NGOẠI GIAO TRONG CHIẾN TRANH BẢO VỆ TỔ QUỐC THỜI TRẦN (thế kỷ XIII) – PHẦN 4 ppsx

Chương ba
NGOẠI GIAO TRONG CHIẾN TRANH BẢO VỆ TỔ QUỐC THỜI TRẦN
(thế kỷ XIII) – phần 4
IV. NGOẠI GIAO SAU KHI ĐẠI THẮNG


Sau khi kết thúc chiến tranh, công việc đối ngoại đầu tiên của ta là việc xử lý tù binh. Số
quân giặc bị ta bắt tới hàng vạn tên. Chính sách của ta đối với tù binh, ở thời Trần cũng
như các thời khác là rất nhân đạo, không giết, không hành hạ ngược đãi, trừ một số tướng
giặc hiếu chiến, hung ác, tàn bạo, có nhiều nợ máu với nhân dân ta mà bị bắt sống tại trận
thì phải nghiêm trị. Do đấy, sau chiến tranh, công việc đối ngoại đầu tiên của nhà Trần là
trả bớt tù binh Nguyên về nước.

Nhưng trả tù binh phải có người nhận, trả như thế nào, trả nhiều hay ít, trả ở đâu, trả làm
bao nhiêu lần? Những việc đó không thể không đàm phán với bên giặc, nếu không đàm
phán thì cũng phải báo để họ tiếp nhận tù binh trao trả.

Từ tình hình đó, triều đình nhà Trần quyết định chủ động cho sứ sang Nguyên, vừa để
báo cho họ biết việc ta trả tù binh, vừa thăm dò thái độ và động tĩnh của bên chúng, xem
sau khi tàn quân giặc chạy về nước liệu chúng có khả năng mở một cuộc hành quân xâm
lược thứ tư nữa không.

Một sứ bộ của ta được lệnh lên đường sang Nguyên, mang biểu văn của vua Trần gửi Hốt
Tất Liệt. Biểu văn gồm hai phần chính. Phần thứ nhất nghiêm khắc phê phán những hành
động xâm lược, những việc làm sai trái của bọn vua chúa nhà Nguyên và kể tội bọn
tướng giặc gian ác, đặc biệt là tội trạng tàn bạo của tên tướng giặc Ô Mã Nhi hiện đương
ở trong tay ta. Vạch tội phi nghĩa của quân cướp nước, nêu cao chính nghĩa của dân tộc ta
là một nguyên tắc ngoại giao bất di bất dịch của thời Trần. Dù trước chiến tranh, trong
chiến tranh hay sau chiến tranh. Nhà Trần lúc nào cũng nhấn mạnh nguyên tắc ngoại giao
đó. Nội dung chủ yếu của phần thứ nhất trong biểu văn như sau:

"Năm Chí nguyên thứ 21 (đầu năm 1285) bình chương A Lý Hải Nha tham công biên
giới (tức là hiếu chiến nơi biên giới - N.L.B), làm trái thánh chiếu khiến sinh linh nước
tôi phải lầm than. Sau khi đại quân về rồi, tôi chắc tình thật bị che giấu, miệng lưỡi gièm
pha vu báo, nên sai thông thị đại phu Nguyễn Nghĩa Toàn, hiệp trung đại phu Nguyễn
Đức Vinh, hữu vũ đại phu Đoàn Hải Khung, trung đại phu Nguyễn Văn Ngạn đem
phương vật sang biếu và nghị hòa, nghĩ rằng sẽ được chấp nhận, nào ngờ họ đều không
được trở về.

Mùa đông năm Chí nguyên thứ 24 (cuối năm 1287) lại thấy đại quân thủy bộ tiến sang,
thiêu hủy chùa miếu trong nước, khai quật phần mộ tổ tiên, cướp giết dân chúng già trẻ,
phá phách sản nghiệp trăm họ, không từ một sự tàn ác nào không làm Tham chính Ô
Mã Nhi nói với người trong nước truyền đến tai tôi rằng: "Ngươi chạy lên trời, ta theo lên
trời; ngươi chạy xuống đất, ta theo xuống đất, ngươi lẩn lên núi, ta theo lên núi; ngươi lặn
xuống nước, ta theo xuống nước". Mọi điều nhục mạ nói chẳng tiếc lời. Tham chính Ô
Mã Nhi lại tự đem binh thuyền đi ra biển, bắt hết nhân dân ven biển lớn thì giết, bé thì
cướp đi, làm đủ mọi cách treo trói mổ cắt, đầu vứt một nơi mình quẳng một nẻo. Trăm họ
bị bức đến chỗ chết " (Từ Minh Thiện: Thiên Nam hành ký. Từ Minh Thiện làm quan
triều Nguyên, sang sứ Việt Nam năm 1288).

Vua Trần nhấn mạnh trong biểu văn những tội ác của bọn Ô Mã Nhi, không ngần ngại
cho tên bạo chúa biết rằng rất có thể bọn Ô Mã Nhi bị ta trị tội.

Phần thứ hai trong biểu văn là báo cho nhà Nguyên biết rằng ta sẽ cho người đưa trao trả
chúng một số tù binh, trong đó có một tên đại vương là Tích Lệ Cơ, một tước lớn của
hoàng tộc nhà Nguyên:

“Thấy dân chúng giải đến một người là Tích Lệ Cơ đại vương, tự xưng là bậc quý thích
của đại nước. . . Nước tôi thủy thổ độc, biên chướng nhiều. Tôi ngại rằng đại vương ở lại
lâu dễ sinh bệnh tật. . . Tôi đã sắm sửa đủ lễ vật đi đường, cho người lên biên giới đưa đại
vương về nước. . . Ngoài ra đại quân còn rớt lại hơn một nghìn người, tôi đã ra lệnh cho

về nước hết. Sau này, nếu còn thấy người nào, tôi sẽ cho về nốt ”

Sự thật thì số tù binh còn lớn hơn thế nhiều, nhưng ta trả dần. Về Tích Lệ Cơ, tuy là đại
vương, nhưng không quan trọng, ta biết rõ. Hắn là thân thích của Hốt Tất Liệt nhưng
chống lại Hốt Tất Liệt, nên bị tên bạo chúa bắt phải đi trận "tòng quân chuộc tội”! Chính
vì thế mà ta cho tên tù binh này về trước, mặc dầu là tước đại vương.

Cuối biểu văn, vua Trần nói thẳng:

“Nước tôi vừa gặp binh lửa mà nay thì khí trời đương nóng nực, khó có ngay được cống
vật và sứ thần. Đợi đền mùa đông mới có người đi được".

Biểu văn ngoại giao thật là cứng rắn, rạch ròi, dứt khoát mặc dầu đối phương cậy thế
nước lớn.

Sau khi sứ bộ cầm biểu văn đã lên đường sang Nguyên, vua Trần lại cho một sứ bộ thứ
hai đưa Tích Lệ Cơ đại vương cùng hơn một nghìn tù binh sang trả cho nhà Nguyên. Như
biểu văn của vua Trần đã nói rõ: cả hai sứ bộ của ta đều không đem theo cống vật, quà
cáp gì biếu xén nhà Nguyên.

Về phía Nguyên, bị bại trận, Hốt Tất Liệt vẫn hằn học, hậm hực. Giữa tháng 7 năm 1288,
Hốt Tất Liệt hạ lệnh cho các tướng Nguyên chỉ huy quân người Hán luyện tập thủy chiến,
chuẩn bị chiến tranh. Nhưng đầu tháng 8 năm 1288, tù binh Nguyên do sứ Việt Nam đưa
sang trả đã tới nơi. Hốt Tất Liệt đành tạm ngừng việc tổ chức chiến tranh để giải quyết
vấn đề tù binh. Số tù binh này có tới hàng chục vạn người mà Đại Việt chỉ mới trả hơn
một nghìn, bọn vua chúa Nguyên không thể ngoảnh mặt đi, bỏ mặc họ. Vì tù binh khác
với hàng binh, tù binh rất có thể bị đối phương tùy ý trị tội. Bọn vua chúa Nguyên không
thể không "cứu” họ. Mà muốn “cứư” họ thì phải điều đình thương lượng với triều đình
Đại Việt. Hốt Tất Liệt buộc lòng phải cử một đoàn sứ giả sang nước ta để lo liệu việc
này. Dẫn đầu đoàn sứ giả này là bọn Lưu Đình Trực, Lý Tư Diễn.

Giữa tháng 12 năm 1288, đoàn sứ Nguyên lên đường. Hốt Tất Liệt phải để nhưng sứ giả
của ta mà hắn giữ lại từ mấy năm trước như Nguyễn Nghĩa Toàn, Nguyễn Đức Vinh, tất
cả 24 người, cùng đi với bọn sứ Nguyên trở về Đại Việt. Hai mươi bốn người là chỉ kể
các chánh phó sứ, không kể toàn đoàn.

Sứ Nguyên đem tờ chiếu của Hốt Tất Liệt gửi vua Trần. Mục đích của sứ Nguyên sang ta
và nội dung tờ chiếu của Hốt Tất Liệt là yêu cầu ta trả nốt số tù binh còn lại cho nhà
Nguyên. Nhưng với thói quen hống hách nước lớn, Hốt Tất Liệt vẫn nói giọng trịch
thượng, lấy quyền người trên ra lệnh cho kẻ dưới và lại tiếp tục những thủ đoạn ngoại
giao cũ. Chúng trở lại lối vừa dụ dỗ, vừa hăm dọa như chúng đã từng làm từ mấy chục
năm trước, hòng ép buộc dân tộc ta phải chịu cúi mình dưới quyền bá chủ của nhà
Nguyên Nhưng hung hăng đánh phá bằng gươm giáo còn không ép buộc được nhân
dân ta làm những điều đó, thì miệng lưỡi và giấy tờ ngoại giao của chúng ép buộc sao
nổi!

Mở đầu chiếu thư của Hốt Tất Liệt có đoạn viết:

"Ngươi thử nghĩ nếu cứ sống lén lút trên núi dưới biển, ngày nào cũng lo sợ quan quân
kéo đến thì sao bằng vào khuyết đình chịu mệnh để hưởng sung sướng. Trong hai chước
đó, chước nào hay hơn, chước nào dở ? …

Nếu ngươi sửa soạn đồ đạc sang ngay, sáng rõ nghĩa làm tôi, thì trẫm sẽ tha hết mọi tội
lỗi trước, phục hồi các tước phong cũ. Nếu còn chần chừ không quyết thì hãy sửa sang
thành quách, rèn luyện giáp binh, tùy ý ngươi muốn làm gì thì làm để chờ trẫm ra quân "
(Thiên Nam hành ký).

Nhưng dọa dẫm chỉ là để đi đến một yêu cầu khẩn thiết về vấn đề tù binh:

“Ngươi hãy đem bọn quan quân Ô Mã Nhi bạt đô trả về, như thế mới tỏ rõ được lòng

trung thuận… Nếu bọn ấy cần phải xét xử như thế nào, trẫm sẽ xét xử đâu vào đấy.
Ngươi phải cho đưa họ về tất cả” (Thiên Nam hành ký).

Hốt Tất Liệt sợ ta không trả hết tù binh, nhất là sợ ta làm tội những tên tướng hung ác
như bọn Ô Mã Nhi, bởi Hốt Tất Liệt đã thấy rõ thái độ của ta trong bài biểu gửi cho hắn.
Nhưng dọa dẫm, hống hách đều vô ích. Vấn đề tù binh là vấn đề do ta giải quyết. Đối với
tù binh, chính sách của ta ở tất cả các thời là rất nhân đạo, thường trả chúng về nước.
Riêng đối với những tên tướng giặc hung ác có nhiều nợ máu với nhân dân ta, mà bị bắt
tại trận thì không thể không trị tội. Bọn Ô Mã Nhi, Phàn Tiếp ở trong số những tên tội
phạm chiến tranh đó. Phàn Tiếp bị thương nặng, đã chết sau khi bị bắt. Ô Mã Nhi còn
sống thì phải xử lý theo tội trạng của nó. Ngày 21 tháng 3 năm 1289, đoàn sứ Nguyên là
Lưu Đình Trực, Lý Trí Diễn tới Thăng Long thì Ô Mã Nhi đã phải đền tội từ mấy ngày
trước đó. Ta trao cho sứ Nguyên hơn tám nghìn tù binh để chúng đưa về nước. Khi sứ
Nguyên ra về, vua Trần lại cử một đoàn sứ ta sang Nguyên đem thư của vua Trần trả lời
vua Nguyên chủ yếu về việc giải quyết vấn đề tù binh, còn việc sang chầu cố nhiên bị bác
bỏ.

Từ sau khi sứ Nguyên sang ta đầu năm 1289 để nhận tù binh Nguyên, suốt trong 3 năm
1289, 1290, 1291 nhà Nguyên không cử một sứ bộ nào sang Đại Việt. Cuộc bang giao
giữa hai nước tạm dừng. Đột nhiên, đầu năm 1292, Hốt Tất Liệt cho một sứ bộ sang ta.
Người cầm đầu sứ bộ Nguyên là Trương Lập Đạo, trước đây đã hai lần sang sứ Việt Nam
vào các năm 1267, 1271. Khoảng giữa tháng 4 năm 1292, bọn sứ Trương Lập Đạo tới
Thăng Long, đem chiếu thư của Hốt Tất Liệt gửi vua Trần. Nội dung chiếu thư cũng vẫn
là dọa dẫm, dụ dỗ vua Trần sang chầu. Vua Trần vẫn cương quyết bác bỏ những yêu sách
trịch thượng nước lớn của bọn vua chúa nhà Nguyên. Sứ Nguyên sang Đại Việt, từ xưa
tới bây giờ không phải tự do lúc nào muốn gặp vua quan nhà Trần cũng được, vua Trần
có muốn tiếp thì sứ mới được gặp. Còn không thì sứ ở sứ quán, muốn yêu cầu gì, muốn
nói gì với nhà vua, sứ Nguyên phải viết ra giấy, nhờ quan tiếp sứ đệ trình vào triều. Nhà
vua cũng cho trả lời bằng giấy tờ. Thành ra sứ Nguyên ở ngay kinh thành Thăng Long mà
sự tiếp xúc với triều đình Đại Việt cũng rất hạn chế, cách bức. Bọn sứ Nguyên bực tức

mà không làm gì được. Cách thức tiếp sứ như thế cũng làm xẹp đi thái độ hống hách trịch
thượng của các sứ Nguyên.

Bọn sứ Trương Lập Đạo qua cung cách đón tiếp như thế, biết rằng những chiếu thư của
Hốt Tất Liệt chẳng có tác dụng và ý nghĩa gì đối với triều đình nhà Trần. Trương Lập
Đạo đã có lúc phải viết thư gửi vua Trần, nói rõ sự khó hiểu của hắn trước thái độ cứng
cỏi của dân tộc ta đối với thế lực bành trướng lớn mạnh của nhà Nguyên thời ấy. Trong
thư có đoạn Trương Lập Đạo viết:

“Phía bắc đến khỏi Am Sơn, vốn là nơi Thánh triều dựng nghiệp, phía nam ra quá Viêm
Hải, hết thảy vua các nước đều xưng thần. Tù trưởng các vùng Hồi Hột (Uy-gua), Tây
Vực qua bãi Lưu Sa mà tới cống; quốc chúa các nước Cao Ly, Đông Di vượt biển Doanh
Hải để vào chầu. Vua các nước Khiết Đan, Tây Hạ, Nữ Chân vì trái với trời mà nước bị
diệt. Chúa các nước Côn Ngô, Thổ Phồn, Bách Thất, bởi theo mệnh mà được kết hôn.
Các vua Vân Nam, Kim Sỉ, Bồ Chân đưa con trai vào triều làm con tin. Các miền Đại Hạ,
Trung Nguyên và nhà Vong Tống, hết thảy đều làm tôi mọi. Nay nước Nam là nước nhỏ,
ngoài mặt thì thần phục mà trong lòng không lay chuyển. . .” (An Nam chí lược, q.3)

Trương Lập Đạo đã nói đúng một sự thật lịch sử là: dân tộc Việt Nam không sợ giặc
ngoài uy hiếp quân sự, càng không sợ giặc ngoài đe dọa ngoại giao. Một văn thần của
triều đình nhà Trần thường làm việc tiếp sứ là Đinh Củng Viên, có lần nghe sứ Nguyên
Trương Lập Đạo ca ngợi, "lòng nhân" của thiên tử nhà Nguyên, thấy chướng tai, đã bảo
thẳng Trương Lập Đạo rằng: "Thiên tử có ý tốt như thế thì đừng gây việc binh đao có hơn
không" (An Nam chí lược, q.3). Sứ Nguyên cứng họng.

Nhưng nhiệm vụ chính của bọn Trương Lập Đạo sang nước ta không phải là để đòi vua
Trần vào chầu, vì vua chúa Nguyên thừa biết rằng một vài lời đe dọa suông về ngoại giao
không có ý nghĩa gì. Việc chính mà vua chúa Nguyên yêu cầu triều đình nhà Trần lúc này
là ngăn chặn không cho nghĩa quân Hoàng Thắng Hứa ở vùng biên giới Việt Nam đánh
sang đất Nguyên. Việc đó không viết trong chiếu thư vì mất thể diện hoàng đế thiên triều.

Sứ Nguyên phải nói miệng hoặc đưa thư yêu cầu của tướng Nguyên là Lưu Quốc Kiệt.
Nhưng ý đồ của chúng không thành. Vua Trần từ chối là không biết và không dự vào việc
này. Bọn Trương Lập Đạo đành trở về mà không được việc gì.

Phong trào Hoàng Thắng Hứa là một phong trào khởi nghĩa lớn của người Tày ở vùng
biên giới Cao Bằng có mục đích cứu giúp người Choang (tức người Tày ở Quảng Tây)
nên thường xuyên tiến sang đánh bọn quan tướng nhà Nguyên ở vùng Ung Châu. Phong
trào nổi lên từ năm 1291, có hàng vạn nghĩa quân tham gia. Hốt Tất Liệt cho một tướng
hung hãn là Lưu Quốc Kiệt đem quân đi chống giữ. Nghĩa quân Hoàng Thắng hứa tiến
công Ung Châu, lúc đánh chỗ này, khi đánh chỗ khác, và khi quân Nguyên chống cự
mạnh thì lại rút về bên kia biên giới. Quân Nguyên không đám vượt biên giới đuổi theo,
vì như vậy là gây chiến tranh với nước ta. Lưu Quốc Kiệt đành phải rút quân về. Nhưng
quân Nguyên rút thì nghĩa quân Hoàng Thắng Hứa lại xuất hiện trên đất Quảng Tây. Bọn
Lưu Quốc Kiệt đối phó rất lúng túng. Trong năm 1292, Lưu Quốc Kiệt ba lần đưa thư
sang triều đình nhà Trần trách ta về những hoạt động của nghĩa quân Hoàng Thắng Hứa
và yêu cầu ta bắt Hoàng Thắng Hứa giao cho chúng. Nhà Trần không trả lời, nên mới có
việc Trương Lập Đạo sang sứ nước ta.

Khi sứ Nguyên - Trương Lập Đạo trở về, triều đình nhà Trần cho hai quan văn là Nguyễn
Đại Phạp, Hà Duy Nham đi sứ sang Nguyên, không có việc gì quan trọng ngoài việc tìm
hiểu thực trạng bên Nguyên.

Ngoại giao nước ta đối với nhà Nguyên lúc này là ngoại giao của người chiến thắng,
đứng trên thế mạnh để giải quyết mọi mối quan hệ với đối phương. Sứ ta ra ngoài vốn dĩ
đường hoàng, cứng cỏi, lịch lãm, nay tư thế lại càng ung dung, chững chạc hơn nữa.
Nguyễn Đại Phạp sang sứ được người Nguyên rất trân trọng và gọi một cách tôn phục là
"Lão lệnh công". Khi đi qua Ngạc Châu, Nguyễn Đại Phạp vào thăm hỏi bọn quan bình
chương - tức bọn quan lại đứng đầu tỉnh Hồ Quảng, đóng tại Ngạc Châu. Trần Ích Tắc,
tên hoàng thân nhà Trần đầu hàng quân Nguyên được Hốt Tất Liệt trao cho chức bình
chương "bù nhìn", có chức không có quyền, cũng có mặt ở đây. Nguyễn Đại Phạp chào

hỏi mọi người, nhưng không chào hỏi Trần Ích Tắc, tỏ rõ sự khinh bỉ đối với hắn. Trần
Ích Tắc tức quá, hỏi:

"Ông có phải là thư nhi nhà Chiêu Đạo vương không?” (Chiêu Đạo vương là Trần Quang
Xưởng, anh cùng mẹ của Trần Ích Tắc). Nguyễn Đại Phạp đáp lại: "Thế sự thay đổi, Đại
Phạp này trước là thư nhi nhà Chiêu Đạo vương, nay là sứ giả, còn như bình chương thì
xưa là con vua, trái lại nay là kẻ hàng giặc" (Đại Việt sứ ký toàn thư, bản kỷ. q5). Sử ta
ghi: "Ích Tắc hổ thẹn. Từ đấy về sau có sứ nước ta sang, Ích Tắc không dám ngồi ở thánh
đường nữa” (Đại Việt sứ ký toàn thư, bản kỷ. q5). Thái độ và cử chỉ của sứ giả Nguyễn
Đại Phạp thật đường hoàng bọn vua quan nhà Nguyên không dám phàn nàn chê trách gì.

Khoảng giữa năm 1292, sứ Nguyên và sứ ta cùng tới Bắc Kinh. Thấy bọn Trương Lập
Đạo đi sứ không được việc gì, Hốt Tất Liệt vội cho một đoàn sứ khác lại sang Việt Nam.
Chánh sứ là Lương Tằng đã đi sứ sang Đại Việt năm 1280. Phó sứ là Trần Cương Trung.
Không hiểu sao bọn sứ này phải đem theo một nghìn quân đi hộ vệ. Có lẽ chúng sợ
những điều bất trắc xảy ra trên dọc đường qua Ung Châu là vùng có nghĩa quân Hoàng
Thắng Hứa hoạt động. "Sứ mệnh" của sứ bộ Lương Tằng cũng vẫn là lặp lại các yêu cầu,
yêu sách của sứ bộ Trương Lập Đạo, có khác là thêm nhiệm vụ dò xét tình hình Đại Việt
để báo cáo triều đình Bắc Kinh. Có lẽ vì thế mà sứ bộ này đã ở Đại Việt tới hai tháng.
Với nhiệm vụ ấy và thời gian ấy, bọn Lương Tằng, Trần Phu đã thấy tận mắt sức mạnh
và khí thế hùng cường của dân tộc ta. Qua những điều mắt thấy tai nghe, bọn sứ Nguyên
rất kinh ngạc trước ý chí tự lực tự cường và quyết tâm xây dựng đất nước rất cao của dân
tộc ta. Chính vì những điều mắt thấy tai nghe như thế, nên suốt thời gian hai tháng ở Đại
Việt, bọn sứ Nguyên lúc nào cũng lo ngại rõ rệt. Trần Phu kể lại tâm trạng sợ sệt của hắn
trong mọt bài thơ dài, trong có những câu:

Nhìn gươm giáo, lòng son đau khổ,

Nghe trống đồng, tóc bạc trắng đầu,

May được trở về, thân được mạnh,

Mơ ngày đi ấy vẫn hồn kinh.