Cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

Đề án kinh tế chính trị
PHẦN 1: MỞ ĐẦU
Cạnh tranh là một trong những qui luật của nền kinh tế thị trường. Khi
thực hiện chuyển đổi nền kinh tế cũ sang nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa Việt Nam phải chấp nhận những qui luật của nền kinh tế thị

.CO

trường trong đó có qui luật cạnh tranh. Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu
to lớn trong quá trình phát triển kinh tế. Nhưng bên cạnh những thành tựu đó
nền kinh tế nước ta đang đối mặt với những khó khăn thách thức to lớn. Một
nước ta cịn yếu kém.

OK
S

trong những khó khăn thách thức đó là khả năng cạnh tranh của nền kinh tế
Đứng trước quá trình hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng (là thành viên
của ASEAN, APEC, sắp trở thành thành viên của WTO, rồi mở cửa hội nhập
AFTA vào năm 2006) thì nước ta cần có một nền kinh tế với sức cạnh tranh
đảm bảo cho quá trình phát triển kinh tế để đạt được mục đích trở thành nước

BO

cơng nghiệp vào năm 2020. Muốn như vậy chúng ta cần phải nâng cao năng
lực cạnh tranh của nền kinh tế với các đối tượng cần tác động là các doanh
nghiệp. Đặc biệt cần phải nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp
nhà nước và tư nhân, phải phát huy các lợi thế cạnh tranh. Chúng ta cần có

KIL
O

một chính sách cạnh tranh đúng đắn.

Với mục tiêu như vậy thật không dễ dàng cho Việt Nam, khi mà nền
kinh tế hiện nay khơng có gì làm đảm bảo, các doanh nghiệp làm ăn khơng
hiệu quả, cịn trì trệ, tình trạng thang nhũng và thất thoát vốn nhà nước tăng
cao. Các doanh nghiệp nhà nước khơng phát huy được vai trị chủ đạo của
mình trong nền kinh tế khi mà nhận được nhiều hỗ trợ từ phía nhà nước,
ngành nghề kinh doanh, chế độ tín dụng,… Trong tay nắm hầu hết các nguồn
lực quan trọng như: 100% mỏ dầu, 80% rừng, 90% lao động được coi trọng,
có phần xem nhẹ ưu điểm của các doanh nghiệp tư nhân. Vừa qua, ngày
13/10/2004, chúng ta đã thành lập được hiệp hội các doanh nghiệp tư nhân
Việt Nam, điều đó cho thấy có sự thay đổi trong nhận thức về vai trò của tư
1


Đề án kinh tế chính trị
nhân, doanh nghiệp tư nhân đang dần nhận được sự quan tâm từ phía nhà
nước và đóng vai trị quan trọng trong chính sách phát triển kinh tế.
Cạnh tranh là một cơ chế vận hành chủ yếu của nền kinh tế thị trường,
nó là động lực thúc đẩy kinh tế phát triển tuy vẫn có những mặt hạn chế
nhưng nó khơng phải là vấn đề quan trọng. Nhiều nước trên thế giới đã vận

.CO

dụng tốt qui luật cạnh tranh vào phát triển kinh tế và đã đạt được nhiều thành
tựu to lớn. Từ khi đổi mới nền kinh tế chúng ta cũng đã áp dụng qui luật này
và một số thành tựu đã đến với chúng ta: Đời sống nhân dân được cải thiện,
xã hội phát triển hơn, kinh tế phát triển ổn định… những lợi ích ấy chưa phải

OK
S

là lớn lao nhưng cũng đã giúp chúng ta định hướng cho chính sách phát triển
kinh tế.

Độc quyền là sự chi phối thị trường của một hay nhiều công ty, hoặc
một tổ chức kinh tế nào đó về một loại sản phẩm trên một đoạn thị trường
nhất định. Nguyên nhân dẫn tới độc quyền thường do cạnh tranh không lành
triển kinh tế.

BO

mạnh đem lại. Độc quyền sẽ làm hạn chế rất nhiều đối với cạnh tranh và phát
Để có một mơi trường cạnh tranh lành mạnh và kiểm sốt độc quyền có
nước ta.

KIL
O

hiệu quả đang là vấn đề quan trọng được đặt ra với thực trạng hiện nay của
Thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở nước ta hiện nay như thế nào? Và
nước ta cần làm gì để duy trì cạnh tranh và kiểm sốt độc quyền? Chúng ta sẽ
tìm hiểu cụ thể ở dưới đây.

2


Đề án kinh tế chính trị
PHẦN 2

CẠNH TRANH TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG Ở VIỆT NAM
I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN

1. Sự cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường là một tất yếu khách

.CO

quan

Thị trường là nơi diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi hàng hoá bao
gồm các yếu tố đầu vào và các yếu tố đầu ra của quá trình sản xuất. Trên thị
trường các nhà sản xuất, người tiêu dùng, những người hoạt động buôn bán

OK
S

kinh doanh, quan hệ với nhau thông qua hoạt động mua bán trao đổi hàng
hoá. Như vậy thực chất thị trường là chỉ các hoạt động kinh tế được phản ánh
thông qua trao đổi, lưu thơng hàng hố và mối quan hệ về kinh tế giữa người
với người.

Hình thức đầu tiên của nền kinh tế thị trường là kinh tế hàng hoá. Kinh
tế h là một kiểu tổ chức kinh tế xã hội mà trong đó sản phẩm sản xuất ra để

BO

trao đổi và buôn bán trên thị trường. Nền kinh tế thị trường là hình thứuc phát
triển cao của nền kinh tế hàng hố, mà ở đó mọi yếu tố đầu vào và đầu ra của
quá trình sản xuất đều được qui định bởi thị trường.

KIL
O

Trong hoạt động sản xuất kinh doanh các doanh nghiệp ln muốn có
được những điều kiện thuận lợi trong quá trình sản xuất như: thuê được lao
động rẻ mà có kĩ thuật, mua được nguyên nhiên vật liệu rẻ, có thị trường các
yếu tố đầu ra tốt. Điều đó dẫn đến sự cạnh tranh giữa các doanh nghiệp dể
chiếm lấy, nắm giữ lấy những điều kiện thuận lợi. Sự cạnh tranh này chỉ kết
thúc khi nó được đánh dấu bởi một bên chiến thắng và một bên thất bại. Tuy
vậy cạnh tranh không bao giờ mất đi trong nền kinh tế thị trường. Cạnh tranh
là sự sống còn của các doanh nghiệp. Muốn tồn tại được buộc các doanh
nghiệp phải nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp mình bằng cách: nâng
cao năng lực sản xuất của doanh nghiệp, giảm chi phí sản xuất để cạnh tranh
về giá cả, cải tiến khoa học kĩ thuật… Điều này sẽ thúc đẩy nền kinh tế phát
3


Đề án kinh tế chính trị
triển, đồng thời cũng làm cho xã hội phát triển nhờ kinh tế phát triển, khoa
học - kĩ thuật phát triển do đòi hỏi phải nâng cao năng suất lao động của
doanh nghiệp, cải tiến khoa học - kĩ thuật.
Trong quá trình cạnh tranh các nguồn lực của xã hội sẽ được chuyển từ
nơi sản xuất kém hiệu quả đến nơi sản xuất có hiệu quả hơn. Tạo ra lợi ích xã

.CO

hội cao hơn, mọi người sẽ sử dụng những sản phẩm tốt hơn. Cạnh tranh đem
lại sự đa dạng của sản phẩm và dịch vụ. Do đó tạo ra nhiều lựa chọn hơn cho
khách hàng, cho người tiêu dùng.

Như vậy cạnh tranh là một đặc trưng cơ bản của nền kinh tế thị trường.

OK
S

Cạnh tranh giúp cho sự phân bổ nguồn lực xã hội có hiệu quả, đem lại ích lợi
lớn hơn cho xã hội. Cạnh tranh có thể được xem như là quá trình tích luỹ về
lượng để từ đó thực hiện các bước nhảu thay đổi về chất. Mỗi bước nhảy thay
đổi về chất là mỗi nấc thang của xã hội, nó làm cho xã hội phát triển di lên,
tốt đẹp hơn. Vậy sự tồn tại của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường là một

BO

tất yếu khách quan.

2. Vai trò của cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường
Cạnh tranh xuất hiện cùng với sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá.
Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh gay gắt giữa những người sản xuất

KIL
O

kinh doanh với nhau để giành giật lấy những điều kiện có lợi về sản xuất và
tiêu thụ hàng hoá, nhằm tối đa hố lợi nhuận của mình. Trong nền kinh tế thị
trường cạnh tranh vừa là môi trường, vừa là động lực cho sự phát triển kinh
tế. Do đó mà cạnh tranh đóng vai trị quan trọng trong nền kinh tế thị trường
thể hiện qua một số chức năng sau:
Thứ 1: Cạnh tranh trong nền kinh tế có 2 loại cạnh tranh: cạnh tranh
trong nội bộ ngành và cạnh tranh giữa các ngành với nhau.
Việc cạnh tranh giữa các doanh nghiệp trong cùng một ngành là sự cạnh

tranh nhằm giành giật lấy những điều kiện có lợi cho sản xuất và tiêu thụ
hàng hoá để thu được lợi nhuận siêu ngạch. Các doanh nghiệp cạnh tranh với
nhau về sản phẩm. Do đó kết quả của sự cạnh tranh này là hình thành nên giá
4


Đề án kinh tế chính trị
trị thị trường của từng loại mặt hàng. Đó là giá trị của hàng hố được tính dựa
vào điều kiện sản xuất trung bình của tồn xã hội. Nếu như doanh nghiệp nào
có điều kiện sản xuất dưới mức trung bình sẽ bị thiệt hại hay bị lỗ vốn. Cịn
những doanh nghiệp có điều kiện sản xuất trên mức trung bình của xã hội sẽ
thu được lợi nhuận thông qua sự chênh lệch về điều kiện sản xuất.

.CO

Ngồi cạnh tranh trong nội bộ ngành cịn có cạnh tranh giữa các ngành
với nhau. Là cạnh tranh giữa các doanh nghiệp sản xuất những mặt hàng khác
nhau. Mục đích của cạnh tranh này là tìm nơi đầu tư có lợi hơn. Các doanh
nghiệp tự do di chuyển TB của mình từ ngành này sang ngành khác. Cạnh

OK
S

tranh này dẫn đến hình thành nên tỉ suất lợi nhuận bình qn, và giá trị hàng
hố chuyển thành giá cả sản xuất.

Việc hình thành nên giá thị trường của hàng hố và tỉ suất lợi nhuận
bình qn là điều quan trọng trong nền kinh tế thị trường. Với giá trị thị
trường của hàng hoá cho biết doanh nghiệp nào làm ăn có lãi hoặc khơng có

BO

hiệu quả. Từ đó sẽ có những thay đổi trong sản xuất để nâng cao năng suất lao
động. Với tỉ suất lợi nhuận bình quân cho biết lợi nhuận của các nhà tư bản sẽ
là như nhau cho dù đầu tư vào những ngành khác nhau với lượng TB như
nhau.

KIL
O

Thứ hai: Cạnh tranh giúp phân bổ lại nguồn lực của xã hội một cách
hiệu quả nhất. Các doanh nghiệp sản xuất cùng một loại hay một số loại hàng
hoá cạnh tranh nhau về giá bán, hình thức sản phẩm, chất lượng sản phẩm
trong quá trình cạnh tranh đó doanh nghiệp nào có điều kiện sản xuất tốt, có
năng suất lao động cao hơn thì doanh nghiệp đó sẽ có lãi. Điều đó giúp cho
việc sử dụng các nguồn nguyên vật liệu của xã hội có hiệu quả hơn, đem lại
lợi ích cho xã hội cao hơn. Nếu cứ để cho các doanh nghiệp kém hiệu quả sử
dụng các loại nguồn lực thì sẽ lãng phí nguồn lực xã hội trong khi hiệu quả xã
hội đem lại khơng cao, chi phí cho sản xuất tăng cao, giá trị hàng hố tăng lên
khơng cần thiết.

5


Đề án kinh tế chính trị
Thứ ba: Cạnh tranh điều tiết cung, cầu hàng hố trên thị trường, kích
thích thúc đẩy việc ứng dụng khoa học công nghệ tiên tiến vào sản xuất và
tăng vốn đầu tư vào sản xuất trên thị trường, khi cung một hàng nào đó lớn
hơn cầu hàng hố thì làm cho giá cả của hàng hoá giảm xuống, làm cho lợi
nhuận thu được của các doanh nghiệp sẽ giảm xuống. Nếu như giá cả giảm

.CO

xuống dưới mức hoặc bằng chi phí sản xuất thì doanh nghiệp đó làm ăn
khơng có hiệu quả và bị phá sản. Chỉ có những doanh nghiệp nào có chi phí
sản xuất giá cả thanh tốn của hàng hố thì doanh nghiệp đó mới thu được.
Điều đó buộc các doanh nghiệp muốn tồn tại được thì phải giảm chi phí sản

OK
S

xuất hàng hoá, nâng cao năng suất lao động bằng cách tích cực ứng dụng đưa
khoa học cơng nghệ tiên tiến vào trong quá trình sản xuất.
Ngược lại khi cung một loại hàng hố nào đó nhỏ hơn cầu hàng hố của
thị trường điều đó dẫn đến sự khan hiếm về hàng hoá điều này dẫn tới giá cả
của hàng hoá tăng cao dẫn đến lợi nhuận của các doanh nghiệp tăng lên, điều

BO

này kích thích các doanh nghiệp sẽ nâng cao năng suất lao động bằng cách
ứng dụng khoa học - công nghệ tiên tiến hoặc mở rộng qui mô sản xuất để có
được lượng hàng hố tung ra thị trường. Điều này làm tăng thêm vốn đầu tư
cho sản xuất, kinh doanh, nâng cao năng lực sản xuất của toàn xã hội. Điều

KIL
O

này quan trọng là động lực này hồn tồn tự nhiên khơng theo và khơng cần
bất kỳ một mệnh lệnh hành chính nào của cơ quan quản lý nhà nước.
Thứ tư: Cạnh tranh trong nền kinh tế thị trường khơng chỉ có cạnh tranh

giữa các doanh nghiệp sản xuất với nhau mà cịn có sự cạnh tranh giữa những
người lao động với nhau, để có được một nơi làm việc tốt, cơng việc phù hợp.
Điều đó khiến cho mọi người trong xã hội luôn luôn phải nâng cao trình độ
tay nghề của mình. Với ý nghĩa đó cạnh tranh làm cho con người ta hoàn
thiện hơn, cạnh tranh đóng góp một phần trong việc hình thành nên con người
mới trong xã hội mới thông minh, năng động và sáng tạo.
Cạnh tranh giữa các doanh nghiệp với nhau tất yếu sẽ dẫn đến có kẻ
thắng và người thua. Kẻ mạnh càng ngày càng mạnh lên nhờ làm ăn hiệu quả.
6


Đề án kinh tế chính trị
Kẻ yếu thì bị phá sản. Sự phá sản của các doanh nghiệp khơng hồn tồn
mang ý nghĩa tiêu cực. Bởi vì có như vậy thì các nguồn lực của xã hội mới
được chuyển sang cho những nơi làm ăn hiệu quả. Việc duy trì các doanh
nghiệp kém hiệu quả sẽ dẫn đến sự lãng phí các nguồn lực xã hội. Do đó
muốn có hiệu quả sản xuất của xã hội cao buộc chúng ta phải chấp nhận sự

.CO

phá sản của những doanh nghiệp yếu kém. Sự phá sản này không phải là sự
huỷ diệt hồn tồn mà đó là sự huỷ diệt sáng tạo.

3. Những điều kiện tạo nên cạnh tranh và chống độc quyền trong
kinh doanh

OK
S

Các doanh nghiệp sản xuất hàng hố ln muốn tự mình quyết định đến

việc sản xuất và tiêu thụ hàng hố - dịch vụ của mình. Nhưng cạnh tranh trên
thị trường đã không cho phép họ làm như vậy. Do đó các doanh nghiệp ln
muốn xố bỏ cạnh tranh và độc quyền đã ra đời để đáp ứng yêu cầu của họ.
Độc quyền trong kinh doanh là việc một hay nhiều tập đoàn kinh tế với những

BO

điều kiện kinh tế chính trị, xã hội nhất định khống chế thị trường sản xuất và
tiêu thụ sản phẩm hàng hoá dịch vụ. Độc quyền thường dẫn đến xu hướng cửa
quyền, bạo lực và trong một số trường hợp nó cản trở sự phát triển của khoa
học kĩ thuật, làm chậm thâm chí lãng phí các nguồn lực xã hội. Bởi lẽ với thế

KIL
O

độc quyền các doanh nghiệp sản xuất không cần quan tâm đến việc cải tiến
máy móc kĩ thuật, khơng cần tìm cách nâng cao năng suất lao động mà vẫn
thu được lợi nhuận cao nhờ vào độc quyền mua và độc quyền bán. Độc quyền
là sự thống trị tuyệt đối trong lưu thông và sản xuất nên dễ nảy sinh giá cả độc
quyền, giá cả lũng đoạn cao,... Do vậy, sự phục vụ của người tiêu dùng nói
riêng và cho xã hội nói chung là kém hiệu quả hơn so với cạnh tranh tự do.
Trong nhiều trường hợp độc quyền áp đặt sự tiêu dùng làm cho xã hội. Chính
do cung cách ấy mà độc quyền thường làm cho xã hội ln ln ở tình trạng
khan hiếm hàng hố, sản xuất khơng đáp ứng được nhu cầu ảnh hưởng đến
nhịp độ tăng trưởng kinh tế.

7


Đề án kinh tế chính trị

Độc quyền hình thành biểu hiện sự thất bại của thị trường. Để có sự
cạnh tranh hoàn hảo, nhiều quốc gia đã coi chống độc quyền và tạo nên cạnh
tranh hoàn hảo là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu của nhà nước. Để tạo nên
cạnh tranh lành mạnh và chống độc quyền trong kinh doanh thì cần phải có

.CO

những điều kiện nhất định.
a) Điều kiện về các yếu tố pháp lý - thể chế đối với hoạt động kinh
doanh

Để có sự cạnh tranh trong nền kinh tế thì cần phải hoạt động sản xuất
kinh doanh. Ngày nay trong quá trình hội nhập ngày càng cao thì các thể chế

OK
S

pháp lý khơng chỉ do nhà nước ban hành mà nó cịn được ban hành bởi các tổ
chức quốc tế hoặc do một khu vực kinh tế gồm nhiều quốc gia ban hành. Yếu
tố pháp lý thể chế nhân tố quan trọng trong hình thành nên mơi trường kinh
doanh - là đất sống của hoạt động sản xuất kinh doanh. Mõi yếu tố pháp lí thể chế đều tác động vào một lĩnh vực nhất định trong hoạt động sản xuất

BO

kinh doanh, nó được dùng để điều chỉnh các hành vi hoạt động sản xuất và
tiêu thụ sản phẩm. Các chủ thể kinh tế muốn tham gia vào hoạt động sản xuất
kinh doanh trong lĩnh vực nào đều phải dựa vào các thể chế - pháp lí đã được
ban hành đối với lĩnh vực nào đó để tham gia hoạt động kinh tế. Như vậy sẽ

KIL

O

hình thành nên một môi trường kinh doanh ổn định khoa học. Mặc dù chỉ có
định hướng trong một lĩnh vực nhất định, song trong một nền kinh tế thống
nhất để tạo nên sự hoạt động đồng bộ cho guồng máy kinh tế thì các yếu tố
thể chế - pháp lí này đều phải đảm bảo các điều kiện sau:
Thứ nhất: Đảm bảo sự đồng bộ trong toàn bộ hệ thống thuộc mọi lĩnh
vực hoạt động sản xuất kinh doanh trong nền kinh tế quốc dân. Như vậy mọi
lĩnh vực của hoạt động sản xuất kinh doanh đều được điều chỉnh bởi các thể
chế - pháp lí, đièu này sẽ tạo nên tính hài hồ trong nền kinh tế. Nếu như
khơng đảm bảo được sự đồng bộ thì trong nền kinh tế sẽ có những lĩnh vực
khơng bị tác động của các thể chế pháp lí, việc hoạt động trong các lĩnh vực
này sẽ dễ dàng, tự do hơn so với các linh vực có các yếu tố pháp lí - thể chế
8


Đề án kinh tế chính trị
tác động, bởi vì nó khơng chịu ảnh hưởng, khơng chịu bất kì tác động nào từ
Nhà nước. Các nhà sản xuất kinh doanh sẽ từ đó sản xuất tiêu thụ sản phẩm
theo ý muốn của mình. Điều này sẽ tạo nên sự lộn xộn trong nền kinh tế bởi
vì mục đích sản xuất của mỗi người là khác nhau, do đó sẽ dẫn đến mâu thuẫn
giữa các nhà sản xuất với nhau, tạo điều kiện cho độc quyền hình thành để

.CO

tránh sự cạnh tranh.

Thứ hai: Các thể chế - pháp lí do Nhà nước ban hành phải phù hợp với
tình hình thực tế. Để có hiệu quả cao trong việc điều chỉnh hoạt động sản xuất
kinh doanh. Ngoài ra các qui định này phải rõ ràng, dễ hiểu, tránh việc hiểu

OK
S

theo nhiều nghĩa hướng khác nhau, điều đó sẽ dẫn đến những hậu quả trầm
trọng. Việc ban hành các thể chế - pháp lí này sát với thực tế, khơng rõ ràng
thì khơng những thực hiện được mục đích mà cịn gây thêm ra những hoạt
động sai lệch, làm đảo lộn trật tự.

Thứ 3: Hiệu lực pháp luật của các qui định pháp lí - thể chế phải thống

BO

nhất trong việc điều chỉnh các hành vi kinh tế, khơng được có sự phân biệt đối
xử khi thực hiện các qui định. Việc này sẽ tạo nên tính cơng bằng trong hoạt
động sản xuất kinh doanh, nâng cao hiệu lực của các qui định.
b) Điều kiện trong chỉ đạo, điều hành nền kinh tế quốc dân

KIL
O

Các tổ chức quốc tế, các hiệp hội cũng như nhà nước khi ra các qui định
pháp lí - thể chế đều phải dựa vào điều kiện và tình hình thực tế, điều này đảm
bảo tính sát thực của các qui định. Nhà nước dựa vào các qui định để điều
hành quản lý nền kinh tế trong mọi hoạt động sản xuất kinh doanh. Vai trò
của quản lý, chỉ đạo giám sát thực hiện các qui định pháp lí là hết sức quan
trọng, nó đảm bảo cho việc các qui định pháp lí - thể chế được thực hiện. Do
vai trị hết sức quan trọng đó mà việc quản lý kinh tế của nhà nước đòi hỏi bộ
máy quản lý nhà nước phải có đủ trình độ chun mơn, năng lực trong quản
lý kinh tế. Trong nền kinh tế thị trường với môi trường cạnh tranh gay gắt.

Việc các công ty hoặc các tổ chức độc quyền hình thành là điều dễ dàng. Do
vậy để chống độc quyền và tạo nên sự cạnh tranh thì với bộ máy quản lý kinh
9


Đề án kinh tế chính trị
tế non kém thì nhà nước sẽ khơng thể quản lí được nền kinh tế, các bản qui
định không thể đưa vào áp dụng trong thực tế, hoặc nếu có đưa vào áp dụng
được thì khó lịng mà giám sát, chỉ đạo việc thực hiện. Điều này sẽ gây ra việc
làm thất thốt, lãng phí tài sản quốc gia, tình hình kinh doanh bất ổn định, tạo
điều kiện cho các tổ chức độc quyền hình thành. Thực tế ở Việt Nam cho

.CO

thấy: trong xây dựng cơ bản việc đầu tư dàn trải khơng có trọng điểm gây
lãng phí vốn đầu tư. Trong các dự án, cơng trình xây dựng việc thất thốt vốn
là rất lớn do việc câu kết thông đồng, ăn dơ với nhau giữa các chủ đầu tư và
xây dựng. Tất cả các điều trên phần lớn là do bộ máy quản lý còn non kém.

OK
S

Chưa đưa ra được những qui định pháp lí - thể chế để điều chỉnh các hoạt
động kinh tế. Việc các nhà kinh doanh xuất nhập khẩu thuốc đầu cơ, thông
đồng với nhau tạo ra sự khan hiếm giả tạo để đẩy giá thuốc lên cao. Điều này
cũng tương tự đối với thị trường bất động sản.

Ngày nay quá trình hội nhập kinh tế đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới

BO

nên việc nâng cao năng lực quản lý kinh tế là điều kiện hết sức quan trọng để
tạo nên cạnh tranh và chống độc quyền.
c) Điều kiện về trình độ văn hố, đạo đức xã hội của nhân dân và các
chủ thể kinh doanh

KIL
O

Các chủ thể kinh tế là đối tượng tác động của các văn bản pháp lí - thể
chế. Nhà nước ban hành và giám sát, chỉ đạo các chủ thể kinh tế thi hanh các
qui định của văn bản pháp lí - thể chế. Để các qui định được thực hiện tốt thì
ngồi vai trị quản lí tốt của Nhà nước cịn có hành vi thực hiện của các chủ
kinh doanh và nhân dân. Ý thức thực hiện các qui định văn bản của các chủ
thể khi tham gia hoạt động kinh tế là điều kiện đủ để tạo nên cạnh tranh và
chống độc quyền trong kinh doanh. Năng lực của các cơ quan quản lí là có
hạn cho nên trong q trình quản lý khơng thể khong mắc những sai lầm,
thiếu sót. Khi đó sẽ là điều kiện tốt cho những tình trạng cạnh tranh khơng
lành mạnh, độc quyền lợi dụng sai sót của cơ quan quản lý để hoạt động.
Trong những tình huống như vậy để tạo nên cạnh tranh lành mạnh và chống
10


Đề án kinh tế chính trị
độc quyền rất cần có tinh thần, ý thức của các chủ thể kinh doanh cũng như
của nhân dân. Tinh thần trách nhiệm, ý thức tốt của các chủ thể kinh doanh
góp phần nâng cao hiệu quả quản lý của các cơ quan quản lý.
II. THỰC TRẠNG CẠNH TRANH VÀ CHỐNG ĐỘC QUYỀN Ở VIỆT NAM

1. Sự chuyển biến về nhân thức đối với cạnh tranh

.CO

Sau chiến tranh đất nước thống nhất, cả nước hăng hái bắt tay vào công
cuộc xây dựng, kiến tạo đất nước đưa đất nước tiến thẳng lên CNXH. Trong
khi đó trong tay chỉ có mơ hình kinh tế sau chiến tranh để lại - nền kinh tế tập
trung bao cấp của cải xã hội bị tàn phá nặng nề sau chiến tranh. Việc áp dụng

OK
S

mơ hình kinh tế này trong chiến tranh đã đem lại hiệu quả cao, và được coi
như mơ hình ưu việt. Nhưng trong thời bình, nó đã khơng cịn phù hợp và
Việt Nam đã phải trả giá cho việc áp dụng nền kinh tế này đó là: nền kinh tế
suy thoái trầm trọng chi vượt thu, lạm phát cao, đồng tiền mất giá, phương
tiện kĩ thuật ngày càng lạc hậu, chậm được đổi mới, năng lực sản xuất trong
nước kém. Trong nền kinh tế cũ - nền kinh tế tập trung bao cấp thì mọi hoạt

BO

động kinh tế của xã hội đều do Nhà nước đảm nhiệm, nhà nước bao tiêu hết
quá trình sản xuất của các doanh nghiệp kể cả việc tiêu thụ sản phẩm do đó
mà nó gây ra sức ì đối với các doanh nghiệp được nhà nước bao cấp. Các

KIL
O

doanh nghiệp cứ ung dung thực hiện theo kế hoạch của nhà nước để sản xuất,
không cần quan tâm đến việc phải cạnh tranh với ai. Các doanh nghiệp sản
xuất kinh doanh dường như chỉ biết đến khái niệm cạnh tranh trên lí thuyết

chứ chưa được thấy thực tế cạnh tranh là như thế nào. Điều đó gây ra lãng phí
nguồn lực xã hội, cạnh tranh không được coi trọng.
Yêu cầu phát triển xây dựng đất nước buộc chúng ta phải chuyển đổi
nền kinh tế và nền kinh tế thị trường đã được áp dụng nhưng nó chịu sự quản
lý của Nhà nước. Đó là nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Nền kinh tế
thị trường với qui luật cạnh tranh đã khơng cịn chỗ cho sự ỉ lại, trơng chờ vào
trợ cấp, nó buộc các chủ thể kinh tế phải ln ln hoạt động để tìm lấy vị trí
tồn tại trong nền kinh tế. Do tính chất khắc nghiệt của cạnh tranh nên việc yêu
11


Đề án kinh tế chính trị
cầu nhận thức về cạnh tranh một cách đúng đắn là điều cần thiết. Cùng với
quá trình đổi mới, cạnh tranh theo pháp luật đã dần dần được chấp nhận ở
nước ta như một động lực đảm bảo hiệu quả, tiến bộ xã hội, nhưng chịu sự
điều tiết của nhà nước. Đảng và Nhà nước ta đã ban hành một số văn bản
pháp lí điều chỉnh hành vi có liên quan đến cạnh tranh trên thị trường như:

.CO

- Luật đầu tư nước ngoài tại Việt Nam năm 1987 và sửa đổi vào các
năm 1990, 2000.

Cạnh tranh trên thị trường có 4 cấp độ: cạnh tranh về hình thức sản
cạnh tranh về ngân sách.

OK
S

phẩm, cạnh tranh về loại sản phẩm, những loại sản phẩm có thể thay thế và

Cạnh tranh về hình thức sản phẩm là cấp độ thấp nhất của cạnh tranh.
Hình thức này chủ yếu tập trung vào sản phẩm hiện tại của các doanh nghiệp
mà khơng tập trung vào cái có thể xảy ra trong tương lai. Các doanh nghiệp
cạnh tranh với nhau về nhãn hiệu nằm trong cùng một chủng loại sản phẩm và

BO

sẽ thoả mãn nhu cầu của cùng một đoạn thị trường. Loại hình cạnh tranh này
dựa trên thị hiếu của khách hàng. Ví dụ như các doanh nghiệp sản xuất dầu ăn
như: Tường An, Bình An, Neptune… họ đều sản xuất và tiêu thụ dầu ăn trên
thị trường Việt Nam do đó để cạnh tranh giữa các doanh nghiệp này là điều

KIL
O

tất nhiên. Họ đều cố gắng đưa ra những loại sản phẩm tốt, mẫu mã đẹp đáp
ứng được thị hiếu của khách hàng để chiếm lĩnh thị trường.
Cấp độ thứ 2 của cạnh tranh là cạnh tranh về loại sản phẩm. Loại hình
này dựa trên những sản phẩm và dịch vụ với những đặc điểm tương tự được
xác định như là đặc tính chứ khơng phải giá trị cao hay thấp. ví dụ như hãng
sản xuất điện thoại di động liên tục cải tiến mẫu mã cũng như đặc tính, chức
năng, cơng dụng để có thể đưa ra những sản phẩm có tính năng sử dụng cao,
kết hợp nhiều chức năng: xem ti vi, nghe nhạc, đọc sách… Loại hình cạnh
tranh này rộng hơn so với cạnh tranh về hình thức sản phẩm. Nhưng cạnh
tranh về loại sản phẩm hay hình thức sản phẩm vẫn thuộc quan điểm ngắn
hạn.
12


Đề án kinh tế chính trị

Cấp độ thứ ba của cạnh tranh là tập trung vào những sản phẩm có thể
thay thế, loại hình này tập trung dài hạn hơn. VD: cửa hàng bán đồ ăn sẵn
cạnh tranh với các cửa hàng bán đồ tươi sống.
Cấp độ cạnh tranh chung hơn theo Kotler là cạnh tranh về ngân sách.
Đây là quan điểm rộng nhất về cạnh tranh vì nó cho rằng tất cả các sản phẩm

.CO

hay dịch vụ cạnh tranh với nhau đều nhằm vào túi tiền của người tiêu dùng.
Loại cạnh tranh này bao gồm một lượng lớn các nhà cạnh tranh nên gây khó
khăn cho việc thực hiện về mặt chiến lược của các doanh nghiệp. Khách hàng
với một số tiền nhất định họ có thể tự do lựa chọn sản phẩm tiêu dùng họ có

OK
S

thể mua sắm những hàng hố lâu bền hoặc có thể mua sắm chi tiêu cho kì
nghỉ hoặc họ có thể dùng cho việc chăm sóc sức khoẻ v.v..
Trong kinh doanh tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể mà các doanh
nghiệp lựa chọn cấp độ cạnh tranh cho phù hợp với tình hình thực tế và chính
sách cạnh tranh của cơng ty.

BO

- Xố bỏ cơ chế hai giá và các hình thức bao cấp. Ban hành pháp lệnh
hợp đồng kinh tế năm 1988.

- Ban hành luật công ty và luật doanh nghiệp tư nhân; pháp lệnh về chất
lượng hàng hoá năm 1990.

KIL
O

- Năm 1992 ra đời hiến pháp mới cho phép cá nhận được thực hiện
quyền sở hữu tài sản do thu nhập tạo ra.
- Ban hành luật phá sản 1993
- Ban hành bộ luật dân sự 1995
- Năm 1996 qui định chế độ bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp trong bộ
luật dân cự.

- Ban hành luật thương mại 1997
- Ban hành thuế giá trị gia tăng và huỷ bỏ việc cấp giấy phép xuất nhập
khẩu năm 1998.
- Ban hành luật doanh nghiệp năm 1999.

13


Đề án kinh tế chính trị
Để thúc đẩy kinh tế phát triển và giải quyết công ăn việc làm, Nhà nước
đã từng bước nới lỏng cạnh tranh. Tuy nhiên, cho đến nay các mục tiêu phát
triển ổn định và việc làm được đặt lên trên mục tiêu hiệu quả.
Nhà nước tôn trọng các qui luật khách quan của nền kinh tế thị trường,
trong đó có qui luật cạnh tranh và hạn chế bớt tiêu cực của thị trường. Trong

.CO

kinh tế thị trường cạnh tranh tự do bao gồm tự do hành nghề theo pháp luật,
tự do quyết định của người kinh doanh và tự do lựa chọn của người tiêu dùng.
Cạnh tranh trên thị trường tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau. Cạnh tranh

về thị trường phân phối, cạnh tranh về khách hàng, cạnh tranh về nhân công,

OK
S

cạnh tranh về nguyên vật liệu, cạnh tranh về công cụ marketing… Cạnh tranh
xảy ra giữa các doanh nghiệp trong cùng một ngành hoặc giữa các ngành với
nhau. Mỗi cấp độ khác nhau thì có hình thức cạnh tranh khác nhau. Các
doanh nghiệp khi tham gia kinh doanh cần phải có nhận thức đúng về cạnh
tranhvà các cấp độ của cạnh tranh để từ đó đề ra các chính sách cho sự phát

BO

triển của mình. Dưới đây là một số cấp độ cạnh tranh của thị trường.
2. Thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam
Hiện nay việc nhận thức về cạnh tranh và độc quyền kinh doanh ở nước
ta chưa nhất quán, chưa nhận thấy vai trò quan trọng của nhà nước trong nền

KIL
O

kinh tế, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước nên chưa có quan điểm dứt khoát
về ủng hộ cạnh tranh lành mạnh và chống độc quyền trong kinh doanh. Nhà
nước chưa có những qui định cụ thể, những cơ quan chuyên trách theo dõi
giám sát các hành vi liên quan đến cạnh tranh và độc quyền. Bên cạnh đó tư
tưởng chưa coi trọng khu vực kinh tế tư nhân và việc thành lập hàng loạt các
tổng công ty 90, 91 cũng ảnh hưởng không tốt đến môi trường cạnh tranh. Do
những tồn tại đấy mà thực trạng cạnh tranh và độc quyền ở Việt Nam cịn
nhiều bất cập. Thể hiện:

a) Tình trạng cạnh tranh bất bình đẳng
Cạnh tranh bất bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc sở hữu của nhfa
nước với các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác, giữa các doanh
14


Đề án kinh tế chính trị
nghiệp trong nước với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngồi. Các doanh
nghiệp nhà nước được hưởng nhiều ưu đãi từ phía nhà nước như: các ưu đãi
về vốn đầu tư, thuế, vị trí địa lý, thị trường tiêu thụ,… Ngồi ra các doanh
nghiệp này còn tập trung trong tay một lượng lớn các ngành nghề quan trọng:
điện, nước, than, dầu lửa, bưu chính viễn thơng, giao thơng vận tải…, các

.CO

doanh nghiệp tư nhân khơng được coi trọng. Các doanh nghiệp nước ngồi
hoạt động theo một qui chế riêng, không được ưu đãi từ nhà nước. Điều này
gây thiệt hại lớn về kinh tế, bởi về một số doanh nghiệp nhà nước làm ăn hiệu
quả, chây ì, trơng chờ vào nhà nước gây ra lãng phí nguồn lực xã hội, trong

OK
S

khi các cơng ty tư nhân hoạt động năng nổ và hiệu quả hơn. Ngồi ra do
những qui định khơng hợp lí trong hoạt động của các doanh nghiệp nước
ngoài gây nên sự e ngại về đầu tư vào nước ta của các cơng ty nước ngồi sự
e ngại về đầu tư vào nước ta của các cơng ty nước ngồi.
b) Hành vi cạnh tranh của các doanh nghiệp

BO

Các doanh nghiệp sản xuất kinh doanh ln muốn tối đa hố lợi nhuận
của mình mà khơng vấp phải những khó khăn cản trở nào. Do đó mà gây nên
những hành vi hạn chế cạnh tranh từ các doanh nghiệp. Cụ thể:
- Một số doanh nghiệp thông đồng câu kết với nhau nhằm tăng sức cạnh

KIL
O

tranh của các doanh nghiệp trong hội, để từ đó mà loại bỏ các doanh nghiệp
khác bằng cách ngăn cản không cho các doanh nghiệp khác tham gia hoạt
động kinh doanh, hạn chế việc mở rộng hoạt động, tẩy chay không cung cấp
sản phẩm hoặc dịch vụ, chèn ép các doanh nghiệp phải tham gia vào hiệp hội
hoặc cho phá sản.

Các doanh nghiệp thoả thuận với nhau để phân chia địa bàn hoạt động,
thị trường tiêu thụ hàng hoá làm cho sự lưu thơng hàng hố trên thị trường bị
gián đoạn, thị trường trong nước bị chia cắt. Sự câu kết giữa các doanh nghiệp
dẫn tới việc độc quyền chi phối một số mặt hàng trong một thời gian nhất
định làm cho giá cả một số mặt hàng tăng cao. Ví dụ như thuốc tân dược vừa

15


Đề án kinh tế chính trị
qua ở nước ta giá đắt gấp 3 lần so với mặt hàng cùng loại ở nước ngoài, làm
thiệt hại cho người tiêu dùng, triệt tiêu động lực cạnh tranh.
- Hành vi lạm dụng ưu thế của doanh nghiệp để chi phối thị trường.
Hành vi này xuất phát từ một số tổng công ty đọc quyền hoặc các cơng ty lớn
có khả năng chi phối thị trường. Các công ty này dựa vào thế mạnh của mình

.CO

mà sử dụng các biện pháp cạnh tranh khơng lành mạnh để loại trừ đối thủ
cạnh tranh, thao túng thị trường. Với sức mạnh độc quyền các công ty áp đặt
giá cả độc quyền, độc quyền mua thì mua với giá thấp, độc quyền bán thì bán
với giá cao để thu lợi nhuận siêu ngạch, hoặc để loại trừ đối thủ cạnh tranh họ

OK
S

có thể hạ giá bán xuống thấp hơn so với chi phí sản xuất.

Sự lạm dụng ưu thế của doanh nghiệp dẫn đến việc áp dụng các điều
kiện trong sản xuất kinh doanh đối với các doanh nghiệp yếu hơn, chi phối
các doanh nghiệp này. Hơn nữa việc lạm dụng này còn hạn chế khả năng lựa
chọn của người tiêu dùng, khả năng kinh doanh của các doanh nghiệp thành

BO

viên tham gia kinh doanh trong các lĩnh vực khác. Nó có thể dẫn đến việc áp
đặt giá cả sản phẩm, loại sản phẩm…

- Sáp nhập, hợp nhất, mua lại doanh nghiệp
Việc thành lập các tổng công ty hoặc liên doanh là việc sáp nhập các

KIL
O

công ty thành viên lại với nhau, việc này diễn ra theo quyết định của nhà

nước. Các công ty sáp nhập hay liên doanh với nhau làm tăng mức độ tích tụ
hay tập trung của thị trường. Các công ty liên doanh sáp nhập hay hợp nhất
với nhau đều làm cho thị trường tập trung hơn, giảm bớt đối thủ cạnh tranh
tăng khả năng chi phối độc quyền thị trường của các tổng công ty hay các liên
doanh, làm triệt tiêu cạnh tranh trong kinh doanh.
- Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh
Hiện nay nước ta chưa có khung pháp lí hoàn chỉnh cho cạnh tranh nên
việc xác định, xử phạt các hành vi cạnh tranh khơng lành mạnh là khó khăn.
Điều đó tạo điều kiện cho các hành vi cạnh tranh không lành mạnh ngày càng
phát triển mạnh. Một số hành vi cạnh tranh khong lành mạnh như:
16


Đề án kinh tế chính trị
Nạn hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng được tung ra thị trường.
Việc hàng giả, hàng nhái bán trên thị trường sẽ gây thiệt hại cho người tiêu
dùng, làm giảm uy tín của các cơng ty làm ăn chân chính có sản phẩm bị làm
nhái.
Các hình thức quảng cáo gian dối, thổi phồng ưu điểm của hàng hố

.CO

mình làm giảm ưu điểm của các hàng hoá khác cùng loại, rồi đưa ra những
mức giá cao hơn so với mức giá thực tế của sản phẩm. Điều này cũng gây
thiệt hại cho người tiêu dùng và những doanh nghiệp sản xuất chân chính.
Các hành vi thông đồng với cơ quan quản lý nhà nước để cản trở hoạt

OK
S

động của các đối thủ trong các ký kết hợp đồng , hối lộ các giao dịch kinh tế,
lôi kéo lao động lành nghề, những chuyên gia giỏi của các doanh nghiệp Nhà
nước một cách khơng chính đáng còn phổ biến trong nền kinh tế.

BO

c. Độc quyền của một số tổng công ty.

Việc thành lập các tổng công ty 90 - 91 được coi là có ý nghĩa quan
trọng đối với nền kinh tế trong phạm vi cả nước hoặc bộ ngành, địa phương.
Các tổng công ty này là tập hợp các doanh nghiệp Nhà nước sản xuất cùng

KIL
O

loại sản phẩm lại với nhau, việc làm này nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh
của hàng hoá Việt Nam trên trường quốc tế.
Thực tế, cho thấy rằng việc các tổng công ty 90, 91 ra đời đã gây cản
trở cho môi trường cạnh tranh mà các tổng công ty đó hoạt động. Tạo ra sự
cạnh tranh bất bình đẳng giữa tổng công ty và các doanh nghiệp sản xuất
kinh doanh khác trong cùng một lĩnh vực.
Thể hiện qua các hoạt động sau:
Một số tổng công ty với thế mạnh về kinh tế của mình đã kiến nghị với
chính phủ thực hiện chính sách bảo hộ ngăn cản nhập khẩu, chính sách bao
cấp, lãi suất ưu đãi để duy trì vị thế độc quyền của mình. Nhiều tổng cơng ty

17


Đề án kinh tế chính trị

đã thể chế hố những ưu đãi đặc quyền của mình và đưa ra những quy định
bất lợi cho các đối thủ cạnh tranh nhằm loại bỏ các đối thủ cạnh tranh.
- Với ưu thế độc quyền, nhiều công ty đã định ra những sản phẩm mà
họ sản xuất tạo ra sự bất bình đẳng giữa những người kinh doanh với nhau
trên thị trường. Ví dụ: cùng một loại hàng hố dịch vụ tổng cơng ty áp đặt

.CO

nhiều giá khác nhau đối với từng loại khách hàng.

- Cạnh tranh trong nội bộ tổng công ty bị hạn chế. Được sự bảo hộ của
chính phủ, nhiều tổng cơng ty hoạt động trì trệ, ỷ lại gây tốn kém, lãng phí
cho xã hội. Như vậy với mục đích chính là nâng cao năng lực cạnh tranh của

OK
S

các tổng công ty đã không thực hiện được, mà việc thành lập các tổng công ty
này đã ảnh hưởng không tốt, thậm chí cản trở cạnh tranh trên thị trường.
Hiện nay cả nước có 17 tổng cơng ty 91 với 450 thành viên, 71 tổng
công ty 90 của bộ với 1057 thành viên và 7 tổng công ty 90 của địa phương
với 116 thành viên, tổng công ty chiếm 27% số doanh nghiệp Nhà nước và

BO

76,5% tổng giá trị tài sản của doanh nghiệp Nhà nước cả nước.
d. Độc quyền tự nhiên trong các ngành kết cấu hạ tầng:
Độc quyền tự nhiên tồn tại trong những ngành kết cấu hạ tầng đòi hỏi

KIL

O

vốn đầu tư lớn mà lợi nhuận đem lại chậm và khơng đáng kể. Ngồi ra độc
quyền tự nhiên còn tồn tại trong những ngành kinh tế quan trọng, ảnh hưởng
mạnh mẽ đến chiến lược phát triển kinh tế của đất nước như: Điện, nước, dầu
khí, đặc biệt này chỉ có một hoặc một vài doanh nghiệp Nhà nước được phép
hoạt động. Các doanh nghiệp này kinh doanh theo mơ hình khép kín theo
chiều dọc vừa thực hiện các khâu đầu vừa thực hiện các khâu cuối. Do hình
thức hoạt động như vậy nên hạn chế cạnh tranh hay dường như khơng có đối
thủ cạnh tranh trên thị trường. Do vậy các tổng cơng ty có thể đưa ra những
mức giá chung cao hơn so với mức giá thực tế của sản phẩm để thu được lợi
nhuận siêu ngạch cao. Điều này làm cho người tiêu dùng mất nhiều chi phí
hơn để sử dụng các hàng hố dịch vụ trong khi chất lượng không tương xứng.
18


Đề án kinh tế chính trị
Thí dụ: giá điện ở Việt Nam là 0,07USD/kwh so với Thái Lan là 0,04
USD, phí vận hành, cảng đối với 1 vạn tấn ở cảng Sài Gòn là 40.000USD,
cảng Bangkok là 20.000USD, cước viễn thông từ Hà Nội gọi đến Tokyo hết
7,92USD/3phút, từ Bangkok hết 2,48USD.
Giá hàng hoá cao trong khi chất lượng phục vụ của hàng hố thì lại cịn

.CO

bị hạn chế: hệ thống giao thông kém phát triển, đường xá trật hẹp hạn chế khả
năng đi lại của người dân, tai nạn, ùn tắc giao thông xảy ra liên tục trên các
con đường đặc biệt ở các thành phố lớn như Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh,
tình trạng ngập úng trên các con đường khi có mưa là điều khơng hiếm. Kho

OK
S

tàng, bến bãi, cảng biển ít, đường sắt kém phát triển, hệ thống cấp thoát nước
thiếu, mất vệ sinh. Ở Việt Nam chỉ có 25% mạng lưới đường bộ được rải
nhựa.

Kết quả của độc quyền tự nhiên là năng suất lao động thấp, giá cả tăng
cao một cách bất hợp lý, buộc toàn bộ nền kinh tế phải chịu mức giá đầu vào
quốc dân.

BO

cao, làm tăng chi phí cho các doanh nghiệp kinh doạnh khác trong nền kinh tế

e. Một số yếu tố khác.

KIL
O

Nhà nước ta chưa có những quy định cụ thể và chưa có một cơ quan
chuyên trách nào theo dõi, giám sát các hành vi liên quan đến cạnh tranh và
độc quyền. Chưa có những hiệp hội người tiêu dùng đủ mạnh dể hỗ trợ cho
việc giám sát cạnh tranh và độc quyền. Chính thơng qua những hiệp hội này
mà các hành vi cạnh tranh không lành mạnh sớm được quá ra xử lý.
III. CÁC GIẢI PHÁP DUY TRÌ CẠNH TRANH VÀ CHỐNG ĐỘC QUYỀN.

Từ thực trạng độc quyền ở Việt Nam ta thấy rằng: còn nhiều tồn tại cần
tháo gỡ.

Từ thực trạng cho thấy cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh tế thị
trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam cịn có nhiều tồn tại, nguyên
nhân của các tồn tại đó là do:
19


Đề án kinh tế chính trị
- Hệ thống những quy định pháp luật điều chỉnh các quan hệ liên quan
đến cạnh trạnh và độc quyền chưa hoàn chỉnh, ý thức chấp hành pháp luật của
mọi người và của các doanh nghiệp chưa nghiêm minh, nên những hành vi
cạnh tranh không hợp thức còn tồn tại khá phổ biến.
- Quan điểm về vai trò của cạnh tranh và độc quyền chưa nhất quán nên

.CO

nội dung một số quy định pháp lý liên quan đến mơi trường cạnh tranh cịn
mâu thuẫn với nhau.

- Thủ tục hành chính chưa được cải thiện, đơn giản hố kịp thời nên cịn
gây nhiều phiền hà cho các nhà đầu tư và cũng tạo ra sự bất bình đẳng trong

OK
S

cạnh tranh, làm tăng chi phí giao dịch, giảm tính hấp dẫn của mơi trường đầu
tư ở trong nước so với các nước khác.

- Hệ thống thông tin còn yếu kém, chưa kịp thời cân xứng thiếu minh
bạch đã gây ra sự bất bình đẳng trong các cơ hội kinh doanh, ảnh hưởng
không tốt đến môi trường cạnh tranh.

BO

- Quá trình cải cách hệ thống các doanh nghiệp Nhà nước diễn ra còn
chậm. Còn nhiều doanh nghiệp Nhà nước hoạt động khơng có hiệu quả nhưng
vẫn bao cấp, duy trì, bảo hộ…

Trong thời gian tới trước yêu cầu duy trì phát triển kinh tế với nhịp độ

KIL
O

cao và của q trình hội nhập thì việc cải thiện mơi trường cạnh tranh là yêu
cầu cấp bách để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh
tranh của mình, thực hiện q trình cơng nghiệp hố, hiện đại hoá trong điều
kiện tự do hoá thương mại và hội nhập kinh tế thế giới. Để duy trì cạnh tranh
lành mạnh và kiểm soát độc quyền chúng ta cần phải thực hiện một số biện
pháp sau:

Thứ nhất: tiếp tục đổi mới nhận thức về cạnh tranh, phải thống nhất
quan điểm đánh giá vai trò của cạnh tranh trong nền kinh tế. Phải coi cạnh
tranh trong nền kinh tế pháp luật hợp thức là động lực của sự phát triển và
nâng cao hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp. Xác định một cách rõ
ràng và hợp lý vai trò của Nhà nước cũng như vai trò chủ đạo của các doanh
20


Đề án kinh tế chính trị
nghiệp Nhà nước trong nền kinh tế, hạn chế bớt những doanh nghiệp Nhà
nước độc quyền kinh doanh. Thúc đẩy nhanh quá trình cải cách doanh nghiệp

Nhà nước, đẩy nhanh quá trình cải cách doanh nghiệp Nhà nước. Độc quyền
của các doanh nghiệp Nhà nước cần phải được giảm dần, các rào cản đối với
các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế cần được tháo gỡ dần nhằm

.CO

giảm giá thành sản xuất, tăng năng lực cạnh tranh chung của toàn bộ nền kinh
tế, tăng tính hấp dẫn đối với đầu tư nước ngồi, đồng thời giảm gánh nặng
cho ngân sách quốc gia.

Việc đổi mới nhận thức cần được thể hiện trong toàn bộ hệ thống quản

OK
S

lý Nhà nước, trong các chương trình và chiến lược cải cách hành chính, trong
tổ chức, phong cách làm việc hành vi ứng xử của các cơ quan công quyền.
Muốn như vậy thì trước tiên cần phải đưa nội dung về cạnh tranh và độc
quyền vào chương trình giáo dục của các trường đại học thuộc khối kinh tế và
kinh doanh. Để có được đội ngũ cán bộ, các nhà kinh tế sau khi ra trường có

BO

một tầm hiểu biết về cạnh tranh và độc quyền. Đào tạo các khố ngắn hạn cho
các doanh nghiệp và cơng chức Nhà nước để nâng cao, trau dồi kiến thức về
cạnh tranh và độc quyền. Sử dụng các phương tiện thông tin đại chúng tuyên
truyền về cạnh tranh và độc quyền. Để từ đó có một chính sách cạnh tranh

KIL
O

phù hợp và việc thực hiện các chính sách cạnh tranh này dễ dàng hơn.
Thứ hai: cải tổ pháp luật về cạnh tranh để cho cơ chế cạnh tranh được
vận hành một cách trôi chảy, hạn chế những hành vi cạnh tranh không lành
mạnh trên thị trường. Nới lỏng các điều kiện ra nhập và rút lui khỏi thị trường
để khuyến khích các nhà đầu tư tham gia sản xuất kinh doanh. Như vậy việc
hình thành nên khung pháp lý chung cho các loại hình kinh doanh thuộc các
khu vực kinh tế khác nhau là điều cần thiết. Việc cải tổ pháp luật về cạnh
tranh cần phải sửa đổi từ quy trình ban hành pháp luật:
Xây dựng luật: để đảm bảo tính chất khách quan về lâu dài cần chuyển
việc dự thảo luật từ cơ quan lập pháp sang cho cơ quan hành pháp. Trước mắt,

21


Đề án kinh tế chính trị
việc soạn thảo luật cần được tổ chức một cách dân chủ với sự tham gia của cơ
quan có liên quan.
Xây dựng văn bản dưới luật: phải đảm bảo nguyên tắc cạnh tranh và sự
tham gia rộng rãi của những người chịu ảnh hưởng của quy định.
Việc xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý kinh doanh cần xố bỏ

.CO

những quy định hiện hành khơng phù hợp với nền kinh tế thị trường, với
những cam kết quốc tế nhằm mở rộng quyền kinh doanh, quyền chủ động cho
các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế.

Bổ xung những luật và văn bản dưới luật còn thiếu, chưa hướng dẫn thi

OK
S

hành. Trong tâm xem xét là các lĩnh vực pháp luật về cạnh tranh độc quyền.
Sửa đổi những điều khoản của bộ luật dân sự có liên quan đến quan hệ giữa
luật Việt Nam và luật nước ngồi.

Để thực hiện được những việc như trên thì trong quá trình sửa đổi luật,
bổ sung và ban hành pháp luật có liên quan đến cạnh tranh và độc quyền thì

BO

cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành và chính quyền địa phương
với sự tham gia của các doanh nghiệp, các chuyên gia nghiên cứu kinh tế và
người tiêu dùng. Việc tham gia đồng bộ giữa các bên khi ban hành sửa đổi
luật sẽ đưa ra được các quy định phù hợp với tình hình thực tế về cạnh tranh

KIL
O

và độc quyền hơn.

Thứ ba: xây dựng một cơ quan chuyên trách theo dõi, giám sát các hành
vi liên quan đến cạnh tranh và độc quyền. Rà soát lại và hạn chế bớt số lượng
các lĩnh vực độc quyền, kiểm soát giám sát độc quyền chặt chẽ hơn. Nhà nước
cần giám sát chặt chẽ hơn các hành vi lạm dụng của các doanh nghiệp lớn.
Cần phải đổi mới chế độ chứng từ, kế toán kiểm toán để tạo điều kiện thuận
lợi cho công tác giám sát tài chính của các doanh nghiệp.
Thứ tư: cải thiện mơi trường thông tin và pháp luật theo hướng minh
bạch và kịp thời hơn, đồng thời nhanh chóng cải cách thủ tục hành chính

nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho các doanh nghiệp tham gia cạnh tranh. Cụ
thể:
22


Đề án kinh tế chính trị
- Việc thành lập doanh nghiệp mới: việc quyết định thành lập các doanh
nghiệp Nhà nước cần được chuyển sang cho các cơ quan quyền lực đại biểu
của nhân dân. Việc tăng cường kiểm tra giám sát từ các cơ quan này sẽ thúc
đẩy các doanh nghiệp Nhà nước hoạt động tích cực và có hiệu quả hơn, tiết
kiệm được các nguồn lực của Nhà nước .

.CO

Thành lập, bổ sung đầy đủ, chi tiết và cập nhật hàng năm những ngành
nghề mà doanh nghiệp dân doanh, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoải
khơng được đăng ký kinh doanh. Ngoài các mục này các doanh nghiệp được
thành lập theo chế độ đăng ký với một cơ quan đăng ký thống nhất trong quốc

OK
S

gia. Cơ quan đăng ký kinh doanh đồng thời chịu trách nhiệm cả về việc điều
chỉnh nội dung giấy đăng ký kinh doanh và việc mở văn phòng đại diện, chi
nhánh trong nước và nước ngoài theo chế độ doanh nghiệp chủ động đăng ký.
Xoá bỏ các điều kiện cấp phép về nội địa hoá, tỉ lệ xuất khẩu, tự cân đối ngoại
tệ.

BO

Các cơ quan cấp phép hiện hành sẽ chuyển chức năng cấp phép, thẩm
định sang chức năng xúc tiến và cung cấp dịch vụ đầu tư.
- Đất đai: chuyển các thủ tục hành chính xin chuyển đổi mục đích và
quyền sử dụng về một cơ quan giải quyết. Điều này sẽ tiết kiệm được thời

KIL
O

gian và tiền bạc cho các doanh nghiệp khi xin thuê đất quy hoạch và xây dựng
khu công nghiệp.

- Về vốn: mở rộng khả năng vay vốn từ các nguồn ưu đãi để đầu tư phát
triển khả năng tự huy động vốn của doanh nghiệp ngoài quốc doanh và doanh
nghiệp nước ngồi thơng qua các kênh phát hành trái phiếu và chứng khoán.
Trên cơ sở nguyên tắc cạnh tranh, chỉ áp dụng việc giới hạn mua cổ
phần của những doanh nghiệp lớn có khả năng chi phối thị trường, tạo nên
độc quyền, còn đối với những người quản lý, người ngoài doanh nghiệp,
người nước ngoài nên khuyến khích để tăng nguồn vốn của doanh nghiệp, tạo
điều kiện đổi mới máy móc, đầu tư trang thiết bị nâng cao năng suất lao động.

23


Đề án kinh tế chính trị
- Về lao động: các loại quy định về thang bảng lương, lương thực tế ,
trợn cấp, chế độ thưởng, lương tối thiểu, thuế thu nhập, các hình thức tuyển
dụng lao động cần phải có sự thống nhất dựa trên khung pháp lý chung của
Nhà nước và có sự đóng góp ý kiến của cơng đoàn.
- Tiếp cận thị trường.

.CO

+ Quyền xuất nhập khẩu: mở rộng quyền xuất nhập khẩu cho các doanh
nghiệp trong nước.

+ Xây dựng và ban hành các thủ tục, điều kiện cấp phép nhập khẩu, có
nhiều loại thuế thay thế hợp lý tương đương đối với các mặt hàng để khi thực

OK
S

hiện không gây các cản trở cho việc trao đổi hàng hoá, thương mại.
+ Ban hành danh mục cấp và xuất nhập khẩu có điều kiện, ngồi những
mặt hàng này nên khuyến khích các doanh nghiệp tăng cường hoạt động trao
đổi thương mại làm tăng luồng chu chuyển hàng hoá trong và ngoài nước.
Hạn ngạch là biện pháp hạn chế thương mại cần xoá bỏ. Việc xoá bỏ

BO

hạn ngạch cần được giải quyết cùng với việc chỉ định đầu mối, bán ngoại tệ
và Nhà nước quy định giá. Việc phân bổ hạn ngạch cần phải dựa vào những
mặt hàng cụ thể, thay thế chế độ giá tính thuế tối thiểu bằng giá ghi trên hợp
đồng, xoá bỏ chế độ phụ thu.

KIL
O

Triển khai cải cách các thủ tục hải quan theo hướng đơn giản hoá và
phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế, thống nhất thủ tục trong cả nước.
- Về thuế quan: miễn giảm thuế tối đa đối với mọi mặt hàng xuất khẩu,

kể cả hàng hoá và dịch vụ xuất khẩu tại chỗ.
Về thuế nhập khẩu: xoá bỏ cách đánh thuế đựa trên mục đích sử dụng,
giảm số thuế và mức thuế. giảm thuế đối với hàng hoá nhập khẩu là nguyên
vật liệu phục vụ cho quá trình sản xuất trong nước tăng khả năng cạnh tranh
của các doanh nghiệp trong nước.
- Về chuyển giao công nghệ: cần tăng ngân sách cho các ngành nghiên
cứu khoa học cơng nghệ, có chế độ đãi ngộ hợp lý đối với đội ngũ cán bộ làm
nghiên cứu khoa học, trọng dụng nhân tài, được cung cấp phổ biến thông tin,
24


Đề án kinh tế chính trị
phát biểu ý kiến khách quan dưới góc độ nghiên cứu khoa học. Hạn chế việc
chảy máu chất xám, khuyến khích thu hút các nhà khoa học nước ngoài vào
trong nước nghiên cứu khoa học.
Khuyến khích tư nhân đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và chuyển giao
công nghệ sản xuất. Sửa đổi chế độ hoạch tốn, kế tốn nhằm khuyến khích

.CO

khấu hao nhanh để đổi mới công nghệ, phát triển thành lập các trung tâm
nghiên cứu khoa học, gắn nghiên cứu khoa học với việc chuyển giao cơng
nghệ. Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ, xây dựng hệ thống tiêu chuẩn chất lượng
các doanh nghiệp.

OK
S

phù hợp với quốc tế, sử dụng kinh nghiệm quản lý của quốc tế để áp dụng cho
Đơn giản hoá thủ tục xuất nhập cảnh, cấp phép lao động, thuê chuyên

gia nước ngoài và người Việt Nam ở nước ngoài làm việc cho các tổ chức, cơ
quan Việt Nam.
- Giảm chi phí đầu vào:

BO

Cải tiến thủ tục và trình tự thu thuế, hạn chế tình trạng thu thuế ngồi
thẩm quyền của các bộ ngành và địa phương.
Giảm mức thuế, bao gồm thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng, thu nhập
cá nhân thu nhập doanh nghiệp, tương đương với các nước trong khu vực.

KIL
O

Xem xét lại mức đóng góp bảo hiểm y tế, bảo hiểm xã hội và cơng đồn phí.
Từ đó giảm chi phí đầu vào cho các doanh nghiệp.
Thứ năm: cơ cấu lại và kiểm soát độc quyền kể cả độc quyền tự nhiên.
Cần xoá bỏ độc quyền trong kinh doanh, chỉ duy trì độc quyền ở một số
ngành quan trọng phục vụ cho quá trình phát triển kinh tế như: sản xuất và
truyền tải điện năng, khai thác dầu khí, bưu chính viễn thơng, xây dựng cơ sở
hạ tầng… kiểm soát chặt chẽ các doanh nghiệp độc quyền thuộc Nhà nước.
Việc xoá bỏ độc quyền trong kinh doanh có thể thực hiện theo hai
hướng.
Hướng thứ nhất: cho phép nhiều doanh nghiệp tham gia kinh doanh
bằng cách xây dựng điều kiện cấp phép cho các loại hình dịch vụ phù hợp với
25