Tiểu luận KTCT: “Giá trị thặng dư - Các hình thức biểu hiện của giá trị thặng dư” pot

Tiểu luận khoa học chính trị

Đề tài: “Giá trị thặng dư - Các hình thức biểu hiện
của giá trị thặng dư”




1

PHẦN I : MỞ ĐẦU

Theo đánh giá của V.I Lênin, lí luận giá trị thặng dư là “hòn đá tảng của
học thuyết kinh tế của Mác” và học thuyết kinh tế của C. Mác là “nội dung
căn bản của chủ nghĩa Mác”. Để đạt mục đích làm giàu tối đa của mình nhà tư
bản đã mua sức lao động của công nhân kết hợp với tư liệu sản xuất để sản
xuất ra sản phẩm, thu về giá trị thặng dư . Nhưng nhà tư bản bao giờ cũng chỉ
trả một phần giá trị sức lao động cho người công nhân thông qua hình thức
tiền lương và bóc lột giá trị thặng dư do người công nhân sáng tạo ra trong
quá trình sản xuất.
Trong xã hội tư bản, mối quan hệ giữa tư bản và lao động là mối quan hệ
cơ bản, sâu sắc nhất, xuyên qua tất cả các quan hệ sản xuất của xã hội đó. Giá
trị thặng dư, phần giá trị do lao động của công nhân làm thuê sáng tạo ra
ngoài sức lao động và bị nhà tư bản chiếm không, phản ánh mối quan hệ cơ
bản nhất đó. Giá trị thặng dư do lao động không công của công nhân làm thuê
sáng tạo ra là nguồn gốc làm giàu của giai cấp các nhà tư bản, sản xuất ra giá
trị thặng dư là cơ sở tồn tại của chủ nghĩa tư bản. Toàn bộ hoạt động của nhà
tư bản hướng đến tăng cường việc tạo ra giá trị thặng dư thông qua hai
phương pháp cơ bản là tạo ra giá trị thặng dư tuyệt đối và tạo ra giá trị thặng
dư tương đối.
Do vậy, sản xuất ra giá trị thặng dư tối đa cho nhà tư bản là nội dung chính
của quy luật giá trị thặng dư. Nó tác động đến mọi mặt của xã hội tư bản. Nó
quyết định sự phát sinh, phát triển của chủ nghĩa tư bản và sự thay thế nó
bằng một xã hội khác cao hơn, là quy luật vận động của phương thức sản xuất
tư bản chủ nghĩa.
Việc nghiên cứu phạm trù giá trị thặng dư và các phương pháp sản xuất ra
giá trị thặng dư có ý nghĩa quan trọng, là chìa khóa dẫn đến những vấn đề



2

khác trong phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Chính vì vậy, tôi đã mạnh
dạn chọn đề tài: “Giá trị thặng dư - Các hình thức biểu hiện của giá trị
thặng dư” cho bài tiểu luận của mình.
Do thời gian có hạn, nên bài viết không thể tránh khỏi những hạn chế nhất
định. Vậy tôi kính mong các quí thầy cô và các bạn đóng góp ý kiến để bài
viết được hoàn chỉnh hơn.
















3

PHẦN II
LÍ LUẬN VỀ GIÁ TRỊ THẶNG DƯ

I- PHẠM TRÙ GIÁ TRỊ THẶNG DƯ:
1- Sự chuyển hoá tiền tệ thành tư bản:
Mọi tư bản lúc đầu đều biểu hiện dưới hình thái một số tiền nhất định.

Nhưng bản thân tiền không phải là tư bản, mà tiền chỉ biến thành tư bản khi
được sử dụng để bóc lột lao động của người khác.
Nếu tiền được dùng để mua bán hàng hoá thì chúng là phương tiện giản
đơn của lưu thông hàng hoá và vận động theo công thức: Hàng- Tiền-
Hàng(H-T-H), nghĩa là sự chuyển hoá của hàng hoá thành tiền tệ, rồi tiền tệ
lại chuyển hoá thành hàng. Còn tiền với tư cách là tư bản thì vận động theo
công thức: Tiền - Hàng - Tiền (T-H-T), tức là sự chuyển hoá tiền thành hàng
và sự chuyển hoá ngược lại của hàng thành tiền. Bất cứ tiền nào vận động
theo công thức T-H-T đều được chuyển hoá thành tư bản.
Do mục đích của lưu thông hàng hoá giản đơn là giá trị sử dụng nên vòng
lưu thông chấm dứt ở giai đoạn hai. Khi những người trao đổi đã có được giá
trị sử dụng mà người đó cần đến. Còn mục đích lưu thông của tiền tệ với tư
cách là tư bản không phải là giá trị sử dụng, mà là giá trị, hơn nữa là giá trị
tăng thêm. Vì vậy nếu số tiền thu bằng số tiền ứng ra thì quá trình vận động
trở nên vô nghĩa. Do đó, số tiền thu về phải lớn hơn số tiền ứng ra, nên công
thức vận động đầy đủ của tư bản là: T-H-T’, trong đó T’= T + ∆T. ∆T là số
tiền trội hơn so với số tiền ứng ra, C. Mác gọi là giá trị thặng dư. Số tiền ứng
ra ban đầu chuyển hoá thành tư bản. Vậy tư bản là giá trị mang lại giá trị
thặng dư. Mục đích của lưu thông T-H-T’ là sự lớn lên của giá trị, là giá trị
thặng dư, nên sự vận động T-H-T’ là không có giới hạn, vì sự lớn lên của giá
trị là không có giới hạn.



4

Sự vận động của mọi tư bản đều biểu hiện trong lưu thông theo công thức
T-H-T’, do đó công thức này được gọi là công thức chung của tư bản.
Tiền ứng trước, tức là tiền đưa vào lưu thông, khi trở về tay người chủ của
nó thì thêm một lượng nhất định (∆T). Vậy có phải do bản chất của lưu thông

đã làm cho tiền tăng thêm, và do đó mà hình thành giá trị thặng dư hay
không?
Các nhà kinh tế học tư sản thường quả quyết rằng sự tăng thêm đó là do lưu
thông hàng hoá sinh ra. Sự quả quyết như thế là không có căn cứ.
Thật vậy, trong lưu thông nếu hàng hoá được trao đổi ngang giá thì chỉ có
sự thay đổi hình thái của giá trị, còn tổng số giá trị, cũng như phần giá trị
thuộc về mỗi bên trao đổi là không đổi. Về mặt giá trị sử dụng, trong trao đổi
cả hai bên đều không có lợi gì. Như vậy, không ai có thể thu được từ lưu
thông một lượng giá trị lớn hơn lượng giá trị đã bỏ ra (tức là chưa tìm thấy
nguồn gốc sinh ra ∆T).
C.Mác cho rằng trong xã hội tư bản không có bất kì một nhà tư bản nào chỉ
đóng vai trò là người bán sản phẩm mà lại không phải là người mua các yếu
tố sản xuất. Vì vậy khi anh ta bán hàng hoá cao hơn giá trị vốn có của nó, thì
khi mua các yếu tố sản xuất ở đầu vào các nhà tư bản khác cũng bán cao hơn
giá trị và như vậy cái được lợi khi bán sẽ bù cho cái thiệt hại khi mua. Cuối
cùng vẫn không tìm thấy nguồn gốc sinh ra ∆T.
Nếu hàng hoá được bán thấp hơn giá trị, thì số tiền mà người đó sẽ được lợi
khi là người mua cũng chính là số tiền mà người đó sẽ mất đi khi là người
bán. Như vậy việc sinh ra ∆T không thể là kết quả của việc mua hàng thấp
hơn giá trị của nó.
Mác lại giả định rằng trong xã hội tư bản có một loại nhà tư bản rất lưu
manh và xảo quyệt, khi mua các yếu tố sản xuất thì rẻ, còn khi bán thì đắt.
Điều này chỉ giải thích được sự làm giàu của những thương nhân cá biệt chứ
không thể giải thích được sự làm giàu của tất cả giai cấp tư sản, vì tổng số giá



5

trị trước lúc trao đổi cũng như trong và sau khi trao đổi đều không thay đổi

mà chỉ có sự thay đổi trong việc phân phối giá trị giữa những người trao đổi
mà thôi. Và Mác kết luận rằng đây chẳng qua là hành vi móc túi lẫn nhau giữa
các nhà tư bản trong cùng giai cấp.
Vậy từ ba trường hợp cụ thể trong lưu thông Mác cho rằng: Trong lưu
thông không thể tạo ra giá trị và giá trị thặng dư vì vậy không thể là nguồn
gốc sinh ra ∆T.
Ở ngoài lưu thông Mác xem xét cả hai yếu tố là hàng hoá và tiền tệ:
Đối với hàng hoá ngoài lưu thông: Tức là đem sản phẩm tiêu dùng hay sử
dụng và sau một thời gian tiêu dùng nhất định thì thấy cả giá trị sử dụng và
giá trị của sản phẩm đều biến mất theo thời gian.
Đối với yếu tố tiền tệ: Tiền tệ ở ngoài lưu thông là tiền tệ nằm im một chỗ.
Vì vậy không có khả năng lớn lên để sinh ra ∆T.
Vậy ngoài lưu thông khi xem xét cả hai yếu tố hàng hoá và tiền tệ đều
không tìm thấy nguồn gốc sinh ra ∆T.
“ Vậy là tư bản không thể xuất hiện từ lưu thông và cũng không thể xuất
hiện ở bên ngoài lưu thông. Nó phải xuất hiện trong lưu thông và đồng thời
không phải trong lưu thông” (C.Mác: Tư bản. NXB Sự thật, HN, 1987, Q1,
tập 1,tr 216). Đó là mâu thuẫn của công thức chung của tư bản.
Khi Mác trở lại lưu thông lần thứ hai và lần này Mác đã phát hiện ra rằng:
Ở trong lưu thông người có tiền là nhà tư bản phải gặp được một người có
một thứ hàng hoá đặc biệt đem bán, mà thứ hàng hoá đó khi đem tiêu dùng
hay sử dụng nó có bản tính sinh ra một lượng giá trị mới lớn hơn giá trị của
bản thân nó, hàng hoá đặc biệt đó chính là sức lao động.
2- Hàng hoá - sức lao động:
Số tiền chuyển hoá thành tư bản không thể tự làm tăng giá trị mà phải
thông qua hàng hoá được mua vào (T-H). Hàng hoá đó phải là một thứ hàng



6

hoá đặc biệt mà giá trị sử dụng của nó có đặc tính là nguồn gốc sinh ra giá trị.
Thứ hàng hoá đó là sức lao động mà nhà tư bản đã tìm thấy trên thị trường.
Như vậy, sức lao động là toàn bộ thể lực và trí lực tồn tại trong cơ thể con
người, thể lực và trí lực mà người đó đem ra vận dụng trong quá trình sản
xuất ra một giá trị sử dụng.
Không phải bao giờ sức lao động cũng là hàng hoá, mà sức lao động chỉ
biến thành hàng hoá trong những điều kiện lịch sử nhất định.
C.Mác đã nhấn mạnh sức lao động chỉ trở thành hàng hoá khi có đủ hai
điều kiện tiền đề:
Một là, người lao động phải tự do về thân thể, phải làm chủ được sức lao
động của mình và có quyền đem bán cho người khác. Vậy người có sức lao
động phải có quyền sở hữu sức lao động của mình.
Hai là, người lao động phải tước hết tư liệu sản xuất để trở thành người vô
sản và bắt buộc phải bán sức lao động, vì không còn cách nào khác để sinh
sống.
Sự tồn tại đồng thời hai điều kiện nói trên tất yếu dẫn đến chỗ sức lao động
biến thành hàng hoá là điều kiện chủ yếu quyết định của sự chuyển hoá tiền
thành tư bản.
Cũng như những hàng hoá khác, hàng hoá - sức lao động cũng có hai thuộc
tính là giá trị và giá trị sử dụng.
Giá trị của hàng hoá sức lao động là giá trị của những tư liệu sinh hoạt cần
thiết để nuôi sống người công nhân, vợ con anh ta; những yếu tố tinh thần,
dân tộc, tôn giáo của người công nhân, những chi phí đào tạo người công
nhân.
Giá trị hàng hoá sức lao động giống giá trị hàng hoá thông thường ở chỗ:
Nó phản ánh một lượng lao động hao phí nhất định để tạo ra nó. Nhưng giữa
chúng có sự khác nhau căn bản: Giá trị của hàng hoá thông thường biểu thị

7

hao phí lao động trực tiếp để sản xuất hàng hoá nhưng hàng hoá - sức lao
động lại là sự hao phí lao động gián tiếp thông qua việc sản xuất ra những vật
phẩm tiêu dùng để nuôi sống người công nhân. Còn hàng hoá sức lao động
ngoài yếu tố vật chất, nó còn có yếu tố tinh thần lịch sử, dân tộc, yếu tố gia
đình và truyền thống, nghề nghiệp mà hàng hoá thông thường không có.
Cũng giống như các hàng hoá thông thường, hàng hoá sức lao động có khả
năng thoả mãn những nhu cầu nhất định nào đó của người mua. Nhưng giá trị
sử dụng của hàng hoá sức lao động có thuộc tính đặc biệt, nó khác hoàn toàn
với hàng hoá thông thường ở chỗ: Khi đem tiêu dùng hay sử dụng nó thì
không những không bị tiêu biến theo thời gian về giá trị và giá trị sử dụng mà
ngược lại nó lại tạo ra một lượng giá trị mới c + m ( c + m > v, với v là giá trị
sử dụng của bản thân nó). Khoản lớn lên được sinh ra trong quá trình sử dụng
sức lao động chính là ∆T hay giá trị thặng dư.
Từ đó Mác kết luận: Hàng hoá - sức lao động là nguồn gốc tạo ra giá trị
hơn thế nữa là tạo ra giá trị thặng dư cho nhà tư bản. Bởi vì, sức lao động
càng đem tiêu dùng hay sử dụng thì người công nhân hay người lao động
càng tích luỹ được kinh nghiệm nghề nghiệp, càng nâng cao năng suất lao
động. Vì vậy sẽ làm giảm giá trị hay mức tiền lương mà nhà tư bản đã trả cho
họ. Vì vậy, dưới chủ nghĩa tư bản, giai cấp tư bản rất ưa thích loại hàng hoá
đặc biệt này.
Vậy quá trình người công nhân tiến hành lao động là quá trình sản xuất ra
hàng hoá và đồng thời là quá trình tạo ra giá trị mới lớn hơn giá trị của bản
thân giá trị sức lao động. Phần lớn hơn đó chính là giá trị thặng dư mà nhà tư
bản đã chiếm đoạt. Như vậy, hàng hoá - sức lao động có thuộc tính là nguồn
gốc sinh ra giá trị. Đó là đặc điểm cơ bản nhất của hàng hoá - sức lao động so
với các hàng hoá khác. Nó là chìa khoá để giải thích tính mâu thuẫn của công
thức chung của tư bản.

3- Bản chất giá trị thặng dư:



8

Nói chung, trong nền sản xuất hàng hoá dựa trên chế độ tư hữu về tư liệu
sản xuất, giá trị sử dụng không phải là mục đích. Giá trị sử dụng được sản
xuất chỉ vì nó là vật mang giá trị trao đổi.
Nhà tư bản muốn sản xuất ra một giá trị sử dụng có một giá trị trao đổi,
nghĩa là một hàng hoá. Hơn nữa, nhà tư bản muốn sản xuất ra một hàng hoá
có giá trị lớn hơn tổng giá trị những tư liệu sản xuất và giá trị sức lao động mà
nhà tư bản đã bỏ ra để mua, nghĩa là muốn sản xuất ra một giá trị thặng dư.
Vậy quá trình sản xuất tư bản chủ nghĩa là sự thống nhất giữa quá trình sản
xuất ra giá trị sử dụng và quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư. C.Mác viết: “
Với tư cách là sự thống nhất giữa hai quá trình lao động và quá trình tạo ra giá
trị thì quá trình sản xuất là một quá trình sản xuất hàng hoá; với tư cách là sự
thống nhất giữa quá trình lao động và quá trình làm tăng giá trị thì quá trình
sản xuất là một quá trình sản xuất tư bản chủ nghĩa, là hình thái tư bản chủ
nghĩa của nền sản xuất hàng hoá”.
Quá trình lao động với tư cách là quá trình nhà tư bản tiêu dùng sức lao
động có hai đặc trưng:
Một là, người công nhân lao động dưới sự kiểm soát của nhà tư bản giống
như những yếu tố khác của sản xuất được nhà tư bản sử dụng sao cho có hiêụ
quả nhất.
Hai là, sản phẩm làm ra thuộc sở hữu của nhà tư bản, chứ không phải của
người công nhân
C.Mác đã lấy ví dụ về việc sản xuất sợi ở nước Anh làm đối tượng nghiên
cứu quá trình sản xuất giá trị thặng dư. Để nghiên cứu, Mác đã sử dụng
phương pháp giả định khoa học thông qua giả thiết chặt chẽ để tiến hành

nghiên cứu: Không xét đến ngoại thương, giá cả thống nhất với giá trị, toàn
bộ giá trị tư liệu sản xuất đem tiêu dùng chuyển hết một lần vào giá trị sản
phẩm và chỉ nghiên cứu trong nền kinh tế tái sản xuất giản đơn.



9

Từ các giả định đó, Mác đưa ra một loạt các giả thiết để nghiên cứu:
Nhà tư bản dự kiến kéo 10 kg sợi; giá 1 kg bông là 1 đôla; hao mòn thiết bị
máy móc để kéo 5 kg bông thành 5 kg sợi là 1 đôla; tiền thuê sức lao động 1
ngày là 4 đôla; giá trị mới 1 giờ lao động của công nhân là 1 đôla và chỉ cần 4
giờ người công nhân kéo được 5 kg bông thành 5 kg sợi.
Từ đó, có bảng quyết toán như sau:

Tư bản ứng trước Giá trị của sản phẩm mới

Giá 10 kg bông

10 đôla
Lao động cụ thể của công
nhân bảo tồn và chuyển giá
trị 10 kg bông vào 10 kg
sợi.

10 đôla
Hao mòn máy móc 2 đôla Khấu hao tài sản cố định 2 đôla
Tiền thuê sức lao động
trong một ngày
4 đôla Giá trị mới do 8 giờ lao

động của người công nhân
tạo ra
8 đôla

Tổng chi phí sản xuất


16 đôla

Tổng doanh thu

20 đôla

Nhà tư bản đối chiếu giữa doanh thu sau khi bán hàng (20 đôla) với tổng
chi phí tư bản ứng trước quá trình sản xuất (16 đôla) nhà tư bản nhận thấy tiền
ứng ra đã tăng lên 4 đôla, 4 đôla này được gọi là giá trị thặng dư.
Từ sự nghiên cứu trên, chúng ta rút ra một số nhận xét sau:
Một là, nghiên cứu quá trình sản xuất giá trị thặng dư chúng ta nhận thấy
mâu thuẫn của công thức chung của tư bản đã được giải quyết. Việc chuyển
hoá tiền thành tư bản diến ra trong lĩnh vực lưu thông và đồng thời không



10

diễn ra trong lĩnh vực đó. Chỉ có trong lưu thông nhà tư bản mới mua được
một thứ hàng hoá đặc biệt, đó là hàng hoá sức lao động. Sau đó nhà tư bản sử
dụng hàng hoá đó trong sản xuất, tức là ngoài lĩnh vực lưu thông để sản xuất
giá trị thặng dư cho nhà tư bản. Do đó tiền của nhà tư bản mới biến thành tư
bản.

Hai là, phân tích giá trị sản phẩm được sản xuất ra (10 kg sợi), chúng ta
thấy có hai phần:
Giá trị những tư liệu sản xuất nhờ lao động cụ thể của người công nhân mà
được bảo tồn và di chuyển vào giá trị của sản phẩm mới (sợi) gọi là giá trị cũ.
Giá trị do lao động trừu tượng của công nhân tạo ra trong quá trình lao
động gọi là giá trị mới, phần giá trị mới này lớn hơn giá trị sức lao động, nó
bằng giá trị sức lao động cộng thêm giá trị thặng dư.
Ba là, ngày lao động của công nhân trong xí nghiệp tư bản được chia thành
hai phần:
Một phần gọi là thời gian lao động cần thiết: Trong thời gian này người
công nhân tạo ra được một lượng giá trị ngang bằng với giá trị sức lao động
hay mức tiền công mà nhà tư bản đã trả cho mình (4 đôla).
Phần thời gian còn lại là thời gian lao động thặng dư: Trong thời gian lao
động thặng dư người công nhân lại tạo ra một lượng giá trị lớn hơn giá trị sức
lao động hay tiền lương nhà tư bản đã trả cho mình, đó là giá trị thặng dư (4
đôla) và bộ phận này thuộc về nhà tư bản (nhà tư bản chiếm đoạt).
Từ đó, Mác đi đến khái niệm về giá trị thặng dư:
Giá trị thặng dư là phần giá trị dôi ra bên ngoài giá trị sức lao động do
công nhân làm thuê sáng tạo ra và bị nhà tư bản chiếm đoạt.
Quá trình sản xuất ra giá trị thặng dư là quá trình sản xuất ra giá trị vượt
khỏi điểm mà ở đó sức lao động của người công nhân đã tạo ra một lượng giá
trị mới ngang bằng với giá trị sức lao động hay mức tiền công mà nhà tư bản



11

đã trả cho họ. Thực chất của sản xuất giá trị thặng dư là sản xuất ra giá trị
vượt khỏi giới hạn tại điểm đó giá trị sức lao động được trả ngang giá.
3- Tiền lương dưới chủ nghĩa tư bản:

Trong nền kinh tế tư bản người công nhân sau quá trình làm việc cho nhà
tư bản sẽ nhận được một khoản thu nhập dưới hình thức tiền công hay tiền
lương. Với cách trả lương như vậy các nhà lí luận tư sản khẳng định rằng tiền
lương hay tiền công là giá cả của lao động. Và trong quá trình sản xuất nhà tư
bản trả đúng giá cả của lao động. Vì vậy dưới chủ nghĩa tư bản không có bóc
lột. Nhưng C.Mác đã khẳng định tiền lương không phải là giá cả của người
lao động. Bởi vì, lao động là một phạm trù trừu tượng nên người ta không thể
bán cái trừu tượng. Hơn nữa, lao động chỉ thể hiện khi vận dụng sức lao động
để tiến hành quá trình sản xuất.
Vì vậy Mác khẳng định: Tiền lương chính là giá cả của sức lao động
nhưng nó được biểu hiện ra bên ngoài như là giá cả của lao động. Bởi vì sức
lao động phản ánh năng lực lao động của mỗi con người, nó là cái có thật thể
hiện toàn bộ ở sức óc, sức thần kinh và sức cơ bắp của con người. Nó nói lên
năng lực và khả năng của từng người. Vì vậy mỗi một sức lao động khác nhau
sẽ có một giá cả khác nhau.
Việc nghiên cứu bản chất tiền lương dưới chủ nghĩa tư bản cho ta thấy tiền
lương chỉ là một phần giá trị của sức lao động của công nhân tạo ra, nó tương
ứng với thời gian lao động cần thiết của người công nhân trong xí nghiệp nhà
tư bản. Phần giá trị còn lại do sức lao động tạo ra là giá trị thặng dư thuộc về
nhà tư bản.
II- CÁC PHƯƠNG PHÁP SẢN XUẤT GIÁ TRỊ THẶNG DƯ:
Mục đích của các nhà tư bản là sản xuất ra nhiều giá trị thặng dư, do đó
giai cấp tư sản đã không từ bất cứ một thủ đoạn nào để bóc lột giá trị thặng
dư. Những phương pháp cơ bản để đạt được mục đích đó là tạo ra giá trị
thặng dư tuyệt đối và tạo ra giá trị thặng dư tương đối.



12

1- Phương pháp bóc lột giá trị thặng dư tuyệt đối:
Bóc lột giá trị thặng dư tuyệt đối được tiến hành bằng cách kéo dài tuyệt
đối thời gian lao động trong ngày của người công nhân trong điều kiện thời
gian lao động cần thiết (hay mức tiền công mà nhà tư bản trả cho công nhân là
không đổi).
Giả sử ngày lao động là 8 giờ, trong đó 4 giờ là thời gian lao động cần thiết
và 4 giờ là thời gian lao động thặng dư, khi đó trình độ bóc lột của nhà tư bản
là 100%. Giả định ngày lao động được kéo dài thêm 2 giờ trong khi thời gian
lao động cần thiết không đổi thì thời gian lao động thặng dư tăng lên một
cách tuyệt đối, vì thế giá trị thặng dư cũng tăng lên, trình độ bóc lột tăng lên
đạt 200% (m’ = 200%)
Với sự thèm khát giá trị thặng dư, nhà tư bản phải tìm mọi cách để kéo dài
ngày lao động và phương pháp bóc lột này đã đem lại hiệu quả rất cao cho các
nhà tư bản. Nhưng dưới chủ nghĩa tư bản mặc dù sức lao động của công nhân
là hàng hoá, nhưng nó lại tồn tại trong cơ thể sống của con người. Vì vậy,
ngoài thời gian người công nhân làm việc cho nhà tư bản trong xí nghiệp,
người công nhân đòi hỏi còn phải có thời gian để ăn uống nghỉ ngơi nhằm tái
sản xuất ra sức lao động. Mặt khác, sức lao động là thứ hàng hoá đặc biệt vì
vậy ngoài yếu tố vật chất người công nhân đòi hỏi còn phải có thời gian cho
những nhu cầu sinh hoạt về tinh thần, vật chất, tôn giáo của mình. Từ đó tất
yếu dẫn đến phong trào của giai cấp vô sản đấu tranh đòi giai cấp tư sản phải
rút ngắn thời gian lao động trong ngày.
Vì vậy, giai cấp tư sản phải chuyển sang một phương pháp bóc lột mới
tinh vi hơn, đó là phương pháp bóc lột giá trị thặng dư tương đối.
2- Phương pháp bóc lột giá trị thặng dư tương đối:
Bóc lột giá trị thặng dư tương đối được tiến hành bằng cách rút ngắn thời
gian lao động cần thiết để trên cơ sở đó mà kéo dài tương ứng thời gian lao
động thặng dư, trong điều kiện độ dài của ngày lao động là không đổi.

13

Giả sử ngày lao động là 8 giờ, trong đó 4 giờ là thời gian lao động cần thiết
và 4 giờ là thời gian lao động thặng dư, trình độ bóc lột là 100%. Bây giờ
chúng ta lại giả thiết rằng, công nhân chỉ cần 2 giờ lao động đã tạo ra được
một giá trị bằng với giá trị sức lao động của mình. Do đó, tỷ lệ phân chia ngày
lao động thành thời gian lao động cần thiết và thời gian lao động thặng dư
trong trường hợp đó cũng thay đổi. Khi đó thời gian lao động cần thiết là 2
giờ, thời gian lao động thặng dư là 6 giờ, trình độ bóc lột của nhà tư bản lúc
này là 300% (m’ = 300%).
Để có thể rút ngắn thời gian lao động cần thiết thì các nhà tư bản phải tìm
mọi biện pháp, đặc biệt là phải áp dụng tiến bộ và công nghệ vào trong quá
trình sản xuất để nâng cao năng suất lao động xã hội, giảm giá thành và tiến
tới giảm giá cả thị trường của sản phẩm. Đặc biệt nâng cao năng suất lao động
xã hội trong những ngành, những lĩnh vực sản xuất ra vật phẩm tiêu dùng để
nuôi sống người công nhân. Từ đó tiến tới hạ thấp giá trị sức lao động.
Nếu trong giai đoạn đầu của chủ nghĩa tư bản, sản xuất giá trị thặng dư
tuyệt đối chiếm ưu thế, thì đến giai đoạn tiếp sau, khi mà kỹ thuật phát triển,
sản xuất giá trị thặng dư tương đối chiếm vị trí chủ yếu. Hai phương pháp trên
được các nhà tư bản sử dụng kết hợp với nhau để nâng cao trình độ bóc lột
công nhân làm thuê trong các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản.

14




PHẦN III: KẾT LUẬN
Mục đích của sản xuất tư bản chủ nghĩa không phải là sản xuất ra giá trị sử
dụng, mà là sản xuất ra giá trị thặng dư, là nhân giá trị lên. Theo đuổi giá trị
thặng dư bằng bất cứ thủ đoạn nào là mục đích, động cơ thúc đẩy sự hoạt
động của mỗi nhà tư bản, cũng như của toàn bộ xã hội tư sản. Sản xuất ra giá
trị thặng dư quả thực là động lực vận động của phương thức sản xuất tư bản
chủ nghĩa. C.Mác viết: “ Mục đích của sản xuất tư bản chủ nghĩa là làm giàu,
là nhân giá trị lên, làm tăng giá trị, do đó bảo tồn giá trị trước kia và tạo ra giá
trị thặng dư”.
Để sản xuất ra giá trị thặng dư tối đa, các nhà tư bản tăng cường bóc lột
công nhân làm thuê không phải bằng cưỡng bức siêu kinh tế (roi vọt), mà
bằng cưỡng bức kinh tế (kỷ luật đói rét) dựa trên cơ sở mở rộng sản xuất,
phát triển kỹ thuật để tăng năng suất lao động, tăng cường độ lao động và kéo
dài ngày lao động.
Vậy sản xuất ra giá trị thặng dư là quy luật kinh tế cơ bản của chủ nghĩa tư
bản. C.Mác viết: “ Việc tạo ra giá trị thặng dư, đó là quy luật tuyệt đối của
phương thức sản xuất đó”. Nội dung chủ yếu của quy luật này là để thu được
giá trị thặng dư một cách tối đa, nhà tư bản đã tăng số lượng lao động làm
thuê và tìm mọi thủ đoạn để bóc lột họ.
Trong giai đoạn hiện nay, các nhà tư bản thực hiện cải tiến kỹ thuật hoàn
thiện tổ chức sản xuất và tổ chức lao động để tăng năng suất lao động, làm
giảm giá trị hàng hoá. Đồng thời thu hút một đội ngũ các kỹ sư, quản lý, mà

chức năng của họ suy cho cùng là bảo đảm sử dụng có hiệu quả nhất tất cả



15

các nhân tố của sản xuất mà trước hết là sức lao động, nhờ đó mà tăng giá trị
thặng dư.