sự khác
biết khi lướt qua một danh mục.
Nhờ đồng nghiệp góp ý kiến và nghiêm túc tiếp thu ý kiến của họ. Nếu họ
thấy rằng tít bài rất hay nhưng chẳng có nghĩa gì thì nhiều khả năng độc giả
cũng cảm thấy như vậy.
Chương II: Khảo sát cách đặt tít trên báo mạng
1. Khảo sát:
Khảo sát 25 tít trên báo mạng điện tử Vietnamnet (từ T2/2008 đến
T5/2009): chỉ ra chất liệu sử dụng để đặt tít, nhận xét hiệu quả và nhược điểm

của các cách sử dụng.
STT TÍT CHẤT LIỆU SỬ NHẬN XÉT
9
DỤNG
1 Cờ bạc, "sex
show" - khi nào
vào khuôn khổ?
(Bùi Dũng –
04/02/2008)
- Sử dụng từ tiếng
anh: sex show
- Sử dụng câu hỏi
nghi vấn.
- sex show là một từ ghép không có
trong từ điển từ ghép tiếng anh. Từ
ghép này ít được sử dụng bởi lẽ show
có nghĩa là màn trình diễn, sự khoe
khoang, phô trương, còn sex hiểu theo
nghĩa danh từ có nghĩa là giới, giống,
quan hệ tình dục. Show thường kết
hợp với các từ như live show, game
show, show room,.. chứ chưa thấy kết
hợp sex show.
- Việc sử dụng từ sex show trong tít
này chưa phù hợp với quy luật từ ghép
tiếng anh, vừa gây phản cảm với người
đọc, cảm giác như tác giả đang học đòi
dùng tiếng anh. Trong bài viết tác giả
cũng không dành không gian để giải
thích sex show có nghĩa là gì. Thông

tin từ bài báo ta có thể hiểu sex show
theo nhiều cách: hoạt động mại dâm,
những buổi biểu diễn khoe cơ thể. Nên
dùng từ thuần Việt thay thế vừa dễ
hiểu vừa phù hợp với từ cờ bạc đã có
trong tít: Cờ bạc, mại dâm - khi nào
vào khuôn khổ?
2 "Vote for
Vietnam" rồi...
suy nghĩ
(Phạm Hoàng
Hải –
16/02/2008)
- Sử dụng từ tiếng
anh: vote for Vietnam
- Dùng dấu chấm lửng
- Vote for Vietnam là một cụm từ tiếng
Anh có nghĩa là bầu chọn cho Việt
Nam.
- Dùng từ tiếng anh trong tít này là khá
hợp lý vì việc bầu chọn Hạ Long là
một trong các kỳ quan thiên nhiên của
10
thế giới được thực hiện trên mạng và
ngôn ngữ là tiếng anh, trong bài viết
tác giả cũng đã giải thích ý nghĩa của
cụm từ này sang tiếng việt.
- Dấu chấm lửng dùng để nhấn mạnh
từ “suy nghĩ”, thu hút độc giả vào từ
này. Độc giả sẽ tò mò tại sao bầu chọn

xong rồi lại phải suy nghĩ, suy nghĩ
vấn đề gì, từ đó sẽ chú ý đọc nội dung
bài báo.
3 DNNN VN
không thể áp
dụng mô hình
chaebol Hàn
Quốc
(Phương Loan –
28/03/2008)
- Sử dụng từ viết tắt
- Sử dụng thuật ngữ
chuyên ngành:
chaebol
- DNNN VN là viết tắt của cụm từ
Doanh nghiệp Nhà nước Việt Nam.
Cụm từ viết tắt này không khó đoán
nghĩa nhưng sử dụng từ viết tắt quá dài
trên tít cũng gây phản cảm cho độc giả.
Trong bài viết tác giả cũng không giải
thích DNNN VN là viết tắt của cụm từ
nào.
- Chaebol là một mô hình tập đoàn
kinh tế của Hàn Quốc. Trong bài viết,
tác giả chỉ đề cập đến mô hình chaebol
mà không giải thích mô hình đó là gì,
kết cấu như thế nào. Vì vậy đọc xong
cả bài báo mà độc giả vẫn chưa hình
dung ra được mô hình chaebol như thế
nào.

- Đọc cả bài báo ta còn nhận thấy tít
chính và tít phụ (tít xen) giống hệt
nhau. Điều bất hợp lý nữa là hai tít này
chỉ cách nhau một câu văn (sapo).
4 WB: VN không - Sử dụng từ viết tắt: - WB là viết tắt của hai từ World Bank
11