Tìm hiểu đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinhphụ" ppt

Tìm hiểu đoạn trích "Tình cảnh lẻ loi của người chinh
phụ"


I/ Tìm hiểu chung

1.Tác giả

-Đặng Trần Côn(?-?), sinh tại làng Nhân Mục-Nhân
Chính-Thanh Xuân-Hà Nội

-Làm chức can gián vua

-Sáng tác: thơ, phú chữ Hán.

2. Dịch giả

-Đoàn Thị Điểm (1705-1748), quê làng Giai Phạm- Văn
Giang-Hưng Yên.

-ý kiến khác: Phan Huy ích (1750-1822), quê làng Thu
Hoạch-Thiên Lộc-Hà Tĩnh.

3.Tác phẩm: “Chinh phụ ngâm”

-Hoàn cảnh ra đời:

+Hoàn cảnh sáng tác:đầu đời Lê Hiển Tông, có nhiều
cuộc khởi nghĩa nông dân nổ ra, nhiều trai tráng phải giã
từ người thân ra trận.

+Hoàn cảnh dịch: Đ.T.Điểm vừa cưới chồng xong thì
chồng đã phải đi sứ Trung Quốc. Thời gian cô đơn này,
bà đã dịch “Chinh phụ ngâm”

-Nội dung: oán ghét chiến tranh phong kiến; khao khát
tình yêu, hạnh phúc lứa đôi.

Mạch tự tình của tác phẩm: Phần1: đôi vợ chồng trẻ đang
hạnh phúc thì chiến tranh xảy ra. Người chinh phu lên
đường. Buổi chia tay “bước đi một bước giây giây lại
dừng”. Phần 2: người chinh phụ ở nhà chờ đợi mỏi mòn
theo năm tháng. Nàng sống lẻ loi, khát khao hạnh phúc
lứa đôi. Phần 3: tưởng tượng và hi vọng của người chinh
phụ ngày chiến tranh kết thúc, người chinh phu hiển vinh
trở về.

-Hình thức:

+Thể loại: ngâm khúc

+Thể thơ: nguyên bản: trường đoản cú; bản dịch: song
thất lục bát với phép đối và cả vần chân, vần lưng tạo âm
điệu dồi dào phù hợp với diễn tả nội tâm.

II/ Văn bản

1. Khái quát

- Nhìn chung về nghệ thuật miêu tả tâm trạng:

+ Thơ tự sự kể lại các sự vật, sự kiện khách quan, Vd:
“Lục Vân Tiên”, bài ca dao “Mười cái trứng”. Trái lại, thơ
trữ tình chủ yếu miêu tả diễn biến nội tâm của con người.
“Chinh phụ ngâm” là tác phẩm thơ trữ tình. Dù có kể sự
vật, sự việc gì thì tác phẩm cũng để nói lên tâm trạng con
người. Vd:

“ Hương gượng đốt hồn đà mê mải,
Gương gượng soi, lệ lại châu chan.”

Hai câu thơ không chỉ tả việc đốt hương, soi gương mà
muốn bộc lộ nội tâm của người chinh phụ. Từ “gượng”
điệp lại hai lần diễn tả sự miễn cưỡng, chán chường. Bởi
vì trí óc nàng đang còn “mê mải” đâu đó, tâm hồn nàng
đang buồn đau đến mức “lệ châu chan”.

+ Nội tâm con người là điều vô hình, người khác không
thể nghe hay nhìn thấy được. Nhiệm vụ của nhà văn là tả
sao cho cái vô hình đó hiện hữu, có thể cảm nhận được.
Đó là nghệ thuật miêu tả tâm trạng và “Chinh phụ ngâm”
đã rất thành công trong nghệ thuật này

-Vị trí đoạn trích: Nằm ở phần 2 tác phẩm, từ câu 193 tới
228, nói lên nỗi cô đơn của người chinh phụ trong thời
gian không có tin tức của người chồng.

-Bố cục: 3 phần

+16 câu đầu: nỗi cô đơn của người chinh phụ trong cảnh
một mình một bóng

+8 câu tiếp: nỗi nhớ thương chồng ở phương xa khiến
lòng nàng càng thêm ảm đạm.

2.Đọc hiểu

2.1. 16 câu đầu: Những ngày tháng cô đơn

a. 8 câu đầu (1 – 8)

- Tả tâm trạng qua hành động: người chinh phụ đi ra đi
vào, cuốn lên buông xuống tấm rèm nhiều lần: “Dạo hiên
vắng đòi phen.”. Đó là hành động lặp đi lặp lại, không có
mục đích rõ ràng, thể hiện tâm trạng nặng nề, tù túng,
nóng ruột.

- Tả tâm trạng qua ngoại cảnh: chim thước là vật báo tin
may; đèn là vật tả nỗi cô đơn, thường được dùng trong ca
dao và thơ cổ, Vd: “Đèn thương nhớ ai /Mà đèn không
tắt?”. Nó thể hiện sự mong ngóng tin tức của người
chồng, mong có người chia sẻ nỗi cô đơn. Câu hỏi tu từ :
hỏi “đèn” chính là mong muốn tha thiết có kẻ hiểu thấu
tâm can mình.


- Trực tiếp thể hiện tâm trạng: người chinh phụ hỏi đèn
nhưng rồi tự trả lời bằng 2 lần phủ định triệt để. Đèn
không thể biết được tâm trạng nàng, dù có biết cũng
không hiểu thấu được. Nó khẳng định một sự thực: nàng
hoàn toàn cô đơn, không ai chia sẻ. Dường như không

kìm nén được, nàng đã bộc lộ bằng những câu than vãn
đau đớn. Từ “bi thiết” là một tính động từ nhấn mạnh nỗi
buồn đau xen trộn của nàng. Ta cảm tưởng như ống kính
máy quay đang kề sát chân dung người chinh phụ để
chớp lấy cân cảnh sắc thái tâm trạng tinh vi. Đó là tâm
trạng buồn rầu tới chẳng thiết nói năng: “Buồn lời”. Câu
thơ đã nêu lên quy luật tất yếu của nỗi buồn. Khi buồn tới
độ cao trào, con người trở nên câm lặng trước mọi vật.
Tới câu 8, ống kính lại đưa ra xa để bao quát căn phòng.
Trong lòng người thì bão tố mà cảnh vật thì tĩnh mịnh đơn
côi tới buồn bã! Sao nhìn cảnh ấy không thương cho
được!

b. 8 câu tiếp (9 – 16)

- Thời điểm là đêm tối về sáng, chứng tỏ người chinh phụ
đã thức cả đêm dài. Nàng như đang đếm thời gian nhưng
càng chờ càng thấy dài: “Khắc giờ đằng đẵng như niên/
Mối sầu dằng dặc tựa miền biển xa.”. Tác giả đã dùng
biện pháp so sánh kết hợp với từ láy để nhấn mạnh cảm
thức về thời gian ở người chinh phụ. Tác giả so sánh với
hình ảnh cụ thể để miêu tả độ dài, độ sâu vô tận của thời
gian và nỗi sầu. Từ láy “đằng đẵng” mô tả độ nhích chậm
chạp của thời gian. Nếu ở trên không gian bị trống vắng
hoá thì ở dưới dải cao su thời gian lại bị kéo dãn ra vô tận
không có điểm dừng. Từ láy “dằng dặc” đối với từ láy
“đằng đẵng” ở trên cho ta thấy thêm một khía cạnh của
tâm trạng, dường như không chỉ buồn chán mà còn tù
túng, bế tắc. Câu thơ đã diễn tả đúng một quy luật của nỗi
nhớ: càng nhớ thời gian càng như dài ra.

- Hành động: đốt hương, soi gương, gẩy đàn. Đó là
những thú vui tao nhã nhưng nó không giúp nàng xua đi
nỗi buồn “Hương gượng đốt phím loan ngại chùng”. Từ
“gượng” xuất hiện 3 lần nhấn mạnh sự miễn cưỡng,
gượng gạo, chán chường của nàng. Tâm trạng của nàng
không chỉ chán chường mà còn mang nỗi sợ: sợ chia lìa
đôi lứa. Hai từ “kinh”, “sợ” xuất hiện trong một dòng thơ
như một cơn sóng dữ ào lên rồi lênh láng trong lòng
người chinh phụ.

2.2. 8 câu cuối (17 – 28)

- Dường như trong tâm trạng chán chường, người chinh
phụ bắt gặp ngọn gió đông, trong nàng loé lên một nguồn
hi vọng. Nàng van nài cả gió đông để gửi thương nhớ tới
nơi chồng “Lòng này gửi gió đông non Yên”. Câu hỏi ở
đầu cùng việc sử dụng nhiều từ trang trọng: có tiện, nghìn
vàng, xin thể hiện sự nhún mình, sự năn nỉ ngọn gió.
Nhưng đó là mong ước phi thực tế, hi vọng loé lên rồi vụt
tắt ngay. Chỉ có nỗi nhớ là hiện thực “Non Yên đường
lên bằng trời.”. Nỗi nhớ được cụ thể hoá bằng hình ảnh
độc đáo: “đường lên bằng trời”. Tác giả còn dùng từ láy
“thăm thẳm” chỉ độ sâu để miêu tả nỗi nhớ. Nó cho thấy
nỗi nhớ sâu sắc, kéo dài đến mức đã lặn vào tâm hồn
người chinh phụ. 4 câu thơ là sự hi vọng nhưng thất vọng
nhanh chóng, là việc tìm cách liên lạc với người chinh phu
song bất lực. Đọng lại là nỗi nhớ nhung, đau xót của
người chinh phụ.

- Hình ảnh gợi ra không gian mênh mông, vô tận của
chiến địa. “Non Yên” chính là hình ảnh tượng trưng cho
nơi chiến trận, nó chẳng rõ là đâu, lại xa xôi, bất trắc. Đó
còn là không gian buồn bã, lạnh lẽo bao trùm “Cảnh buồn
người thiết tha lòng Sâu tường kêu vẳng, chuông chùa
nện khơi.” Cái lạnh như ăn mòn mọi thứ. Qua biện pháp
ẩn dụ cùng việc sử dụng các động từ mạnh, ta cảm thấy
từ giọt sương, tiếng trùng đến mưa xuân cũng như ẩn
tàng một sức mạnh ghê gớm. ở đây, thiên nhiên và con
người đã soi chiếu vào nhau, cùng mang chung nỗi sầu.
Đúng như Nguyễn Du đã nói: “Cảnh nào cảnh chẳng đeo
sầu./Người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.” Từ “thiết tha”
được đảo lên trước từ lòng để nhấn mạnh tâm trạng
người chinh phụ. Giờ đây, nỗi buồn đã chuyển thành nỗi
đau trong lòng người chinh phụ.

- Lối thơ vắt dòng: “Ngoài rèm thước chẳng mách tin Đèn
có biết dường bằng chẳng biết.”; “Nghìn vàng xin gửi tới
non Yên Trời thăm thẳm xa vời khôn thấu.”; “Hoa giãi
nguyệt, nguyệt in một tấm Trước hoa dưới nguyệt trong
lòng xiết đâu!”. Hình thức này làm những câu thơ có sự
liên kết với nhau đồng thời góp phần diễn tả nỗi buồn triền
miên, kéo dài lê thê không dứt.

-> Đó là trường tâm trạng thể hiện nhiều cung bậc: tù
túng, cô đơn, buồn rầu, chán chường, kinh sợ, Nó là
hình ảnh điện tâm đồ trong trái tim người chinh phụ.

-> Giá trị nhân đạo: đồng cảm với khao kháthạnh phúc lứa
đôi, gián tiếp lên án chiến tranh phi nghĩa.

III/Tổng kết

- ND: Qua trường tâm trạng của người chinh phụ, đoạn
trích thể hiện sự đồng cảm với khao khát hạnh phúc lứa
đôi và gián tiếp lên án chiến tranh phi nghĩa.

-NT: Tiêu biểu nhất là nghệ thuật miêu tả nội tâm con
người.

“Cả khúc ngâm đọng lại thành mối sầu thiên cổ mà không
nhàm chán vì sự diễn biến tinh vi, đa dạng của thế giới nội
tâm nhân vật. Tiếng nói độc thoại của người chinh phụ
hấp dẫn lòng người vì giá trị nhân văn cao cả được khắc
hoạ bằng nghệ thuật cổ điển tuyệt vời.”