PHÂN LOẠI BỆNH THẦN KINH TW ppsx

PHÂN LOẠI BỆNH
THẦN KINH TW
PHÂN LOẠI BỆNH THẦN KINH TW
(Hệ thống phân loại quốc tế)


1- Loạn tâm thần
a. Tâm thần do tổn thương ở não
- Nhiễm khuẩn, nhiễm độc
- Tai nạn (chiến tranh, lao động)
- Rối loạn chuyển hoá, sinh lý: Nội tiết, thai nghén…
b. Loạn trí tuổi già: Tế bào não thoái hoá (bệnh Alzheimer)
c. Tâm thần phân liệt: Thường xảy ra ở tuổi trẻ.
d. Các trạng thái tâm thần không đặc hiệu khác.
Triệu chứng cảm xúc loạn tâm thần:
- Sầu uất trầm cảm (TT trầm cảm)
- Lạc quan hưng cảm (TT hưng cảm)
- Tâm thần hưng- trầm cảm luân phiên
2- Loạn thần kinh
- Rối loạn nhân cách
- Lệch lạc tình dục
- Nghiện rượu quá mức
- Nghiện ma tuý

- Rối loạn thể chất do tâm lý
- Loạn thần kinh đặc biệt: Đái dầm, rối loạn ngủ
- Rối loạn thần kinh tạm thời do hoàn cảnh
3- Tâm thần trì độn (thiểu năng tâm thần)
TÂM THẦN HƯNG CẢM
* TRIỆU CHỨNG ĐIỂN HÌNH
1- Xúc cảm hưng (khoái cảm)
- Khí sắc nâng cao: Mắt long lanh, tươi vui một chiều, nói nhanh
không logic, tự cảm thấy luôn có sức lực dồi dào.
- Lạc quan bao trùm: nhìn mọi sự kiện màu hồng…
2- Hoang tưởng
- Các dạng hoang tưởng: phát minh cải cách, ghen tuông, yêu đương, tố
cáo kiện tụng, xuất thân cao sang, bệnh tật, bị hại…
- Giải thích các sự kiện chủ quan, định kiến, phiến diện
- Bác bỏ mọi giải thích trái hoang tưởng (tranh luận bất tận)
- Không tự nhận bị bệnh tâm thần.
Bảng 2-LTT/dh
3- Các loại ảo giác:
Ảo thị, ảo thanh, ảo khứu, ảo vị, ảo xúc giác, ảo phức hợp
* CHẨN ĐOÁN
Chủ yếu bằng đối thoại, phỏng vấn:
- Với người nhà: Tìm hiểu bệnh sử và tiến triển
- Với người bệnh: Phỏng vấn độc lập để phát hiện, khẳng định.
* QUẢN LÝ
Trong bệnh viện tâm thần.
Hưởng chế độ miễn phí.
* ĐIỀU TRỊ
1- Giải pháp dùng thuốc (hóa trị liệu)
2- Giải pháp tâm lý cư xử
3- Lao động phục hồi

Ghi chú: Không cúng bái cầu lành.
* THUỐC ĐIỀU TRỊ TÂM THẦN HƯNG CẢM
Phân loại: Theo cấu trúc hoá học
1- Dẫn chất phenothiazin
2- Dẫn chất thioxanthen
3- Dẫn chất butyrophenone
4- Dẫn chất benzamid và thuốc cấu trúc khác
5- Lithi carbonat
A. Dẫn chất phenothiazin
Cấu trúc chung:
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
R
2
R
1
N
S



Phân nhóm: Theo cấu trúc nhóm thế R

1

(1). R
1
là mạch thẳng 3 C, amin III ở cuối mạch:
Thuốc: Clopromazin, Triflupromazin
(2). R
1
là dẫn chất piperazin:

Thuốc: Fluphenazin, Perphenazin, Trifluoperazin
Bảng 3-TT hưng/dh
(3). R
1
là dẫn chất piperidin:


Kiểu: (a) : Piperacetazin (b) : Thioridazin,
Mesoridazin
N N
Y X
R N
N
Y
X
N
X
Y
R
2

= -F > -COCH
3
> -S-CH
3
> -CN > -Cl > -H
Đặc điểm tác dụng:
- Khi R
2
= H : Trội về tác dụng kháng histamin
- R
2
 H: Trội về tác dụng liệt thần.
Lý tính chung:
- Hầu hết dùng dạng muối với acid vô cơ, hữu cơ.
- Dạng muối hydroclorid (B. HCl); dễ tan / nước.
Bột màu trắng; dễ biến màu / ánh sáng, không khí; vị đắng nhẹ.
- Kích ứng da và niêm mạc.
Hoá tính:
- Tính khử: Gặp các chất oxy hoá mạnh như H
2
SO
4
, HNO
3
(đặc), bị oxy hoá
nhanh, cho sản phẩm phân huỷ có màu xanh, hồng.
- Tính base: Do chứa nhóm amin III.
+ Dung dịch cho kết tủa với thuốc thử chung alcaloid:
Với dung dịch Iod cho tủa màu nâu.
Với dung dịch acid silicotungstic cho tủa màu trắng v.v

+ Dễ tan trong dung dịch acid vô cơ loãng (tạo muối).
Các phương pháp vật lý định tính:
- Phổ IR hoặc Sắc ký lớp mỏng, so với chất chuẩn.
- Xác định: Nhiệt độ chảy, góc quay cực riêng…
Định lượng: Cấu trúc B. HA
1- Acid-base/ acid acetic khan; HClO
4
0,1 M; đo thế. (phần B)
2- Acid-base / ethanol 96%; NaOH 0,1 M; đo thế. (B. HCl)
3- Phương pháp hóa lý: Phổ UV; HPLC
Tác dụng: Giảm dẫn truyền TKTW.
- Liệt thần: Cải thiện triệu chứng tâm thần hưng cảm.
- An thần, gây ngủ (nhẹ); kháng histamin (nhẹ).
Cấu trúc R
1
liên quan tác dụng:
R
1
= mạch thẳng: trội về an thần
R
1
= dẫn chất piperazin, piperidin: trội hơn về liệt thần.
Bảng 4 -D/c phenothiazin/dh
Tác dụng KMM:
- Phản ứng ngoại tháp, biểu hiện:
+ Run tay kiểu parkinson (liệt rung)
+ Vận động cơ vân tự động (vẹo cổ, máy cơ, làm xấu…)
+ Bồn chồn, đứng ngồi không yên
- Tạo giấc ngủ lơ mơ; Hạ HA, rung tâm thất.
- Khô miệng, bí đái, giảm thị lực (đối kháng cholinergic).

Chỉ định: Tâm thần hưng cảm (điều trị triệu chứng).
Chú ý: Giảm dần liều, theo tiến triển bệnh và mức độ tác dụng phụ.
Chống chỉ định: Parkinson; đang dùng thuốc ức chế TKTW.
Bảo quản: Tránh ánh sáng; tránh tiếp xúc với da và niêm mạc.
Quản lý theo chế độ thuốc hướng thần.
Bảng 3.1. Thuốc d/c phenothiazin chống tâm thần hưng cảm

Đường dùng

Liều dùng (NL)

_R
1
= Mạch thẳng Đường dùng

Liều dùng (NL)

_R
1
= Mạch thẳng
Clopromazine Uống, IM, truyền 25-100 mg/lần
Levomepromazine Uống, tiêm 25-50 mg/24 h
Triflupromazine Uống 60-150 mg/24 h
R
1
= Dẫn chất piperazin
Fluphenazine IM, d. da 2,5-10 mg/24 h
Perphenazine Uống, IM, IV 4 mg/lần
Prochlorperazine Uống 12,5 mg/lần
Thioproperazine Uống 5-40 mg/24 h

Trifluoperazine Uống, IM 2-5 mg/lần
R
1
= Dẫn chất piperidin
Mesoridazine Uống, IM 50 mg/lần
Thioridazine Uống 50-300 mg/24 h
Piperacetazine Không sử dụng cho người

CLOPROMAZIN HYDROCLORID
Biệt dược: Aminazin
Công thức:
C
17
H
19
ClN
2
S .HCl
Ptl: 355,3

Bảng 5-d/c phenothiazin/dh Clopromazin-tiếp
TKH: 2-Cloro 10- (3-dimethylaminopropyl) phenothiazin hydroclorid
Điều chế: Qua các giai đoạn: (xem HD I)
- Chế tạo nhân 2-clorophenothiazin
. HCl
CH
2
CH
2
7

2
1
10
N
S
CH
2
CH
3
CH
3
N
Cl
- Chế tạo mạch thẳng dimethylaminopropyl
- Gắn nhân mạch thẳng; Tạo muối hydroclorid.
Tính chất: Bột màu trắng, vị đắng kèm kích ứng niêm mạc miệng
Bị biến màu khi phơi trần ngoài không khí, ánh sáng
Dễ tan trong nước; khó tan trong nhiều dung môi hữu cơ
Hoá tính, định tính, định lượng: Như nói ở phần chung.
Tác dụng: Liệt thần; gây ngủ và chống dị ứng nhẹ.
Hấp thu tốt ở đường tiêu hoá; khi cần dung dịch tiêm pha sẵn.
Chỉ định: Tâm thần hưng cảm (chủ yếu). Dị ứng, co giật nhẹ (thứ yếu)
NL: Uống: 25-50 mg/lần  2-3 lần/24 h;
Cấp: Tiêm IM 25-50 mg /lần/ 24 h;
Dạng bào chế: Viên 10; 25; 50; 100 và 200 mg;
Siro 10; 25 và 100 mg/5 ml; Ống tiêm 25 mg/ml.
Chú ý : Luôn theo dõi tiến triển bệnh và mức độ tác dụng phụ để điều chỉnh liều
dùng giảm dần, phù hợp cho từng bệnh nhân.
Bảo quản: Tránh ánh sáng. Quản lý theo chế độ thuốc hướng thần.
* Chế phẩm tương tự: Clopromazin embonate

THIORIDAZIN HYDROCLORID
Công thức: (R
1
là d/c piperidin)
C
21
H
26
N
2
S
2
.HCl
Ptl: 407,0



Tên khoa học: 10-[2-(1-methyl 2-piperidinyl)ethyl] 2-methylthio-
-10H-phenothiazin hydroclorid
Tính chất: Bột màu trắng ánh vàng, vị đắng. F  160
o
C.
Bị biến màu khi tiếp xúc với không khí, ánh sáng.
Dễ tan trong nước, ethanol; khó tan trong dung môi hữu cơ.
Định tính: Phản ứng hoá học, phổ IR hoặc SKLM (phần chung).
Bảng 6 -D/c phenothiazin/dh Thioridazin-tiếp
N
S
10
1

2
7
N
. HCl
CH
2
CH
2
H
3
C
SCH
3
Định lượng: Bằng các phương pháp chung.
Tác dụng: Liệt thần.
Chỉ định: Tâm thần hưng cảm.
+ Người lớn, uống: 25-100 mg/lần  2-3 lần/24 h
+ Trẻ em < 12 tuổi, uống tối đa 3 mg/kg/24 h.
Dạng bào chế: Viên bao tan trong ruột 10; 25; 50 và 100 mg.
Chú ý: Theo dõi hiệu quả và tác dụng phụ để điều chỉnh liều dùng.
Tác dụng phụ: Như nói ở phần chung
Bảo quản: Tránh ánh sáng. Quản lý theo chế độ thuốc hướng thần.
LEVOMEPROMAZINE MALEATE
Biệt dược: Levazin; Tisersin
Công thức:
C
19
H
24
N

2
OS .C
4
H
4
O
4

Ptl: 444,5
Tên KH:
N
S
OMe
CH
2
CHCH
2
Me
N(Me)
2
1
2
45
9
10
8
.
HC
HC
COOH

COOH
3-(2-Methoxyphenothiazin-10-yl)-2-methylpropyldimethylamine maleate
Tính chất:
Bột kết tinh màu trắng-vàng nhạt; biến màu/ánh sáng, không khí.
Tan ít trong nước, ethanol.
Tác dụng: Liệt thần, kháng histamin, giảm đau.
Sinh khả dụng uống khoảng 50%. t
1/2
16-78 h.
Chỉ định:
- Loạn tâm thần hỗn hợp: NL, uống 25-50 mg/24 h; chia 2 lần, liều cao hơn
vào buổi tối. TE > 10 tuổi, uống 12,5-25 mg/24 h.
- Đau (sau giảm đau nặng), nôn, buồn nôn: NL, uống 12,5-50 mg/8 h.
Dạng bào chế: Viên 12,5 và 25 mg.
Tác dụng KMM: Tương tự clopromazin hydroclorid.
Levomepromazine hay gây hạ HA thế đứng.
Trẻ em nhạy cảm với hoạt tính hạ HA và an thần.
Bảo quản: Tránh ánh sáng.
* Thuốc tiêm pha từ levomepromazine hydrochloride.
NL, tiêm IM, IV liều như uống.
Truyền dưới da liên tục 25-200 mg/24 h, pha trong NaCl 0,9%.
Tiền mê: Tiêm IM như liều uống.

Bảng 7 – TT hưng/dh
B. Dẫn chất thioxanthen
Cấu trúc chung:

Đặc điểm cấu trúc:
- So với nhân phenothiazin : N đã thay bằng C
- Nhân nối R

1
ở C
9
qua dây   đồng phân cis và trans.
- R
1
: + Mạch 3 C, nhóm amin III ở cuối mạch.
+ Dẫn chất piperazin :

Bảng 3.2. Danh mục thuốc d/c thioxanhen chống TT hưng cảm
9
5
8
7
6
4
3
2
1
10
S
R
1
R
2
. . . .
N N
C
H
2

C
H
Z

Tên chất R
1
R
2
Liều dùng
Cloprothixene =CH-CH
2
CH
2
-N(CH
3
)
2
-Cl 15-50 mg/lần
Thiothixene


-SO
2
-
N(CH
3
)
2

≥ 2 mg/lần
Flupentixol
(decanoate)


-CF
3

3-9 mg/lần

Zuclopenthixol Tương tự
flupentixol
-Cl 20-30 mg/24
h

Hoá tính: Tính base do amin III / nhóm thế R
1

Nhân thioxanthen không bền với tác nhân oxy hoá ( phenothiazin).
CH
2
CH CH
2
CH
3
N N
CH
2CH CH
2
N N

( )
2
CH
2
OH
Định lượng: Áp dụng các phương pháp như với d/c phenothizin.
Chỉ định: Tâm thần hưng cảm.
Tác dụng, tác dụng phụ: Tương tự chất phenothiazin.
Bảo quản: Tránh ánh sáng. Thuốc hướng thần.
CLOPROTHIXEN HYDROCLORID
Công thức:
C
18
H
18
ClNS .HCl
Ptl: 352,3

Bảng 8 -TT hưng/dh
Tên KH: 2-Cloro N,N-dimethylthioxanthen- 
9
- -propylamin hydroclorid
Tính chất: Bột kết tinh màu trắng đục, mùi nhẹ, vị đắng.
Biến màu khi tiếp xúc lâu với không khí, ánh sáng.
Dễ tan / nước; tan / ethanol; khó tan / cloroform, ether…
Định tính:
CH
3
CH
CH

2
CH
2
CH
3
N
Cl
S
10
1
2
7
. HCl
9
+ Phản ứng màu: 20 mg chất thử/2 ml HNO
3
đặc  màu đỏ sáng.
Thêm 5 ml nước; soi dưới đèn UV 365: huỳnh quang xanh lục.
+ Dung dịch cho phản ứng của ion Cl
-
.
+ Phổ IR hoặc SKLM, so với chất chuẩn.
Định lượng: Acid-base/ethanol 96%; NaOH 0,1 M; đo thế.
Tác dụng, chỉ định, tác dụng phụ: Tương tự clopromazin. HCl
Khác clopromazin: Ngoại tháp yếu hơn, ít gây ngủ; kháng histamin thấp.
Liều dùng: NL, uống: 15-50 mg/lần x 3-4 lần/24 h. Tối đa 600 mg/24 h
Trẻ em 6-12 tuổi, uống 1/2 liều người lớn.
Dạng bào chế: Viên 10 và 25 mg.
Bảo quản: Tránh ánh sáng; thuốc hướng thần.
Tự đọc:

1. ZUCLOPENTHIXOL HYDROCLORID
Công thức:
C
22
H
25
ClN
2
OS
S
N N
CH CH
2
CH
2
CH
2
CH
2
OH
Cl
. HCl2
Ptl : 473,9
(Mart. p. 730)

Tên KH: (Z)-2-4-[3-(2-Chlorothioxanthene-9-ylidene)propyl] piperazin-1-
-ylethanol dihydrochloride
Tính chất: Bột màu trắng.
Dễ tan trong nước; khó tan trong dung môi hữu cơ.
Định tính: Hấp thụ UV: 

MAX
230 và 268 nm (ethanol 96%).
Phổ IR hoặc sắc ký, so với chất chuẩn. Phản ứng ion Cl
-
.
Định lượng: Acid-base/ethanol 96%; NaOH 0,1 M; đo thế.
Tác dụng: Thuốc d/c thioxanthen, tác dụng liệt thần ( clopromazin .HCl).
Uống dễ hấp thu; t
1/2
 1 ngày.
Chỉ định: Các dạng tâm thần hưng cảm, kích động, bồn chồn.
Người lớn: uống, tiêm IM liều đầu 20-30 mg base/24 h; chia 2 lần.
Duy trì: 20-50 mg/24 h.
(11,8 mg zuclopenthixol .HCl  10 mg zuclopenthixol base).
Dạng bào chế: Viên 25 mg; thuốc tiêm.
Bảng 9-LTT/dh Zuclopenthixol-tiếp
Tác dụng KMM: Tương tự clopromazin .HCl.
Không dùng thuốc cho bệnh nhân trạng thái lãnh đạm, thờ ơ.
Bảo quản: Tránh ánh sáng.
* Zuclopenthixol tác dụng kéo dài: Ester của zuclopenthixol với acid.
- Zuclopenthixol acetat:
Chất lỏng dầu. Không tan trong nước; tan trong dầu thực vật.
Cách dùng: Tiêm IM sâu 50-150 mg/lần/2-3 ngày.
- Zuclopenthixol decanoat:
Chất lỏng dầu. Không tan trong nước; tan trong dầu thực vật.
Cách dùng: Tiêm IM sâu 100-500 mg/lần/1-4 tuần.
2. Thiothixen .HCl ; Flupentixol decanoate (D/c thioxanthen)
C. Dẫn chất buterophenone
CH
2

CH
2
Z
Y
C
O
* Công thức chung:
Y và Z là các nhóm thế.
So sánh tác dụng với thuốc d/c phenothiazin:
+ Liệt thần: Haloperidol > d/c phenothiazin.
+ Chống nôn: Ưu thế hơn dẫn chất phenothiazin
+ Ngoại tháp thường xuyên hơn;
+ Gây ngủ: nhẹ hơn phenothiazin
Thuốc dùng phổ biến và ổn định: Haloperidol.
Bảng 3.3. Thuốc d/c buterophenone chống TT hưng cảm

Tên thuốc Đường dùng Liều dùng (NL)
Benperidol Uống, tiêm 0,25-1,5 mg/24 h
Droperidol Tiêm IM, IV Chống nôn: 2,5 mg/lần
Haloperidol
Uống, tiêm IM 5-100 mg/24 h
Pipamperone Uống 20-360 mg/24 h
Trifluperidol Đang dùng thử

HALOPERIDOL
Công thức:
C
21
H
23

ClFNO
2
Ptl: 375,9

Tên KH: 4-[4-(p-Clorophenyl) 4-hydroxypiperidino] 4-fluorobuterophenon
Bảng 10-TT hưng/dh Haloperidol-tiếp
Tính chất: Bột kết tinh màu trắng, không mùi; biến màu do ánh sáng.
Khó tan / nước, thêm acid lactic tăng độ tan; khó tan / HCl.
Định tính: Hấp thụ UV: 
MAX
ở 245 nm (0,002%/HCl)
CH
2
CH
2
CH
2
ClC
O
N
F
OH
- Chất thử/ethanol; thêm dinitrobenzen + KOH: Màu tím chuyển đỏ.
- Phổ IR hoặc SKLM, so với haloperidol chuẩn.
Định lượng: Acid-base / acid acetic khan; HClO
4
0,1 M; đo thế.
Chỉ định: Tâm thần hưng.
Đặc điểm: Hiệu lực cao. Cắt hoang tưởng nhanh và nhẹ nhàng.
NL, uống 5-100 mg/lần  2 lần/24 h. TE, uống: 25-50 g/kg/24 h.

Dạng bào chế: Viên 0,5; 1; 1,5; 2;5; 10 và 20 mg; Thuốc tiêm 5 mg/ml.
Bảo quản: Tránh ánh sáng; thuốc hướng thần.
D. Thuốc trị tâm thần hưng cấu trúc khác
Bảng 3.4. Thuốc chống TT hưng cảm khác

Tên chất Công thức Chỉ định Liều dùng
Loxapine
(succinat)
- Tâm thần hưng
(Cơ chế chưa rõ)
Uống: 10 mg
x 2 lần/24 h.
N N
N
O
CH
3
Cl
Tối đa:
250 mg/24 h
Clozapine


- Tâm thần hưng
không đặc hiệu


Uống :25-
200 mg/24 h;
chia nhiều lần

Olanzapine



- Tâm thần hưng.

Uống:
10-20 mg/24 h.
Điều chỉnh
liều thích hợp.
Risperidone
(Bd:
RISPERDAL
)
Uống :
1-3 mg/lần x
2 lần/24 h
.
N N
N
N
CH
3
H
Cl
CH
3
H
.
N N

N
N
S
CH
3
NCH
2
CH
2
H
CH
3
N
N
N
O
O
F