CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG TRONG BỆNH THẬN – PHẦN 2 pptx

CHẾ ĐỘ ĂN UỐNG TRONG
BỆNH THẬN – PHẦN 2

2. Chế độ nước uống:
Trong một số trường hợp bệnh lý: phù, suy thận cấp giai đoạn thiểu niệu-vô
niệu, cần thực hiện nghiêm ngặt hạn chế natri kèm theo hạn chế nước để có hiệu
quả trong điều trị.
Cần tính cân bằng nước vào, nước ra.
Lượng nước vào bao gồm lượng nước uống, lượng nước canh trong thức ăn,
lượng nước chuyển hóa thức ăn khoảng 300 ml/ngày và dịch truyền vào (nếu có).
Lượng nước ra bao gồm lượng nước tiểu 24 giờ, lượng nước mất theo mồ hôi, hơi
thở, phân khoảng 500-600 ml/ngày.
Ví dụ: một người bệnh nặng 50kg, phù to, nước tiểu 400ml trong 24 giờ. Ta có:
- Lượng nước thải ra: 400ml + 600ml = 1000ml.
- Lượng nước đưa vào không được quá 1000ml – 300ml = 700ml để có cân bằng
nước âm tính.
Tóm lại khi bị phù, thiểu niệu, vô niệu, lượng nước đưa vào không được quá
lượng nước tiểu + 500ml.
3. Chế độ ăn trong viêm cầu thận cấp tính:
Phụ thuộc vào phù, tăng huyết áp, suy thận. Khi chưa có suy thận, chế độ ăn
nên:
- Đủ năng lượng: 30-35 Kcal/ngày; trong đó glucid bao gồm cơm, mì, khoai củ
các loại, bánh kẹo, đường mật.
- Đủ đạm: 1 g/kg thể trọng/ngày.
- Ít béo.
- Ít muối: khoảng 1,2,3g muối và mì chính.
- Ít nước: lượng nước đưa vào không được quá lượng nước tiểu 24 giờ + 500
ml/ngày.
- Hoa quả: vừa phải.
4. Chế độ ăn trong hội chứng thận hư nguyên phát chưa suy thận:
Nguyên tắc:

Giàu năng lượng
Giàu đường, chất bột
Giàu đạm
Ít mỡ
Ít muối
Ít nước hay đủ nước
Nhiều rau quả, đậu đỗ.
Cụ thể: Cung cấp khoảng 1800-2000 Kcal cho một người nặng 50kg.
- Chất đường, bột có trong gạo, mì, khoai củ. Cần ăn no. Bổ sung đường, bánh kẹo
ngọt. Đây là nguồn cung cấp năng lượng chính.
- Chất đạm: có nhiều trong thịt nạc, cá, tôm, cua, sữa, đậu đỗ, gạo, mì.
Lượng 1-1,2 g/kg thể trọng/ngày + Lượng mất theo nước tiểu 24 giờ.
Ví dụ: một người nặng 50kg cần khoảng 60g protid/ngày, tương đương với 300g
thịt nạc, cá nạc.
Để hợp lý và cơ thể chuyển hóa được cần cung cấp đạm động vật chiếm 2/3 tổng
số protid đưa vào. Tỷ lệ đạm thực vật chiếm 1/3 và có trong gạo, mì, đậu đỗ, sữa
đậu nành.
Cần thay đổi khẩu vị, nên chế biến xen kẽ thịt bò, thịt lợn, cá, tôm … trong ngày
và trong tuần.
Trứng chỉ nên ăn 1-2 quả trong 1 tuần.
Nếu đang điều trị bằng Corticoid nên ăn nhiều tôm, cua, cá, xương sụn để cung
cấp calci.
- Chất béo: không được ăn nhiều, trái lại cần ăn ít. Không ăn mỡ động vật. Dùng
dầu thực vật, dầu đậu tương để chế biến thức ăn. Không ăn bơ, phủ tạng động vật
(óc, gan, bầu dục, da) vì chứa nhiều cholesterol.
- Đủ chất khoáng, vitamin và vi lượng. Có nhiều trong hoa quả, đậu đỗ.
- Ít muối, mì chính.
- Đủ hoặc ít nước. Dựa vào lượng nước tiểu hàng ngày. Cân bằng nước không
được dương tính.
5. Chế độ ăn trong suy thận cấp tính:

Suy thận cấp tính là hội chứng suy giảm đột ngột chức năng bài tiết của thận mà
trước đó bình thường. Việc chẩn đoán nguyên nhân và điều trị triệu chứng rất quan
trọng trong đó có chế độ ăn uống.
Tùy theo giai đoạn của suy thận cấp tính để áp dụng chế độ ăn uống thích hợp:
* Trong suy thận cấp tính giai đoạn vô niệu:
Nguyên tắc: Đủ năng lượng, đủ glucid, ít protid, ít lipid, ít nước, ít muối, ít kali.
Cần đưa calo để giảm tối thiểu dị hóa protein.
Ví dụ một người nặng 60kg, khi bị suy thận cấp ở giai đoạn vô niệu, chế độ ăn cần
1840 Kcal, 350g glucid, 6g protid, 58g lipid và truyền 200-500 ml glucose 20%.
* Trong suy thận cấp tính giai đoạn đái nhiều:
Nguyên tắc: Đủ calo, đủ glucid, ít protid, đủ lipid, nhiều nước, ít hay đủ muối.
Trong ví dụ trên, giai đoạn này cần cung cấp 2.100 Kcal, 256g glucid, 40g protid,
79g lipid và Na+ 814mg.
6. Chế độ ăn trong suy thận mạn tính:
Suy thận mạn tính có hội chứng lâm sàng, thể dịch của sự suy giảm chức năng
ngoại tiết và nội tiết của thận xảy ra từ từ, ngày càng nặng và không hồi phục. Vì
thế nó diễn biến từ giai đoạn nhẹ đến giai đoạn cuối với các triệu chứng rầm rộ của
hội chứng urê máu cao.
Trong suy thận mạn tính có sự ứ trệ các sản phẩm của sự thoái giáng protein như
urê, creatinin, acid uric … và một số chất với lượng rất nhỏ như ac.
Guanidinosuccinic, methyl-guanidin, acid phenolic, indol. Có khoảng trên 200
chất có nitơ với lượng bất thường trong suy thận mạn tính.
Sự điều trị những rối loạn chuyển hóa protid trong suy thận mạn tính từ lâu dựa
vào dinh dưỡng, ăn uống. Lúc đầu người ta áp dụng chế độ ăn kiêng đạm hoàn
toàn và thấy người bệnh chóng suy kiệt, thiểu dưỡng. Về sau, trên thực nghiệm và
lâm sàng nhiều công trình xác nhận, nếu khi đã suy thận, chế độ ăn quá nhiều
protein sẽ phát triển xơ hóa cầu thận làm bệnh nặng lên, ngược lại chế độ ăn ít
protein làm chậm tiến triển của bệnh. Khẩu phần protein hạn chế này không được
vượt quá khả năng bài tiết urê của thận, vào khoảng gấp 3 lần urê niệu 24 giờ, gồm
2/3 là protid động vật để cung cấp những acid amin thiết yếu.

Tùy theo mức độ suy thận và kèm theo các triệu chứng phù, tăng huyết áp, giảm
mức lọc cầu thận hoặc đang áp dụng lọc màng bụng hay chạy thận nhân tạo chu kỳ
để tạo chế độ ăn gia giảm.
Nguyên tắc:
Đủ hoặc giàu năng lượng.
Đủ glucid.
Giảm protid.
Bình lipid.
Đủ hoặc nhiều nước.
Bình hoặc giảm natri.
Áp dụng thực tế:
Theo trường phái Bệnh viện Necker, chế độ ăn 0,7 g/kg thể trọng/ngày cho bệnh
nhân nặng 70kg được phân chia như sau:
- Năng lượng: 30-35 Kcal/kg thể trọng/ngày, 55% từ glucid, 33% từ lipid.
- Protid: 0,7 g/kg thể trọng/ngày, có ≥ 50% protein năng lượng sinh học cao.
- Lipid: 1/3 bão hòa, 1/3 không no đơn, 1/3 không no kép.
- Glucid: gạo, mì, đường hấp thu chậm.
- Nước: bằng nước tiểu dự trữ.
- Muối natri: từ 500-1000 g natri.
- Kali: hạn chế thức ăn giàu potasio.
Theo Nguyễn Văn Xang, dựa vào nguyên lý chung và sát với hoàn cảnh Việt
Nam, chế độ ăn trong điều trị bảo tồn suy thận mạn vừa và nặng cần theo các
nguyên tắc:
- Ít đạm, dùng đạm quý: thịt cá tôm nạc, trứng sữa. Mỗi ngày ăn đạm tương đương
100g thịt bò tươi hoặc 2 quả trứng. Bổ sung 1 cốc sữa loãng. Suy thận nặng lên thì
thịt cá phải rút bớt.
- Nhiều năng lượng (calo) bằng các chất bột ít đạm như khoai lang, khoai sọ, khoai
tây, bột sắn, miến dong. Có thể ăn nhiều các thứ đó theo khả năng kèm theo
đường, mật ong, mía, quả ngọt, bánh kẹo ngọt. Cơm, mì mỗi bữa chỉ nên ăn 1 bát
đầy hoặc 2 bát lưng.

- Dầu, bơ, mỡ không kiêng, ăn đủ để cung cấp năng lượng.
- Ăn rau họ cải, họ bầu bí, ăn quả ngọt, không ăn hoa quả chua.
- Ít mặn, ít bột ngọt khi có phù và tăng huyết áp.
- Nước uống đủ, bằng lượng nước tiểu 24 giờ thêm 500ml.
Thực đơn cụ thể nên chọn theo hướng dẫn sau đây: Cần chế biến cho hợp khẩu vị,
thay đổi món trong ngày và trong tuần.
Ăn bữa sáng (chọn 1 trong những món sau hoặc chế biến tương tự).
1. Hai lát bánh mì có phết bơ đủ ngon kèm 1 cốc nước trà loãng pha đường, sữa
đường loãng hoặc cà phê sữa cho thêm đường.
2. Khoai lang, khoai sọ luộc chấm mật ong kèm 1 cốc trà loãng pha đường.
3. Bánh cuốn nóng 1 đĩa có loáng thoáng thịt ruốc hoặc ít giò lụa thái chỉ và hành
mỡ.
4. Phở có nước béo, loáng thoáng thịt, không mì chính (bột ngọt), có gia vị và rau
thơm.
5. Bún riêu cua, có nước béo, không mì chính (bột ngọt).
Bữa ăn trưa (có thể đổi làm bữa ăn tối).
1. Cơm 1 bát, cơm rang càng tốt.
2. Khoai tây rán, ăn no.
3. Canh cải hoặc các loại mùng tơi, có ít tôm nõn hoặc tôm tươi.
4. Cá nạc 1 lát mỏng hoặc vài lát thịt kho.
5. Tráng miệng bằng quả ngọt.
Bữa ăn tối (có thể làm bữa ăn trưa).
1. Cơm 1 bát lưng.
2. Miến dong xào giòn với hạt tiêu.
3. Khoai sọ hầm nhừ với ít sườn hoặc thịt chân giò nửa nạc nửa mỡ, bỏ da. Ăn
khoai nhiều hơn thịt.
4. Trứng rán (chiên) nửa quả với khoai tây thái nhỏ.
5. Rau luộc hoặc rau sống. Không ăn rau ngót, rau dền, rau muống hoặc ăn rất ít.
6. Tráng miệng bằng quả ngọt hoặc nước ngọt.
Bữa ăn phụ (giữa buổi, ban đêm). Chọn 1 trong các món sau:

- Khoai luộc chấm đường, mật ong, mật nước.
- Bột sắn với đường.
- Bánh kẹo ngọt, bánh quy bơ, kem ngọt.
- Hoa quả ngọt như nhãn, mãng cầu, mít, sầu riêng, hồng xiêm, nho ngọt, xoài
ngọt, dưa hấu, mía.
Nước uống thêm hàng ngày bằng lượng nước tiểu ngày hôm trước với: nước lọc,
nước chè xanh, chè lipton loãng có đường, nước khoáng, nước ngọt. Không uống
nước chanh chua. Không uống các loại rễ lá cây vì gây suy thận nhanh.
7. Chế độ ăn giảm đạm kết hợp với acid amin thiết yếu:
Hạn chế nhu cầu protein hàng ngày đối với 0,5-0,6 g/kg thể trọng/ngày sẽ tạo
nguy cơ thiếu những acid amin thiết yếu. Để giải quyết, ta dùng chế độ ăn protein
thấp có chọn lọc, đáp ứng được nhu cầu về acid amin thiết yếu bằng cách chọn lọc
các protein có giá trị sinh học cao, chứa hàm lượng cao các acid amin thiết yếu.
Bergstrom đã đề nghị một chế độ dinh dưỡng Thụy Điển (Schwedisch diet) mỗi
ngày uống 16-20 gam các chất acid amin thiết yếu, tạo được cân bằng về chuyển
hóa nitơ và dung nạp tốt.
Cơ sở để xây dựng khái niệm về bổ sung acid amin thiết yếu là thấy histidin cần
cho người tăng urê huyết. Thêm đó, trong suy thận có giảm chuyển hóa từ
phenylalanin sang tyrosin.
Walser và cộng sự chứng minh có thể uống các alpha-keto tương ứng với acid
amin thiết yếu, không chứa nitơ, vừa giảm cung cấp nitơ mà vẫn cung cấp được
những acid amin thích hợp. Ở đây có phản ứng thuận nghịch chuyển amin từ acid
amin sang ketoacid tương ứng và ngược lại.
Tình trạng trên cũng tương tự với valin, phenylanin và methionin. Còn các chất
keto tương tự của tryptophan và histidin thì khó tạo nên. Các chất tương tự của
lysin và threonin không tham gia được vào phản ứng chuyển amin, do đó không
thay thế được lysin và threonin.
Khi đưa các ketoacid này vào cơ thể bệnh nhân suy thận thì các ketoacid này sẽ
tiếp nhận nhóm amin (NH2) của một số acid amin không thiết yếu có trong cơ thể
và có thể cả NH2 của urê để tái tổng hợp nên các acid amin thiết yếu tương tự.

Ketoacid ở dạng muối calci nên ngoài việc cung cấp dinh dưỡng còn bổ sung
calci và có tác dụng gắn phosphat.
Uống các ketoacid tương ứng với các acid amin làm giảm rõ rệt sự cung cấp
nitơ. Khác với acid amin, người ta thấy ketoacid không kích thích sự tăng lọc cầu
thận.
Cung cấp ketoacid theo công thức Zimmermann: 35% trứng gà và 65% khoai tây
sẽ cho hỗn hợp protein giá trị sinh học cao.
Thuốc ketosteril của hãng FRESENIUS dạng viên nén bao gồm các alpha-
ketoacid là ketoleucin, ketoisoleucin, ketovalin, ketophenylalanin cùng chất
alphahydroxy tương ứng với methionin. Ngoài ra còn có lysin, threonin,
tryptophan, histidin và tyrosin. Như vậy, ketostéril chứa tất cả những acid amin
thiết yếu và/hoặc các alpha-ketoacid tương ứng cần cho người bình thường.
Chế độ ăn giảm đạm với bổ sung ketostéril có các lợi ích:
- Làm giảm các triệu chứng của tăng urê huyết.
- Cải thiện các dấu hiệu của giảm calci.
- Hạn chế sự hóa giáng của chính protein trong cơ thể (tự thực).
- Làm chậm tốc độ tiến triển xấu của suy thận.
- Làm giảm protein niệu.
- Làm giảm những chất gắn phosphat chứa nhôm.
- Điều chỉnh rối loạn chuyển hóa hydrat carbon.
Ngoài viên ketostéril của hãng FRESENIUS còn có các dung dịch acid amin
truyền Amiyu (hãng Roussel), Nephramin (hãng Mc Gaw), Nephrosteril (hãng
Fresenius) trong đó có chứa các acid amin thiết yếu và có các acid amin không
thiết yếu.
8. Các chế độ ăn đặc biệt khác:
- Chế độ ăn nghèo purin. Lượng tiền chất acid uric giảm tối thiểu như là một biện
pháp điều trị bổ sung trong bệnh Gút và sỏi acid uric.
Cần ăn ít thịt nhất là gan, thận, lách, cá nục, cá thu, tôm, nước ép, rau khô.
Kiêng bia,rượu.
- Chế độ ăn giảm kali: giảm lượng kali ăn hàng ngày, trung bình từ 6g (153 mEq)

xuống còn 2g (51 mEq) khi bị tăng kali máu.
- Chế độ ăn tăng kali: cung cấp lượng kali quá 5,8g (150 mEq). Chỉ định khi dùng
lợi tiểu quai, hypothiazid kéo dài, điều trị bằng glucocorticoid kéo dài.
- Chế độ ăn giảm calci. Hạn chế sử dụng calci ăn hàng ngày, trung bình từ 800mg
xuống còn 200-400 mg. Chỉ định trong điều trị tăng calci máu và một số loại sỏi
thận.
- Chế độ ăn tăng calci. Chế độ ăn 1000mg calci/ngày. Chỉ định khi suy thận, calci
máu giảm, có dấu hiệu của cường tuyến cận giáp thứ phát.
- Chế độ ăn ít phospho. Hàm lượng chỉ từ 700-800 mg/ngày để ngăn ngừa tăng
phospho máu và cường tuyến cận giáp thứ phát trong suy thận.
- Chế độ ăn giảm oxalat được chỉ định để giảm nguồn ngoại sinh của oxalat mạn
tính, bệnh tăng oxalat niệu và sỏi thận do oxalat calci.