Bản sắc văn hóa trong nền kinh tế mở - 1 pdf

A / Đặt vấn đề
Cùng với quá trình dựng nước và giữ nước , nền văn hoá Việt Nam đã hình thành
và phát triển . Bằng lao động sáng tạo và ý chí đấu tranh bền bỉ , kiên cường , nhân
dân ta đã xây đắp nên một nền văn hoá kết tinh sức mạnh và in đậm dấu ấn vản sắc
của dân tộc , chứng minh sức sống mãnh liệt và sự trường tồn của dân tộc Việt
Nam Văn hóa Việt Nam là tổng thể những giá trị vật chất và tinh thần do cộng
đồng các dân tộc Việt Nam sáng tạo ra trong quá trình dựng nước và giữ nước .
Nhờ nền tảng và sức mạnh văn hoá ấy mà dù có nhiều thời kỳ bị đô hộ , dân tộc ta
vẫn giữ vững và phát huy bản sắc của mình , chẳng những không bị đồng hoá , mà
còn quật cường đứng dậy giành lại độc lập cho dân tộc , lấy sức ta mà giải phóng
cho ta .
Phát huy truyền thống văn hoá dân tộc , dưới sự lãnh đạo của Đảng , là nhân lên
sức mạnh của nhân dân ta để vượt qua khó khăn , thử thách , xây dựng và phát triển
kinh tế - xã hội , giữ vững quốc phòng , an ninh , mở rộng quan hệ đối ngoại , tạo
ra thế và lực mới cho đất nước ta đI vào thế kỷ XXI .
Công cuộc đổi mới toàn diện , đẩy mạnh công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước ,
xây dựng chủ nghĩa xã hội , thực hiện thắng lợi mục tiêu “ dân giàu , nước mạnh ,
xã hội công bằng văn minh” , đòi hỏi chúng ta phảI xây dựng và phát triển nền văn
hoá Việt Nam tiên tiến , đậm đà bản sắc dân tộc , xây dựng nền tảng tinh thần của
dân tộc ta , coi đó vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - x•
hội .
2

Đảng và Nhà nước ta đang tiến tới xây dựng một nền kinh tế mở ,hội nhập với
Thế giới . Chúng ta đang sống trong một thế giới hiện đại biến chuyển nhanh chóng
, đang diễn ra quá trình toàn cầu hoá , sự hội nhập khu vực và thế giới với một tốc
độ rất nhanh , từ đó nảy sinh nhu cầu mở rộng giao lưu giữa các nền văn hoá .
Trong khi chú trọng giữ gìn , phát huy các truyền thống văn hoá tinh thần tốt đẹp
của dân tộc , văn hóa Việt Nam cần từng bước mở rộng giao lưu quốc tế , tiếp thụ
những tinh hoa văn hoá thế giới và thời đại . Nền văn của chúng ta sẽ đa dạng hơn ,
phong phú hơn , tiên tiến hơn nhờ hấp thụ được những yếu tố lành mạnh của văn

hoá thế giới .
Trong nền kinh tế mở như nước ta hiện nay luôn luôn có sự trao đổi giao lưu với
thế giới trên mọi lĩnh vực , trong đó có lĩnh vực văn hoá . Chúng ta không thể tránh
khỏi việc du nhập những phong tục tập quán của các nước , các dân tộc trên thế
giới . Tuy nhiên , không vì thế mà chúng ta quên đi truyền thống của đân tộc mình ,
cái gốc của mình . Việc giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc trong thời kỳ nền kinh
tế mở là hết sức cần thiết . ĐIều đó giúp chúng ta hoà nhập chứ không hoà tan ,
không bị mất đi cái gốc của mình. Chúng ta một mặt tiếp thu những nét tinh hoa
trong văn hoá của các nước , một mặt giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc để làm
cho đời sống tinh thần của chúng ta ngày càng phong phú hơn.

* Tính tất yếu của việc nghiên cứu đề tài :
Đất nước ta đang trong thời kỳ tiến lên xây dựng nền kinh tế mở , hội nhập với
quốc tế . Tuy nhiên , việc hội nhập cũng có những mặt tích cực và tiêu cực .Nếu
3

chúng ta tiếp thu một cách không có chọn lọc , không có tính toán , chúng ta dễ bị
tiếp thu những cái không tốt , ảnh hưởng đến đời sống văn hoá của nước ta . Mặt
khác , chúng ta còn lo ngại bị đánh mất truyền thống dân tộc , chạy theo các nước
trên thế giới , bị ảnh hưởng hoàn toàn bởi nền văn hoá của các nước khác.
Chính vì thế , việc đặt ra những định hướng trong việc hội nhập , tiếp thu những
tinh hoa trong văn hoá của các nước một cách có chọn lọc là điều hết sức cần thiết .
Trong đó , bản sắc dân tộc giữ một vai trò không nhỏ trong việc hội nhập với thế
giới . Mỗi một quốc gia đều có những truyền thống , những bản sắc riêng của mình
. Chúng ta cần giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc , một mặt để đem những tinh
hoa của mình để giao lưu với các nước , một mặt giúp chúng ta “ hoà nhập chứ
không hoà tan” .
Mỗi quốc gia đều có những bản sắc riêng của mình . Điều đó giúp chúng ta phân
biệt rõ mỗi một quốc gia . Giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc là một việc tất yếu
trong nền kinh tế mở hiện nay . Chúng ta có bản sắc dân tộc thì mới có thể hội nhập

, giao lưu với thế giới , mới có cái để giao lưu .Nếu không giữ gìn được bản sắc dân
tộc , chúng ta sẽ lấy gì để hội nhập với thế giới , khi đó chúng ta sẽ bị nền văn hoá
các nước khác chi phối , không còn bản sắc riêng của mình .
Với những lý do trên , chúng ta có thể thấy rõ tầm quan trọng của việc giữ gìn và
phát huy bản sắc dân tộc . Cũng vì thế mà việc nghiên cứu đề tài “Bản sắc dân tộc
trong nền kinh tế mở” là điều tất yếu và cần thiết trong giai đoạn hiện nay .
B / giảI quyết vấn đề .
Chương I. Quan niệm về bản sắc văn hoá dân tộc trong thời kỳ nền kinh tế mở .
4

I /. Bản sắc văn hoá dân tộc là gì ?
1 . Khái niệm :
Bản sắc dân tộc bao gồm những giá trị bền vững , những tinh hoa của cộng đồng
các dân tộc Việt Nam được vun đắp nên qua lịch sử hàng năm đấu tranh dựng nước
và giữ nước . Đó là lòng yêu nước nồng nàn , ý chí tự cường dân tộc , tinh thần
đoàn kết cá nhân - gia đình -làng xã - Tổ quốc ; lòng nhân ái , khoan dung , trọng
nghĩa tình, đạo lý , đức tính cần cù , sáng tạo trong lao động ; sự tinh tế trong ứng
xử , tính giản dị trong lối sống Bản sắc văn hoá dân tộc còn đậm đà trong các
hình thức biểu hiện mang tính dân tộc độc đáo .
2 . Vị trí của bản sắc văn hóa dân tộc :
Bản sắc văn hoá dân tộc giữ vị trí rất quan trọng :
a/. Chính bản sắc văn hoá dân tộc đảm bảo cho dân tộc tồn tại , đứng vững và
phát triển qua các biến động của lịch sử .

b/. Nhờ bản sắc văn hoá dân tộc , chúng ta biểu lộ được trọn vẹn sự hiện diện
của một bản sắc trong giao lưu với quốc tế . Mục tiêu của giao lưu là thông qua
giao lưu với nền văn hoá mới , ta hội nhập với văn hoá thế giới . Chỉ giữ được bản
sắc văn hoá dân tộc thì ta mới có điều kiện giao lưu bình đẳng với các nền văn hoá
thế giới . Còn sao chép , trở thành “ cái bóng” , “ cái đuôi” của người ta thì không
còn có gì mà hội nhập bình đẳng .

5

Trước yêu cầu của thời kỳ phát triển mới , trước nguy cơ “ đồng nhât” về văn hoá
thực chất là sự thống trị của văn hoá nước lớn , nước giàu thì bản sắc văn hoá dân
tộc có ý nghĩa cực kỳ lớn .

3. Bản sắc dân tộc - hệ giá trị .

Văn hoá , theo UNESCO , là tổng thể những nét đặc trưng tiêu biểu nhất của một
x• hội thể hiện trên mặt vật chất và tinh thần , tri thức và tình cảm . Văn hoá mang
bản sắc dân tộc .

- Bản sắc dân tộc biểu hiện ở một dân tộc trong lịch sử tồn tại và phát triển
của nó , giúp cho dân tộc đó giữ được tính duy nhất ( tính độc đáo ) , tính thống
nhất , tính nhất quán so với bản thân mình .

- Bản sắc dân tộc thể hiện trong tất cả các lĩnh vực của đời sống - ý thức thuộc
về một dân tộc ( cội nguồn ) , cách tư duy , cách sống , cách dựng nước , giữ nước ,
cách sáng tạo văn hoá , khoa học , văn nghệ .


- Bản sắc dân tộc thể hiện trong giá trị của dân tộc , nó là cốt lõi của một văn
hoá . Hệ giá trị là những gì nhân dân quan tâm , tin tưởng thuộc phạm vi tốt và xấu
, mong muốn hoặc không đáng tin tưởng thuộc phạm vi tốt và xấu , mong muốn
6

hoặc không đáng mong muốn . Nó là những giá trị và những niềm tin , mà nhân
dân cho là thiêng liêng , bất khả xâm phạm .

- Hệ giá trị biểu hiện trong tư tưởng triết học ( thế giới quan ) chính trị , văn
học , nghệ thuật , đạo đức , lối sống ( phong tục , tập quán ) .


- Hệ giá trị chuyển thành các chuẩn mực x• hội , nó định hướng cho sự lựa
chọn trong hành động của con người , cá nhân và cộng đồng .

Hệ giá trị có tính ổn định rất lớn và có tính bền vững tương đối , có sức mạnh to
lớn đối với cộng đồng . Trong sự tiến bộ và phát triển của x• hội , các giá trị này
thường không biến mất mà hoá thân vào các giá trị của thời sau , theo quy luật kế
thừa và tái tạo .

Di sản văn hoá là các giá trị văn hóa do lịch sử để lại . Các giá trị này sẽ trở thành
truyền thống khi được thế hệ sau lựa chọn , tiếp nhận , mô phỏng , làm sống lại .

Đó là quan hệ giữa truyền thống và hiện đại . Sự thích nghi của các giá trị cũ đối
với sự thay đổi của thời đại , là biểu hiện của tính liên tục văn hoá .

II /. Bản sắc văn hóa dân tộc trong thời kỳ nền kinh tế mở .
7


1 . Chủ trương của Đảng về vấn đề giữ gìn bản sắc văn hoá dân tộc trong nền
kinh tế mở .

Nói dân tộc và bản sắc văn hoá dân tộc không thể tách khỏi quan hệ với thế giới .
Chúng ta đang chứng kiến xu thế toàn cầu hoá đời sống loài người . Đó là xu thế
khách quan , tất yếu mang tính thời đại , trước hết trong lĩnh vực kinh tế . Xu thế
toàn cầu hoá tạo điều kiện cho các quốc gia , dân tộc xích lại gần nhau , hiểu biết
nhau , bổ sung cho nhau , làm phong phú và hỗ trợ lẫn nhau . Đất nước ta nhất định

nắm lấy xu thế này coi như là một thời cơ lớn , ra sức tận dụng mọi điều kiện có lợi
do xu thế ấy tạo ra , đặc biệt để tranh thủ những khả năng vật chất , kỹ thuật , công
nghệ , những kinh nghiệm và tri thức hiện đại rất cần thiết cho sự nghiệp công
nghiệp hoá , hiện đại hoá . Trong xu thế toàn cầu hoá hiện nay , không một quốc
gia nào có thể đứng biệt lập mà có thể tồn tại và phát triển . Mặt khác , phải thấy
toàn cầu hoá là một quá trình đầy mâu thuẫn phức tạp . Mặt tất yếu kỹ thuật - kinh
tế là mặt tích cực , có lợi , ta phải tận dụng . Song , mặt khác không thể bỏ qua là
mặt x• hội - kinh tế , mặt bản chất giai cấp của quá trình toàn cầu hóa . Xét về mặt
này , trên thế giới hiện nay đang có những lực lượng nuôi tham vọng lớn toàn cầu
hoá chủ nghĩa tư bản , họ muốn áp đặt hệ giá trị của riêng họ lên cả toàn cầu . Quên
điều đó là ngây thơ về chính trị và trong thực tiễn không tránh khỏi phải trả giá đắt
.

8

Trong những điều kiện nêu trên về xu thế toàn cầu hoá hiện nay , chúng ta càng
thấy đường lối mở rộng quan hệ quốc tế trên cơ sở độc lập tự chủ của Đảng ta nói
chung và nói riêng trong xây dựng và phát triển nền văn hóa Việt Nam vừa tiên tiến
vừa đậm đà bản sắc văn hoá dân tộc là hết sức đúng đắn và sáng suốt .

Nghị quyết Hội Nghị Trung ương 5 chỉ rõ : “ phương hướng chung , đồng thời là
nhiệm vụ bao quát của sự nghiệp văn hóa nước ta là phát huy chủ nghĩa yêu nước
và truyền thống đại đoàn kết dân tộc , ý thức độc lập tự chủ , tự cường xây dựng và
bảo vệ Tổ quốc x• hội chủ nghĩa , xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam
tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc , tiếp thụ những tinh hoa văn hoá nhân loại , làm
cho văn hoá thấm sâu vào toàn bộ đời sống và hoạt động x• hội , vào từng người ,
từng gia đình , từng tập thể và cộng đồng , từng địa bàn dân cư , vào mọi lĩnh vực
sinh hoạt và quan hệ con người , tạo nên trên đất nước ta đời sống tinh thần cao đẹp
, trình độ dân trí cao , khoa học phát triển phục vụ đắc lực sự nghiệp công nghiệp
hoá , hiện đại hoá vì mục tiêu dân giàu , nước mạnh , x• hội công bằng văn minh ,

tiến bước vững chắc lên chủ nghĩa x• hội .
Nghị quyết Trung ương 5 “ Xây dựng và phát triển nền văn hoá Việt Nam tiên
tiến , đậm đà bản sắc dân tộc” vừa đáp ứng đúng những đòi hỏi bức xúc của cuộc
sống vừa là định hướng chiến lược cơ bản cho sự nghiệp xây dựng , củng cố và
không ngừng tăng cường nền tảng tinh thần x• hội ta trên con đường phấn đấu vì
dân giàu nước mạnh , x• hội công bằng , văn minh , tiến bước vững chắc lên chủ
nghĩa x• hội .