Tuần hoàn của sản xuất tư bản

TUẦN HOÀN CỦA TƯ BẢN SẢN XUẤT
Đối tượng nghiên cứu
Trong chương I khi nghiên cứu về tuần hoàn của tư bản tiền tệ, chúng ta được biết
công thức của tuần hoàn TB tiền tệ : T – H.....Sx.....H’ – T’. Ở chương II này,
chúng ta đi nghiên cứu về tuần hoàn của tư bản sản xuất với công thức : Sx....H’ –
T’ – H ....Sx. Tuần hoàn của tư bản sản xuất và tuần hoàn của tư bản tiền tệ cũng
chính là tuần hoàn của tư bản công nghiệp. Có thể nói Tuần hoàn của tư bản sản
xuất và tuần hoàn của tư bản tiền tệ là hai hình thái của tuần hoàn của tư bản công
nghiệp, chúng vừa mâu thuẫn lẫn nhau lại vừa thống nhất nhau.
Để diễn đạt mối quan hệ lẫn nhau giữa Tuần hoàn của tư bản sản xuất và tuần hoàn
của tư bản tiền tệ Mác viết “Cái vẻ độc lập bề ngoài của hình thái tiền tệ của giá trị
tư bản trong hình thái tuần hoàn thứ nhất của giá trị tư bản (trong hình thái tư bản
tiền tệ) không còn tồn tại trong hình thái thứ hai đó nữa. Vì vậy hình thái thứ hai
này là sự phê phán đối với hình thái thứ nhất, và quy hình thái thứ nhất đơn thuần
thành một hình thái đặc thù”
Tại sao tuần hoàn của tư bản sản xuất lại là phê phán của tuần hoàn tư bản tiền tệ?
Tuần hoàn của tư bản tiền tệ biểu thị rất rõ đặc trưng của phương thức sản xuất tư
bản chủ nghĩa, nhưng nó biểu thị đặc trưng nó dưới hình thái tiền đẻ ra tiền, và sản
xuất chỉ đóng vai trò là điều kiện cần thiết cho quá trình lớn lên đó. Còn trong tuần
hoàn của tư bản sản xuất, thì nó lại quy tiền tệ thành phương tiện lưu thông hoặc
phương tiện thanh toán, thành một cái để phục vụ cho sản xuất, làm cho sản xuất
được đổi mới không ngừng. Trong tuần hoàn của tư bản sản xuất thì mọi việc đều
là ở sản xuất, chứ không phải sự tự lớn lên của giá trị. Như vậy nếu tuần hoàn của
tư bản sản xuất lại là phê phán của tuần hoàn tư bản tiền tệ thì ngược lại tuần hoàn
của tư bản tiền tệ cũng phê phán của tuần hoàn tư bản sản xuất. Chúng phủ định
lẫn nhau, và làm tiền đề cho nhau.
Trình tự nghiên cứu
Hình thái Sx....H’ – T’ – H ....Sx miêu tả sự đổi mới không ngừng của sản xuất,
biểu hiện sản xuất như là tái sản xuất. Ở tư bản tập I chúng ta nghiên cứu về bản
chất của tái sản xuất, ở tập II này chúng ta đi nghiên cứu về hình thái của tái sản
xuất. Tái sản xuất bao gồm cả lưu thông, lưu thông là trọng tâm của nghiên cứu.

Nghiên cứu tái sản xuất hay tích lũy tư bản, gắn liền với việc tích lũy tiền. Giá trị
thặng dư phải được tích lũy dưới hình thái tiền trước khi nó trở thành tư bản thực
tế, nên khi ngay sau nghiên cứu tái sản xuất mở rộng, Mác chuyển sang nghiên cứu
sự tích lũy tiền. Kết thúc chương là nghiên cứu về quỹ dự trữ. Quỹ dự trữ là giá
trị thặng dư đã được thực hiện nhưng chưa đạt tới khối lượng đủ để trở thành tư
bản thực tế.
I. Tái sản xuất giản đơn
1. Lưu thông trong tái sản xuất giản đơn
Trong tuần hoàn của tư bản sản xuất, lưu thông có dạng lưu thông giản đơn. Lưu
thông giản đơn xuất hiện trong cả tái sản xuất giản đơn lẫn tái sản xuất mở rộng.
Tính chất của nó trong hai trường hợp này sẽ thay đổi tùy thuộc vào : Giá trị thặng
dư được chuyển hóa thành tư bản hay thành thu nhập. Giá trị thặng dư chuyển hóa
thành thu nhập trong tái sản xuất giản đơn, và thành tư bản trong tái sản xuất mở
rộng.
2. Giai đoạn lưu thông thứ nhất của tư bản sản xuất
H’ – T’ là giai đoạn thứ hai của tuần hoàn và là giai đoạn thứ nhất của lưu thông,
giai đoạn này cần được bổ sung bằng giai đoạn H – T. Chúng ta giả định rằng mọi
tình hình khác không thay đổi và háng hóa được mua và bán theo đúng giá trị của
chúng. Giả định như thế thì toàn bộ giá trị thặng dư sẽ đi vào tiêu dùng cá nhân của
nhà tư bản. Sau khi tư bản hàng hóa H’ đã chuyển hóa thành tiền T’ thì bộ phận
của tổng số tiền đại biểu cho giá trị tư bản vẫn tiếp tục chu chuyển trong tuần hoàn
của tư bản công nghiệp, còn bộ phận kia – giá trị thặng dư thì đi vào lưu thông
chung của hàng hóa và nó diễn ra ngoài lưu thông của tư bản cá biệt.
Ví dụ
Hàng hóa tư bản là H’ : 10.000 pao sợi trị giá 500 p.xt trong đó :
Tư bản bất biến ứng trước: c = 372p.xt = 7440 pao sợi
Tư bản khả biến ứng trước: v = 50p.xt = 1000 pao sợi
Giá trị thặng dư : m = 78p.xt = 1560 pao sợi
→ Giá trị của tư bản sản xuất = c+v= 422p.xt = 8440 pao sợi. Giá trị tư
bản sản xuất này sẽ tiếp tục lưu thông trong tư bản, còn giá trị thặng dư

m – sản phẩm thặng dư của sản phẩm hàng hóa thì đi theo con đường
riêng của nó trong lưu thông chung của tư bản.
Nhìn vào công thức ta thấy, hành vi t – h là những mua bán hàng hóa bằng tiền mà
nhà tư bản chi ra để mua hàng hóa theo nghĩa hẹp. Tiền lúc này tồn tại dưới hình
thái tiền tích trữ để tiêu dùng hàng ngày. Nên tiền ngừng lưu thông và ở vào hình
thái tiền tích trữ.
Lưu thông h – t – h là lưu thông giản đơn của hàng hóa. Giai đoạn thứ nhất của lưu
thông này là h - t nằm trong lưu thông của tư bản hàng hóa H’ – T’, do đó nằm
trong tuần hoàn của tư bản. Giai đoạn bổ sung của nó là t – h thì lại nằm ngoài tuần
hoàn ấy. Lưu thông của H và của h tức là của giá trị tư bản và giá trị thặng dư sẽ
tách đôi sau khi H’ chuyển hóa thành T’. Do đó:
- Hành vi H – T và h – t do H’ – T’ tách ra đều nằm trong cùng 1 lượng hàng
hóa có thể tách rời nhau.
- Nếu sự tách rời ấy diễn ra thì H’ – T’ có thể biểu hiện thành hai lưu thông
riêng biệt: H – T – H và h – t – h , xét về hình thái chung, chúng đều thuộc
về lưu thông thông thông thường của hàng hóa
Chúng ta đã thấy h – t – h tức là lưu thông của thu nhập của nhà tư bản, chỉ gia
nhập lưu thông của nhà tư bản chừng nào mà h còn là một phần giá trị của H’, tức
là của tư bản dưới cái hình thái chức năng là tư bản hàng hóa. Khi h đã độc lập
trong hành vi t – h thì h – t – h không còn gia nhập vào vận động của tư bản ứng
ra nữa, mặc dù nó do vận động ấy đẻ ra.
Lưu thông chung bao gồm các tuần hoàn xen kẽ chằng chịt với nhau của những bộ
phận độc lập khác nhau của tư bản xã hội, tức là tổng thể của các tư bản cá biệt,
cũng như bao gồm cả lưu thông trong những giá trị được ném ra thị trường không
phải với tư cách là tư bản, nghĩa là của những giá trị đi vào lĩnh vực tiêu dùng.
3. T – H trong tuần hoàn của tư bản sản xuất
T – H chính là giai đoạn thứ hai trong lưu thông, T đã vào một vị trí khác trước
nhưng chức năng của tư bản tiền tệ thì vẫn như cũ: chuyển hóa thành slđ và Tlsx.
Như vậy trong chức năng của tư bản hàng hóa H’ – T’, giá trị tư bản cùng một lúc
với h – t đã tiến hành xong giai đoạn H – T và sau đó đi vào giai đoạn bổ sung T –

H(Slđ + Tlsx) , do đó tổng lưu thông của nó là H – T – H (Slđ + Tlsx)
- Trong công thức tuần hoàn của TBSX ta không hề thấy T xuất hiện, nhưng
giai đoạn thứ hai trong lưu thông này lại xuất hiện T. T chính là một bộ phận
của T’, tức T vừa là tư bản đã được thực hiện vừa là tư bản bắt đầu quá trình
hoàn thành sự lớn lên của giá trị T’. Vậy T chính là biểu hiện bằng tiền của
H’ , còn H’ là sản phẩm trực tiếp của Sx. Nên T – H thể hiện rằng nhà tư bản
mua Tlsx, slđ bằng số tiền bán hàng hóa do bản thân công nhân sản xuất ra.
Với tư cách là kết quả của hành vi H – T tiền bao giờ cũng là biểu hiện của
lao động quá khứ. Hai hành vi H – T và T – H phân biệt với nhau về mặt
thời gian.
- Trong lưu thông thì tiền được thay đổi vị trí hai lần: Bán – mua nên sự tồn
tại của tư bản dưới hình thái tiền tệ chỉ là một yếu tố nhất thời
- T – slđ không phải là việc trao đổi hàng hóa đơn thuần mà là việc mua hàng
hóa slđ để sản xuất ra giá trị thặng dư, còn T – Tlsx thì chỉ là một công việc
không thể thiếu được về mặt vật chất để có được mục đích đó. Sau khi T – H
(Slđ + Tlsx) được hoàn thành thì T được chuyển hóa thành tư bản sản xuất,
thành sản xuất, và tuần hoàn lại bắt đầu trở lại.
II. Tích lũy và tái sản xuất trên quy mô mở rộng
1. Định nghĩa
Định nghĩa : Tích lũy tư bản là sự chuyển hóa một phần giá trị thặng dư thành tư
bản, hay là quá trình tư bản hóa giá trị thặng dư.
Nhân tố ảnh hưởng đến quá trình tích lũy tư bản:
- Trình độ bóc lột sức lao động.
- Trình độ năng suất lao động.
- Sự chênh lệch ngày càng tăng giữa tư bản sử dụng và tư bản tiêu dùng.
- Quy mô của tư bản ứng trước.
Ảnh hưởng của Tích lũy tư bản
- Ảnh hưởng tích cực:
Tăng quy mô tích lũy tư bản => Tăng tích tụ tư bản, làm tăng thêm quy
mô sản xuất, dẫn đến sự cạnh tranh gay gắt hơn giữa các nhà TB => Có lợi cho

người tiêu dùng, đẩy mạnh nền Kinh tế phát triển.
- Ảnh hưởng tiêu cực:
Sự tiến bộ của KHKT => Tư bản đầu tư trang thiết bị hiện đại vào sản xuất
=> Tư bản sẽ thu hút một lượng lao động ít hơn => làm tăng tỷ lệ người thất
nghiệp. Làm cho sự phân hóa giàu nghèo ngày càng trở nên sâu sắc.
2. Tư bản tiền tệ ngân hàng
T’ gồm có T+t, tức là gồm có giá trị tư bản và giá trị thặng dư. Trong tái SX đơn
giản, t gia nhập lưu thông chung, tách khỏi tuần hoàn của tư bản. Trong tái sx mở
rộng, t không gia nhập trong lưu thông chung, nhưng cũng không thể tham gia tích
cực ngay vào sự vận động của tư bản.
Vì các tỷ lệ mở rộng quá trình sx không thể quyết định một cách độc đoán, mà phải
căn cứ vào nhiều điều kiện kỹ thuật, cho nên giá trị thặng dư được thực hiện, tuy
được quyết định là để biến thành tư bản, nhưng thường thường là thông qua sự lặp
lại của một số tuần hoàn, mới đạt tới khối lượng cần thiết (do đó phải tích lũy tới
khối lượng cần thiết) để có thể làm chức năng tư bản phụ thêm hay gia nhập tuần
hoàn của giá trị tư bản..
Trong trạng thái ấy, giá trị thặng dư là giá trị tư bản tiền tệ tiềm tàng. Tư bản tiền
tệ tiềm tàng là tiền tích trữ. Ở đây Mac nói về tư bản tiền tệ tạm thời ở trong trạng
thái đứng yên, vì chưa đến hạn thanh toán. Còn giá trị thặng dư dưới hình thái tiền
tệ sở dĩ trở thành tiền tích trữ, vì nó chưa thể hoạt động như là tư bản, vì nó còn
quá ít ỏi để làm việc đó. Tuy nhiên giá trị thặng dư đã được thực hiện vẫn là tư bản
tiềm tàng vì nó được dùng để tư bản hóa, để biến thành giá trị tự lớn lên.
3. Công thức của tái sản xuất mở rộng.
Công thức của tái sx mở rộng đã được Mac miêu tả như sau:
Sx…H’---T’---H’ (Slđ + Tlsx)…Sx’
H’ (Slđ+Tlsx) cũng như Sx’ đều nói lên rằng sx được lặp lại trên quy mô mở rộng.
nhưng điểm xuất phát của tuần hoàn tư bản tiền tệ bao giờ cũng là T, tức là tư bản
ứng trước, chứ không phải T’, tức là tư bản đã được thực hiện; đối với tuần hoàn
của tư bản sx cũng vậy, điểm xuất phát của nó bao giờ cũng là Sx, chứ k phải là
Sx’. Trong quá trình sản xuất, tư bản sản xuất tự lớn lên. Trong tuần hoàn trước, tư

bản SX có tăng lên hay không, điều đó không có ý nghĩa gì đối với quá trình lớn
lên của giá trị trong tuần hoàn này.
Vì vậy, một khi hành vi Sx’ trở thành điểm xuất phát của tuần hoàn mới, thì nó
chuyển hóa thành Sx, tức là nó không phải là tư bản sản xuất đã lớn lên, mà là tư
bản sản xuất đang tự lớn lên.