ÁP XE GAN (Can Ung - Liver Abcess) doc

ÁP XE GAN
(Can Ung - Liver Abcess)

Đại Cương
Là những ổ mủ to hoặc nhỏ, nhiều hoặc ít, ở vào khoảng cửa ở thành ống mật và
huyết quản hoặc đã lan vào mô gan.
Chứng Can ung đã được nhắc đến từ lâu trong sách Nội Kinh (thế kỷ thứ 2).
Thiên ‘Đại Kỳ Luận’ (Tố Vấn 48) viết: “Chứng Can ung, hai bên hông sườn đầy,
nằm xuống thì kinh sợ, không tiểu được”, đây là những triệu chứng của áp xe gan.
Từ Nội Kinh đến đời nhà Tống, đều ít bàn đến chứng Can ung. Đến sau đời nhà
Tống, nhà Nguyên chứng Can ung mới được bàn đến nhiều hơn.
Đời nhà Tống, sách ‘Sang Dương Kinh Nghiệm Toàn Thư’ viết: “Tâm Can ung
ung do từ Tâm, Tâm chủ hành huyết khí, huyết nhiệt làm huyết bị tổn thương ứ lại
ở kinh lạc, đó là chứng bệnh độc”, cho thấy chứng Can ung là chứng trong huyết
có nhiệt độc làm tổn thương kinh lạc, nhập vào Tâm, Can gây nên bệnh. Đời nhà
Thanh, sách ‘Y Tông Kim Giám’ viết: “Can ung do tình uất khí nghịch gây nên”.
Sách ‘Biện Chứng Lục q 13’ viết: “Can, một khi tức giận thì lá gan phình lên, Can
khí sẽ bị nghịch. Giận dữ nhiều thì lá gan nở to, trống rỗng, khó bình phục. Tức
giận thì hoả động, giận nhiều thì hoả thịnh, hoả thịnh thì sẽ làm cho âm huyết bị
khô, âm huyết khô thì Can khí bị táo nhiều, huyết không nuôi dưỡng được Can
khiến cho dễ tức giận, khí tức giận gây nên tổn thương Can, uất kết lại gây nên
chứng ung” hoặc “Chứng Can ung không khỏi thì sinh ra tức giận, uất lại mà sinh
ra ung vậy”.
Có những biểu hiện giống chứng Hiếp Thống của Đông Y.
Nguyên Nhân
+ Theo YHHĐ:
. Do amip và vi khuẩn xâm nhập vào gan qua một trong ba đường: Động mạch,
tĩnh mạch cửa và ống mật.
. Xuất phát từ nhiễm khuẩn huyết, vi khuẩn qua động mạch gan xâm nhập vào gan,
nhất là mặt gan ngoài.
. Bắt nguồn từ một áp xe ruột dư, một ổ mủ khác ở bụng, amip và vi khuẩn theo

đường tĩnh mạch cửa xâm nhập vào gan và thường trú ở thuỳ phải. Hoặc từ ống
mật amip chạy vào gan, phổ biến nhất vào thuỳ trái.
. Ở Việt Nam, đa số là loại áp xe gan do amip, áp xe gan – ống mật.
+ Theo YHCT:
. Do Tình Chí Uất Kết: Can chủ sơ tiết, nếu Can khí bị uất kết, khí nghịch làm cho
huyết ứ trệ ở kinh Can lâu ngày hoá độc gây ra. Mộc khắc Tỳ thổ, Tỳ mất chức
năng kiện vận, sẽ sinh ra thấp nhiệt, ngừng trệ ở Can Đởm lâu ngày sẽ sinh ra ung.
. Do Ăn Uống Không Điều Độ: Thức ăn cao lương mỹ vị (nhiều chất béo), cay
nóng, thức ăn nướng làm tổn thương trường vị, mất chức năng vận hoá, thuỷ
thấp không vận chuyển được, sinh ra thấp nhiệt ở bên trong, ứ kết lại ở Can Đởm.
Khí huyết và thấp, đờm cùng bị ngăn trở gây nên chứng Can ung. Sách ‘Mã Bồi
Chi Ngoại Khoa Y Án’ viết: ”Thích uống rượu, mỗi lần uống nhiều, rượu vào
trong Vị sẽ làm cho gan nở ra, Đởm bốc lên. Đởm bùng lên thì khí huyết không
thông được, đờm trọc ở trong vị sẽ tràn ra hai bên hông sườn. Đờm, khí, huyết hợp
lại với nhau, kết lại thành chứng ung”.
. Do Tổn Thương: dùng sức quá mức hoặc do té ngã tổn thương làm cho lạc mạch
bị ứ huyết, huyết ứ hoá ra nhiệt khiến cho huyết bị bại, huyết nhục bị thối nát hoá
ra mủ thành chứng ung.
. Do ôn độc hoặc thấp nhiệt độc lâu ngày không giải trừ được, làm thương tổn tạng
Can, khiến cho khí huyết bị ứ trệ, huyết nhục bị thối nát hoá ra mủ (Nội Khoa Học
Thành Đô).
. Do biến chứng từ một số bệnh khác như Trường ung (viêm ruột), giun đũa (giun
chui ống mật), do ký sinh trùng Amip (Entamoeba Histolytica) gây ra (vì vậy còn
gọi là Áp xe gan Amip), chứng kết hung phát vàng da hoặc sau khi giải phẫu mật,
do viêm nhiễm ở đường mật lan sang (gọi là Áp xe đường mật), tà độc lưu trệ, ứ ở
bên trong làm tổn thương Can mạch, uất lại gây nên.
Mã Bồi Chi nhắc đến một số yếu tố gây bệnh như sau: “Đờm khí huyết trệ ứ ở Can
lạc” – “Đàm nhiệt nhập vào Can lạc”.
Triệu Chứng
Trên lâm sàng bệnh thường diễn biến qua 3 giai đoạn:

1- Giai Đoạn Nung Mủ:
+ Chứng: Nóng lạnh thất thường, hạ sườn bên phải đau, ấn vào đau hơn, không
muốn nằm nghiêng, miệng khô, tiểu vàng, lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng trắng, mạch
Huyền Hoạt. Giai đoạn này tương ứng với giai đoạn viêm của YHHĐ.
+ Biện Chứng:Can Đởm có quan hệ Biểu Lý vì vậy tà độc nhập vào Can gây ra
lúc nóng lúc lạnh. Can bệnh, khí cơ không thông, khí huyết bị ứ trệ làm tổn
thương huyết lạc khiến cho hạ sườn bên phải đau, không nằm nghiêng được. Nhiệt
tà làm hại tân dịch gây ra khát. Khí uất, huyết trệ, tam tiêu thuỷ đạo không thông
gây ra nước tiểu vàng. Rêu lưỡi trắng, vàng, mạch Huyền Hoạt là dấu hiệu thấp
nhiệt uất trệ ở Can.
+ Nguyên nhân: do Can uất hoá hoả hoặc huyết ứ hoá nhiệt, thấp nhiệt nung nấu,
ngưng kết ở Can Đởm lâu ngày gây nên.
2- Giai Đoạn Thành Mủ:
+ Chứng: Lạnh run, sốt cao, ra mồ hôi, hông sườn đầy, đau, đau lan đến bụng dưới
hoặc nách, vai, miệng khát, tâm phiền, muốn nôn, nôn, lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng,
mạch Huyền Sác.
+ Biện Chứng: Tà chính giao tranh, mủ hình thành vì vậy gây ra rét run, sốt cao, ra
mồ hôi. Tà khí ngăn trở ở kinh lạc, khí huyết bị ứ trệ, hoá thành mủ khiến cho Can
tạng sưng trướng, hông sườn đau. Tạng và kinh Can bị uất trệ không thông gây ra
đau lan xuống bụng dưới hoặc lên nách, vai. Nhiệt làm hại phần âm vì vậy gây ra
khát, tâm phiền, nhiệt độc xâm nhập vào Vị. Lưỡi hồng, rêu lưỡi vàng, mạch
Huyền Sác là dấu hiệu nhiệt độc thịnh.
+ Nguyên nhân: do hoả độc mạnh, phần âm bị tổn thương, khí bị tiêu, huyết bị tổn
hại gây nên.
3- Giai Đoạn Tiềm Phục
Chứng: hạ sườn phải hơi đau, miệng hơi khô, lưỡi hồng, rêu lưỡi ít, mạch Tế
Nhược.
Biện chứng: Tà độc nhập vào Can, làm cho khí huyết bị tổn hại, nhiệt làm tổn
thương phần âm khiến cho khí huyết đều hư, khí âm bất túc biểu hiện bằng hông
sườn bên phải đau, mỏi mệt không có sức, miệng khô, lưỡi đỏ, ít rêu, mạch Tế

Nhược.
Nguyên nhân: Do tà độc lâu ngày làm cho Vị âm bất túc, Tỳ dương hư tổn, khí
huyết đều suy.
Chẩn Đoán Phân Biệt
Để người bệnh nằm ngửa, đùi hơi co để làm giãn các cơ thành bụng, thầy thuốc
ngồi bên phải, luồn tay trái vào vùng thắt lưng, bàn tay ngửa áp sát vào lưng để
đẩy gan ra phía trước bụng khi gan to. Bàn tay phải đặt trên bụng, các ngón tay hơi
chếch so với bờ sườn. Bảo người bệnh thở mạnh, có thể sờ thấy bờ dưới của gan.
+ Gan to nhưng mềm và đều đặn là do bệnh của tim.
+ Gan lổn nhổn, bờ sắc là gan bị xơ.
+ Gan lổn nhổn, bờ tù có thể là áp xe gan đường mật và ứ mật.
+ Khối u cứng có thể là ung thư gan.
+ Khối u mềm có thể là áp xe gan.
Sai lầm khi chẩn đoán phân biệt áp xe gan hơi khó vì thường dựa theo các triệu
chứng phụ và chẩn đoán:
. Thấy bệnh nhân sốt nên nghĩ đến sốt rét, phổi viêm.
. Thấy thể trạng suy kiệt nhanh nên nghĩ đến lao
Điều Trị
1- Giai Đoạn Nung Mủ
Điều Trị: Thanh nhiệt, giải độc, hoạt huyết, tán kết.
Sách ‘Nội Khoa Học Thành Đô’ dùng bài: Sài Hồ Thanh Can Tán (Y Tông Kim
Giám): Cam thảo (sống), Sài hồ, Chi tử, Sinh địa, Hoàng liên, Thanh bì, Liên kiều,
Xích thược, Long đởm thảo. Tán bột. Ngày uống 8-12g.
Gia Giảm: Hạ sườn phải đau: thêm Diên hồ sách, Mộc hương.
. Sốt: thêm Bồ công anh, Hạ khô thảo, Vương bất lưu hành.
. Táo bón thêm: Đại hoàng (sống), Mang tiêu.
2- Giai Đoạn Thành Mủ
Điều Trị: Thanh nhiệt, giải độc, khứ hủ, bài nùng.
Sách ‘Nội Khoa Học Thành Đô’ dùng bài: Hoàng Liên Giải Độc Thang (Ngoại
Đài Bí Yếu): Chi tử 12g, Hoàng cầm 12g, Hoàng bá 8g, Hoàng liên 12g.

Thêm Sài hồ 8g, Bại tương thảo 8g, Ngư tinh thảo 20g, Đông qua nhân 8g, Ý dĩ
nhân 8g, Đào nhân 8g. Sắc uống.
* Gia Giảm:
. Nhiệt độc hoả thịnh xâm nhập vào Tâm bào gây ra hôn mê, nói cuồng: thêm
Ngưu Hoàng Thanh Tâm Hoàn hoặc Chí Bảo Đơn.
. Chính khí không thắng nổi tà khí, biểu hiện sắc mặt vàng, gầy ốm, tinh thần uỷ
mị, mồ hôi tự ra: thêm Hoàng kỳ, Đảng sâm, Đương qui.
. Ho ói ra mủ, máu, áp xe bị vỡ: thêm Triết bối mẫu, Cát cánh.
. Tiêu ra mủ, máu: thêm Bạch đầu ông, Tần bì.
. Muốn nôn, nôn: thêm Tử diệp (lá Tía tô), Hoàng liên.
Tiêu Viêm Thập Tam Vị Phương (Giang Tây Trung Y Dược 1, 1983): Kim ngân
hoa 24g, Liên kiều, Bồ công anh đều 12g, Tử hoa địa đinh 15g, Bản lam căn 18g
(hoặc Đại thanh diệp 12g), Xích thược, Đại du (sinh) đều 12g, Liên kiều 6g,
Hoàng cầm 12g, Hoàng bá 9g, Đại hoàng (sống), Hoạt thạch đều 12g, Mộc thông
6g. Sắc uống, ngày một thang, chia làm 3 lần uống.
TD: Thanh nhiệt, giải độc, thông phủ, tiết nhiệt, lương huyết, hoạt huyết. Trị áp xe
gan, đinh nhọt lở loét.
(Đây là bài Ngũ Vị Tiêu Độc Ẩm, Ngân Kiều Tán hợp với Hoàng Liên Giải Độc
Thang gia giảm. Các chứng do hoả nhiệt độc mới phát gây nên, các chứng ung
nhọt trong hoặc ngoài, tuỳ chứng mà dùng bài này gia giảm cho phù hợp, có hiệu
quả cao).
3- Giai Đoạn Tiềm Phục
Điều Trị : Ích khí, dưỡng huyết, giải độc.
Sách ‘ Nội Khoa Học Thành Đô’ dùng bài Thánh Dũ Thang (Tỳ Vị Luận): Bạch
thược 30g, Nhân sâm 30g, Đương qui 20g, Hoàng kỳ 20g, Xuyên khung 30g,
Thục địa 30g.
Thêm Bại tương thảo 20g, Bồ công anh 30g.
Sắc uống
Gia Giảm:
. Lưỡi hồng, ít nước miếng: thêm Thiên hoa phấn, Ngọc trúc.

. Bụng dưới trướng: thêm Cốc tinh thảo, Kiến khúc.
Đi sâu vào chi tiết bệnh chứng, sách ‘Trung Y Cương Mục’ giới thiệu 5 loại
Can ung như sau:
1- Can Uất Hoá Hoả: Phát bệnh nhanh, vùng hông sườn sưng đỏ, đau, không thích
ấn vào, không nằm xuống được, sốt, sợ lạnh, miệng đắng, khô, hay cáu gắt, chóng
mặt, mắt đỏ, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng nhạt, mạch Huyền Sác.
Điều Trị: Sơ Can, giải uất, thanh nhiệt, tả hoả. Dùng bài Sài Hồ Thanh Can Thang:
Sài hồ, Đương quy, Xuyên khung, Xích thược, Sinh địa, Liên kiều, Ngưu bàng tử,
Hoàng cầm, Chi tử, Thiên hoa phấn, Phòng phong, Cam thảo.
(Sài hồ sơ Can, giải uất; Hoàng cầm, Chi tử hợp với Sài hồ để thanh Can, tả hoả;
Sinh địa, Đương quy tư âm, dưỡng huyết, nhu Can; Xuyên khung, Xích thược
hành khí, hoạt huyết; Thiên hoa phấn, Phòng phong, Ngưu bàng tử, Liên kiều, cam
thảo giải độc, tiêu ung).
Gia giảm: Can hoả nhiều thêm Hạ khô thảo, Long đởm thảo, Kim ngân hoa để
thanh Can, tả hoả; Hông sườn đau thêm Huyền hồ, Uất kim để hoạt huyết, chỉ
thống. Váng đầu, hoa mắt thêm Cúc hoa, Tang thầm để thanh Can, minh mục.
Miệng khô, khát thêm Thạch hộc, Sa sâm, Mạch môn để sinh tân, chỉ khát.
2- Thấp Nhiệt Uẩn Kết: Hông sườn đau tức,miệng đắng, họng khô, ăn uống ít, lúc
nóng lúc lạnh, nước tiểu vàng đục hoặc đỏ, sít, táo bón, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng bệu,
mạch Huyền Hoạt hoặc hoạt Sác.
Điều trị: Sơ lợi Can Đởm, thanh nhiệt, lợi thấp.
Dùng bài Long Đởm Tả Can Thang (Hoà Tễ Cục Phương): Cam thảo, Đương quy,
Hoàng cầm, Long đởm thảo, Mộc thông, Sài hồ, Sinh địa, Sơn chi, Trạch tả, Xa
tiền tử.
(Long đởm thảo tả thực hoả ở Can Đởm, thanh thấp nhiệt ở hạ tiêu; Hoàng cầm,
Chi tử, Sài hồ vị đắng, tính hàn, để tả hoả; Xa tiền tử, Mộc thông, Trạch tả thanh
lợi thấp nhiệt, làm cho thấp nhiệt thoát ra qua đường tiểu; Sinh địa, Đương quy để
lương huyết, ích âm; Cam thảo điều hoà các vị thuốc.
Gia giảm: Thấp nhiều thêm Nhân trần, Khổ sâm để thanh nhiệt, hoá thấp. Nhiệt
nhiều thêm Ngân hoa, Liên kiều, Bồ công anh để thanh nhiệt, giải độc. Bụng đau

thêm Uất kim, Huyền hồ, Thanh bì để hành khí, hoạt huyết, chỉ thống. Hạ sườn có
khối u thêm Xích thược, Tạo giác thích để hoạt huyết, thông lạc, tán kết. Ăn uống
khó tiêu thêm Phục linh, Trần bì để tỉnh Tỳ, hỗ trợ việc vận hoá thức ăn. Táo bón
thêm Đại hoàng (sống) để tả hạ, thông tiện.
3- Đờm Trọc Trở Kết: Hông sườn đau, hạ sườn sưng đau, ấn vào đau hơn, khó
thở, ho có đờm, ngực và hông sườn đầy tức, lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng bệu, mạch
huyền Hoạt.
Điều trị: Hoá đàm, tán kết, hoạt huyết, thông lạc.
Dùng bài Sơ Uất Địch Đàm Thang: Hương phụ, Uất kim, Bán hạ, Trúc nhự, Quát
lâu nhân, Phật thủ, Phục linh, Chỉ xác, Tô ngạnh, Tam thất, Đương quy, Quất
hồng.
(Uất kim, Hương phụ sơ Can, hành khí; Trúc nhự, Bán hạ, Quát lâu nhân táo thấp,
hoá đờm; Phật thủ, Chỉ xác, Quất hồng, Tô ngạnh hành khí, hoá đờm, khoan hung,
khai uất; Phục linh kiện Tỳ, lợi thấp, hoá đờm; Đương quy, Tam thất hoạt huyết,
hoá ứ, chỉ thống).
Gia giảm: Đờm trọc nhiều, khí cơ bị ngăn trở, phiền muộn thêm Đởm tinh, Trúc
lịch, Trần bì để hoá đờm, hành khí. Tỳ Vị không vận hoá được thức ăn thêm Bạch
truật, Thần khúc, Khấu nhân để kiện Tỳ, trợ vận. Hông sườn cứng đau thêm Xích
thược, Xuyên sơn giáp (sao), Đào nhân, Tạo giác thích để hoạt huyết, tán kết, chỉ
thống.
4- Khí Trệ Huyết Ứ: Hông sườn đau, đau lâm râm hoặc đau như kim đâm, ấn vào
đau hơn, chuyển động khó, không có nóng lạnh, lưỡi có vết ban tím ứ huyết, mạch
Huyền Sáp.
Điều trị: Hoạt huyết, hoá ứ, hành khí, thông lạc.
Dùng bài Thanh Can Hoạt Lạc Thang (Thanh bì, Uất kim, Đào nhân, Tân giáng,
Trạch lan, Tam thất, Xích thược, Đương quy, Tô ngạnh, Chỉ xác, Ngoạ lăng tử.
(Uất kim hành khí, giải uất, tán kết; Xích thược, Đào nhân, Tân giáng hoạt huyết,
hoá ứ, thông lạc; Tam thất hoạt huyết, tiêu thủng, chỉ thống; Chỉ xác, Tô ngạnh lý
khí, hành trệ; Đương quy hoạt huyết, bổ huyết; Ngoạ lăng tử nhuyễn kiên, hoá
đờm, tán kết, hành ứ, chỉ thống).

Gia giảm: Đau như kim đâm thêm Nhũ hương, Một dược để hoạt huyết, phá ứ, chỉ
thống. Bụng đau thêm Mộc hương, Nguyên hồ, Xuyên luyện tử để hành khí, chỉ
thống. Vùng sưng cứng thêm Tạo giác thích, Xuyên sơn giáp để phá ứ, tán kết.
5- Tà Ủng Thể Hư: Da tại chỗ sưng đỏ, to, hông sườn căng to như cái trống, ấn
vào đau như kim đâm nhưng lại mềm, cơ thể gầy ốm, sắc da vàng úa, tinh thần uể
oải, ăn uống kém, họng khô, khát, lưỡi đỏ, rêu lưỡi sạch, mạch Sác mà Tế. Hoặc
tay chân lạnh, nằm xuống thì đổ mồ hôi, lỵ phân mủ máu, lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng,
Mạch Trầm Tế mà Nhược.
Điều trị: Bổ ích khí huyết, thác lý bài nùng.
Dùng bài Thác Lý Tiêu Độc Tán: Nhân sâm, Hoàng kỳ, Bạch truật, Phục linh,
Đương quy, Bạch thược, Xuyên khung, Kim ngân hoa, Bạch chỉ, Cát cánh, Tạo
giác thích, Cam thảo.
(Nhân sâm, Bạch truật, Phục linh, Hoàng kỳ ích khí, kiện Tỳ; Đươgn quy, Xuyên
khung, Bạch thược dưỡng huyết, hoà doanh; Kim ngân hoa thanh nhiệt, giải độc;
Bạch chỉ, Cát cánh tán kết, bài nùng; Tạo giác thích phá kết, tiêu thủng; Cam thảo
điều hoà các vị thuốc.
Gia giảm: Mủ không giảm thêm Đông qua nhân, Bại tương thảo, Ngư tinh thảo, Ý
dĩ nhân (sống) để thác lý, bài nùng. Bụng đau, lỵ mủ máu thêm Bạch đầu ông, Mã
xỉ hiện để giải độc, chỉ lỵ. Nếu mủ vỡ ra làm cho Vị âm bị tổn thương, thêm Thạch
hộc, Thái tử sâm, Mạch môn để ích khí, dưỡng âm.
Biến Chứng
+ Nếu phát hiện sớm, điều trị kịp thời, đúng cách, bệnh sẽ phục hồi nhanh.
+ Nếu không điều trị đúng hoặc kịp thời, gan sẽ biến thành ổ mủ to, có khi chứa
trên 2~3 lít mủ mầu sô cô la, tanh, không thối.
+ Bệnh nhân có thể cầm cự trong một thời gian khá dài nhưng sức khoẻ ngày càng
suy kiệt.
+ Áp xe sẽ tiến triển và gây ra các biến chứng: rò vào cơ hoành, màng phổi, phổi,
vỡ vào màng bụng, rất nguy hiểm, tử vong cao.
Y Án Áp Xe Gan Do Vi Khuẩn
(Trích trong ‘Thiên Gia Diệu Phương’)

Hoàng X, nam, bộ đội, 25 tuổi. Sốt cao 39-400C, sườn bên phải đau, bụng đầy, ăn
không ngon, muốn nôn, gan sưng to, ấn vào đau. Siêu âm thấy trên đường dọc đi
qua điểm giữa xương đòn có hai mặt bằng nước ở gian sườn 6 và 7. mặt bằng thứ
nhất rộng 1,5cm, sâu dưới da 3cm, mặt thứ hai rộng 1cm, sâu dưới da khoảng
4,5cm. Khoa nội chẩn đoán là áp xe gan, chuyển sang khoa ngoại. Sau khi tiêm
nhiều kháng sinh ở khoa nội và khoa ngoại, thân nhiệt hạ xuống 380C, các chứng
khác hơi biến chuyển. Dựa vào bệnh chứng, khoa nội và ngoại hội chẩn quyết định
tạm hoãn không mổ, theo dõi điều trị. Vẫn truyền kháng sinh vào tĩnh mạch nhưng
sau 3 ngày thân nhiệt không hạ, các chứng cũng không bớt, vì vậy chuyển sang
khoa Đông y.
Dựa vào mạch Huyền Sác, rêu lưỡi dầy, kém nhuận, chất lưỡi đỏ.
Chẩn đoán là chứng Can ung do tà uẩn, huyết ứ, thối nát thành mủ.
Điều trị: Sơ Can, giải độc, bài nùng, hoá hủ. Dùng bài Đại Sài Hồ Thang và Sài
Hồ Thanh Can Thang: Sài hồ, Mộc hương, Tam tiên (sinh) đều 9g, Bồ công anh,
Hoàng cầm, Khổ sâm, Nhân trần, Liên kiều, Xích thược đều 15g, Bản lam căn
30g, Xuyên quân, Cam thảo đều 6g. Sắc uống ngày một thang.
Uống 6 thang thì thân nhiệt hạ xuống còn khoảng 37,50C, ăn được nhiều hơn,
bụng đỡ đầy. Uống thêm 6 thang nữa, thân nhiệt bình thường, các chứng đều hết.
Kiểm tra siêu âm không thấy có chất dịch ở hai chỗ cũ. Uống thêm 6 thang nữa,
khỏi bệnh, xuất viện”.
Y Án Áp Xe Gan Do Amip
(Trích trong ‘Thiên Gia Diệu Phương’)
“Chu X, nam, 38 tuổi, công nhân. Sơ chẩn ngày 16-2-1976. bệnh nhân đã từng
được chọc gan 6 lần ở một bệnh viện, lấy ra 1 lít chất mủ mầu nâu. Chẩn đoán xác
định là áp xe gan do amip. Đã sử dụng Emetin, Chloroquin điều trị 10 ngày, bệnh
không chuyển, chuyển đến bệnh viện để điều trị.
Khám thấy thân nhiệt 40,30C, bạch cầu 19.600/mm3, tế bào trung tính 81%, tế
bào lympho 19%. Siêu âm thấy gian sườn 7 từ đường nách trước đến đường nách
giữa thấy một mặt bằng nước khoảng 2cm, đường kính 4,5 x 6,5cm. X quang thấy
cơ hoành bị đẩy lên cao, hoạt động bị hạn chế, hình của gan to, gian sườn 7-8 bên

phải có thể thấy mặt bằng nước dài 2,5cm. Khám Đông y thấy sốt cao kéo dài
không hạ, sườn bên phải đau, thở vào càng đau hơn, khát, thích uống, ăn ít, bụng
đầy, khí của phủ tạng không thông, nước tiểu vàng, đỏ, mạch Huyền Sác, chất lưỡi
đỏ, rêu lưỡi vàng bẩn. Bệnh nhân cho biết bệnh phát sau khi gặp lạnh, đến nay đã
hơn nửa tháng. Bệnh do thấp nhiệt ẩn náu kết ở tạng phủ, trùng độc làm thành ung.
Điều trị: phải thông phủ, tiết độc, thanh nhiệt, trừ thấp, sát trùng, tiêu ung.
Điều trị theo hai bước: Trước tiên dùng bài Phan Tả Diệp Ẩm: Phan tả diệp 12g,
hãm với nước sôi, để nguội, bỏ bã, uống hết một lần. Uống thuốc xong ngay hôm
đó đại tiên ra phân rất thối, rồi sốt hạ.
Sau đó dùng bài Sát Trùng Tiêu Ung Thang: Khổ sâm phiến, Thổ phục linh, Xích
thược, Nhân trần đều 15g, Ngư tinh thảo, Liên kiều, Kim ngân hoa đều 12g, Đạm
tử linh 10g, Cam thảo (sống) 5g. Sắc uống ngày một thang. Uống 4 thang, ngày
21-2 khám lại, các triệu chứng đã hết, mạch Huyền, Tế, lưỡi đỏ nhạt, rêu lưỡi hơi
vàng. Thuốc đã trúng bệnh, cho uống tiếp 4 thang nữa để củng cố kết quả. Sau khi
uống thuốc, siêu âm, X quang, xét nghiệm máu lại, thấy đều bình thường. Chọc
gan không hút được gì cả. Tháng 8-1978 hỏi lại, không thấy tái phát.