Xã hội chủ nghĩa có phải là kế hoạch hóa toàn bộ nền kinh tế

THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
M

Cơng cu c chuy n
kinh t th trư ng
ông

U

i t n n kinh t k ho ch hoá t p trung sang n n

nhi u nư c trong th i gian qua ã thu hút ư c s chú ý c a

o các gi i nghiên c u cũng như nhi u t ng l p xã h i, nh t là các gi i

doanh nghi p
l n c a nó

nhi u qu c gia trên th gi i, b i tính tri t

i v i các qu c gia ang chuy n

và quy mô r ng

i, s l a ch n mơ hình phát tri n

n n kinh t th trư ng là r t quan tr ng trong và g p khơng ít khó khăn, ngay c
i v i nh ng nư c có n n cơng nghi p khá phát tri n.
Trư c khi chuy n sang kinh t th trư ng,

các nư c xã h i ch nghĩa ã

t ng xây d ng mơ hình kinh t k ho ch hố, và khi kinh t k ho ch hoá bu c
ph i như ng bư c cho kinh t th trư ng thì b n thân nó t ph i có nh ng
khuy t t t l n. Ph i chăng trong lý lu n c a C.Mác v xây d ng ch nghĩa xã
h i ã có nh ng sai l m hay trong th c ti n quá trình xây d ng ch nghĩa xã h i
các nư c ã có nh ng i u b t n ?
i v i Vi t Nam ,
ra ư ng l i

ih i

i m i toàn di n

i bi u toàn qu c l n VI (1986) c a

ng ã

t nư c, ánh d u bư c chuy n bi n căn b n

c a n n kinh t nư c ta, t v n hành theo cơ ch k ho ch hố t p trung sang cơ
ch th trư ng có s

qu n lý c a Nhà nư c theo

nh hư ng xã h i ch nghĩa.

ây là m t yêu c u c n thi t và c p bách, cũng là m t q trình ph c t p,

y

khó khăn, òi h i ph i tuân th nghiêm túc quy lu t c a quá trình hình thành và
phát tri n c a kinh t th trư ng.
Trên th c t , sau hơn 10 năm
ã thay

i m i, di n m o kinh t - xã h i nư c ta

i m t cách căn b n, nhưng bên c nh ó, cũng có khơng ít h n ch và

thách th c, ịi h i ph i có s quan tâm hơn n a c a

ng và Nhà nư c, s

oàn k t, tin tư ng c a toàn th nhân dân, nh m xây d ng
phát tri n, v ng bư c i lên ch nghĩa xã h i.

t nư c ngày càng


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
N I DUNG
I. XÃ H I CH

NGHĨA CĨ PH I LÀ K HO CH HỐ TOÀN B

N N KINH T .
T cu i nh ng năm 80 l i ây, h u h t các n n kinh t k ho ch xây d ng
t 30 - 40 năm, th m chí 70 năm,

u l n lư t chuy n sang kinh t th trư ng .

Trong s các nư c chuy n sang kinh t th trư ng (KTTT), có m t s nư c công
khai t b con ư ng xã h i ch nghĩa (XHCN)

i theo hư ng tư b n ch

nghĩa. Trong trư ng h p ó, chuy n sang KTTT là l
r ng, ch

ương nhiên, vì h cho

s h u tư nhân không th dung h p ư c v i vi c k ho ch hố

tồn b n n kinh t . Nhưng cũng có nh ng nư c chuy n sang KTTT mà không
t b con ư ng XHCN, cũng như c a riêng b t kỳ m t phương th c s n xu t
nào, mà là m t hình thái chung c a nhi u phương th c s n xu t, trong ó có
phương th c s n xu t XHCN. L p lu n lu n này không gi ng v i lý lu n c a
C.Mác v CNXH - m t phương th c s n xu t d a trên n n t ng cơng h u, vì
th , t t y u ph i g n li n v i vi c k ho ch hố tồn b n n kinh t . Như v y, có
ph i CNXH và KTTT là hoàn toàn mâu thu n v i nhau ? Có th xây d ng ư c
m t n n KTTT theo

nh hư ng XHCN hay không?

1. Kinh t k ho ch hố vì sao th t b i ?
1.1- Lý lu n c a C.Mác :
Qua 40 năm nghiên c u phương th c s n xu t tư b n ch nghĩa (PTSX
TBCN), Mác ã i

n k t lu n : CNTB càng phát tri n thì nó càng t o ra

nh ng l c lư ng s n xu t và ti n
ó là PTSX CSCN mà giai o n

v t ch t chín mu i cho m t PTSX cao hơn u là CNXH. Mác chưa bao gi nói

n

PTSX CNXH mà n n t ng l i l c h u, th m chí l c h u r t xa so v i các nư c
TBCH phát tri n v y, ti n
? Chính là n n

v t ch t chín mu i cho vi c thi t l p CN XH là gi

i s n xu t cơ khí mang tính xã h i hoá cao, và khi xã h i tr c

ti p n m l y các l c lư ng s n xu t, tr thành ch s h u duy nh t c a các l c
lư ng s n xu t thì lúc ó, n n s n xu t xã h i t t y u s

ư c t ch c m t cách


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
k ho ch, có ý th c, khơng ph i i ư ng vịng thơng qua các quan h th
trư ng n a.
Khi nghiên c u cơ s kinh t c a CNTB, C.Mác nh n th y ch

chi m

h u tư nhân TBCN v tư li u s n xu t ã mâu thu n v i tính ch t xã h i hố

c a l c lư ng s n xu t, nên trong tác ph m “Tuyên ngôn
và Ănghen ã nêu lên lu n i m : “
ch

ng c ng s n”, Mác

c trưng c a CNCS khơng ph i là xố b

s h u chung, mà là xoá b ch

s h u tư s n”, vì “Ch

s h u tư

s n hi n t i l i là bi u hi n cu i cùng và hoàn nh t c a s s n xu t và chi m
hưũ s n ph m d a trên cơ s nh ng

i kháng giai c p, trên cơ s ngư i này

bóc l t nh ng ngư i kia”. Mác và Ănghen cũng ã vi t “Ph i tuỳ theo hoàn
c nh l ch s
nhân,

ương th i”, và cũng ã phân bi t s h u cá nhân v i s h u tư

ng th i tun b CNCS khơng hồn tồn xố b s h u cá nhân.

i

v i s chuy n d ch t s h u tư nhân sang s h u xã h i, s h u h n h p, Mác

quan ni m là s h u theo nghĩa các TLSX ư c s d ng có tính xã h i, ho c
m c cao hơn là TLSX thu c v xã h i. Nh ng bi n

i ó ph i ư c coi là quá

trình phát tri n l ch s t nhiên, do tính ch t và trình

phát tri n l ch s t

nhiên.
1.2- T lý lu n

n th c ti n.

Nhìn l i quá trình xây d ng CNXH

các nư c XHCN trong nh ng th p

k qua, rõ ràng có s khác nhau quá l n gi a CNXH trong d toán khoa h c
c a Mác và CNXH trên th c t .
Tình th cách m ng

nhi u nư c cho phép nh ng ngư i c ng s n giành

ư c chính quy n ngay khi trong nư c chưa có nh ng l c lư ng s n xu t chín
mu i cho vi c thi t l p CNXH . áng l ra, ph i kiên trì ch

ng t o ra các l c

lư ng s n xu t y thu n theo các quy lu t kinh t t nhiên - i u mà Mác và

Lênin nhi u l n nhân m nh - thì nh ng nư c này l i nóng v i, áp

t CNXH b t

ch p các i u ki n kinh t th c t i. B ng bi n pháp hành chính, ngư i ta t
ra nh ng i u ki n kinh t tư ng ch ng như phù h p v i òi h i c a CNXH.

t


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
cho n n kinh t k ho ch hố có ư c cái n n t ng cơng h u như
trong d

ốn khoa h c c a Mác, ngư i ta ã m r ng tràn lan khu v c kinh t

qu c doanh c

nh ng ngành s n xu t th công manh mún, c

nh ng c a

hàng, c a hi u t n m n. Nông dân và th th công b cư ng ép t p h p thành
các ơn v kinh t t p th mà cơ s v t ch t k thu t v n là k thu t th công
truy n th ng.
t o ra cái v b ngồi là ch

cơng h u chi m ưu th ,

c nh ng gì khơng ph i là XHCN và k ho ch hố, và cũng

cách hình th c ch nghĩa d

lo i tr t t
th c thi m t

oán khoa h c c a Mác v tương lai c a s n xu t

hàng hoá, ngư i ta ã dùng bi n pháp hành chính

h n ch , c m oán s n xu t

cá th và th trư ng t do - nh ng hình thái có vai trị r t tích c c

iv is

phát tri n kinh t lúc b y gi . Trong vi c th c hi n c i t o s h u v TLSX,
ngư i ta ã th tiêu hoàn toàn nh ng gì g i là tư h u , mà khi nêu lên lu n i m
c a mình, Mác và Ănghen ch
TLSX, hơn n a, vi c xoá b ch
th .

t v n

xoá b ch

s h u TBCN v

s h u này g n li n v i s h u tư b n cá

ó quy n s h u, quy n s d ng và qu n lý TLSX n m trong cùng m t

ch th kinh t , dùng nó

bóc l t lao

ng ngư i khác.

K ha ch pháp l nh ư c áp d ng không ch cho khu v c
khí thu c s h u tồn dân, mà còn ư c áp

i s n xu t cơ

t cho c hàng v n ch s h u t p

th , thâm chí c cho m t s s n ph m c a hàng tri u ch s h u cá th ( th t l n,
gia c m...). B ng k ho ch pháp l nh, ngư i ta s p
kinh t theo nh ng tiêu chu n và

tm im tc a

i s ng

nh m c th ng nh t, k t khâu s n xu t

n

các khâu phân ph i, lưu thông, giá c , tiêu dùng.
M t n n kinh t k ho ch hố như th rõ ràng khơng có gì gi ng v i CN
XHKH c a Mác. Nó thi u i cái cơ s v t ch t k thu t c a riêng nó, ó là n n
i s n xu t cơ khí bao trùm tồn b xã h i và g n li n ó là ch

s h u tồn

dân. Như th , nó ã thi u i cái n n t ng v ng ch c mà t n n t ng này m i có
th xây d ng ti p ư c. Chính vì áp d ng m t cách c ng nh c và có nhi u l ch


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
l c, sai l m kéo dài nên trong th c t , vi c xây d ng CNXH

các nư c này ã

tr thành kém hi u qu , trì tr và cu i cùng t t y u là th t b i, phá s n.
S phá s n mơ hình CNXH

Liên Xơ cũ và các nư c ông Âu bu c các

nư c XHCN nói chung ph i nh n th c l i cho úng quan i m, lý lu n c a
Mác,

t

ó ti p t c i u ch nh,

i m i nh m tìm ra mơ hình thích h p ưa

các nư c thoát ra kh i kh ng ho ng, kiên trì i theo

nh hư ng XHCN, t o ti n

cho xây d ng CNCS.
2.

i v i Vi t Nam, c n xây d ng n n kinh t theo hư ng nào?

T sau năm 1954, n n kinh t mi n B c nư c ta ư c v n hành theo mơ
hình k ho ch hố t p trung, trong ó tồn b ho t
phân ph i, tiêu dùng

u ư c quy t

ng kinh t t s n xu t

n

nh b i cơ quan Nhà nư c. Không th

ph nh n nh ng ưu i m c a mơ hình này trong th i kỳ

t nư c có chi n

tranh, tuy nhiên, duy trì q lâu m t mơ hình r p khn, mà b n than nó v n có
khơng tí nh ng như c i m, trong i u ki n m t n n kinh t l c h u, trình
phát tri n c a l c lư ng s n xu t xã h i th p, cơ s h t ng y u kém... thì khơng
th tránh kh i t t so v i th gi i. Chính vì th ,
kh ng

i h i VI (1986) c a

ng ã

nh quan i m phát tri n n n kinh t th trư ng có s qu n lý c a Nhà

nư c theo

nh hư ng XHCN.

2.1- Th c tr ng kinh t - xã h i khi chuy n sang KTTT.
Khi chuy n sang KTTT, n n KT-XH nư c ta
khó khăn :
thu c

t nư c ã và ang bư c quá

ng trư c hoàn c nh r t

lên CNXH t m t xã h i v n là

a n a phong ki n, l i v a tr i qua hai cu c kháng chi n trư ng kỳ

ch ng Pháp và ch ng M v i nh ng tàn phá n ng n c a chi n tranh; tàn dư
th c dân, phong ki n còn nhi u ; n n kinh t l c h u, l c lư ng s n xu t th p
kém, mang n ng tính t c p, t túc và ch u nh hư ng n ng n c a cơ ch t p
trung quan liêu bao cáp,

i s ng xã h i khó khăn.


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Khó khăn l n nh t trư c h t là n n kinh t hàng hố cịn kém phát tri n,

v n cịn mang n ng tính ch t t c p t túc : cơ s v t ch t- k thu t và công
ngh l c h u, cơ c u kinh t m t cân
c a n n kinh t nông nghi p

i, kém hi u qu , mang n ng

c canh, năng su t lao

c trưng

ng và thu nh p qu c dân

th p, th trư ng trong nư c chưa phát tri n và b chia c t, qu n lý kém năng
ng, tác phong còn ch m, máy móc d n t i hi n tư ng c a quy n làm c t

t

m i liên h gi a các ngành trong n n kinh t .
Khó khăn l n ti p theo là nh hư ng n ng n c a n n kinh t ch huy v i
cơ ch t p trung quan liêu bao c p. ó là mơ hình g n như
t hàng hố v n

i l p v i n n kinh

ng theo cơ ch th trư ng : quan h hàng hoá, ti n t b xoá

b ; s n xu t hàng hố, tài chính - ti n t theo ngun t c giao n p, c p phát
nh m

m b o th c hi n k ho ch ; cơ ch qu n lý ch y u theo l nh t p trung

nhưng l i ư c i u hành b i nhi u
này d n
s

n h u qu : Các

u m i c a các ngành ch c năng. Mơ hình

ng l c kinh t g n như b tri t tiêu, khuy n khích

l i, lư i bi ng, gây lãng phí nhân l c và tài s n qu c gia ; m c tiêu phát

tri n s n xu t, c i thi n

i s ng b c n tr .

Ngh quy t H i ngh l n th hai BCHTW

ng (khoá VI) ã nh n

nh :

“T sau cu c t ng i u ch nh giá, lương, ti n cu i năm 1985, tình hình kinh t xã h i nư c ta, trư c h t là tình hình phân ph i, lưu thơng ngày càng x u i. B
Chính tr và BCH TW
lĩnh v c này và

ng (khố V) ã phân tích sai l m, khuy t i m trên

ra các bi n pháp kh c ph c, nhưng nhìn chung, tình hình

khơng ư c c i thi n mà còn tr nên căng th ng, r i ren hơn. N n kinh t càng
lâm vào tình tr ng l m phát tr m tr ng, b i chi ngân sách l n, giá c tăng v t,
ng ti n m t giá nhanh, ti n lương th c t gi m sút,

i s ng c a nhân dân lao

ng g p nhi u khó khăn, cơng b ng xã h i b vi ph m, các hi n tư ng tiêu c c
ti p t c phát tri n. Tình hình ó tác

ng r t x u t i toàn b các ho t

xu t, kinh doanh và sinh ho t xã h i”. Ngh quy t cũng kh ng
tr ng nói trên là h u qu t ng h p c a nhi u y u t cùng tác
kinh t và

ng s n

nh r ng : “Th c
ng trong n n

i s ng xã h i mà nguyên nhân ch y u, v a sâu xa, v a tr c ti p là


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
vi c duy trì q lâu cơ ch t p trung quan liêu, bao cáp, vi ph m quy lu t khách
quan trong qu n lý kinh t .”
2.2- Tính t t y u c a công cu c chuy n

i n n kinh t Vi t Nam .

i v i các nư c ang trong cơng cu c chuy n

i kinh t nói chung, s

kh ng ho ng c a mơ hình kinh t k ho ch hoá t p trung ã d n

n tính t t y u

ph i chuy n sang n n KTTT. Do cơ ch quan liêu - m nh l nh khơng cịn kh
năng n m b t nh ng thành t c a ti n b khoa h c - k thu t công ngh hi n

i

trên th gi i. Khi ti n b KHKT công nghi p chuy n sang m t giai o n m i,
các n n kinh t ch huy, tuy

t ư c m t s thành qu v m t s n xu t, ã th c

s m t d n kh năng c nh tranh trong cu c ch y ua kinh t v i các nư c
TBCN. Thi u cơ ch th trư ng và n n dân ch cũng là m t c n tr khách quan
cho s hoà nh p vào trào lưu văn minh chung c a loài ngư i, s tách bi t ngày
càng tăng lên dư i s tác

ng m nh m c a cách m ng KHKT và qu c t hoá

i s ng KT-XH trong nh ng năm cu i th p k 80.
S th t v ng c a nhân dân vào ch
nư c

quan liêu - c a quy n ã

y các

n cu c kh ng ho ng kinh t - chính tr - xã h i r ng l n, nh hư ng t i

s tín nhi m

iv i

ng c m quy n (như

Liên Xơ cũ và các nư c

ơng

Âu). Vì th , gi i pháp duy nh t là l n lư t chuy n n n kinh t KHHTT sang
KTTT trong th i gian ng n nh t. Là m t nư c thu c h th ng XHCN, Vi t Nam
cũng khơng n m ngồi hồn c nh trên. Hơn n a, t th c t các nư c i trư c
cho th y, KTTT có nh ng ưu th hơn h n : Cơ ch th trư ng có kh năng t
i u ti t n n s n xu t xã h i, t c là có th t

ng phân b các ngu n tài nguyên

s n xu t vào các lĩnh v c, các ngành kinh t mà không c n b t c s

i u khi n

t trung tâm nào. Cơ ch th trư ng làm tăng tính c nh tranh, kích thích phát
tri n s n xu t, tăng trư ng kinh t theo c chi u r ng và chi u sâu, tăng cư ng

chun mơn hố s n xu t.


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Khi chuy n sang KTTT, n n kinh t nư c ta
khăn.

c bi t cu i nh ng năm 70,

trong tình tr ng r t khó

u nh ng năm 80, kinh t nư c ta lâm vào

tình tr ng kh ng ho ng tr m tr ng, bi u hi n

các m t :

- S n xu t ình tr trên t t c các ngành kinh t : Nông nghi p, công
nghi p, giao thông v n t i, lâm nghi p, thương nghi p, d ch v .
- N n kinh t m t cân

i nghiêm tr ng, thi u h t l n v thương m i,

ngo i t , n nư c ngoài tăng.
- T l th t nghi p cao, b máy hành chính gián ti p n ng n , l m phát
tăng nhanh.
- Tr t t an toàn xã h i b

o l n, k cương xã h i b xói mịn,

i s ng

nhân dân g p nhi u khó khăn.
Tình hình trên do nhi u ngun nhân bên trong và bên ngoài, nhưng cơ
b n nh t là do cơ ch
ph i

t p trung quan liêu bao c p.

t ra yêu c u c p thi t là

i m i h th ng cơ ch qu n lý. Rõ ràng, chuy n

i sang n n KTTT là

nh m áp ng yêu c u trên b i trư c h t , ó là q trình k t h p gi a chuy n
n n kinh t còn mang n ng tính ch t t c p t túc sang n n kinh t hàng hoá,
ti n t i n n KTTT, và quá trình chuy n t cơ ch t p trung quan liêu bao c p
sang cơ ch th trư ng có s qu n lý c a Nhà nư c, phù h p v i
XH

nư c ta.

ó

ng th i cũng là q trình th c hi n n n kinh t m , hoà

nh p vào n n kinh t th gi i, là xu th chung c a th i
gia

u ph i coi tr ng. Khi quan h

qu c gia thì s thúc

c i m KT-

kinh t

i - xu th mà m i qu c

ư c m r ng ra kh i ph m vi m t

y n n kinh t phát tri n nhanh chóng. Q trình chuy n

i sang n n KTTT cũng là quá trình phù h p xu hư ng phát tri n khách quan,
phù h p v i quy lu t c a l ch s “ph i không ng ng phát tri n và sáng t o,
không ng ng nâng cao và

i m i theo th c ti n”.


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
II. VI T NAM SAU HƠN 10 NĂM CHUY N
T

TH TRƯ NG CÓ S

I SANG N N KINH

QU N LÝ NHÀ NƯ C THEO

NH

HƯ NG XHCN.
Sau hơn 10 năm

i m i, n n kinh t - xã h i nư c ta ã có nh ng bi n

i áng k , kinh t d n i vào n
tri n, t l l m phát gi m nhanh,
m c thu nh p bình quân
n

nh và tăng trư ng cao, n n s n xu t phát
i s ng nhân dân ư c c i thi n rõ r t v i

u ngư i tăng. V i t c

tăng trư ng nhanh cùng s

nh kinh t vĩ mô, t gi a nh ng năm 90, Vi t Nam ã thoát ra kh i kh ng

ho ng KT -XH và b t

u bư c vào giai o n phát tri n m i, giai o n th c

hi n cơng nghi p hố, hi n

i hố.

1. Nh ng thành t bư c
1.2- Nh ng k t qu

u:

t ư c v kinh t :

T m t n n kinh t tăng trư ng th p trư c năm 1986, n n kinh t nư c ta
ã t ng bư c ư c khôi ph c và phát tri n n
T c

nh v i t c

tăng trư ng cao.

tăng GDP bình quân hàng năm :

Th i kỳ 86-90 là 3,9%
Th i kỳ 91-95 là 8,2%
Năm 1996

là 9,35%

Năm 1997

là 8,8%.

Năm 1998 gi m xu ng 5,8% do cu c kh ng ho ng TC-TT chung Châu
Á.
Như v y bư c vào th p k 90, t c

tăng trư ng c a n n kinh t nư c ta

là vào lo i cao nh t trong khu v c.
GDP bình quan

u ngư i (USD).

Năm 91 : 122

Năm 94 : 214

Năm 92 : 143

Năm 95 : 271


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Năm 93 : 181

Năm 97 : 310
năm 97 : 312

Tính chung t ng s n ph m trong nư c (GDP) bình quân th i kỳ 1991 1997 tăng 8,5%/năm, trong o khu v c 1 (nông nghi p) tăng 4,5%, khu v c 2
(công nghi p) tăng 13,2%, khu v c 3 (d ch v ) tăng 8,6%.
Trong cơng nghi p hình thành hàng lo t các ngành công nghi p m i (d u
khí, hố ch t, i n t cao c p, l p ráp ô tô - xe máy). S n lư ng d u khí và s n
lư ng i n tăng v i nh p

nhanh.

S n xu t nông nghi p t ch không
năm 1989 ã gi i quy t v ng ch c v n
lư ng lương th c năm 1975 m i

cho nhu c u tiêu dùng trong nư c,
lương th c và có xu t kh u. S n

t 11,6 tri u t n, năm 1985

t 18,2 tri u t n,

năm 1990 là 21,5 tri u t n, năm 1995 là 27,5 tri u t n, năm 1996 là 29,2 tri u
t n, năm 1997 là 30,6 tri u t n. bình quân lương th c

u ngư i tăng t 300 kg

năm 1986 lên 371 kg năm 1995. Xu t kh u g o tăng nhanh, năm 1987 là 0,12
tri u t n, năm 1990 là 1,47 tri u t n, năm 1995 là 2,02 tri u t n, năm 1996 là
3,04 tri u t n, năm 1997 là 3,68 tri u t n. Các ngành chăn nuôi, cay công
nghi p phát tri n nhanh,

c là cao su, cà phê

u tr thành các m t hàng xu t

kh u ch l c.
Các ho t

ng d ch v và thương m i phát tri n m nh m theo hư ng m

r ng và a d ng hố th trư ng. Chính sách t do hố thương m i ã t o nên th
trư ng sôi
nh p

ng, giá c tương

i n

nh. Ho t

ng xu t kh u tăng nhanh v i

trên dư i 20% hàng năm (giai o n 1986 - 1992),

m b o nhu c u

nh p kh u các lo i v t tư và công ngh ch y u, c i thi n d n cán cân thanh
toán qu c t , năm 1991 áp ng ư c 89%,

c bi t năm 92 áp ng hơn 99%,

năm 93 là 96%, năm 94 là 83%.
Năm 1997, Vi t Nam ã có quan h bn bán v i hơn 120 nư c, cơ c u
ngo i thương thay

i theo chi u hư ng tích c c, b t

u hình thành các m t

hàng xu t kh u ch l c như d u thô, g o, d t may, thu s n, cà phê...

c bi t là


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
quan h thương m i v i các nư c ASEAN ã có s thay

i l n k t khi Vi t

Nam gia nh p ASEAN (năm 95).
Cơ c u các ngành kinh t b t

u có s chuy n d ch theo hư ng ti n b .

T n n kinh t ch y u là nông nghi p

n t tr ng các ngành cơng nghi p, d ch

v trong GDP tăng nhanh chóng, t tr ng nông nghi p gi m tương ng. S
chuy n d ch khá nhanh chóng cơ c u n n kinh t qu c dân ph n ánh xu hư ng
t t y u c a quá trình cơng nghi p hố, hi n
thúc

i hố, t o i u ki n ti n

y tăng trư ng kinh t nhanh, h i nh p v i kinh t khu v cvà qu c t .

ng th i, cơ c u kinh t vùng, thành ph n cũng như cơ c u trong n i b t ng
ngành cũng có s chuy n d ch theo hư ng ti n b , ph n ánh xu th phát tri n a

d ng phù h p v i l i th so sánh c a n n kinh t nư c ta.
u tư nư c ngoài tăng v i nh p
b t

u th c hi n lu t

nhanh k t năm 1988 khi Vi t Nam

u tư nư c ngồi. Tính

n cu i năm 1997, t ng s v n

u tư tr c ti p nư c ngoài t i Vi t Nam là 31,263 t USD, trong ó v n pháp
nh là 13,671 t USD v i 1765 d án. Các d án
hàng ch c v n lao

u tư nư c ngoài ã thu hút

ng và s n xu t nhi u hàng hoá, s n ph m d ch v ph c v

tiêu dùng và xu t kh u, tăng ngu n thu cho ngân sách Nhà nư c kho ng 1 t
USD m i năm.
T n n kinh t siêu l m phát
1989 l m phát ã ư c ki m ch ,
t o i u ki n quan tr ng
T l l m phát :

n

m c 3 con s trư c năm 1988,

n năm

ng ti n Vi t Nam t ng bư c ư c n

nh kinh t vĩ mô.

Năm 1986 là 774,6 %
Năm 1988 là 393,8%.
Năm 1990 là 67,4%
Năm 1992 là 17,6%
Năm 1994 là 14,4%
Năm 1996 là 4,5 %
Năm 1997 là 3,6%.

nh,


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
Có th th y rõ, sau hơn 10 năm

i m i, di n m o kinh t nư c ta ã thay

i m t cách căn b n.
i s ng nhân dân ư c c i thi n :

1.2-

i s ng c a a s nhân dân ư c c i thi n rõ r t. T l h giàu tăng t
8% năm 1986 lên 15% năm 1996. S h nghèo ói

nư c ta gi m t 30,01%

trong t ng s h năm 1992 xu ng còn 17,7% năm 1999. T l th t nghi p
thành th gi m t 9-10% (giai o n 1989 - 1990) xu ng 6,08% năm 1994 ;
5,86% năm 1996 ; 6,01% năm 1997. Th i kỳ 1991 - 1996 có trên 6 tri u ngư i
ư c gi i quy t vi c làm ho c có thêm vi c làm. Riêng năm 1997 có thêm 1,2
tri u ngư i có vi c làm. Trong nh ng năm g n ây, thu nh p bình quân

u

ngư i ã tăng d n lên, i u áng lưu ý là nhóm có thu nh p th p nh t cũng ã
tăng áng k .

i s ng văn hoá, tinh th n c a nhân dân, cũng như công b ng xã

h i ã ư c nâng lên m t bư c. Nhân dân ph n kh i và thêm tin tư ng vào
ư ng l i c a

ng và Nhà nư c.

2. M t s v n
Quá trình

i v i Vi t Nam .

khó khăn, thách th c

im i

nư c ta trong hơn 10 năm qua ã

qu r t to l n, tuy nhiên, cho

t ư c nh ng k t

n nay, tình hình kinh t - xã h i nư c ta ã b c

l nhi u t n t i y u kém và khó khăn trong q trình th c hi n cơng nghi p hố
- hi n

i hoá.
M t là, s tăng trư ng kinh t b t

u có xu hư ng ch m l i. M t s

chính sách kinh t vĩ mơ khơng cịn phát huy hi u qu như th i kỳ
c n có s

i u ch nh thích ng và

ng b hơn. Nh p

u, òi h i

tăng trư ng GDP năm

1998 ã ch ng l i so v i các năm trư c. Ch s l m phát không n

nh và xu

hư ng tăng, (năm 1993 là 5,2%, năm 1994 là 14,4%, năm 1995 là 12,7%, năm
1996 là 4,5%). M t b ph n l n các doanh nghi p, nh t là doanh nghi p Nhà
nư c ho t

ng khơng có hi u qu , kh năng c nh tranh trên th trư ng trong

nư c và qu c t th p. Nhi u ngành s n xu t b t

u xu t hi n tình tr ng t n kho

l n (xi măng, s t thép, cơ khí, i n dân d ng, i n t , gi y...). Trong khu v c


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
nơng nghi p và nơng thôn cũng ang xu t hi n nhi u v n
tr ng manh mún trong s d ng ru ng

t, chính sách

b c xúc như tình

t ai cũng b c l nhi u

i m b t h p lý. H th ng tài chính - ti n t b c l nh ng y u t không lành
m nh, ch m

i m i so v i th c ti n. Cơ c u kinh t , nh t là cơ c u vùng và cơ

c u ngành cũng th hi n s m t cân

i l n, c n ph i ư c ti p t c i u ch nh.

Nh ng khó khăn trên là do s y u kém c a chính b n thân n n kinh t , s
thi u

ng b trong h th ng chính sách kinh t cũng như kh năng c a

cán b c

i ngũ

t m vĩ mô và vi mô... M t khác, cu c kh ng ho ng tài chính - ti n t

khu v c cũng ã có tác

ng tiêu c c

n n n kinh t nư c ta.

ngoài gi m, xu t kh u có xu hư ng gi m sút, áp l c v s thay

u tư nư c
i t giá ngày

càng tăng.
Hai là, cơ s h t ng y u kém, không

ng b . H th ng ư ng giao

thơng, thơng tin liên l c cịn r t l c h u, không theo k p v i yêu c u phát tri n
kinh t - xã h i. H th ng bưu i n, vi n thơng tuy có tăng nhanh trong nh ng
năm g n ây nhưng v n cịn kém so v i trình

các nư c trong khu v c và th

gi i.
Ba là, công ngh l c h u, thi u v n và s d ng v n kém hi u qu . Tình
tr ng này x y ra khá ph bi n trong các doanh nghi p nhà nư c. H u h t các
doanh nghi p
nư c ngoài b t

nư c ta thu c lo i v a và nh , thi u v n nghiêm tr ng.
u có xu hư ng ch m l i do tác

u tư

ng c a kh ng ho ng tài

chính khu v c.
B n là, th a lao

ng, thi u vi c làm ang di n ra ph bi n. Theo s li u

c a t ng c c th ng kê, c nư c hi n có kho ng 6-7 tri u lao
khơng có kh năng tìm ư c vi c làm, ph bi n là

vùng nông thôn. M t khác,

n n kinh t l i ang lâm vào tình tr ng thi u kinh nghi m trong

ng, kho ng 80% lao

ng

ng dư th a,
i ngũ lao

nư c ta là chưa qua ào t o ngh , c nư c ch có

kho ng 4000 cơng nhân có tay ngh cao.

i ngũ cán b qu n lý trong tình


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
tr ng v a th a ư c ào t o m t cách có h th ng v KTTT, chưa th c s
ng yêu c u c a cơng nghi p hố - hi n
Năm là, s phát tri n không
nét. S chênh l ch v

áp

i hoá.

u v kinh t - xã h i ngày càng b c l rõ

i u ki n s ng và m c s ng gi a các vùng nông thôn và

thành th ngày càng xa.

nhi u vùng nông thôn,

c bi t là vùng sâu, vùng xa,

h u như b tách bi t v i ti n trình phát tri n kinh t - xã h i c a
Sáu là, các v n

t nư c.

xã h i ang tr nên b c xúc, t n xã h i có nguy cơ

gia tăng (tham nhũng, ma tuý, m i dâm...), du nh p vào trong nư c nh ng l i
s g, văn hố khơng phù h p v i thu n phong m t c c a dân t c. H th ng y t ,
giáo d c

nhi u nơi ang b xu ng c p nghiêm tr ng.

B y là, các ngu n tài nguyên

t nư c, nư c, r ng, bi n và khoáng s n

chưa ư c qu n lý và khai thác t t. Tình tr ng ơ nhi m mơi trư ng có xu hư ng
gia tăng do q trình ơ th hố, do ch t th i công nghi p, do s c ép c a dân
s ... e do

n s phát tri n b n v ng.

Cùng v i nh ng v n

khó khăn v xã h i như t n n xã h i, v n

giáo d c, s phân hoá giàu - nghèo cũng là m t v n

yt ,

nan gi i. Tình hình phân

hố giàu nghèo di n ra khá ph c t p. Trong hoàn c nh n n kinh t th trư ng,
m t b ph n dân cư do i u ki n thu n l i (v v trí

a lý, v n, s c lao

ng,

kinh nghi m, ki n th c...) ã giàu lên khá nhanh, trong khi ó m t s ngư i,

c

bi t là m t s dân t c thi u s thu c vùng sâu, vùng xa ang h u như b tách
bi t v i ti n trình
trung

im ic a

t nư c. S h nghèo ói

nư c ta ch y u t p

các vùng nông thônn, vùng dân t c và mi n núi.

các vùng ơ th nơi

có 20% dân cư sinh s ng, chi m t i 60% GDP, trong khi ó vùng nơng thơn,
mi n núi, nơi có 80% dân cư sinh s ng ch chi m kho ng 40% GDP và có t c
tăng trư ng kinh t ch m hơn nhi u.
Nói tóm l i, n n kinh t th trư ng, bên c nh nh ng ưu th , cũng có
khơng ít h n ch , ó là : D gây ra nh ng m t n
s m t cân

nh và thư ng xuyên phá v

i trong n n s n xu t xã h i, h u qu tiêu c c c a s v n

ng và


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
phát tri n c a nó thư ng i li n v i nh ng v n

nan gi i v kinh t , xã h i ;

Có th gây ra s m t cơng b ng xã h i : Cho phép t ch c s n xu t
cao nhưng cũng gây b t bình

t hi u qu

ng l n vì trong h th ng t ch c KT-XH khơng

có s phân ph i s n ph m m t cách h p lý ; thư ng t n t i nh ng ngành kinh t
thi u s c nh tranh vì có m c l i nhu n th p, v n

u tư l n, th i gian thu h i

v n ch m.
Quá trình chuy n

i

nư c ta c n ph i ư c ti n hành t ng bư c, l y

i m i kinh t làm trung tâm và là bư c i
ch qu n lý kinh t trên cơ s
hi n,

n

u tiên

chuy n

i cơ c u và cơ

nh chính tr - xã h i. Trong quá trình th c

ng và Nhà nư c cũng c n ph i có nh ng ch trương, chính sách nh m

phát tri n kinh t cân

i

ng th i gi i quy t ngày t

uv n

công b ng và

ti n b xã h i, h n ch và ti n t i kh c ph c s phân hoá giàu - nghèo trong c
nư c.


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
K T LU N
Cơng cu c c i cách, chuy n

i c a h u h t các n n kinh t k ho ch hoá

trong hơn m t th p k g n ây cho th y tính tri t

và quy mơ r ng l n c a nó,

ng th i cũng th hi n tính t t y u c a vi c chuy n
trư ng. C i cách chuy n
: Chuy n

i sang n n kinh t th

i là m t bư c ngo t l n v i nhi u v n

ư c

t ra

i như th nào ? quy mô ra sao ? V i mơ hình kinh t th trư ng nào

là thích h p ? Có nh ng khó khăn gì ? gi i quy t như th nào ? mà
công c n ph i v n d ng linh ho t lý thuy t kinh t h c hi n

i.

i v i nư c ta, chuy n sang n n kinh t th trư ng theo
XHCN th c s là m t cu c c i cách sâu r ng trong
Nh ng thành t u bư c

u

thành

nh hư ng

i s ng kinh t - xã h i.

t ư c trong th i gian qua cho phép kh ng

nh

r ng : KTTT không h mâu thu n v i CNXH, mà trái l i, KTTT chính là gi i
pháp kh c ph c nh ng như c i m c a n n kinh t k ho ch hoá t p trung, t o
ti n

cho vi c xây d ng CNXH

nư c ta trong giai o n này. Tuy nhiên,

KTTT cũng b c l c nh ng khó khăn, như c i m ịi h i ph i có s kh c ph c
m t cách hi u qu
và Nhà nư c ã

c t m vĩ mô và vi mô, nh m hư ng t i m c tiêu mà
ra : Dân giàu, nư c m nh, xã h i công b ng văn minh.

ng


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN
TÀI LI U THAM KH O

1. Kinh t th trư ng và s phân hoá giàu nghèo
phía B c nư c ta hi n nay (
2. Các n n kinh t chuy n

vùng dân t c và mi n núi

i h c kinh t qu c dân).
i : Lý lu n và th c ti n (Trung tâm khoa h c xã

h i và nhân văn qu c gia)
3.

i m i qu n lý kinh t (NXB Th ng kê - 1997)

4. Kinh t chính tr h c, t p II (NXB giáo d c)
5. Th i báo kinh t Vi t Nam , s 11/94
6. Ngh quy t H i ngh l n th hai BCH TW

ng (khoá VI)


THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

M CL C
M

u

N i dung
I. XHCN có ph i là k ho ch hố tồn b n n kinh t
1. Kinh t k ho ch hố vì sao th t b i
2.

i v i Vi t Nam, c n xây d ng n n kinh t theo hư ng nào ?

II. Vi t Nam sau hơn 10 năm chuy n
nư c theo

nh hư ng XHCN

1. Nh ng thành t u bư c
2. M t s v n
K t lu n

i sang nên KTTT có s qu n lý c a nhà

u

khó khăn thách th c

i v i Vi t Nam