Nghiên cứu thành phần hóa học, thiết lập chất đối chiếu và xây dựng quy trình kiểm nghiệm thành phần alcaloid và flavonoid cho cây Trinh Nữ Hoàng Cung Crinum latifolium L., Amaryllidacceae

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ
ĐẠI HỌC Y DƯỢC THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
*****

NGUYỄN HỮU LẠC THỦY


NGHIÊN CỨU THÀNH PHẦN HÓA HỌC,
THIẾT LẬP CHẤT ĐỐI CHIẾU VÀ XÂY DỰNG
QUY TRÌNH KIỂM NGHIỆM THÀNH PHẦN ALCALOID
VÀ FLAVONOID CHO CÂY TRINH NỮ HOÀNG CUNG
(Crinum latifolium L., Amaryllidaceae)



LUẬN ÁN TIẾN SĨ DƯỢC HỌC







Tp Hồ Chí Minh – Năm 2014

B GIÁO DC VÀ ÀO TO B Y T
I HC Y DC THÀNH PH H CHÍ MIINH

NGUYN HU LC THY


NGHIÊN CU THÀNH PHN HÓA HC,
THIT LP CHT I CHIU VÀ XÂY DNG
QUY TRÌNH KIM NGHIM THÀNH PHN ALCALOID
VÀ FLAVONOID CHO CÂY TRINH N HOÀNG CUNG
(Crinum latifolium L., Amaryllidaceae)

Chuyên ngành: KIM NGHIM THUC
Mã s: 62.73.15.01


LUN ÁN TIN S DC HC

Ngi hng dn khoa hc: PGS.TS. VÕ TH BCH HU





Tp H Chí Minh – Nm 2014



LI CAM OAN


Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cu ca riêng tôi. Các s liu, kt qu
đc trình bày trong lun án là trung thc và cha tng đc ai công b trong bt k

công trình nào khác.

Ngi cam đoan,


Nguyn Hu Lc Thy

i



MC LC
MC LC i
BNG CÁC CH VIT TT iii
DANH MC HÌNH NH v
DANH MC BNG BIU vii
DANH MC S  vii
T VN  1
CHNG 1: TNG QUAN TÀI LIU 3
1.1. Tng quan thc vt hc cây Trinh n hoàng cung 3
1.2. Tng quan hóa hc ca chi Crinum và cây Trinh n hoàng cung 5
1.3. Tng quan tác dng sinh hc chi Crinum và cây Trinh n hoàng cung 14
1.4. Chit hot cht t dc liu bng dung môi CO
2
lng siêu ti hn 21
1.5. Các phng pháp nghiên cu hóa hc ca cây Trinh n hoàng cung 22
1.6. Phng pháp thit lp cht đi chiu 24
CHNG 2: PHNG PHÁP NGHIÊN CU 27
2.1. Nguyên vt liu 27
2.2. Trang thit b 28

2.3. Phng pháp nghiên cu 29
CHNG 3: KT QU NGHIÊN CU 40
3.1. Quy trình chit cao cn, phân đon alcaloid và phân đon flavonoid t cây
Trinh n hoàng cung 40

3.2. Phân lp hp cht tinh khit 46
3.3. Thit lp cht đi chiu 69
3.4. Xây dng phng pháp HPLC, CE, du vân tay đ đnh tính và đnh lng
alcaloid hoc flavonoid trong lá TNHC 82

3.5.  xut mt s ch tiêu cn thit đ xây dng tiêu chun kim nghim bt lá
Trinh n hoàng cung 99
ii

CHNG 4: BÀN LUN 102

4.1. Các phng pháp chit xut hot cht t cây Trinh n hoàng cung 102
4.2. Phân lp hp cht tinh khit 107
4.3. Thit lp cht đi chiu t cao chit Trinh n hoàng cung 111
4.4. Quy trình đnh lng alcaloid và flavonoid t lá Trinh n hoàng cung 112
4.5. Các ch tiêu cn thit ca Tiêu chun kim nghim TNHC 117
KT LUN
KIN NGH
DANH MC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU LIÊN QUAN N LUN ÁN
TÀI LIU THAM KHO

PHN PH LC


iii

BNG CÁC CH VIT TT
ASEAN Association of Southeast Asian Nations
(Hip hi các quc gia ông Nam Á)
AL-NK Phân đon alcaloid chit t lá TNHC bng phng pháp ngm kit
AL-SA Phân đon alcaloid chit t lá TNHC bng sóng siêu âm
AL-SFE Phân đon alcaloid chit t lá TNHC bng phng pháp SFE
AR-96 Phân đon alcaloid chit t r TNHC vi dung môi cn 96%
A
s
H s bt đi
CC Cht đi chiu
CE Caplillary Electrophoresis (in di mao qun)
Corr Area Corrected Area (Din tích pic đc chun hóa)
CZE Caplillary Zone Electrophoresis (in di mao qun vùng)
d doublet (đnh đôi)
DVN IV Dc đin Vit Nam xut bn ln th IV
DEPT Distortionless Enhancement by Polarization Transfer
DSC Differential Scanning Calorimetry (Nhit vi sai)
DMSO Dimethylsulfoxyd
DVT Du vân tay
ESI Electrospray Ionization (Ion hóa bng cách phun ion)
FL-NK Phân đon flavonoid chit t lá TNHC bng phng pháp ngm kit
FL-SA Phân đon flavonoid chit t lá TNHC bng sóng siêu âm
FL-SFE Phân đon flavonoid chit t lá TNHC bng phng pháp SFE
FR-96 Phân đon flavonoid chit t r TNHC vi dung môi cn 96%
GC Gas Chromatography (Sc ký khí)
GC-MS Gas Chromatography – Mass Spectrometry (Sc ký khí ghép khi ph)
GLP Good Laboratory Practices (Thc hành tt phòng kim nghim thuc)
HPLC High Performance Liquid Chromatography (Sc ký lng hiu nng cao)

HMBC Heteronuclear Multiple Bond Correlation
HSQC Heteronuclear Single Quantum Correlation
IR Infrared (Hng ngoi)
iv

J Coupling constant (Hng s ghép)
LC-MS Liquid Chromatography – Mass Spectrometry
(Sc ký lng ghép khi ph)
L-SFE Cao toàn phn chit t lá TNHC bng phng pháp SFE
MEKC Micellar Electrokinetic Chromatography (Sc ký mixen đin đng)
MS Mass Spectrometry (Khi ph)
NMR Nuclear Magnetic Resonance (Cng hng t ht nhân)
P Phân đon
PDA Photo Diode Array (Dãy diod quang)
PCRS Primary Chemical Reference Standard
(Cht đi chiu hóa hc s cp)
PTN Phòng thí nghim
RSD Relative Standard Deviation ( lch chun tng đi)
Rs đ phân gii gia pic có thi gian lu nh và ln hn k bên
S Din tích pic (µV x giây)
s singlet (nh đn)
SK Sc ký đ
SCRS Secondary Chemical Reference Standard
(Cht đi chiu hóa hc th cp)
SDS Sodium Dodecyl Sulfate
SFE Supercritical Fluid Extraction (Chit bng cht lng siêu ti hn)
SKLM Sc ký lp mng
TCKN Tiêu chun kim nghim
T
R

Thi gian lu (phút)
T
M
Thi gian di chuyn (phút)
TNHC Trinh n hoàng cung
TGA Thermogravimetric Analysis (Phân tích nhit trng lng)
TT Thuc th
UV-Vis Ultraviolet-Visible (T ngoi kh kin)
VLC Vacuum Liquid Chromatography (Sc ký ct chân không)
v

DANH MC HÌNH NH
Hình 1.1: Hình v cây TNHC 5
Hình 1.2: Các cu trúc hóa hc ca alcaloid khung crinin 6
Hình 1.3: Cu trúc hóa hc alcaloid khung lycorin (A) và khung tazettin (B) 6
Hình 1.4: Cu trúc hóa hc khung belladin (C) và cu trúc khung galanthamin (D) 7
Hình 1.5: Cu trúc hóa hc khung lycorenin (E) và cu trúc khung cheryllin (F) 7
Hình 1.6: Cu trúc hóa hc ca các flavonoid trong chi Crinum 8
Hình 1.7: Cu trúc hóa hc các hp cht flavonoid trong cây TNHC 10
Hình 3.1: Hình lá và cm hoa ca cây TNHC (Crinum latifolium L.) 40
Hình 3.2: Hình hoa Trinh n hoàng cung (Crinum latifolium L.) 40
Hình 3.3: SK các hp cht phân lp t các phân đon alcaloid. 48
Hình 3.4: SK các hp cht phân lp t phân đon alcaloid AR và flavonoid. 48
Hình 3.5: Cu trúc hóa hc và d liu ph NMR (500 MHz, CDCl
3
) ca (2). 58
Hình 3.6: Cu trúc hóa hc ca 6-ethoxyundulatin 58
Hình 3.7: SK xác đnh đ tinh khit ca CC crinamidin bng HPLC. 71
Hình 3.8: SK xác đnh đ tinh khit CC 6-hydroxycrinamidin HPLC. 72
Hình 3.9: SK xác đnh đ tinh khit ca CC lycorin bng HPLC. 72

Hình 3.10: SK xác đnh đ tinh khit ca CC hippadin bng HPLC. 73
Hình 3.11: SK xác đnh đ tinh khit ca CC astragalin bng HPLC 73
Hình 3.12: SK xác đnh đ tinh khit ca CC isoquercitrin bng HPLC. 74
Hình 3.13: Các SK thm đnh tính đc hiu trong quy trình đnh lng đng thi 6
alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp HPLC. 85

Hình 3.14: Các SK thm đnh tính đc hiu trong quy trình đnh lng đng thi
astragalin và isoquercitrin trong lá TNHC bng phng pháp HPLC. 89

Hình 3.15: Các đin di đ thm đnh tính đc hiu ca quy trình đnh lng đng
thi 6 alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp CE. 92

vi

Hình 3.16: Các đin di đ thm đnh tính đc hiu ca quy trình đnh lng đng
thi astragalin và isoquercitrin trong lá TNHC bng phng pháp CE. 95

Hình 3.17: Sc ký đ DVT – SKLM alcaloid TNHC. 97
Hình 3.18: Sc ký đ DVT – SKLM flavonoid TNHC 98
Hình 4.1: SK alcaloid TNHC bng HPLC, k thut ra gii isocratic. 113
Hình 4.2: SK alcaloid TNHC bng HPLC, k thut ra gii gradient. 113
Hình 4.3: in di đ so sánh mu th alcaloid phân tích bng CZE và MEKC. . 114
Hình 4.4: in di đ mu th alcaloid pha trong methanol. 115
Hình 4.5: in di đ mu th alcaloid pha trong đm dinatri tetraborat 25 mM. . 115
Hình 4.6: in di đ mu th alcaloid pha trong dung dch acid H
3
PO
4
. 115
Hình 4.7: SK so sánh kh nng ra gii mu flavonoid TNHC bng HPLC vi pha

đng methanol và acetonitril . 116




DANH MC S 
S đ 2.1 S đ kho sát quy trình chit hot cht t cây TNHC. 29
S đ 2.2 S đ kho sát chit hot cht t lá TNHC kt hp hai phng pháp SFE
và phng pháp chit ngm kit vi cn 70% 32

S đ 3.1 S đ chit cao cn, P alcaloid và P flavonoid t lá TNHC 42
S đ 3.2 S đ chit alcaloid và flavonoid t r TNHC. 42
S đ 3.3 S đ chit alcaloid và flavonoid bt lá kt hp hai phng pháp chit. 45
S đ 3.4 S đ phân lp hp cht (2) và (3) t P alcaloid AL-SFE. 50
S đ 3.5 S đ chit alcaloid AL-SA hoc flavonoid FL-SA. 82


vii

DANH MC CÁC BNG
Bng 1.1: Alcaloid ca TNHC Crinum latifolium L. 11
Bng 3.1: Hiu sut chit (%) hot cht bng phng pháp ngm kit. 41
Bng 3.2: Kt qu kho sát nh hng thi gian lên hiu sut chit. 43
Bng 3.3: Kt qu kho sát nh hng ca áp sut lên hiu sut chit. 44
Bng 3.4: Kt qu tách phân đon mu AL-SFE và FL-NK bng VLC. 46
Bng 3.5: Các hp cht tinh khit phân lp đc t cao chit TNHC. 47
Bng 3.6: Kt qu phân lp alcaloid t phân đon ALS1. 48
Bng 3.7: Kt qu trin khai sc ký ct vi cht hp ph pha đo. 49
Bng 3.8: Kt qu phân lp (2) và (3) t P n–hexan. 49
Bng 3.9: Kt qu phân lp các (8), (9), (10) t P alcaloid AL-NK. 51

Bng 3.10: D liu ph NMR (Máy 500 MHz, CDCl
3
) ca hp cht (2) 56
Bng 3.11: Các tng tác proton trên ph COSY, HMBC ca hp cht (2). 57
Bng 3.12: Kt qu đ tinh khit; hàm m bng phân tích nhit trng lng. 69
Bng 3.13: Thành phn pha đng và bc sóng phát hin ca quy trình xác đnh đ
tinh khit ca các nguyên liu CC bng phng pháp HPLC. 70

Bng 3.14: Kt qu kho sát tính phù hp h thng quy trình phân tích HPLC. 70
Bng 3.15: Kt qu xác đnh đ tinh khit sc ký (%) các CC bng HPLC. 74
Bng 3.16: D liu ph UV-Vis, MS và đim chy ca các CC. 75
Bng 3.17: D liu ph IR ca các CC. 75
Bng 3.18: Kt qu đánh giá đng nht lô ca các CC sau khi đóng gói. 77
Bng 3.19: Kt qu phân tích robust A ca CC crinamidin. 79
Bng 3.20: Kt qu phân tích robust A ca CC 6-hydroxycrinamidin 79
Bng 3.21: Kt qu phân tích robust A ca CC hippadin. 80
Bng 3.22: Kt qu phân tích robust A ca CC lycorin. 80
Bng 3.23: Kt qu phân tích robust A ca CC astragalin. 81
viii

Bng 3.24: Kt qu phân tích robust A ca CC isoquercitrin. 81

Bng 3.25: Kt qu xác đnh giá tr n đnh và giá tr công b các CC. 81
Bng 3.26: Chng trình dung môi đnh lng 6 alcaloid bng HPLC 83
Bng 3.27: Kt qu kho sát tình phù hp h thng ca quy trình đnh lng đng
thi 6 alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp HPLC (n = 6). 83

Bng 3.28: Kt qu kho sát đ chính xác trung gian trong quy trình đnh lng đng
thi 6 alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp HPLC (n = 6). 86

Bng 3.29: Kt qu kho sát t l phc hi ca quy trình đnh lng đng thi 6
alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp HPLC (n = 9). 87

Bng 3.30: Kt qu kho sát tình phù hp h thng ca quy trình đinh lng đng
thi astragalin và isoquercitrin trong lá TNHC bng phng pháp HPLC (n = 6). . 88

Bng 3.31: Kt qu kho sát đ chính xác ca quy trình đnh lng đng thi
astragalin và isoquercitrin trong lá TNHC bng HPLC (n = 6) 90

Bng 3.32: Kt qu kho sát đ đúng ca quy trình đnh lng đng thi astragalin
và isoquercitrin trong lá TNHC bng phng pháp HPLC (n = 9). 90

Bng 3.33: Kt qu kho sát tình phù hp h thng quy trình đnh lng đng thi 6
alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp CE (n = 6). 91

Bng 3.34: Kt qu kho sát đ chính xác trung gian trong quy trình đnh lng đng
thi 6 alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp CE (n = 6). 93

Bng 3.35: Kt qu kho sát t l phc hi ca quy trình đnh lng đng thi 6
alcaloid trong lá TNHC bng phng pháp CE (n = 9). 93

Bng 3.36: Kt qu kho sát tình phù hp h thng ca quy trình đnh lng đng
thi astragalin và isoquercitrin trong lá TNHC bng CE (n = 6). 94

Bng 3.37: Kt qu kho sát đ chính xác ca quy trình đnh lng đng thi
astragalin và isoquercitrin trong lá TNHC bng CE (n = 6). 96

Bng 3.38: Kt qu kho sát đ đúng ca quy trình đnh lng đng thi astragalin
và isoquercitrin trong lá TNHC bng phng pháp CE (n = 9). 96

1

T VN 
Cây Trinh n hoàng cung (Crinum latifolium L. – Amaryllidaceae) là dc liu đang
đc s dng ph bin nh thc phm chc nng hoc di các dng bào ch thuc
c truyn và thuc hin đi.
Công dng đc quan tâm và đã đc th nghim lâm sàng nh điu tr u x t cung,
u phì đi lành tính tuyn tin lit đc cho là do tác dng ca thành phn alcaloid
trong cây vi các ch phm nh Crila, Tadimax [16], [26].
K đn là công dng kháng viêm, chng oxi hóa in vitro do nhóm flavonoid cng đã
đc nghiên cu [16], [95].
Tuy nhiên, các nhà khoa hc k vng vào tác dng kháng khi u ca loài này. Cho
đn nay đã có nhiu công trình nghiên cu v kh nng kháng ung th t cao toàn
phn nh: cao ethanol (có thành phn alcaloid) làm chm s phát trin khi u gây ra
bi t bào Sarcoma TG 180 [11]; cao methanol c ch NF-B [103]; cao chit nc
kích thích s sinh sn và hot hóa t bào lympho T [139]; kh nng c ch s phát
trin ca t bào ung th và hi phc chc nng min dch (in vitro) ca cao chit nc
là tác dng đáng chú ý khi gii thích tính kháng ung th ca loài Crinum latifolium
[31], [95], [139]. Các hp cht alcaloid tinh khit đc phân lp t Trinh n hoàng
cung (TNHC) nh lycorin, pratorimin, undulatin, crinafolin và crinafolidin đã đc
thc nghim chng minh là có kh nng ngn chn chn lc s phát trin ca các t
bào ung th thc nghim.
Thành phn hóa hc và tác dng sinh hc ca TNHC đc nhiu tác gi quan tâm và
rt nhiu công trình nghiên cu đã đc công b v hai lnh vc này – cho đn nm
2013, có khong 30 công trình công b di dng bài báo khoa hc. Tuy nhiên các
nghiên cu v lnh vc kim nghim thì hn ch hn (khong 6 công trình): phng
pháp quang ph đnh lng alcaloid toàn phn [22]; phng pháp GC đnh danh thành
phn alcaloid [11], [106]; phng pháp HPLC đnh lng alcaloid da trên 1 cht đi
chiu [12], [24], [27]. Cha có nghiên cu ng dng phng pháp CE và cng cha
2

có công trình công b vic đnh lng đng thi mt s alcaloid hay flavonoid trong
lá TNHC.
Dc đin Vit Nam IV cha có chuyên lun cây TNHC. Do đó, vn đ qun lý và
đm bo cht lng ca nguyên liu và các ch phm có thành phn TNHC vn cha
đc thc hin mt cách cht ch.
Nguyên nhân ch yu là do thành phn hóa hc ca dc liu vn cha đc nghiên
cu toàn din; cht đánh du trong nguyên liu cha đc xác đnh và hoàn toàn cha
có bt k cht đi chiu có ngun gc t dc liu này đc phân phi trên th trng.
Vi mong mun góp phn gii quyt các bt cp hin ti và góp phn vào công tác
“m bo cht lng” cho dc liu Trinh n hoàng cung, chúng tôi tin hành đ tài:
“Nghiên cu thành phn hóa hc, thit lp cht đi chiu
và xây dng quy trình kim nghim thành phn alcaloid và flavonoid
cho cây Trinh n hoàng cung - Crinum latifolium L., Amaryllidaceae”
vi 4 mc tiêu chính nh sau:
1. Chit xut cao cn, các phân đon alcaloid, phân đon flavonoid và phân lp các
hp cht tinh khit t cây Trinh n hoàng cung.
2. Thit lp mt s cht đi chiu hóa hc có ngun gc t cây Trinh n hoàng cung.
3. Xây dng quy trình đnh tính, đnh lng alcaloid và flavonoid trong lá Trinh n
hoàng cung bng các phng pháp sc ký lng hiu nng cao và đin di mao qun.
4.  xut mt s ch tiêu cn thit cho vic xây dng tiêu chun kim nghim dc
liu Trinh n hoàng cung.


3



CHNG 1: TNG QUAN TÀI LIU
1.1. TNG QUAN THC VT HC CÂY TRINH N HOÀNG CUNG

1.1.1. H Amaryllidaceae và chi Crinum
H Amaryllidaceae có tên gi theo đa s tài liu ca các nhà thc vt hc Vit nam
là h Thy tiên [4], [5], [21], Loa kèn đ [1],

Náng [7] hay Lan Hu. V trí ca chi
Crinum thuc h Thy tiên theo h thng phân loi ngành thc vt ht kín ca A. L.
Takhtajan công b nm 1987 và đã sa đi nm 2009 [4], [36] nh sau:
Ngành Ngc lan (Magnoliophyta)
Lp Hành (Liliopsida)
Phân lp Hành (Liliidae)
Liên b hành (Lilianae)
B Thy tiên (Amaryllidales)
H Thy tiên (Amaryllidaceae)
Chi Crinum L.
c đim hình thái ca h Thy tiên: thân c, sng nhiu nm nh hành hay thân r.
Lá mc t gc, mng hay mng nc, gân lá song song. i vi chi Crinum, các b
lá hp thành thân gi cao 10-15 cm. Cm hoa dng chùm, tán, ít hay nhiu hoa và có
mt mo bao li. Trc cm hoa dài mc t mt đt. Hoa đu, lng tính, 5 vòng, mu
3. Bao hoa: 6 phin cùng màu dng cánh hoa, dính thành ng dài, ít khi ri. Vài loi
có tràng ph. B nh: 6 nh đính trên 2 vòng. Ch nh ri hay dính nhau. Bao phn
thng hay lc l. B nhy: 3 lá noãn to thành bu di 3 ô, mi ô cha nhiu noãn,
đính noãn trung tr; 1 vòi nhy, đu nhy chia 3 thùy. Qu: thông thng là nang nt
lng. Ht có ni nh [5].

Chi Crinum có khong 130 loài  các vùng nhit đi, cn nhit đi và vùng nóng.
 Vit Nam, chi Crinum có 6 loài đc trng làm cnh và làm thuc: Crinum amabile
Donn., Crinum asiaticum L., Crinum defixum Ker Gawl., Crinum giganteum Andr.,
Crinum latifolium L., Crinum moorei Hook F. [4]

4

1.1.2. Cây Trinh N Hoàng Cung (TNHC)
Tên khoa hc: Crinum latifolium L.
Tên thông thng: Trinh N Hoàng Cung [11], Hoàng Cung Trinh N [17], Ti li
lá rng [1], [4], Náng lá rng [4], [7], [9].
c đim hình thái: đc nhiu nhà thc vt hc Vit nam mô t rt chi tit [1], [4],
[5], [7], [11], [14], [17], [21]. Tài liu [7] phù hp vi hu ht các tài liu khác: c
nhiu nm; thân hành, hình cu, phía ngoài có áo mng, phía trên có thân gi ngn
do các b lá ôm sát nhau làm thành. Phin lá dng bn, kích thc 60-90

7-10 cm,
màu xanh nht, nc, mt trên hi lõm xung thành hình máng, mép ln sóng, gân
gia li lên  mt di, gân bên song song, chóp nhn, gc dng b. Cm hoa tán, có
10-20 hoa; cung cm dài 60-90 cm, chiu ngang 1,5-2,0 cm, màu xanh, gc tím nht.
Lá bc tng bao 2, dng mo, mng, kích thc 7,5-10,0

2,5-3,0 cm. Hoa đu, lng
tính, màu tím hng, đng thng; cung hoa ngn. Bao hoa dài 15-20 cm, 6 mnh,
dng tràng, phn di dính nhau thành ng dài 9-10 cm, thng đng hoc cong lên,
phn trên 6 thùy, hình mi giáo, gia lng có 1 di màu tím hng, đm hn, nht dn
ra phía mép, chóp nhn ngn, có mi màu hng. Nh 6, ri nhau; ch nh dài 6-7 cm,
dng si, màu trng, thng đng hoc choãi ra, đính  hng ng bao hoa; bao phn
màu vàng, dài 1,2-1,8 cm, 2 ô, hình di, đính lng, hng trong, m bng khe dc.
Bu h, hình thoi, 3 ô, mi ô 5-6 noãn; vòi nhy dài 15-18 cm, dng si, dài, mnh,
phía trên màu tím thm nht dn xung phía di; đu nhy nh, dng cu. Qu nang,
hình cu, đng kính 4-5 cm.
Tài liu [17] mô t b nh ca TNHC có màu đ, trong khi các tài liu khác [7], [11]
mô t b phn này có màu trng. Các tài liu còn li đu không đ cp chi tit này.

Phân b - Sinh thái: cây TNHC đc trng rng rãi  n , Thái lan, Trung Quc,
Indonexia, Philippin, Campuchia, Lào.  Vit Nam, cây đc trng ch yu  các
tnh t Qung Nam-à Nng tr vào. Mùa hoa qu: tháng 8-9. Là loi cây a m,
sáng hoc mt phn bóng mát. Sinh trng và phát trin  khí hu nóng và m ca
vùng nhit đi. Mi nm cây cho 6-8 lá mi và đ thêm 3-5 hành con. Cây ra hoa
hàng nm vào khong tháng 6-8. B phn dùng ch yu là lá và thân hành [1].
5



Cây TNHC đã đc nghiên cu nhân ging bng phng pháp cy mô [20].

Hình 1.1: Hình v cây TNHC: 1. Cây vi thân hành và lá 2. Cm hoa;
3. Mt phn bao hoa và b nh; 4. B nhy “Ngun: Nguyn Th , 2007” [7]
Nm 2012, mt th mi ca loài TNHC do nhóm tác gi Nguyn Th Ngc Trâm,
Trn Công Khánh xác đnh trong qun th Crinum Vit nam là “Trinh n Crila” có
tên khoa hc Crinum latifolium L. var. Crilae Tram & Khanh, var. n [32].
1.2. TNG QUAN HÓA HC CA CHI CRINUM VÀ CÂY TNHC
Thành phn hóa hc ca các loài trong chi Crinum đc nghiên cu t nm 1950.
Nhóm hp cht chính là alcaloid, k đn là nhóm non-alcaloid, trong đó đc bit là
các hp cht phenolic [116].
Chi Crinum đc xem là đi din cho h Amaryllidaceae do thành phn hóa hc có
hu ht các hp cht ca các chi khác trong h. Khong 180 alcaloid thuc nhiu
nhóm cu trúc khác nhau đc phân lp và đnh danh. Phn ln chúng thuc các
khung alcaloid crinin (5,10 b-enthanophenanthridin), lycorin (benzopyrano-(3,4 g)-
indol) và tazettin (2-benzopyrano-(3,4 c)-indol) [116].
Khong 100 các hp cht non-alcaloid đc phân lp và đnh danh, chúng thuc các
nhóm flavonoid, chromon, coumarin, terpenoid, steroid, ionon, alcohol, aldehyd,
ceton, acid, ester và hydrocarbon mch dài. Phenolic là nhóm chim u th trong
nhóm hp cht non-alcaloid [107], [116].

Thân hành là b phn đc nghiên cu nhiu nht, các hp cht alcaloid và flavonoid
đc tìm thy ch yu t b phn này.
6



1.2.1. Thành phn hóa hc ca các loài trong chi Crinum
1.2.1.1. Alcaloid ca chi Crinum
Alcaloid khung crinin: đây là nhóm đi din cho alcaloid Crinum do phn ln các
alcaloid đu thuc khung này vi hn 80 alcaloid đã đc phân lp. Cu trúc các
alcaloid khung này thay đi theo 3 cu trúc sau [107], [116]:

Hình 1.2: Các cu trúc hóa hc ca alcaloid khung crinin
Alcaloid khung lycorin: lycorin là nhóm đc xp th hai sau nhóm crinin v s
lng alcaloid vi khong 40 alcaloid đã đc phân lp. i din lycorin, đc tìm
thy trong 30 loài Crinum. K đn là hippadin, pratorimin và pratorinin [107], [116].
Alcaloid khung tazettin: khong 13 alcaloid thuc khung này, đi din là tazettin và
criwellin đc tìm thy trong 6-7 loài Crinum. Cu trúc các alcaloid khung tazettin
thay đi  v trí R
1
, R
2
, R
3
, R
4
, mt s ít (3 alcaloid) có cu trúc vòng methylendioxy
m và đc thay bng 2 nhóm CH
3
O- (ornamin - C

18
H
21
NO
3
); 2 nhóm -OH
(ornazidin-C
16
H
20
NO
3
); 1 nhóm -OH và 1 nhóm acetyl (ornazamin - C
18
H
22
NO
4
).

O
O
O
R
4
R
3
N R
2
R

1

(A) (B)
Hình 1.3: Cu trúc hóa hc alcaloid khung lycorin (A) và khung tazettin (B)
Alcaloid kiu khung belladin: 7 alcaloid đã đc tìm thy, đi din là belladin [57],
latisodin và latisolin [55] đc phân lp t C. asiaticum và C. latifolium.
7



Alcaloid khung galanthamin: galanthamin là alcaloid đi din cho khung này, đc
tìm thy trong thân hành ca 8 loài Crinum. Các alcaloid còn li (khong 7 alcaloid)
có cu trúc thay đi theo khung Galanthamin.

(C) (D)
Hình 1.4: Cu trúc hóa hc khung belladin (C) và cu trúc khung galanthamin (D)
Alcaloid khung lycorenin: các alcaloid có cu trúc thay đi  các v trí
R
1
, R
2
, R
3
, R
4
.
Riêng
hippeastrin có cu trúc vòng methylendioxy  v trí R
1
và R

2
.

(E) (F)
Hình 1.5: Cu trúc hóa hc khung lycorenin (E) và cu trúc khung cheryllin (F)
Các kiu khung còn li có ít s lng alcaloid hn:
Alcaloid khung narciclasin: crinasiadin - C
14
H
9
NO
3
, crinasiatin - C
22
H
17
NO
4
và
narcicrinin - C
14
H
17
NO
5
.
Alcaloid khung cheryllin: cheryllin - C
17
H
19

NO
3
và latifin - C
17
H
19
NO
3
.
Alcaloid khung phenanthridin: trisphaeridin - C
14
H
9
NO
2
và 3-hydroxy-8,9-
methylendioxyphenanthridin.

Alcaloid khung augustamin: augustamin - C
17
H
19
NO
4.

Alcaloid khung latindin: latindin - C
41
H
31
N

3
O
10
.

8



1.2.1.2.
Các nhóm hp cht non-alcaloid trong chi Crinum
Khong 100 hp cht đã đc đnh danh, flavonoid là nhóm đc công b vi s hp
cht đc phân lp nhiu nht [107], [116].
Nhóm flavonoid: 24 flavonoid đã đc phân lp t thân hành và hoa. Hai flavonoid
3’4’-dihydroxyflavan và 7-hydroxy-8-methoxyflavanon đc phân lp t Crinum
latifolium, ln đu tiên tìm thy trong h Amaryllidaceae [104]. Isoliquiritigenin
(2’,4,4’-trihydroxychalcon) t C. bulbispermum là cu trúc chalcon đu tiên đc tìm
thy trong chi Crinum [112].
Flavonoid trong chi Crinum có cu trúc thuc các nhóm sau:

(A)

(B)
Cu trúc flavonoid nhóm flavan (A) Cu trúc flavonoid nhóm flavanon (B)

(C)

(D)

(E)

Cu trúc flavonoid nhóm flavon (C) (D) Cu trúc flavonoid nhóm chalcon (E)
Hình 1.6: Cu trúc hóa hc ca các flavonoid trong chi Crinum
Nhóm coumarin: ch mi đc tìm thy trong loài C. latifolium [104], hai hp cht
coumarin gm 4-[(senecioyloxy)methyl]-3-4-dimethoxycoumarin - C
17
H
20
O
6
và 4-
[(senecioyloxy)methyl]-6-7-dimethoxycoumarin - C
17
H
20
O
6
.
Nhóm terpenoid và sterol: các steroid thc vt nh stigmasterol, sitosterol,
dihydrositosterol đã đc tìm thy trong vài loài ca chi Crinum.
Nhóm acid béo: hn 20 acid béo nh linoleic, palmitic, arachidic, myristic, oleic,
palmitic, stearic… đc đnh danh t dch chit nc.
O
OH
R
2
O
R
1
R
3

R
4
O
R
2
OH
R
1
O
O
OR
7
R
4
O
R
5
O
R
1
R
2
R
3
R
6
R
2
R
1

OR
3
O
OR
4
R
2
OH
OH
R
3
O
R
1
9



Nhóm carbohydrat: gm resin, pectin, hemicellulose, glucan và polysaccharid. Thân
hành loài C. amabile cha 5,4% saccharid; 8,7% pectin, 8,2% hemicellulose. Glucan
A và B t loài C. latifolium, glucan A cha 12 đn v glucose và 110 gc ca glucose.
Glucose, arabinose, xylose, galacturonic và glucuronic acid đc phân lp t dch
chit nc ca thân hành loài C. bulbispermum.
1.2.2. Thành phn hóa hc ca TNHC - Crinum latifolium L.
- Thành phn hóa hc loài C. latifolium kho sát t nm 1982 do nhóm tác gi nc
ngoài nh Ghosal S. [53], [55], [56], [57], [58], [59], [60], [61], [62], Kobayashi S.
[83], [84] thc hin.
- Nhng nghiên cu  Vit Nam v thành phn hóa hc ca loài này phi k đn các
công trình ca các tác gi Phan Tng Sn [9], Nguyn Công Hào [8], [33], [102],
Nguyn Hi Nam [103], [104], Võ Th Bch Hu [11], [12], [13], [14].

- Tác gi Nguyn Th Ngc Trâm vi các công trình nghiên cu ch yu v tác dng
sinh hc [31], [106], [107], [139].
Alcaloid ca TNHC: đn nay đã có 36 alcaloid đc phân lp và đnh danh, phn ln
thuc khung crinin và lycorin (Bng 1.1).
- Thành phn và hàm lng alcaloid thay đi đáng k theo thi k sinh trng, thi
k trc và sau khi cây ra hoa [58], [62], [106].
- ã có 12 alcaloid đc phân lp t TNHC trng  Vit nam, tài liu [9] công b
nhiu nht vi 12 alcaloid t dch chit lá và thân hành. Alcaloid thuc khung crinin
chim s lng nhiu nht, gm 7 alcaloid: 6-hydroxybuphanidrin [9], ambellin [8],
[9], [11]; crinin [8], [9]; powellin [9]; crinamidin [8], [9], [11]; 6-hydroxycrinamidin
[8], [9], [11], [102]; 6-hydroxyundulatin [9]; khung lycorin có pratorinin [9], lycorin
[8], [9]; hippadin [9], lycorin-1-OAc [9], khung augustamin có augustamin [9], [11].
-Tài liu [11] công b 4 alcaloid t dch chit lá, trong đó 6-hydroxycrinamidin là
hp cht alcaloid t nhiên ln đu tiên đc công b (nm 1998).
Nhóm carbohydrat: glucan A và B [60]; lectin (methyl--mannopyranosid) đu đc
phân lp t dch chit thân hành [78].
10



Coumarin: t dch chit methanol, tài liu [104] công b hp cht coumarin 4-
senecioyloxymethyl-6,7-dimethoxycoumarin. Hin ti thành phn này cha đc
phát hin trong các loài Crinum khác.
Nhóm acid hu c: para-hydroxycinnamic methyl ester và 2,5-dihydroxycinnamic
ethyl ester t dch chit lá ti [33].
Flavonoid ca TNHC: so vi nhóm alcaloid thì flavonoid có s lng các hp cht
đc công b ít hn, gm 8 flavonoid sau [33], [103], [104]:

4’,7-dihydroxyflavan 3’4’-dihydroxyflavan

4’,7-dihydroxy-3’-methoxyflavan 4’,7-dihydroxy-3’-vinyloxyflavan


5,6,3’-trihydroxy-7,8,4’-trimethoxyflavon
7-hydroxy-8-methoxyflavanon


2’,4’,7
-
trihydroxydihydrochalcon


Kaempferol
-
3
-
O
-

-
D
-
glucopyranosyl



Hình 1.7: Cu trúc hóa hc các hp cht flavonoid trong cây TNHC
O
OH
OH

O
OH
OH
O
OH
OH
OMe
O
OH
OH
OCH=CH
2
O
OMe
OMe
OH
OOH
OH
OMe
O
O
OH
OMe
OH
OH O
OH
O
OH O
OH
O Glc

OH
11



Bng 1.1: Alcaloid ca TNHC Crinum latifolium L.
Stt Tên alcaloid - TLTK CTPT R
1
R
2
R
3
R
4

Khung crinin

(I) (II)
(I)
1 11-O-acetylambellin [54]

C
20
H
23
NO
6

OMe

H OMe OAc
3
Ambellin [9]
,[11],[57],[92],[100],[126]

C
18
H
21
NO
5

OMe

H OMe OH
6 Crinafolin [61] C
18
H
21
NO
6
OMe

OH OMe OH
8
Crinin [9]
, [58], [83]
C
16
H

17
NO
3

OMe

H H H
13

Powellin [9], [84]
C
17
H
19
NO
4

OH H OMe H
16

6-hydroxybuphanidrin [9], [100]
C
18
H
21
NO
5

OMe

OH OMe H
(II)
2 11-O-Acetyl-1,2--epoxyambellin [54]

C
20
H
23
NO
6

OMe

H OMe OAc
4
1,2--epoxyambellin [57]
, [56]
C
18
H
21
NO
6

OMe

H OMe OH
11

Undulatin [84],[92], [100], [130], [129]

C
18
H
21
NO
5

OMe

H OMe H
12

6-hydroxyundulatin [9], [92]
C
18
H
21
NO
6

OMe

OH OMe H
14

Crinamidin [9], [11], [92]
C
16
H

18
NO
5

OH H OMe H
15

6-hydroxycrinamidin [8], [9], [11], [92], [102] C
17
H
19
NO
6
H OH OMe H

(III)
7 Crinamin [83] C
17
H
19
NO
4
Me H

9 Hamayn [83] C
16
H
17
NO
4

H H
10

Hamyan-3-O-acety [83] C
18
H
19
NO
5
Ac H

(IV)
5
Crinafolidin [62]
, [61]
C
19
H
23
NO
6

12



Tên alcaloid - TLTK CTPT R
1
R
2

R
3
R
4

Khung lycorin

(V)
21

Lycorin-4,5-dehydroanhydro [62] C
16
H
11
NO
2
H H -CH
2
-
24

Pratorimin [57] C
16
H
11
NO
3
O H H Me
25

Pratorinin [9], [57]
C
16
H
11
NO
3

O H Me H
26

Pratosin [57] C
17
H
13
NO
3
O H Me Me
27

Pratorin (hippadin) [9], [57]
C
16
H
9
NO
3

O H -CH
2

-

17

1,2-O-Diacetyl-lycorin [83] C
20
H
21
NO
6
Ac OAc

(VI)
18

Lycorin [8], [9], [57], [59], [62], [83]
C
16
H
17
NO
4

H OH
19

Lycorin-1-Oac [9], [83]
C
18
H

19
NO
5

Ac OH
20

Lycorin-2-epi [62] C
16
H
17
NO
4
H OH
23

Lycorin-1-O--D-Glucosid [58] C
22
H
27
NO
9
Glc OH

(VII)
22

2-Epipancrassidin [62] C
16
H

17
NO
5

Khung belladin

(VIII)
28

Belladin [57] C
19
H
24
NO
3
Me H Me Me
29

Ryllistin [56] C
19
H
25
NO
4
Me OMe H Me
30

Latisodin [55] C
17
H

21
NO
3
H H H Me
31

Latisolin [55] C
24
H
31
NO
8
Glc H H Me
O
O
N
R
1
O
H
R
2
H
N
O
O
OHOH
OH
N
R

4
O
MeO
R
3
R
1
O
R
2
13




32

Hippeastrin

[84]
(khung lycorenin)
C
17
H
17
NO
5

(IX)

33

Augustamin [9], [11], [93]
(khung augustamin)
C
17
H
19
NO
4

(X)
Khung cheryllin

34

Cheryllin [83] C
17
H
19
NO
3
OH H
(XI)
35

Latifin [58], [83], [84]
C
17
H

19
NO
3

H OH

36

Latindin [58]
(khung clivimin)

C
41
H
31
N
3
O
10

(XII)

O
N
O
O
O
CH
3
OH

O
O
O
N
O
CH
3
N
R
1
H
3
CO
H
CH
3
R
2
OH
N
O
O
O
OH
O
O
N
O
OH
N

O O
14



1.3. TNG QUAN TÁC DNG SINH HC CHI CRINUM VÀ TNHC
1.3.1. Tác dng sinh hc ca mt s loài trong chi Crinum
Các loài trong chi Crinum đc quan tâm do có nhiu tác dng sinh hc. Nhóm đc
chú ý nhiu nht là alcaloid [52], [58], [107], [116], k đn là flavonoid [31], [103].
- Trc đây, các loài này đc s dng nh thuc c truyn:
Thân hành và lá ti ca các loài C. amabile, C. asiaticum, C. defixum, C. giganteum
điu tr các chng mn nht, sng l, sng do viêm [4], [21], [58].
Cao cn và cao nc chit t thân hành ca loài C. zeylanicum đc s dng nh v
thuc c truyn trong điu tr các chng viêm, vt thng mng m, tr rn cn. Dch
ép t lá ti dùng đ tr chng đau tai [107], [125].
- Các công trình khoa hc cho thy các loài trong chi Crinum th hin hot tính sinh
hc chung ca h Amaryllidaceae [52], [107], [116] nh sau:
1.3.1.1.
Tác dng kháng acetylcholinesterase:
- Th nghim sàng lc kh nng kháng acetylcholinesterase bng phng pháp
SKLM, cht đi chiu galantamin trên 15 mu cao methanol t thân hành ca 15 loài
trong h Amaryllidaceae. Kt qu cho thy cao chit C. powellii và Amaryllis
belladonna  nng đ 10 mg/ml th hin hot tính cao nht [117].
- Cao thân hành ca loài C. bulbispermum có kh nng kháng acetylcholinesterase
vi IC50 = 0,14 ± 0,039 µg/ml và C. moorei vi IC50 = 21,5 ± 8,40 µg/ml. Hot tính
này đc gii thích là do thành phn alcaloid [34], [51].
- Cao methanol t thân hành ca loài C. jagus (45,1%) và C. glaucum (40,8%)  nng
đ 100 µg/ml. Tính kháng acetylcholinesterase có liên quan đn s hin din ca
nhóm hydroxy trong cu trúc ca alcaloid [66].
1.3.1.2.

Tác dng chng oxi hóa:
- Liu 200 mg/kg, cao ethanol ca loài C. asiaticum làm gim lng đng trong
máu, gim cholesterol, triglycerid đc quan sát sau 15 ngày điu tr. ng thi, các
ch s men gan đu gim chng t cao chit có th bo v t bào gan theo c ch
chng oxi hóa trên mô gan ca chut b tiu đng [71].