Chống Duyhring I - Chương 4: Đồ luận thức về vũ trụ pptx

Chống Duyhring I
Chương 4: Đồ luận thức
về vũ trụ
"Tồn tại bao gồm tất cả là duy nhất. Trong sự độc lập tự tại của nó, nó không có
một cái gì bên cạnh hay bên trên nó. Ghép vào nó một tồn tại thứ hai sẽ có nghĩa là
làm cho nó trở thành một cái gì không phải nó, tức là thành một bộ hay một yếu tố
của một chỉnh thể rộng hơn, do chỗ chúng ta mở rộng tư duy thống nhất của chúng
ta ra như một cái khung, cho nên không có cái gì phải gia nhập thể thống nhất ấy
của tư duy lại có thể được tính nhị nguyên trong bản thân nó. Nhưng cũng không
có cái gì có thể nằm ngoài thể thống nhất ấy của tư duy . . . Bản chất của mọi tư
duy là ở chỗ hợp nhất những yếu tố của ý thức thành một thể thống nhất chính
nhờ khả năng hợp nhất đó của tư duy mà nảy sinh khái niệm không thể chia cắt
được về thế giới , và vũ trụ như bản thân từ này đã chỉ rõ, cũng được coi là một cái
gì trong đó tất cả mọi cái đều hợp nhất thành một thể thống nhất ".
ông Đuy-rinh đã nói như vậy. Cái phương pháp toán học, theo nó thì:
"Mọi vấn đề đều phải được giải quyết bằng định đề, dựa trên những hình cơ bản
đơn giản, tựa hồ như thể vấn đề ở đây là những nguyên lý . . . đơn giản của toán
học vậy", phương pháp đó đã được áp dụng đầu tiên ở đây.
"Tồn tại bao gồm tất cả là duy nhất". Nếu lời nói trùng lắp, việc lặp lại một cách
đơn giản, trong vị ngữ, điều đã nói trong chủ từ - là một định đề, thì đó là một định
đề thật sự. Trong chủ từ, ông Đuy-rinh nói với chúng ta rằng tồn tại bao trùm tất
cả và trong vị ngữ, ông ta dũng cảm quả quyết rằng trong trường hợp đó không có
Chống Duyhring I
cái gì nằm ngoài tồn tại cả. Cái "tư tưởng sáng tạo ra hệ thống" thật mới đồ sộ làm
sao!
Quả thật là sáng tạo ra hệ thống. Đọc chưa quá sáu dòng chúng ta thấy ông Đuy-
rinh, bằng tính thống nhất của tư duy, đã biến tính duy nhất của tồn tại thành tính
thống nhất của tồn tại. vì bản chất của mọi tư duy là ở sự hợp nhất thành một thể
thống nhất, cho nên tồn tại một khi được người ta suy nghĩ đến thì nó chỉ được tư
duy như là một thể thống nhất, và khái niệm về thế giới là một khái niệm không
thể chia cắt được; và vì tồn tại được tư duy, khái niệm về thế giới là thống nhất,

cho nên tồn tại hiện thực, thế giới hiện thực, cũng là một thể thống nhất không thể
chia cắt được. Và vì vậy:
"không còn chỗ nào cho thế giới bên kia nữa, một khi tinh thần đã học được cách
bao quát tồn tại trong tính phổ biến thuần nhất của nó ".
Đó là một chiến dịch đã làm lu mờ hẳn các chiến dịch Austerlitf và Jena,
Koniggratz và Sedan. bằng một vài mệnh đề, qua chưa đầy một trang, - kể từ đoạn
chúng ta huy động định đề thứ nhất - chúng ta đã xoá bỏ, loại trừ, tiêu diệt được tất
cả thế giới bên kia, thượng đế, thiên binh, trời, địa ngục, luyện ngục, cùng với sự
bất diệt của linh hồn.
Bằng cách nào mà từ tính duy nhất của tồn tại chúng ta tới được tính thống nhất
của tồn tại? Bằng cách là nói chung, chúng ta hình dung sự tồn tại ấy. Một khi
chúng ta đem tư duy thống nhất của chúng ta giăng ra như một cái khung bao trùm
tồn tại duy nhất, thì tồn tại duy nhất liền trở thành một tồn tại thống nhất trong tư
duy; bởi vì bản chất của mọi tư duy là ở chỗ hợp nhất những yếu tố của ý thức lại
thành một thể thống nhất.
Mệnh đề sau là hoàn toàn sai lầm. Một là, tư duy bao hàm ở chỗ đem những đối
tượng của nhận thức ra phân thành các yếu tố, cũng như đem những yếu tố có
quan hệ với nhau hợp thành một thể thống nhất. Không có phân tích thì không có
Chống Duyhring I
tổng hợp. Hai là, nếu tư duy không phạm sai lầm thì nó chỉ có thể đem hợp nhất
thành một thể thống nhất những yếu tố nào của ý thức mà trong đó hoặc trong
những nguyên hình hiện thực của chúng, tính thống nhất đã có sẵn từ trước. Nếu
tôi gộp cái bàn chải giày vào phạm trù thống nhất của loài có vú, thì cũng không
phải vì thế mà nó sẽ mọc ra những tuyến vú được. Vậy thì sự thống nhất của tồn
tại, và do đó, tính chất đúng đắn của cái quan niệm coi tồn tại là thể thống nhất,
chính là điều cần phải chứng minh; và nếu ông Đuy-rinh cam đoan với chúng ta
rằng ông ta cũng quan niệm tồn tại là thể thống nhất chứ không phải là thể nhị
nguyên chẳng hạn, thì như thế chẳng qua ông chỉ mới nói cho chúng ta biết ý kiến
cá nhân của ông ta mà thôi, ý kiến đó không có tính chất bắt buộc đối với ai cả.
Nếu chúng ta muốn hình dung tiến trình tư duy của ông ta dưới dạng thuần tuý, thì

nó là như thế này: Tôi bắt đầu từ tồn tại. Do đó tôi tư duy về tồn tại. Tư duy về tồn
tại là thống nhất. Nhưng tư duy và tồn tại phải phù hợp với nhau, chúng tương ứng
với nhau, "bù trừ cho nhau". Do đó, trong hiện thực, tồn tại cũng là thống nhất. Do
đó, không có cái "thế giới bên kia". Nhưng nếu ông Đuy-rinh nói với chúng ta một
cách thẳng thắn như vậy, chứ không chiêu đãi chúng ta bằng những lời tiên tri trên
đây thì toàn bộ hệ tư tưởng của ông ta đã bộc lộ rõ rồi. Muốn dùng sự đồng nhất
giữa tư duy và tồn tại để chứng minh tính hiện thực của một kết quả nào đó của tư
duy, thì đó chính là một trong những điều tưởng tượng mê sảng điên rồ nhất của -
một Hegel.
Ngay nếu như toàn bộ sự chứng minh của ông Đuy-rinh có đúng đi nữa thì ông ta
cũng vẫn chưa giành được một tấc đất nào của những người duy linh chủ nghĩa.
Những người duy linh chủ nghĩa sẽ trả lời ông ta một cách ngắn gọn: đối với
chúng tôi cũng vậy, thế giới là không thể tách rời; việc phân thành trần thế và thế
giới bên kia chỉ tồn tại đối với quan điểm đặc biệt trần thế, mang nặng tội tổ tông
mà thôi; còn tự nó và vì nó, tức là trong bản thân thượng đế, thì toàn bộ tồn tại là
thống nhất. Và họ sẽ đi theo ông Đuy-rinh đến những thiên thể yêu thích nhất khác
Chống Duyhring I
của ông, và họ sẽ chỉ cho ông ta thấy một hay nhiều thiên thể ở đó không có tội tổ
tông, do đó không có sự đối lập giữa trần thế và thế giới bên kia, và ở đó tính
thống nhất của thế giới là một tín điều.
Điều khôi hài nhất trong việc này là để chứng minh từ khái niệm tồn tại rằng
thượng đế không tồn tại, ông Đuy-rinh đã vận dụng ngay cách minh của bản thể
luận về sự tồn tại của thượng đế. Cách chứng minh đó như thế này: khi chúng ta
suy nghĩ về thượng đế, thì chúng ta suy nghĩ về thượng đế như là một tổng thể của
tất cả mọi sự hoàn mỹ. Nhưng thuộc tổng thể của tất cả mọi sự hoàn mỹ này trước
hết là sự tồn tại, vì một sinh vật không tồn tại thì nhất định không hoàn mỹ. Vì
vậy, trong những tính hoàn mỹ của thượng đế, chúng ta phải kể cả sự tồn tại. Vì
vậy, thượng đế phải tồn tại. - ông Đuy-rinh cũng suy luận đúng hệt như vậy: khi
chúng ta suy nghĩ về tồn tại, chúng ta suy nghĩ về tồn tại như là một khái niệm.
Cái gì đã được bao trùm trong một khái niệm thì cái ấy là thống nhất. Do đó, nếu

tồn tại không thống nhất thì nó sẽ không phù hợp với khái niệm của bản thân nó.
Cho nên, nó phải là thống nhất. Cho nên không có thượng đế, v.v
Khi chúng ta nói đến tồn tại và chỉ nói đến tồn tại thôi thì tính thống nhất chỉ có
thể là ở chỗ tất cả những đối tượng mà chúng ta nói dến, đều có, đều tồn tại.
Chúng được tư duy tập hợp lại trong thể thống nhất của tồn tại ấy, chứ không phải
trong thể thống nhất nào khác; và lời khẳng định - chung cho tất cả những đối
tượng đó - nói rằng chúng đang tồn tại, không những không thể mang lại cho
chúng những thuộc tính khác, chung hay không chung, mà lúc đầu còn gạt tất cả
những thuộc tính ấy ra khỏi sự nghiên cứu. Bởi vì nếu chúng ta xa rời, dù chỉ là
một ly, cái sự thật cơ bản giản đơn là tất cả những đối tượng đó đều có thuộc tính
chung là tồn tại thì trước mắt chúng ta liền xuất hiện những sự khác biệt giữa
những đối tượng ấy - còn tìm hiểu xem những sự khác biệt đó là ở chỗ cái này
đen, cái kia trắng, cái này có linh hồn, cái kia không có linh hồn, hoặc cái này
thuộc về trần thế, cái kia thuộc về thế giới bên kia, thì chúng ta không thể kết luận
Chống Duyhring I
được về tất cả những cái đó nếu chỉ căn cứ vào các sự việc là tất cả chúng đều có
cùng một thuộc tính là tồn tại.
Tính thống nhất của thế giới không phải là ở sự tồn tại của nó, mặc dù tồn tại là
tiền đề của tính thống nhất của nó, vì trước khi thế giới có thể là một thể thống
nhất thì trước hết thế giới phải tồn tại đã. Tồn tại nói chung vẫn là một vấn đề còn
bỏ ngỏ, kể từ cái giới hạn mà ở đó tầm nhìn của chúng ta chấm dứt. Tính thống
nhất thực sự của thế giới là ở tính chất vật chất của nó, và tính vật chất này được
chứng minh không phải bằng vài ba lời lẽ khéo léo của kẻ làm trò ảo thuật, mà
bằng một sự phát triển lâu dài và khó khăn của triết học và khoa học tự nhiên.
Chúng ta hãy đọc tiếp. Tồn tại mà ông Đuy-rinh nói với chúng ta không phải là
"cái tồn tại thuần tuý, không biến đổi, không được có những tính quy định đặc thù
nào, và thực ra chỉ là cái giống như sự hư không của tư duy hay sự không có tư
duy".
Nhưng ngay sau đó, chung ta sẽ thấy rằng thế giới của ông Đuy-rinh quả thật bắt
đầu bằng một thứ tồn tại hoàn toàn không có mọi khác biệt bên trong nào, không

có mọi vận động và biến hoá nào; do đó trên thực tế chỉ là cái giống như sự hư
không của tư duy, tức là một sự hư không thật sự. Trạng thái khác biệt, biến đổi
hiện nay của thế giới, trạng thái biểu hiện một sự phát triển, một sự hình thành, chỉ
phát triển từ sự tồn tại - hư không ấy; và chỉ sau khi hiểu điều đó, chúng ta mới có
thể, cũng trong sự chuyển hoá vĩnh cửu ấy,
"nắm được khái niệm về tồn tại phổ biến, không biến đổi."
Thế là giờ đây chúng ta có được cái khái niệm tồn tại vào một giai đoạn cao hơn, ở
đó nó bao hàm tính cố định cũng như tính biến đổi, tồn tại cũng như sự hình thành.
Đến đây chúng ta thấy rằng
Chống Duyhring I
"giống và loài, hay nói chung cái phổ biến và cái đặc thù là những phương pháp
đơn giản nhất để phân biệt, những phương pháp mà không có thì không thể hiểu
được kết cấu của sự vật".
Nhưng đó là những phương pháp để phân biệt về chất; và sau khi đã xem xét
chúng, chúng ta lại đọc tiếp:
"đối lập với giống và khái niệm về đại lượng, coi đó là cái thuần nhất, trong đó
không còn có sự phân biệt nào về loài nữa";
nghĩa là từ chất, chúng ta chuyển sang lượng, mà lượng thì bao giờ cũng "có thể
đo được".
Bây giờ chúng ta thử đem "những đồ thức có hiệu lực chung được phác hoạ một
cách tinh tế" và cái "quan điểm thực sự phê phán" đó ra so sánh với những sự thô
thiển, những ý kiến hồ đồ và những điều tưởng tượng mê sảng của một Hegel nào
đó xem sao. Chúng ta lại thấy rừng lôgích học của Hegel bắt đầu từ tồn tại - hệt
như ở ông Đuy-rinh; rằng tồn tại thể hiện ra là hư không, giống như ở ông Đuy-
rinh; rằng tồn tại - hư không ấy, người ta bước sang sự hình thành mà kết quả là
tồn tại hiện có
[1*]
, tức là một hình thức cao hơn, được chứa đầy hơn cả tồn tại
[2*]
-

hoàn toàn giống như ở ông Đuy-rinh. Tồn tại hiện có dẫn đến chất, chất dẫn đến
lượng - cũng hoàn toàn giống như ở ông Đuy-rinh. Để không còn thiếu sót gì về
căn bản, ông Đuy-rinh kề với chúng ta nhân một cơ hội khác:
"Bất chấp tất cả tính chất tiệm tiền về lượng, người ta chỉ bước từ lĩnh vực không
có cảm giác qua lĩnh vực có cảm giác bằng một bước nhảy vọt về chất, một bước
nhảy mà chúng ta có thể khẳng định rằng nó khác đến vô cùng tận với sự tăng
giảm dần dần đơn thuần của cùng một thuộc tính".
Đó chính là cái đường nút của những quan hệ về mức độ của Hegel, trên đó ở
những điểm nút nhất định, một sự tăng thêm hay giảm bớt thuần tuý về lượng sẽ
Chống Duyhring I
gây nên một bước nhảy vọt về chất, ví dụ như khi làm cho nước nóng thêm hay
lạnh đi thì điểm sôi và điểm đóng băng là những điểm nút, ở đó - dưới áp suất bình
thường của không khí - bước nhảy vọt sang trạng thái kết tụ mới sẽ diễn ra, tức là
ở đó lượng biến thành chất.
Chúng ta cũng đã thử nghiên cứu đến tận gốc rễ, và đã thấy rằng những gốc rễ của
những đồ thức cơ bản đi đến tận gốc rễ của ông Đuy-rinh là "những điều tưởng
tượng mê sảng của một Hegel nào đó, những phạm trù của "Lô-gích học" của
Hegel, phần I, Học thuyết về tồn tại, theo đúng cái "trình tự" của Hegel trước kia
và hầu như chẳng có một mưu toan nào nhằm che đậy sự cóp nhặt!
Nhưng không tự bằng lòng với việc mượn của người tiền bối - bị ông ta vu khống
nhiều hơn cả - toàn bộ cái đồ thức về người đó, ông Đuy-rinh, sau khi tự mình nêu
ra ví dụ trên đây về bước chuyển có tính chất nhảy vọt từ lượng sang chất, còn
trâng tráo nói về Mác:
"Lẽ nào lại không buồn cười khi thấy lời viện dẫn" (của Mác) "chẳng hạn, đến cái
quan niệm rối rắm và mơ hồ của Hegel nói rằng lượng chuyển hoá thành chất!"
Quan niệm rối rắm mơ hồ! Vậy thì ở đây, ai là người đã bị chuyển hoá, và ai là
người đáng buồn cười thưa ông Đuy-rinh?
Như vậy là tất cả những lời châu ngọc trên đây không những không "được giải
quyết bằng định đề" như đã quy định mà chỉ là được đưa từ ngoài vào, tức là từ
"Lô-gích học" của Hegel. Hơn nữa lại đưa vào đến mức mà trong toàn chương

trình người ta không thấy có ngay cả bóng dáng một mối liên hệ bên trong nào mà
lại không mượn của Hegel, và rốt cuộc thì tất cả đều quy thành một sự triết lý rỗng
tuếch về không gian và thời gian, về cố định và biến đổi.
Từ tồn tại, Hegel chuyển sang bản chất, sang biện chứng. ở đây, ông xem xét
những tính quy luật của tư duy, những mặt đối lập và những mâu thuẫn bên trong
Chống Duyhring I
của các tính quy định đó, ví dụ như khẳng định và phủ định, rồi ông đi đến tính
nhân quả, tức là quan hệ giữa nguyên nhân và kết quả, và ông kết thúc bằng tính
tất yếu. ông Đuy-rinh cũng như làm cái gì khác hơn. Cái mà Hegel gọi là học
thuyết về bản chất thì ông Đuy-rinh chuyển sang ngôn ngữ của ông ta là: những
thuộc tính lô-gích của tồn tại. Nhưng những thuộc tính này bao gồm trước hết là ở
trong "sự đối kháng của các lực lượng", trong các mặt đối lập. Ngược lại, ông
Đuy-rinh triệt để phủ nhận mâu thuẫn; sau này chúng ta sẽ trở lại đề tài này. Sau
đó ông ta chuyển sang tính nhân quả và từ đó chuyển sang tính tất yếu. Do đó, nếu
ông Đuy-rinh nói về mình rằng:
"Chúng tôi, những người không triết lý từ cái lồng",
thì chắc hẳn là ông ta muốn nói rằng ông ta triết lý trong cái lồng, cụ thể là trong
cái lồng đồ thức luận về những phạm trù của Hegel.