Những điều ít biết tại Văn Miếu pptx

Những điều ít biết tại Văn Miếu
Vừa được công nhận là di sản tư liệu thế giới, một
pho sử khổng lồ trong lịch sử khoa cử Việt Nam,
Văn bia Văn Miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội) còn ẩn
chứa những câu chuyện ít ai biết.

1. Thư pháp gia Tô Ngại là người đầu tiên viết
trán bia kiểu chữ triện trên 7 tấm bia đầu tiên
trong lịch sử dựng bia tiến sĩ ở Việt Nam. Vào
ngày 15 tháng Tám năm 1484, niên hiệu Hồng
Đức thứ 15, vua Lê Thánh Tông đã cho dựng 7
tấm bia đề danh tiến sỹ tại Văn Miếu. Đây là đợt
dựng bia tiến sỹ đầu tiên. Các tấm bia ghi rõ các
khoa thi từ năm 1442 đến năm 1481. Việc này đã
tạo tiền lệ, và việc dựng bia tiến sỹ kéo dài cho đến
triều Nguyễn.

Việc soạn văn cho những tấm bia được thực hiện
bởi các từ thần trong Viện Hàn lâm trong khoảng
niên hiệu Hồng Đức, việc viết chữ cũng do các
Trung thư giám chính. Nhưng trong đợt dựng bia
đầu tiên này, tất cả các trán bia đều do “Kim
quang môn đãi chiếu Tô Ngại vâng sắc chỉ viết
chữ triện”. Trong các tấm bia còn ghi thêm hàm
tản quan Mậu lâm lang cho Tô Ngại.

2. Câu văn nổi tiếng nhất được khắc trên văn bia
văn miếu là “Hiền tài quốc gia chi nguyên khí”
của Thân Nhân Trung viết trên bia của khoa thi
1442, dựng năm 1484. Đây là bia của khoa thi đầu
tiên của triều Lê niên hiệu Bảo Đại thứ 3.

Hiện tại, chiếc bia này nằm ở chính giữa khu bia
phía Đông Văn Miếu. Nguyên văn toàn bộ đoạn
văn bia này dịch ra tiếng Việt là “Hiền tài là
nguyên khí của quốc gia. Nguyên khí thịnh thì thế
nước mạnh và lên cao. Nguyên khí suy thì thế
nước xuống thấp. Bởi vậy, các bậc thánh đế minh
vương không ai là không lấy việc sử dụng và tuyển
chọn nhân tài là việc đầu tiên”.

Câu này được khắc lặp đi lặp lại trong các khoa
thi tiếp theo. Trong khoa thi đầu tiên được khắc
bia (1442) cũng lấy đỗ tiến sỹ Ngô Sỹ Liên, sử gia
rất nổi tiếng tại Việt Nam.

3. Chữ Thọ lớn nhất được khắc trên văn bia Văn
Miếu được viết theo kiểu chữ Thảo Phong – Cách
viết của Hy Di Trần Đoàn, người sáng lập ra môn
Tử Vi học và cũng là một thư pháp gia nổi tiếng
thời Tống.

Bia này được khắc năm 1731, có Nguyễn Nghiễm
(1708-1775) là quan nhà Hậu Lê trong lịch sử Việt
Nam đỗ. Ông sinh ra và lớn lên tại làng Tiên Điền
huyện Nghi Xuân. Ông là thân phụ của Nguyễn
Du, tự Hy Tư, tôn huý Thiều, hiệu Nghi Hiên, bút
hiệu Hồng Ngư cư sĩ. Nguyễn Nghiễm cũng từng
là tư đồ của Quốc Tử Giám.

4. Từ trước đến nay, người ta vẫn quan niệm rằng

rùa chính là linh vật đội những tấm bia thể hiện
cho sự trường tồn. Cũng tương tự như vậy, rùa
đội những tấm bia tiến sỹ tại Văn Miếu Quốc Tử
Giám. Tuy nhiên, có một giả định cho rằng, con
vật đội bia Văn Miếu có hình dáng của rùa mang
tên là Bí Hý (hay còn gọi là Bá Hạ). Xuất phát
điểm của giả thiết này là truyền thuyết “Long sinh
cửu tử” trong sách Vũ Trung tùy bút của Vũ
Phương Đồ.

Theo truyền thuyết này thì rồng sinh ra 9 con
nhưng đều không mang hình dáng của mẹ. Trong
số đó có 1 con vật tên là Bí Hý, trông như con rùa,
tính ưa chở nặng và sống trường thọ.

5. Những tấm bia tiến sỹ lớn nhất tại Văn Miếu
Quốc Tử Giám thuộc về các bia của các khoa thi
cuối thế kỷ 18, thuộc thời nhà Lê - Trịnh. Trong
đó, có hơn 10 bia thuộc dạng này. Việc lớn nhỏ
của các bia trong những niên đại khác nhau do
nhiều yếu tố quyết định, mà một trong số các yếu
tố này là quan niệm thẩm mỹ của từng niên đại
khác nhau.

6. Toàn bộ những dòng mỹ hiệu, mỹ tự viết về
chúa Trịnh trên các bia Tiến sỹ trong Văn Miếu
đều bị đục, xóa chữ. Theo GS Đỗ Văn Ninh, đó là
sản phẩm từ thời nhà Nguyễn, khi năm 1840, vua
Minh Mạng yêu cầu đục bỏ những đoạn ca ngợi
công đức họ Trịnh trên một số bia tiến sĩ thời Lê

Trung Hưng tại Quốc Tử Giám. Một số khác thì
cho rằng, các triều này sau này không muốn chúa
Trịnh đứng ngang với các vua Lê nên đã ra lệnh
xóa chữ đi.

7. Ngô Thì Nhậm và Lê Quý Đôn cũng là hai nhân
vật lịch sử bị xóa tên trên bia. Lý do hai vị này bị
đục tên còn đang tiếp tục được đưa ra nghiên cứu.

8. Trong khi các tấm bia đều được trang trí hoa
cúc, long, ly, qui, phượng, thì riêng tấm văn bia
năm 1643 lại độc đáo với hình những người nông
dân bên chú trâu đồng. Nhà Hà Nội học Nguyễn
Vinh Phúc cho rằng: Đây là điều rất quý, khi trên
tấm bia tiến sĩ lại có hình ảnh nông dân, thể hiện
tư tưởng khuyến nông, trọng sĩ của thời ấy.

9. Dựa vào bài sớ của nông dân Trại Văn Chương,
người ta nói rằng quân Quang Trung tiến ra Bắc
Thành đại phá quân Thanh thấy bia ở Văn Miếu
ngổn ngang nên Trại Văn Chương dâng sớ lên vua
Quang Trung sắp xếp lại những chiếc bia này cho
nghiêm chỉnh.

Tuy nhiên, việc có hay không sắp xếp lại những
tấm bia này như bài sớ vẫn đang tiếp tục được
nghiên cứu. Bài sớ này không tìm được nguyên
bản chữ Hán, chỉ có trong một số tài liệu tiếng
Việt.

10. Chính khách sờ đầu rùa văn bia Văn Miếu nổi
tiếng nhất là cựu tổng thống Mỹ Bill Clinton. Việc
sờ đầu rùa cho thấy, Bill Clinton rất trân trọng
giá trị văn hóa cũng như tri thức Việt. Tuy nhiên,
cho đến nay cũng khó có thể biết được chính
khách nào đầu tiên sờ đầu rùa. Chuyến thăm Việt
Nam trong tháng 11/2000 của Bill là lần đầu tiên
các chính khách Mỹ thăm Việt Nam sau năm
1975.

11. Cuốn sách dày nhất về văn bia Văn Miếu là
cuốn Văn bia đề danh tiến sỹ Việt Nam dầy 1000
trang của PGS Trịnh Khắc Mạnh do nhà xuất bản
Giáo dục ấn hành năm 2006. Khổ cuốn sách là 16
cm x 24 cm, trọng lượng là 2000 gram, thuộc loại
sách tham khảo đặc biệt.

Đây được đánh giá là “bộ sách tham khảo lớn, có
giá trị khoa học và thực tiễn cao, mang ý nghĩa
chính trị, văn hóa, giáo dục sâu sắc, được trình
bày in ấn đẹp”. Cuốn sách này đã được Giải Đồng
Sách hay của ngành xuất bản năm 2007.

12. Luận án tiến sỹ đầu tiên nghiên cứu tổng thể
về văn bia mang tên là Văn bia khuyến học trong
đó phần nghiên cứu về các bia tiến sỹ tại Văn
Miếu Hà Nội là quan trọng nhất là của Luận án
Tiến sĩ này. Luận án này do Nghiên cứu sinh
Nguyễn Hữu Mùi thực hiện vào năm 2006.

13. Lượng khách thăm quan văn bia đông nhất
vào khoảng 2 vạn khách/ ngày vào dịp tết. Những
ngày thi đại học là khoảng vài nghìn. Trung bình
là vài trăm khách thăm quan di tích này/ ngày.