Tiểu luận triết học: Phật giáo, quá trình hình thành và phát triển pdf

Tiểu luận triết học


Đề tài : Phật giáo, quá trình hình thành và
phát triển






1

TRIẾT HỌC PHẬT GIÁO

I. THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO.
THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO CHỊU ẢNH HƯỞNG CỦA HAI LUẬN
ĐIỂM, THỂ HIỆN QUA 4 LUẬN THUYẾT CƠ BẢN: THUYẾT VÔ
THƯỜNG, THUYẾT VÔ NGÃ, THUYẾT NHÂN QUẢ, THUYẾT NHÂN
DUYÊN KHỞI.
1. THUYẾT VÔ THƯỜNG.
VÔ THƯỜNG LÀ KHÔNG THƯỜNG CÒN, LÀ CHUYỂN BIẾN THAY
ĐỔI. LUẬT VÔ THƯỜNG CHI PHỐI VŨ TRỤ, VẠN VẬT, THÂN VÀ
TÂM TA. SỰ VẬT LUÔN LUÔN BIẾN ĐỔI KHÔNG CÓ GÌ LÀ
THƯỜNG TRỤ, BẤT BIẾN. VỚI NGŨ QUAN THÔ THIỂN CỦA TA, TA
LẦM TƯỞNG SỰ VẬT LÀ YÊN TĨNH, LÀ BẤT ĐỘNG NHƯNG THẬT
RA LÀ NÓ LUÔN LUÔN Ở THỂ ĐỘNG, NÓ CHUYỂN BIẾN KHÔNG
NGỪNG. SỰ CHUYỂN BIẾN ẤY DIỄN RA DƯỚI HAI HÌNH THỨC.
a) MỘT LÀ SÁTNA( KSHANA ) VÔ THƯỜNG: LÀ MỘT SỰ
CHUYỂN BIẾN RẤT NHANH, TRONG MỘT THỜI GIAN HẾT SỨC

NGẮN, NGẮN HƠN CẢ MỘT NHÁY MẮT, MỘT HƠI THỞ, MỘT NIỆM,
MỘT SỰ CHUYỂN BIẾN VỪA KHỞI LÊN ĐÃ CHẤM DỨT. PHẬT
DÙNG DANH TỪ SATNA ĐỂ CHỈ MỘT KHOẢNG THỜI GIAN HẾT
SỨC NGẮN.
b) HAI LÀ: NHẤT KỲ VÔ THƯỜNG. LÀ SỰ CHUYỂN BIẾN TRONG
TỪNG GIAI ĐOẠN. SỰ VÔ THƯỜNG THỨ NHẤT LÀ TRẠNG THÁI
CHUYỂN BIẾN NHANH CHÓNG, LIÊN TIẾP, NGẮN NGỦI, THƯỜNG
LÀ TA KHÔNG NHẬN RA MÀ KẾT QUẢ LÀ GÂY RA SỰ VÔ
THƯỜNG THỨ HAI. NHẤT KỲ VÔ THƯỜNG LÀ TRẠNG THÁI
CHUYỂN BIẾN RÕ RỆT, KẾT THÚC MỘT TRẠNG THÁI CŨ, CHUYỂN
SANG MỘT TRẠNG THÁI MỚI. VẠN VẬT TRONG VŨ TRỤ ĐỀU
TUÂN THEO LUẬT: THÀNH - TRỤ - HOẠI - KHÔNG.
2

VẠN VẬT ĐƯỢC CẤU THÀNH, TRỤ MỘT THỜI GIAN, SAU ĐÓ
CHUYỂN ĐẾN DIỆT, THÀNH, HOẠI, KHÔNG.
CÁC SINH VẬT ĐỀU TUÂN THEO LUẬT: SINH, TRỤ, DI, DIỆT.
MỘT HÀNH TINH, MỘT NGÔI SAO CÓ THỜI KỲ VŨ TRỤ KÉO DÀI
HÀNG TRIỆU NĂM, MỘT CÂY CÓ THỂ TRỤ HÀNG NGÀN NĂM,
MỘT SINH VẬT CÓ THỂ TRỤ ĐƯỢC HÀNG TRĂM NĂM, BÔNG HOA
PHÙ DUNG CHỈ TRỤ TRONG MỘT NGÀY - SỚM NỞ, CHIỀU TÀN.
XUNG QUANH TA SỰ VẬT CHUYỂN BIẾN KHÔNG NGỪNG. THEO
LUẬT VÔ THƯỜNG, KHÔNG PHẢI KHI SINH RA MỚI GỌI LÀ SINH,
KHI VẠN VẬT DIỆT MỚI GỌI LÀ DIỆT MÀ TỪNG PHÚT, TỪNG DÂY,
TỪNG SATNA, VẠN VẬT SỐNG ĐỂ MÀ CHẾT VÀ CHẾT ĐỂ MÀ
SỐNG. SỐNG, CHẾT TIẾP DIỄN LIÊN TỤC VỚI NHAU BẤT TẬN NHƯ
MỘT VÒNG TRÒN.
KHÔNG NHỮNG THÂN TA CHUYỂN BIẾN KHÔNG NGỪNG MÀ
TÂM TA CŨNG KHÔNG NGỪNG CHUYỂN BIẾN. NHƯ DÒNG NƯỚC
THÁC, NHƯ BỌT BỂ, TRONG SATNA NÀY, TRONG TÂM TA NỔI LÊN

MỘT Ý NIỆM THIỆN, CHỈ TRONG SATNA SAU, TRONG TÂM TA ĐÃ
CÓ THỂ KHƠI LÊN MỘT Ý NIỆM ÁC. TÂM TA LUÔN LUÔN CHUYỂN
BIẾN NHƯ THẾ PHẬT GỌI LÀ TÂM PHAN DUYÊN. TRONG KINH
THỦ NĂNG NGHIỆM QUYỂN MỘT PHẬT GỌI CÁI TÂM PHAN
DUYÊN ẤY LÀ CÁI TÂM BIẾT CÁI NÀY, NGHĨ CÁI KHÁC, CÁI TÂM
VỌNG ĐỘNG DO DUYÊN VỚI TIỀN TRẦN MÀ CÓ, THEO CÁCH
TRẦN MÀ LUÔN LUÔN THAY ĐỔI, CHUYỂN BIẾN MÀ KHÔNG
SATNA NÀO NGỪNG.
KHÔNG NHỮNG TÂM, THÂN TA CHUYỂN BIẾN MÀ CÁC HÌNH
THÁI XÃ HỘI THEO THỜI GIAN CŨNG CHUYỂN BIẾN: XÃ HỘI
CÔNG XÃ NGUYÊN THUỶ > XÃ HỘI CHIẾM HỮU NÔ LỆ > XÃ
HỘI PHONG KIẾN > XÃ HỘI TƯ BẢN > XÃ HỘI XHCN. ĐÓ LÀ
3

QUY LUẬT XÃ HỘI VÀ CŨNG KHÔNG PHÙ HỢP VỚI THUYẾT VÔ
THƯỜNG CỦA ĐẠO PHẬT.
THUYẾT VÔ THƯỜNG LÀ MỘT TRONG NHỮNG THUYẾT CƠ BẢN
TRONG GIÁO LÝ PHẬT, LÀ CƠ SỞ CỦA LÝ LUẬN CHO PHƯƠNG
THỨC SỐNG, CHO TRIẾT LÝ SỐNG CỦA NHỮNG CON NGƯỜI TU
DƯỠNG THEO GIÁO LÝ PHẬT.
TRONG THẾ GIAN CÓ NHỮNG NGƯỜI KHÔNG BIẾT LÝ VÔ
THƯỜNG CỦA PHẬT, CÓ NHỮNG NHẬN THỨC SAI LẦM VỀ SỰ
VẬT LÀ THƯỜNG CÒN, LÀ KHÔNG THAY ĐỔI, KHÔNG CHUYỂN
BIẾN. NHẬN THỨC SAI LẦM NHƯ THẾ PHẬT GIÁO GỌI LÀ ẢO GIÁC
HAY HUYỄN GIÁC. VÌ NHẬN THỨC THÂN TA LÀ THƯỜNG CÒN
NÊN NẢY RA ẢO GIÁC MUỐN KÉO DÀI SỰ SỐNG ĐỂ HƯỞNG THỤ,
ĐỂ THOẢ MÃN MỌI DỤC VỌNG. KHI LUẬT VÔ THƯỜNG TÁC
ĐỘNG ĐẾN BẢN THÂN THÌ SINH RA PHIỀN NÃO ĐAU KHỔ.
NGƯỢC LẠI, NẾU THẤU LÝ VÔ THƯỜNG MỘT CÁCH NÔNG CẠN,
CHO CHẾT LÀ HẾT, ĐỜI NGƯỜI NGẮN NGỦI, PHẢI MAU MAU TẬN

HƯỞNG NHỮNG THÚ VUI VẬT CHẤT, PHẢI SỐNG GẤP, SỐNG VỘI.
CUỘC SỐNG NHƯ THẾ LÀ SỐNG TRỤY LẠC, SA ĐỌA TRONG VŨNG
BÙN CỦA NGŨ DỤC, SỐNG PHIỀN NÃO ĐAU KHỔ TRƯỚC SỰ
CHUYỂN BIẾN CỦA SỰ VẬT, TRƯỚC SỰ SINH- TRỤ, DỊ DIỆT,
TRƯỚC SỰ THÀNH, TRỤ HOẠI KHÔNG NÓ DIỄN RA HÀNG NGÀY.
2. THUYẾT VÔ NGÃ.
TỪ THUYẾT VÔ THƯỜNG. PHẬT NÓI SANG VÔ NGÃ. VÔ NGÃ LÀ
KHÔNG CÓ CÁI TA. THỰC RA LÀM GÌ CŨNG CÓ CÁI TA TRƯỜNG
TỒN, VĨNH CỮU VÌ CÁI TA NÓ BIẾN ĐỔI KHÔNG NGỪNG, BIẾN
CHUYỂN TỪNG PHÚT, TỪNG GIỜ, TỪNG SATNA.
MỘT CÂU HỎI ĐƯỢC ĐẶT RA VẬY CÁI TA Ở GIÂY PHÚT NÀO LÀ
CÁI TA CHÂN THỰC, CÁI TA BẤT BIẾN ? CÁI TA MÀ PHẬT NÓI
TRONG THUYẾT VÔ NGÃ GỒM CÓ HAI PHẦN:
4

CÁI TA SINH TỨC THÂN.
CÁI TA TÂM LÝ TỨC TÂM.
THEO KINH TRUNG QUỐC AHÀM, CÁI TA SINH LÝ CHỈ LÀ KẾT
HỢP CỦA BỐN YẾU TỐ CỦA BỐN ĐẠI LÀ: ĐỊA , THUỶ, HOẢ ,
PHONG.
 ĐỊA ĐẠI LÀ CÁI ĐẶC CỨNG NHƯ TÓC, RĂNG, MÓNG CHÂN,
MÓNG TAY, DA , THỊT, CÁC CƠ, XƯƠNG, TỦY, TIM GAN, THẬN,
 THỦY ĐẠI LÀ NHỮNG CHẤT LỎNG NHƯ MẬT Ở TRONG GAN,
MÁU, MỒ HÔI, BẠCH HUYẾT, NƯỚC MẮT,
 HOẢ ĐẠI LÀ NHỮNG RUNG ĐỘNG CỦA CƠ THỂ NHƯ HƠI THỞ,
CHẤT HƠI Ở TRONG DẠ DẦY, Ở RUỘT.
NHỮNG THỨ ĐÓ KHÔNG PHẢI LÀ TA, TA KHÔNG PHẢI LÀ
NHƯNG THỨ ĐÓ, NHỮNG THỨ ĐÓ KHÔNG THUỘC VỀ TA.
CÁI MÀ TA GỌI LÀ CÁI TA SINH LÝ CHỈ LÀ MỘT KHOẢNG
KHÔNG GIAN GIỚI HẠN BỞI SỰ KẾT HỢP CỦA DA THỊT, CŨNG

NHƯ CÁI MÀ TA GỌI LÀ TÚP LỀU CHỈ KHOẢNG KHÔNG GIAN GIỚI
HẠN BỞI GỖ, TRANH, BÙN ĐỂ TRÁT VÁCH MÀ THÔI.
TỨ ĐẠI ( ĐỊA, THUỶ, HOẢ, PHONG) NÊU TRÊN THOÁNG LÀ CỦA
NGOẠI CẢNH, THOÁNG LÀ CỦA TA. VẬY THỰC SỰ NÓ LÀ CỦA AI
? VẢ LẠI KHI BỐN YẾU TỐ NÀY RỜI NHAU TRỞ VỀ THỂ CỦA NÓ
THÌ KHÔNG CÓ GÌ Ở LẠI ĐỂ CÓ THỂ GỌI LÀ CÁI TA ĐƯỢC NỮA.
CHO NÊN CÁI MÀ RA GỌI LÀ CÁI TA SINH LÝ CHỈ LÀ MỘT GIẢ
TƯỞNG, MỘT NHẤT HỢP SINH LÝ MÀ THÔI.
CÒN CÁI TA TÂM LÝ GỒM : THỤ, TƯỞNG, HÀNH, THỨC. BỐN ẤM
NÀY CÙNG VỚI SẮC ẤM CHE LẤP TRÍ TUỆ LÀM CHO TA KHÔNG
NHẬN THẤY ĐƯỢC CÁI TA CHÂN THỰC CÁI TA PHẬT TÍNH, CÁI
CHÂN NGÃ CỦA CHÚNG TA. CÁI CHÂN LÝ GỒM NHỮNG NHẬN
THỨC, CẢM GIÁC, SUY TƯỞNG, LÀ SỰ KẾT HỢP CỦA THẤT TỈNH:
HỶ, NỘ, AI, LẠC, ÁI , NỖ, DỤC.
5

THUYẾT VÔ NGÃ LÀM CHO NGƯỜI TA KHÔNG CÒN AI TIN LÀ
CÓ MỘT LINH HỒN VĨNH CỬU, TỒN TẠI KIẾP NÀY SANG KIẾP
KHÁC, ĐỜI NÀY QUA ĐỜI KHÁC. SỰ TIN CÓ MỘT LINH HỒN DẪN
DẮT ĐẾN SỰ CÚNG TẾ LINH HỒN LÀ HÀNH ĐỘNG CỦA SỰ MÊ TÍN.
QUAN NIỆM CÓ MỘT LINH HỒN BẤT TỬ, MỘT CÁI TA VĨNH CỬU
LÀ NGUỒN GỐC SINH RA NHỮNG TÌNH CẢM, NHỮNG TƯ TƯỞNG
ÍCH KỶ, NHỮNG THAM DỤC VÔ BỜ CỦA NHỮNG KẺ DỰA VÀO
SỨC MẠNH PHI NGHĨA ĐỂ LÀM LỢI CHO MÌNH, TỨC LÀ CHO CÁI
TA MÀ HỌ COI LÀ THƯỜNG CÒN, BẤT BIẾN. CÒN ĐỐI VỚI NHỮNG
NGƯỜI BỊ HÀ HIẾP, BỊ BÓC LỘT THÌ SỰ MÊ TÍN CÓ CÁI TA VĨNH
CỬU DẪN ĐẾN TƯ TƯỞNG TIÊU CỰC, CHÁN ĐỜI PHÓ MẶC CHO SỐ
MỆNH, HY VỌNG LÀM LẠI CUỘC ĐỜI Ở KIẾP SAU.
HAI THUYẾT VÔ THƯỜNG, VÔ NGÃ LÀ HAI THUYẾT CƠ BẢN
TRONG GIÁO LÝ PHẬT. CHẤP NGÃ CHẤP CÓ CÁI TA THƯỜNG CÒN

LÀ NGUỒN GỐC CỦA VÔ MINH MÀ VÔ MINH LÀ ĐẦU MỐI CỦA
LUÂN HỒI SINH TỬ SINH RA ĐAU KHỔ CHO CON NGƯỜI. CĂN CỨ
TRÊN HAI THUYẾT VÔ THƯỜNG VÀ VÔ NGÃ PHẬT ĐÃ XÂY DỰNG
CHO ĐỆ TỬ MỘT PHƯƠNG THỨC SỐNG, MỘT TRIẾT LÝ SỐNG LẤY
VỊ THA LÀM LÝ TƯỞNG CAO CẢ CHO CUỘC SỐNG CỦA MÌNH,
HAY NÓI MỘT CÁCH KHÁC MỘT CUỘC SỐNG MỘT NGƯỜI VÌ MỌI
NGƯỜI, MỌI NGƯỜI VÌ MỘT NGƯỜI.
3. THUYẾT LÝ NHÂN DUYÊN SINH.
VỚI LÝ NHÂN DUYÊN SINH PHẬT MUỐN NÓI TỚI MỘT ĐỊNH LÝ.
THEO ĐỊNH LÝ ẤY SỰ VẬT VẠN VẬT PHÁT TRIỂN TRÊN THẾ GIAN
ĐỀU DO CÁC NHÂN DUYÊN HỘI HỌP MÀ THÀNH, SỰ VẬT, VẠN
PHÁP SẼ KIẾN DIỆT KHI NHÂN DUYÊN TAN RÃ.
NHÂN LÀ NĂNG LỰC PHÁT SINH, DUYÊN LÀ LỰC HỖ TRỢ CHO
NHÂN PHÁT SINH. NHƯ CÂY LÚA THÌ HẠT LÚA LÀ NHÂN, NƯỚC,
ÁNH SÁNG MẶT TRỜI, CÔNG CÀY BỪA GIEO TRỒNG LÀ DUYÊN.
6

NHÂN DUYÊN ĐÓ HỘI HỌP SINH RA CÂY LÚA. TẤT CẢ MỌI HIỆN
TƯỢNG ĐỀU NƯƠNG NHAU MÀ HÀNH ĐỘNG. NÓI NƯƠNG NHAU
CÓ NGHĨA LÀ SỰ VẬT TÁC ĐỘNG, KẾT HỢP, CHI PHỐI, ẢNH
HƯỞNG LẪN NHAU MÀ THÀNH. ĐÓ LÀ NHÂN DUYÊN. NÓI VỀ THỨ
NHÂN DUYÊN TRONG KINH PHẬT CÓ CÂU:
NHƯỢC SỬ HỮU, TẮC BỈ HỮU.
NHƯỢC SỬ SINH, TẮC BỈ SINH.
NHƯỢC THỬ VÔ, TẮC BỈ VÔ.
NHƯỢC THỬ DIỆT, TẮC BỈ DIỆT.
CÓ NGHĨA LÀ:
CÁI NÀY CÓ THÌ CÁI KIA CÓ.
CÁI NÀY SINH THÌ CÁI KIA SINH.
CÁI NÀY KHÔNG THÌ CÁI KIA KHÔNG.

CÁI NÀY DIỆT, THÌ CÁI KIA DIỆT.
TẤT CẢ CÁC PHÁP ĐỀU SINH, DIỆT VÀ TỒN TẠI TRONG SỰ LIÊN
HỆ MẬT THIẾT VỚI NHAU, KHÔNG MỘT PHÁP NÀO CÓ THỂ TỒN
TẠI ĐỘC LẬP TUYỆT ĐỐI.
SỰ VẬT CHỈ “ CÓ “ MỘT CÁCH GIẢ TẠO, MỘT CÁCH VÔ
THƯỜNG.
 NHÂN DUYÊN HỘI HỌP THÌ SỰ VẬT LÀ “ CÓ “.
 NHÂN DUYÊN TAN DÃ THÌ SỰ VẬT LÀ “ KHÔNG “.
NGƯỜI THẾ GIAN KHÔNG TU DƯỠNG TƯỞNG LẦM SỰ VẬT,
VẠN PHÁP LÀ THỰC CÓ, LÀ VĨNH VIỄN NÊN BÁM GIỮ VÀO CÁC
PHÁP VÀO SỰ VẬT ( SINH MỆNH, DANH VỌNG, TIỀN TÀI ).
NHƯNG THỰC RA CÁC PHÁP LÀ VÔ THƯỜNG, LÀ CHUYỂN BIẾN
VÀ KHI TAN DÃ THÌ NGƯỜI THẾ GIAN THƯƠNG TIẾC, ĐAU KHỔ.
THẾ GIỚI VŨ TRỤ, VẠN PHÁP ĐỀU CẤU THÀNH BỞI HỆ THỐNG
NHÂN DUYÊN TRÙNG TRÙNG ĐIỆP ĐIỆP. CÁC PHÁP KHÔNG CÓ
THỰC THỂ, CHỈ VÌ NHÂN DUYÊN HOÀ HỢP MÀ CÓ, MỘT CÁH GIẢ
7

HỢP MÀ SINH RA. BỞI THẾ TÌM KIẾM ĐẾN CÙNG CŨNG KHÔNG
THẤY VẠN PHÁP CÓ “ THỦY “ VÀ XÉT ĐẾN MUÔN ĐỜI CŨNG
KHÔNG THẤY VẠN PHÁP CÓ “ CHUNG “. VẠN PHÁP LÀ VÔ THỦY,
CÁI NGUYÊN NHÂN ĐẦU TIÊN CỦA CÁC PHÁP HAY CÁI CHUNG
CÙNG CỦA SỰ VẬT.
LÝ NHÂN DUYÊN CHO CHÚNG TA THẤY SỰ VẬT HÌNH THÀNH
LÀ DO NHÂN DUYÊN HOÀ HỢP, SỰ VẬT LÀ HƯ GIẢ, LÀ GIẢ HỢP
KHÔNG CÓ TÍNH TỒN TẠI. NHƯ VẬY CON NGƯỜI LÀM CHỦ ĐỜI
MÌNH, LÀM CHỦ VẬN MỆNH CỦA MÌNH.
CUỘC SỐNG CỦA CON NGƯỜI CÓ TƯƠI ĐẸP HẠNH PHÚC HAY
PHIỀN NÃO ĐAU KHỔ LÀ ĐỀU DO NHÂN DUYÊN MÀ CON NGƯỜI
TẠO RA. VỚI NHẬN THỨC NHƯ VẬY, CON NGƯỜI TÌM ĐƯỢC MỘT

PHƯƠNG THỨC SỐNG, MỘT CÁCH SỐNG CHO RA SỐNG, SỐNG VÌ
HẠNH PHÚC CỦA MỌI NGƯỜI, SỐNG AN LẠC, TỰ TẠI, GIẢI
THOÁT.
4. THUYẾT NHÂN DUYÊN QUẢ BÁO HAY THUYẾT NHÂN QUẢ.
THUYẾT NHÂN DUYÊN QUẢ BÁO GỌI LÀ THUYẾT NHÂN QUẢ
LÀ MỘT TRONG NHỮNG THUYẾT CƠ BẢN CỦA GIÁO LÝ PHẬT.
PHẬT CHỦ TRƯƠNG KHÔNG BAO GIỜ TỰ NHIÊN MÀ CÓ, MÀ SINH
RA VÀ CŨNG CHO RẰNG KHÔNG MỘT THẦN QUYỀN NÀO HAY
MỘT ĐẤNG THIÊNG LIÊNG NÀO TẠO RA SỰ VẬT. SỰ VẬT SINH RA
LÀ CÓ NHÂN NGUYÊN NHÂN. CÁI NGUYÊN NHÂN MỘT MÌNH
CŨNG KHÔNG TẠO RA ĐƯỢC SỰ VẬT MÀ PHẢI CÓ ĐỦ DUYÊN THÌ
MỚI TẠO RA QUẢ ĐƯỢC.
NGƯỜI TA NÓI RẰNG: TRỒNG ĐẬU ĐƯỢC ĐẬU.
TRỒNG DƯA ĐƯỢC DƯA.
NHƯNG PHẬT NHẤN MẠNH: QUẢ CÓ THỂ KHÁC NHÂN SINH RA
NÓ. QUẢ CÓ THỂ HƠN NHÂN NẾU GẶP ĐỦ DUYÊN TỐT, TRÁI LẠI
CÓ THỂ KÉM NHÂN NẾU GẶP DUYÊN XẤU. NHÂN GẶP ĐỦ DUYÊN
8

THÌ SẼ BIẾN THÀNH QUẢ, QUẢ SINH RA NẾU HỘI ĐỦ DUYÊN LẠI
CÓ THỂ BIẾN THÀNH NHÂN RỒI ĐỂ SINH RA QUẢ KHÁC.
SỰ VẬT LÀ MỘT CHUỖI NHÂN QUẢ, LÀ MỘT TRÀNG NHÂN QUẢ
NỐI TIẾP NHAU, ẢNH HƯỞNG LẪN NHAU KHÔNG BAO GIỜ ĐỨT
QUÃNG, KHÔNG BAO GIỜ NGỪNG.
TRONG NHÂN LẠI CÓ MẦM MỐNG CỦA QUẢ SAU NÀY NHƯNG
QUẢ KHÔNG NHẤT ĐỊNH PHẢI ĐÚNG NHƯ NHÂN VÌ DUYÊN CÓ
THỂ MANG LẠI SỰ BIẾN ĐỔI CHO QUẢ - ĐÓ LÀ THUYẾT “BẤT
ĐỊNH PHÁP” TRONG LUẬT NHÂN QUẢ.
SỰ VẬT LÀ BẤT ĐỊNH, NGƯỜI TU HÀNH CĂN CỨ VÀO THUYẾT
NÀY MÀ TU DƯỠNG VÀ TIẾN TỚI TRÊN CON ĐƯỜNG GIẢI THOÁT

VỀ NHÂN. SUY RỘNG RA THEO GIÁO LÝ PHẬT THÌ MỖI Ý NGHĨ
CỦA TÂM TA, MỖI HÀNH ĐỘNG CỦA THÂN TA, MỖI LỜI NÓI CỦA
CHÚNG TA CŨNG LÀ NHỮNG HẠT NHÂN CỦA CHÚNG TA GIEO
HÀNG NGÀY. NHỮNG HẠT NHÂN KHI GẶP ĐỦ DUYÊN SẼ NẢY NỞ
THÀNH QUẢ.
THEO DANH TỪ PHẬT HỌC, NHỮNG HẠT NHÂN NÀY GỌI LÀ
NGHIỆP. GIEO NHÂN TỨC LÀ GÂY NGHIỆP: Ý NGHIỆP, THÂN
NGHIỆP, KHẨU NGHIỆP. KẾT QUẢ ĐỀN ĐÁP NHỮNG HÀNH ĐỘNG
NÓI TRÊN PHẬT GỌI LÀ NGHIỆP BÁO. THỜI GIAN GIỮA GIEO
NHÂN VÀ HÁI QUẢ CÓ THỂ DÀI NGẮN KHÁC NHAU. VÌ VẬY CÓ
NHÂN QUẢ ĐỒNG THỜI: TỨC LÀ NHÂN QUẢ NỐI LIỀN NHAU, VỪA
TẠO NHÂN, QUẢ LIỀN PHÁT SINH KHÔNG PHẢI ĐỢI MỘT THỜI
GIAN SAU MỚI THÀNH THỤC. LẠI CÓ NHÂN QUẢ DỊ THỜI: TỨC LÀ
NHÂN TẠO RA ĐỜI TRƯỚC, ĐỜI SAU MỚI KẾT THÀNH QUẢ.
NGƯỜI NÀO GIEO NHÂN, NGƯỜI ẤY HÁI QUẢ, KHÔNG MỘT
HÀNH ĐỘNG NÀO, THIỆN HAY ÁC, DÙ NHỎ ĐẾN ĐÂU, DÙ TA
KHÔN KHÉO BƯNG BÍT, GIẤU GIẾM ĐẾN MỨC NÀO CŨNG KHÔNG
THỂ THOÁT KHỎI CÁN CÂN NHÂN QUẢ. NGƯỜI HỌC PHẬT, TU
9

PHẬT CHÂN CHÍNH THẤM NHUẦN THUYẾT NHÂN QUẢ PHẢI LÀ
NGƯỜI CÓ ĐẠO LÝ, KHÔNG THỂ NÀO KHÁC ĐƯỢC.
VỚI NHỮNG LUẬN THUYẾT CƠ BẢN NHƯ TRÊN ĐÃ HÌNH
THÀNH NÊN THỀ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO. PHẬT QUAN NIỆM CÁC
HIỆN TƯỢNG TRONG VŨ TRỤ LUÔN LUÔN BIẾN CHUYỂN KHÔNG
NGỪNG THEO QUY LUẬT NHÂN DUYÊN. MỘT HIỆN TƯỢNG PHÁT
SINH KHÔNG PHẢI LÀ DO MỘT NHÂN MÀ DO NHIỀU NHÂN VÀ
DUYÊN. NHÂN KHÔNG PHẢI TỰ MÀ CÓ MÀ DO NHIỀU NHÂN
DUYÊN ĐÃ CÓ TỪ TRƯỚC. NHƯ VẬY MỘT HIỆN TƯỢNG CÓ LIÊN
QUAN ĐẾN TẤT CẢ CÁC HIỆN TƯỢNG TRONG VŨ TRỤ.

KINH HOA NGHIÊM CÓ GHI:
NHẤT TỨC ĐA.
ĐA TỨC NHẤT.
NHẤT TỨC NHẤT THIẾT.
NHẤT THIẾT TỨC NHẤT.
CÓ NGHĨA LÀ:
MỘT TỨC LÀ NHIỀU.
NHIỀU TỨC LÀ MỘT.
MỘT LÀ TẤT CẢ.
TẤT CẢ LÀ MỘT.
TÓM LẠI THẾ GIỚI QUAN PHẬT GIÁO LÀ THẾ GIỚI QUAN NHÂN
DUYÊN. TẤT CẢ SỰ VẬT CÓ DANH CÓ TƯỚNG, CÓ THỂ NHẬN
THỨC ĐƯỢC, Ý NIỆM ĐƯỢC. CẢM GIÁC ĐƯỢC HAY DÙNG NGÔN
NGỮ LUẬN BÀN, ĐƯỢC ĐỀU ĐƯỢC PHẬT GỌI LÀ PHÁP. CÁC PHÁP
ĐỀU THUỘC MỘT GIỚI GỌI LÀ PHÁP GIỚI. BẢN TÍNH CỦA PHÁP
GIỚI LÀ CÁC PHÁP DUYÊN KHỞI RA NHAU. TÍNH ẤY LÀ TÍNH CỦA
PHÁP GIỚI NÊN GỌI LÀ PHÁP GIỚI TÍNH. DO PHÁP GIỚI TÍNH LÀ
BẢN TÍNH CỦA CÁC PHÁP NÊN GỌI LÀ CHÂN, VÌ VẬY PHÁP GIỚI
TÍNH CÒN GỌI LÀ CHÂN NHƯ TÍNH.
10

GIÁC NGỘ ĐƯỢC CHÂN NHƯ TÍNH THÌ GỌI LÀ TỰ GIÁC, NHƯNG
THẾ THÌ CHƯA NHẬN THỨC ĐẦY ĐỦ, SÂU SẮC VỀ PHÁP GIỚI TÍNH
VÌ VẬY CÁC NHÀ TU HÀNH GIÁC NGỘ ĐƯỢC BẢN LAI TỰ TÍNH
CÒN PHẢI VẬN DỤNG PHÁP GIỚI TÍNH VÀO NHIỀU TRƯỜNG HỢP
KHÁC ĐỂ THẤY ĐƯỢC CÁI DỤNG TO LỚN CỦA PHÁP GIỚI TÍNH.
NHƯ VẬY, NGƯỜI TU HÀNH CHỈ KHI NÀO CÔNG HẠNH GIÁC
THA ĐƯỢC VIÊN MÃN LÚC ĐÓ MỚI CHỨNG THỰC ĐƯỢC TOÀN
THỂ, TOÀN DỤNG CỦA PHÁP GIỚI TÍNH. NÓI MỘT CÁCH KHÁC LÀ
CHỨNG ĐƯỢC TOÀN THỂ CỦA SỰ VẬT GỒM CẢ BA VẺ: THỂ,

TƯỞNG, DỤNG, CHỨNG ĐƯỢC PHÁP THÂN.
II. NHẬN THỨC LUẬN PHẬT GIÁO.
1. BẢN CHẤT, ĐỐI TƯỢNG CỦA NHẬN THỨC LUẬN.
BẢN CHẤT CỦA NHẬN THỨC LUẬN PHẬT GIÁO LÀ QUÁ TRÌNH
KHAI SÁNG TRÍ TUỆ. CÒN ĐỐI TƯỢNG CỦA NHẬN THỨC LUẬN LÀ
VẠN VẬT, LÀ MỌI HIỆN TƯỢNG, LÀ CẢ VŨ TRỤ.
VẠN VẬT LÀ VÔ THUỶ VÔ CHUNG, KHÔNG CÓ SỰ VẬT ĐẦU
TIÊN VÀ KHÔNG CÓ SỰ VẬT CUỐI CÙNG. MỌI VẬT ĐỀU LIÊN
QUAN MẬT THIẾT ĐẾN NHAU. TOÀN THỂ DÙ LỚN ĐẾN ĐÂU NẾU
KHÔNG CÓ QUAN HỆ VỚI HẠT BỤI THÌ CŨNG KHÔNG THÀNH LẬP
ĐƯỢC. ĐỂ DIỄN ĐẠT Ý TRÊN, MỘT THIỀN SƯ ĐÃ DÙNG HAI CÂU
THƠ:
CÀN KHÔN TẬN THỊ MAO ĐẦU THƯỢNG.
NHẬT NGUYỆT BAO HÀM GIỚI TRÍ TRUNG.
CÓ NGHĨA LÀ:
TRỜI ĐẤT RÚT LẠI ĐẦU LÔNG NHỎ XÍU.
NHẬT NGUYỆT NẰM TRONG HẠT CẢI
MÒNG.
11

NHƯ VẬY ĐẠO PHẬT KHÔNG PHÂN BIỆT VẬT CHẤT VÀ TINH
THẦN VÌ ĐÓ CHỈ LÀ HAI TRẠNG THÁI CỦA TÂM, CỦA NĂNG
LƯỢNG KHI Ở THỂ TIỀM TÀNG.
SAU KHI ĐÃ TÌM HIỂU VỀ SỰ VẬT, HIỆN TƯỢNG CHÚNG TA SẼ
TÌM HIỂU CÁI TÂM TRONG ĐẠO PHẬT ĐỂ THẤY ĐƯỢC QUAN
NIỆM CỦA ĐẠO PHẬT VỀ TÂM VÀ VẬT.
THÔNG THƯỜNG NGƯỜI TA CHO RẰNG ĐẠO PHẬT LÀ DUY TÂM
VÌ TRONG KINH PHẬT CÓ CÂU ”NHẤT THIẾT DUY TÂM TẠO “ .
NHƯNG CHỮ “ DUY TÂM “ Ở ĐÂY KHÔNG PHẢI LÀ DUY TÂM
TRONG TRIẾT HỌC TÂY PHƯƠNG NÊN TA KHÔNG THỂ NHẬN

ĐỊNH NHƯ TRÊN. CHỮ TÂM TRONG ĐẠO PHẬT CÓ NGHĨA LÀ MỘT
NĂNG LƯỢNG, NÓ LÀM BẢN THỂ CHO TẤT CẢ MỌI HIỆN TƯỢNG
TÂM LÝ, CHO MỌI HIỆN HÀNH. BẢN THỂ LÀ CÁI CHẤT, LÀ CỘI
GỐC CỦA VẠN VẬT. KHI TA PHÂN TÍCH, CHIA CHẺ MỘT VẬT ĐẾN
MỘT PHẦN TỬ NHỎ NHIỆM NHẤT, ĐẾN PHẦN CUỐI CÙNG THÌ
PHẦN TỬ ẤY LÀ BẢN THỂ MÀ Ở ĐÂY CŨNG CÓ VẬT CÓ CHẤT
NÊN ĐÂU ĐÂU CŨNG THẤY CÓ BẢN THỂ, VÌ VẬY TÂM CŨNG LẠI
LÀ TO LỚN VÔ BIÊN.
NHỮNG TÌNH CẢM, Ý THỨC PHÁT SINH PHẢI NƯƠNG VÀO HIỆN
TƯỢNG SINH LÝ, VẬT LÝ. NÓI NƯƠNG NHAU ĐỂ PHÁT SINH CHỨ
KHÔNG PHẢI CÁC HIỆN TƯỢNG SINH LÝ, VẬT LÝ SINH RA CÁC
HIỆN TƯỢNG TÂM LÝ.
HIỂU NHƯ VẬY THÌ THẤY RÕ KHÔNG PHẢI TÂM SINH VẬT HAY
VẬT SINH TÂM. NHỮNG HIỆN TƯỢNG SINH LÝ VẬT LÝ VÀ NHỮNG
HIỆN TƯỢNG TÂM LÝ ẤY CHỈ TƯƠNG SINH TƯƠNG THÀNH.
2. QUY TRÌNH, CON ĐƯỜNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NHẬN THỨC.
SỰ NHẬN THỨC PHÁT TRIỂN THEO HAI CON ĐƯỜNG TƯ TRÀO:
HƯỜNG NỘI VÀ HƯỚNG NGOẠI. PHẬT GIÁO THƯỜNG QUAN TÂM
ĐẾN TƯ TRÀO HƯỚNG NỘI TỨC LÀ MỖI NGƯỜI TỰ CHIÊM
12

NGHIỆM SUY NGHĨ CỦA BẢN THÂN. CÓ HAI PHƯƠNG PHÁP ĐỂ
NHẬN THỨC LÀ :
 TIỆM NGỘ : LÀ SỰ GIÁC NGỘ, NHẬN THỨC MỘT CÁC DẦN
DẦN, CÓ TÍNH CHẤT LÀ “ TRÍ HỮU SƯ”.
 ĐỐN NGỘ : LÀ SỰ GIÁC NGỘ BỘT PHÁT, BÙNG NỔ CÓ TÍNH
CHẤT LÀ “ TRÍ VÔ SƯ “.
VỚI HAI PHƯƠNG PHÁP ẤY SỰ NHẬN THỨC PHẬT GIÁO ĐƯỢC
CHIA LÀM HAI GIA ĐOẠN:
GIAI ĐOẠN MỘT LÀ TỪ TUỲ GIÁC ĐẾN THỂ NHẬP. NHẬN THỨC

BẮT ĐẦU TỪ CẢM GIÁC VÀ PHỤ THUỘC VÀO CẢM GIÁC ĐƯA LẠI.
KẾT QUẢ LÀ CON NGƯỜI BIẾT ĐƯỢC CÁI TIẾP XÚC GIỮA THẾ
GIỚI KHÁCH QUAN VÀ GIÁC QUAN CỦA CON NGƯỜI VÀ TỪ SỰ
TIẾP XÚC NÀY TẠO NÊN YẾU TỐ” THỌ “ TRONG NGŨ UẨN. THEO
NHÀ PHẬT NÓI CHỮ THỌ Ở ĐÂY LÀ SỰ TIẾP XÚC CỦA SÁU CĂN
VỚI SÁU TRẦN TẠO NÊN YẾU TỐ THỌ. CĂN CỨ Ở ĐÂY LÀ NHỮNG
KHẢ NĂNG NHẬN THỨC CỦA CÁC GIÁC QUAN. TRẦN LÀ LOẠI
KÍCH THÍCH TỪ THẾ GIỚI BÊN NGOÀI. NẾU KÍCH THÍCH TƯƠNG
ỨNG VỚI CÁC CĂN THÌ CON NGƯỜI CÓ CẢM GIÁC. SÁU CĂN LÀ :
NHĂN, NHỈ, TÙ, THIỆT, THÂN, Ý. SÁU TRẦN LÀ: SẮC, THANH,
HƯƠNG, VỊ, XÚC, PHÁP. “ THỌ”, CHO CHÚNG TA NHẬN BIẾT ĐƯỢC
NHỮNG HIỆN TƯỢNG RIÊNG LẺ, NHỮNG CÁI BỀ NGOÀI, NGẪU
NHIÊN. TRONG MỘT SỐ TRƯỜNG HỢP KHÁC GỌI ĐÓ LÀ KINH
NGHIỆM. TỪ NHỮNG TRI THỨC CẢM TÍNH KINH NGHIỆM NÊU
TRÊN, CON NGƯỜI SẼ ĐI SÂU ĐỂ NHẬP VÀO BẢN THỂ CỦA SỰ
VẬT ĐỂ BIẾT ĐƯỢC CÁI BÊN TRONG, BẢN CHẤT ĐÓ LÀ TRI THỨC
ĐỊNH LÝ.
GIAI ĐOẠN HAI SỰ NHẬN THỨC ĐI TỪ CÁI TÂM TẠI ĐẾN CÁI
TÂM SIÊU THỂ. TỪ KẾT QUẢ CỦA GIAI ĐOẠN TRƯỚC , CON NGƯỜI
BẮT ĐƯỢC CÁI TÂM TÍNH CỦA NHỮNG SỰ VẬT HỮU HÌNH TÁI
13

THẾ VÀ ĐẶC BIỆT LÀ CÁI TÂM Ở TRONG MỖI CON NGƯỜI VÀ
NÂNG LÊN ĐỂ NẮM ĐƯỢC CÁI TÂM SIÊU THOÁT, CÁI TÂM
TRUNG.
ĐỂ ĐẠT ĐƯỢC SỰ NHẬN THỨC ĐÓ THÌ CÓ NHIỀU PHƯƠNG
PHÁP SONG HAI PHƯƠNG PHÁP SAU: TAM HỌC VÀ TAM HUỆ LÀ
CHỦ YẾU.
TAM HỌC LÀ GIỚI, ĐỊNH, TUỆ.
 GIỚI: GỒM CÓ NHỨNG PHƯƠNG TIỆN ĐỂ THAY ĐỔI LỐI SUY

NGHĨ, LỐI SINH HOẠT HÀNG NGÀY CỦA CON NGƯỜI SỐNG THEO
ĐẠO, THÍCH HỢP VỚI ĐẠO LÀ LUÔN HƯỚNG VỀ THIỆN.
 ĐỊNH: LÀ ĐÌNH CHỈ MỌI TƯ TƯỞNG XẤU, Ý NGHĨ XẤU VÀ CÒN
LÀ TẬP TRUNG TƯ TƯỞNG SUY NGHĨ ĐỂ LÀM MỌI VIỆC YÊN
LÀNH.
 TUỆ: LÀ TRÍ TỤÊ SÁNG SUỐT, ĐÃ THẤU ĐƯỢC LÝ VÔ
THƯỜNG, VÔ NGÃ, DO ĐÓ CHỈ NGHĨ ĐẾN LÀM VIỆC THIỆN, MƯU
LỢI CHO CHÚNG SINH.
 TAM HUỆ: LÀ VĂN, TU, TƯ.
VĂN: LÀ NGHE PHÁP PHẬT, HIỂU RÕ Ý NGHĨA, QUAN NIỆM
ĐƯỢC BẢN TÍNH THANH TỊNH, SÁNG SUỐT CỦA MÌNH, DO ĐÓ MÀ
CÓ MỘT LÒNG TIN VỮNG CHẮC NƠI PHẬT PHÁP.
TƯ : LÀ SUY NGHĨ VỀ CÁC PHÁP PHẬT ĐÃ NGHE ĐƯỢC, HỌC
ĐƯỢC ĐI ĐẾN GIÁC NGỘ BẢN LAI TƯ TÍNH CỦA MÌNH.
TU: LÀ NƯƠNG THEO TRÍ TUỆ, BẮT ĐẦU TRỰC NHẬN ĐƯỢC
BẢN TÍNH CHÂN NHƯ, MÀ TỤ TẬP GỘT RỬA NHỮNG THÓI QUEN
MÀ LẦM TỪ NHIỀU KIẾP ĐỂ LẠI ĐI ĐẾN NHẬP VỚI MỘT PHÁP GIỚI
TÍNH.
CÁC PHƯƠNG PHÁP TRÊN ĐÃ PHÁ TAN CÁC KIẾN CHẤP SAI
LẦM CHẤP NGÃ, CHẤP PHÁP ĐỂ ĐI ĐẾN TRUNG ĐẠO VÀ NHẬN RÕ
TRUNG ĐẠO LÀ CHẲNG CÓ, CHẲNG KHÔNG. VỚI NHẬN THỨC
14

NHƯ THẾ, NGƯỜI TU HÀNH SẼ ĐƯỢC SỐNG TRONG SỰ GIẢI
THOÁT, SINH TỬ LUÂN HỒI SẼ KHÔNG CÒN NỮA.
III. NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO.
TỪ MỘT VŨ TRỤ QUAN CĂN CỨ TRÊN NHỮNG THUYẾT NHÂN
DUYÊN SINH, THUYẾT SỰ VẬT DUYÊN KHỞI ĐI ĐẾN NHẬN THỨC
LÀ VÔ THỦY, VÔ CHUNG, TỪ NHỮNG THUYẾT VÔ THƯỜNG, VÔ
NGÃ BÂY GIỜ CHÚNG TA SẼ TÌM HIỂU VỀ NHỮNG QUAN NIỆM

CỦA ĐẠO PHẬT VỀ VẤN ĐỀ NHÂN SINH QUAN. Ở ĐÂY CHÚNG TA
SẼ LẦN LƯỢT TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI:
– CON NGƯỜI LÀ GÌ ? TỪ ĐÂU MÀ SINH RA? CHẾT RỒI ĐI ĐÂU ?
VỊ TRÍ CỦA CON NGƯỜI TRONG ĐẠO PHẬT.
– QUAN NIỆM CỦA PHẬT VỀ CÁC VẤN ĐỀ:BÌNH ĐẲNG, TỰ DO,
DÂN CHỦ
–CÓ PHẢI CUỘC SỐNG CHỈ TOÀN LÀ ĐAU KHỔ ? VÀ VẤN ĐỀ
GIẢI THOÁT TRONG ĐẠO PHẬT LÀ GÌ ?
TRƯỚC KHI TRẢ LỜI CÁC CÂU HỎI TRÊN CHÚNG TA SẼ TÌM
HIỂU VÀ PHÂN TÍCH TỨ DIỆU ĐẾ VÌ ĐÂY LÀ GIÁO LÝ KINH ĐIỂN
CỦA PHẬT GIÁO BAO QUÁT TOÀN BỘ CÁC VẤN ĐỀ TRÊN.
1. TỨ DIỆU ĐẾ:
TỨ DIỆU ĐẾ HAY CÒN GỌI LÀ TỨ CHÂN ĐẾ HAY TỨ THÁNH ĐẾ,
LÀ BÀI THUYẾT PHÁP ĐẦU TIÊN CỦA PHẬT SAU KHI THÀNH ĐẠO
TẠI VƯỜN LỘC GIÃ CHO NĂM TỪ KHƯU TRƯỚC KIA ĐI THEO
PHẬT.
TỨ ĐẾ LÀ ĐẠO LÝ CĂN BẢN CỦA THANH VĂN THỪA, ĐỒNG
THỜI CŨNG LÀ CƠ SỞ CỦA CÁC THUYẾT KHÁC TRONG GIÁO LÝ
PHẬT.
TỨ ĐẾ GỒM CÓ: KHỔ ĐẾ, TẬP ĐẾ, DIỆT ĐẾ, ĐẠO ĐẾ.
a. KHỔ ĐẾ:
15

TRONG TỨ ĐẾ, PHẬT ĐƯA RA ĐẦU TIÊN VẤN ĐỀ KHỔ, RỒI
GIẢNG CHO TA THẤY VÌ SAO MÀ KHỔ , PHƯƠNG PHÁP DIỆT KHỔ
VÀ CON ĐƯỜNG ĐI ĐẾN DIỆT KHỔ.
NÓI NHƯ THẾ CÓ NGƯỜI HIỂU LẦM CHO RẰNG ĐẠO PHẬT CHỦ
TRƯƠNG CUỘC ĐỜI CHỈ TOÀN LÀ KHỔ, VÀ ĐẠO PHẬT LÀ ĐẠO
YẾM THẾ. THỰC RA, ĐẠO PHẬT NHÌN CUỘC ĐỜI MỘT CÁCH
KHÁCH QUAN, KHÔNG RU NGƯỜI TA VÀO MỘT GIẤC MƠ NIẾT

BÀN HAY CỰC LẠC VÀ CŨNG KHÔNG LÀM CHO NGƯỜI TA SỢ
HÃI, CHÁN NẢN BỞI NHỮNG ĐAU KHỔ TRONG CUỘC SỐNG. PHẬT
CHỈ CHO CHÚNG TA NHẬN THỨC SỰ VẬT, CUỘC ĐỜI THEO CHÂN
TƯỚNG CỦA NÓ VÀ CHỈ DẪN CHO CHÚNG TA ĐI ĐẾN GIẢI THOÁT.
DANH TỪ DUKKHA CỦA TIẾNG XANTÍT TA THƯỜNG DỊCH LÀ
KHỔ LÀ CHƯA THẬT HẾT NGHĨA NÊN MỚI DẪN ĐẾN NHỮNG HIỂU
LẦM TRÊN.
TRONG PHÉP TƯỚNG DUY THỨC CÓ NÓI ĐẾN BA LOẠI THỤ:
KHỔ THỤ, LẠC THỤ, XẢ THỤ. NHƯ VẬY KHÔNG PHẢI CHỈ CÓ KHỔ
THỤ MÀ CÒN CÓ LẠC THỤ. ĐỐI VỚI CẢNH NGHỊCH SINH RA KHỔ
THỤ NHƯNG ĐỐI VỚI CẢNH THUẬN THÌ SINH RA LẠC THÚ. CÁC
CẢNH CÓ THỂ LÀM CHO NGƯỜI TA VUI HOẶC KHỔ HOẶC KHÔNG
VUI, KHÔNG KHỔ. ĐẠO PHẬT KHÔNG PHỦ NHẬN NHỮNG CẢM
GIÁC VUI (LẠC THÚ ) CỦA CUỘC ĐỜI MÀ CÒN PHÂN TÍCH RA
NHIỀU HÌNH THỨC VUI. NHƯNG NHỮNG CÁI VUI ẤY, CŨNG NHƯ
NHỮNG CÁI KHỔ ẤY ĐỀU BAO GỒM TRONG DANH TỪ DUKKHA,
VÌ NHỮNG CÁI VUI, CŨNG NHƯ NHỮNG CÁI KHỔ ẤY ĐỀU LÀ VÔ
THƯỜNG HƯ GIẢ.
DÙ NGƯỜI TU HÀNH CHỨNG ĐƯỢC NHỮNG TRẠNG THÁI THIỀN
ĐỊNH CAO SIÊU THÌ NHỮNG LẠC THÚ SIÊU THOÁT ẤY VẪN LÀ
DUKKHA VÌ NHỮNG NGƯỜI TU HÀNH ẤY CHƯA THOÁT KHỎI
TAM GIỚI VÔ THƯỜNG, HƯ GIẢ.
16

KHỔ THỤ VÀ LẠC THỤ ĐỀU LÀ DUKKHA CẢ, DO ĐÓ CHÚNG TA
PHẢI DIỆT LÀ DIỆT CÁI DUKKHA ẤY CHỨ KHÔNG PHẢI LÀ
TRÁNH KHỔ, TÌM VUI NHƯ THẾ GIAN THƯỜNG HIỂU, THƯỜNG
LẦM.
THEO CÁCH PHÂN TÍCH KHÁC PHẬT CHIA CÁI KHỔ RA LÀM 8
LOẠI:

1, SINH KHỔ: ĐÃ CÓ SINH LÀ CÓ KHỔ VÌ ĐÃ SINH NHẤT ĐỊNH
CÓ DIỆT, BỊ LUẬT VÔ THƯỜNG CHI PHỐI NÊN KHỔ.
2, LÃO KHỔ: NGƯỜI TA MONG MUỐN TRẺ MÃI NHƯNG CÁI GIÀ
THEO THỜI GIAN VẪN CỨ ĐẾN. CÁI GIÀ VÀO MẮT THÌ MẮT BỊ MỜ
ĐI, CÁI GIÀ VÀO LỖ TAI THÌ TAI BỊ ĐIẾC, VÀO DA, XƯƠNG TỦY
THÌ DA NHĂN NHEO, XƯƠNG TỦY MỆT MỎI. CÁI GIÀ TIẾN ĐẾN
ĐÂU THÌ SUY YẾU ĐẾN ẤY LÀM CHO NGƯỜI TA PHIỀN NÃO.
3, BỆNH KHỔ: TRONG CUỘC SỐNG, THÂN THỂ THƯỜNG ỐM
ĐAU, NHẤT LÀ KHI GIÀ YẾU, THÂN THỂ SUY NHƯỢC, BỆNH TẬT
DỄ HOÀNH HÀNH LÀM CHO NGƯỜI TA ĐAU KHỔ.
4, TỬ KHỔ : LÀ CÁI KHỔ KHI NGƯỜI TA CHẾT. CHỨNG SINH DO
NGHIỆP BÁO CHỊU CÁI THÂN NÀO THÌ GẮN BÓ VỚI CÁI THÂN ẤY
COI NHƯ CÁI THÂN DUY NHẤT CỦA MÌNH THÌ KHI CHẾT THÌ
PHIỀN NÃO VÔ CÙNG.
5, CẦU BẤT ĐẮC KHỔ: NGƯỜI TA THƯỜNG CHẠY THEO NHỮNG
ĐIỀU MÌNH ƯA THÍCH, MONG CẦU HẾT CÁI NÀY ĐẾN CÁI KHÁC.
KHI CHƯA CẦU ĐƯỢC THÌ PHIỀN NÃO, KHI CẦU ĐƯỢC RỒI THÌ
PHẢI LO GIỮ NÓ, NẾU NÓ MẤT ĐI THÌ LẠI LUYẾN TIẾC.
6, ÁI BIỆT LY KHỔ: NỖI KHỔ KHI PHẢI CHIA LY.
7, OÁN TĂNG HỘI KHỔ: NHỮNG ĐIỀU MÌNH CHÁN GHÉT THÌ NÓ
CỨ TIẾN ĐẾN BÊN MÌNH.
17

8, NGŨ ẤM XÍ THỊNH KHỔ: NGŨ ẤM ẤY LÀ SẮC ẤM, THỤ ẤM,
TƯỞNG ẤM, HÀNH ẤM, THỨC ẤM. NGŨ ẤM ẤY CHE LẤP TRÍ TUỆ,
PHẢI CHỊU CÁI KHỔ LUÂN HỒI TRONG VÔ LƯỢNG KIẾP.
b. TẬP ĐẾ:
TẬP ĐẾ CÒN GỌI LÀ NHÂN ĐẾ, LÀ NHỮNG NGUYÊN NHÂN TẠO
THÀNH SỰ KHỔ. NHỮNG NGUYÊN NHÂN ĐÓ KHÔNG PHẢI TÌM
ĐÂU XA MÀ Ở NGAY TRONG MỖI CHÚNG TA. NGUYÊN NHÂN THÌ

CÓ NHIỀU NHƯNG CÓ THỂ TÓM LẠI NHƯ SAU:
1.THAM LAM.
2.GIẬN DỮ.
3.SI MÊ.
4.KIÊU MẠN.
5.NGHI NGỜ.
6.THÂN KIẾN ( TƯỞNG THÂN THỂ LÀ THỰC CÓ LÀ TRƯỜNG
TỒN).
7.BIÊN KIẾN ( SỰ HIỂU BIẾT MỘT MẶT NHƯ CHẤP ĐOẠN, CHẤP
THƯỞNG ).
8.TÀ KIẾN ( SỰ HIỂU BIẾT KHÔNG ĐÚNG ).
9.KIẾN THỬ ( CHẤP TRÍ HIỂU BIẾT CỦA RIÊNG MÌNH LÀ ĐÚNG).
10.GIỚI CẤM TU ( TU HÀNH KHÔNG CHÍNH ĐẠO ).
BA NGUYÊN NHÂN CHÍNH ( THAM, SÂN, SI) PHẬT CÒN GỌI LÀ
TAM ĐỘC, LÀ NGUỒN GỐC CỦA MỌI SỰ KHỔ. NGUYÊN NHÂN
CỦA TAM ĐỘC LÀ DO ÁI DỤC VÀ VÔ MINH ĐƯỢC THỂ HIỆN
TRONG CÔNG THỨC SAU:
NGHIỆP
ÁI DỤC + VÔ MINH ––––> SỰ KHỔ.
ÁI DỤC: LÀ THAM ÁI, YÊU THÍCH DO CẢM THỤ ĐI ĐẾN SUY
ĐẮM TRƯỚC NHỮNG CẢNH YÊU THÍCH, VỪA LÒNG, CHÁN GHÉT
CẢNH TRÁI Ý. VÌ SAY ĐẮM VỚI NHỮNG CẢNH NÊN RONG RUỔI
18

THEO CẢNH, BÁM LẤY CẢNH HÌNH THÀNH NÊN THAM VỌNG VÀ
ƯỚC MUỐN.
VÔ MINH: LÀ MÊ LẦM, KHÔNG SÁNG SUỐT. ĐỐI VỚI NHỮNG
HIỆN TƯỢNG TRỤ KHÔNG NHẬN RÕ CHÂN TƯỚNG, THỰC TƯỚNG
CỦA NÓ LÀ SỰ CHUYỂN BIẾN KHÔNG NGỪNG, LÀ VÔ THƯỜNG
MÀ LẠI LẦM TƯỞNG CÁC HIỆN TƯỢNG ĐÓ LÀ THỰC CÓ, LÀ

THƯỜNG CÒN. VÔ MINH CHE LẤP TA KHÔNG NHẬN THẤY ĐƯỢC
CHÂN TÂM MÀ LUÔN LUÔN CHẠY THEO VỌNG TÂM, LÀM TA
THẤY CÓ THÂN, CÓ CẢNH, CÓ TA, CÓ NGƯỜI CỦA TA VÀ THẤY
QUÝ THÂN TA, KHÔNG QUAN TÂM ĐẾN NGƯỜI SỐNG QUANH TA.
NGHIỆP LÀ NHỮNG HOẠT ĐỘNG VỀ THÂN THỂ, VỀ LỜI NÓI Ý
NÊN PHẬT GỌI LÀ THÂN NGHIỆP, KHẨU NGHIỆP VÀ Ý NGHIỆP.
KẾT QUẢ CỦA HÀNH ĐỘNG ẤY GỌI LÀ NGHIỆP BÁO. KHÔNG
PHẢI HOẠT ĐỘNG NÀO CỦA TA CŨNG GÂY NGHIỆP BÁO. NHỮNG
VIỆC NHƯ : ĐI, ĐỨNG, NHÌN, NGỒI, THÌ KHÔNG GÂY NGHIỆP
BÁO.
NGHIỆP CÓ HAI LOẠI: NGHIỆP THIỆN VÀ NGHIỆP ÁC.
NGHIỆP THIỆN : LÀ NHỮNG VIỆC CÓ LỢI CHO NGƯỜI VÀ ĐEM
LẠI QUẢ BÁO TỐT CHO MÌNH.
NGHIỆP ÁC: LÀ NHỮNG VIỆC LÀM HẠI CHO NGƯƠI VÀ ĐEM LẠI
QUẢ BÁO XẤU CHO MÌNH.
NHƯ VẬY, PHẬT ĐẶT SỐ MỆNH CỦA CON NGƯỜI TRONG CHÍNH
TAY HỌ. TỰ CON NGƯỜI ĐÃ GÂY NÊN NỖI KHỔ CHO MÌNH. DO
ĐÓ, PHẬT ĐƯA RA LÝ THUYẾT THẬP NHỊ NHÂN DUYÊN ĐỂ THẤY
ĐƯỢC NGUỒN GỐC CỦA SỰ VẬT TRONG THẾ GIAN. 12 NHÂN
DUYÊN LÀ SỢI DÂY LIÊN TỤC NỐI TIẾP CON NGƯỜI TRONG VÒNG
SINH TỬ LUÂN HỒI ĐÓ LÀ:
1. VÔ MINH 5. LỤC NHẬP 9. THÙ
2. HÀNH 6. XÁC 10. HỮU
19

3. THỨC 7.THỤ 11.SINH
4. DANH SẮC. 8.ÁI 12. LÃO TỬ.
TẬP ĐẾ LÀ MỘT CHÂN LÝ THỂ HIỆN TÍNH BIỂU CHỨNG SÂU
SẮC TRONG MỐI QUAN HỆ NHÂN QUẢ VÀ ĐÃ TÌM TỚI CÁC
NGUYÊN NHÂN RẤT ĐA DẠNG, PHONG PHÚ. CÁC NGUYÊN NHÂN

ẤY QUAN HỆ VỚI NHAU, CÁI NÀO CŨNG CÓ THỂ LÀM NHÂN LÀM
DUYÊN CHO CÁI KHÁC, NHƯ LÀN SÓNG TRÊN MẶT BIỂN, LỚP
TRƯỚC LÀ LỚP NHÂN LÀ DUYÊN CHO LỚP SAU VÀ CỨ THẾ TIẾP
DIỄN. NHƯNG CÁI HẠN CHẾ CỦA TẬP ĐẾ LÀ CHƯA ĐỀ CẬP ĐẾN
NGUYÊN NHÂN TỪ XÃ HỘI. ĐẶC BIỆT LÀ CHƯA NHẮC TỚI QUAN
HỆ GIAI CẤP, BÓC LỘT TRONG XÃ HỘI. LUẬN ĐIỂM NÀY THỂ
HIỆN RÕ TỪ TRÀO HƯỚNG NỘI HƯỚNG NỘI TRONG NHẬN THỨC
LUẬN PHẬT GIÁO.
C. DIỆT ĐẾ:
DIỆT ĐẾ LÀ TÍCH QUẢ NIẾT BÀN DO THỰC HÀNH TỊNH NGHIỆP
MÀ ĐẠO ĐẾ MANG LẠI.
DIỆT ĐẾ LÀ TRỪ DIỆT SỰ KHỔ ĐỂ ĐI ĐẾN CHỖ AN LẠC LÀ CHỖ
KẾT NGHIỆP ĐÃ HẾT KHÔNG CÒN LUÂN HỒI SINH TỬ NỮA.
CÓ TỊNH NGHIỆP TẤT SINH TỊNH QUẢ. ẤY LÀ KHI DIỆT ĐẾ
VỌNG NIỆM KHÔNG CÒN KHỞI LÊN, TÂM HỒN LUÔN AN TRỤ
TRONG CẢNH VẮNG LẶNG LÀ DO CẢNH GIỚI NIẾT BÀN.
NIẾT BÀN CÓ BỐN ĐẶC ĐIỂM: THƯỜNG - LẠC - NGÃ - TỊNH.
THƯỜNG LÀ THƯỜNG CÒN, KHÔNG BIẾN ĐỔI.
LẠC LÀ AN LẠC, GIẢI THOÁT HẾT PHIỀN NÃO, THÂM TÂM TỰ
TẠI.
NGÃ LÀ CHÂN NGÃ, CHÂN THỰC, THƯỜNG CÒN.
TỊNH LÀ THANH TỊNH, TRONG SẠCH KHÔNG CÒN Ô NHIỄM.
NIẾT BÀN LÀ SỰ CHẤM DỨT MỌI PHIỀN NÃO ĐƯỢC THỰC HIỆN
KHÔNG PHẢI Ở MỘT NƠI NÀO KHÁC, MỘT CÕI NÀO KHÁC MÀ
20

THỰC HIỆN NGAY TRONG CÕI THẾ GIAN NÀY, NHỜ SỰ TU HÀNH
NGHIÊM TÚC MANG LẠI CHO TA MỌI TRẠNG THÁI TINH THẦN
ĐẶC BIỆT: TRẠNG THÁI AN LẠC, SIÊU THOÁT, TỊNH DIỆT.
PHẬT DẠY RẰNG: KHI MÔN ĐỆ LÀM CHO LÒNG MÌNH SẠCH

HẾT THAM LAM, NÓNG GIẬN VÀ SI MÊ THÌ MÔN ĐỆ ĐÃ ĐẾN
ĐƯỢC BẾN GIÁC, TỨC LÀ CẢNH GIỚI NIẾT BÀN. DO ĐÓ, CON
NGƯỜI PHẢI DÀY CÔNG TU DƯỠNG, XOÁ BỎ ĐƯỢC LỬA DỤC,
LỬA SÂN, LỬA SI MÊ ĐỂ CHỨNG ĐƯỢC CẢNH GIỚI NIẾT BÀN
NGAY TRONG CÕI ĐỜI HIỆN TẠI.
D. ĐẠO ĐẾ:
ĐẠO ĐẾ LÀ CON ĐƯỜNG, LÀ MÔN PHÁP HƯỚNG DẪN CHO
CHÚNG SINH ĐẠT ĐƯỢC ĐẾN QUẢ GIẢI THOÁT, RA KHỎI LUÂN
HỒI SINH TỬ.
PHÁP MÔN TU DƯỠNG RA KHỎI LUÂN HỒI SINH TƯ RẤT NHIỀU,
NHƯNG THƯỜNG ĐƯỢC ĐỀ CAO LÀ PHƯƠNG PHÁP 37 ĐẠO PHẨM.
PHƯƠNG PHÁP NÀY GỒM CÓ:
1.TỨ NIỆM XỨ: 4.
2.TỨ CHÍNH CẦN: 4.
3.TỨ NHƯ Ý TÚC: 4.
4.NGŨ CÂN: 5.
5.NGŨ LỰC: 5.
6.BÁT CHÍNH ĐẠO: 8.
7.THẤT GIÁC : 7.
TRONG 37 ĐẠO PHẨM, BÁT CHÍNH ĐẠO LÀ QUAN TRỌNG NHẤT.
NÓ LÀ CON ĐƯỜNG GIÚP NGƯỜI TA THOÁT KHỎI PHIỀN NÃO,
ĐAU KHỔ ĐI TỚI CẢNH GIỚI NIẾT BÀN TỰ TẠI, AN LẠC. BÁT
CHÍNH ĐẠO GỒM CÓ:
1. CHÍNH NGỮ : LÀ TU NGHIỆP THANH TỊNH, KHÔNG PHÁT RA
LỜI NÓI SAI TRÁI.
21

2. CHÍNH NGHIỆP: HÀNH ĐỘNG CHÂN CHÍNH, MANG LẠI LỢI
ÍCH CHO MỌI NGƯỜI.
3. CHÍNH MỆNH: SỐNG BẰNG NGHỀ NGHIỆP CHÂN CHÍNH.

4. CHÍNH TỊNH TIẾN : TIẾN TỚI TRÊN CON ĐƯỜNG ĐẠO, KHÔNG
ĐI VÀO CÁC ĐƯỜNG TÀ.
5. CHÍNH NIỆM: TÂM TRÍ LUÔN LUÔN NGHĨ ĐẾN ĐẠO LÝ VÔ
NGÃ, DIỆT TRỪ NHỮNG KIẾN CHẤP MÊ LẦM, ĐOẠT TRỪ NHỮNG
TƯ TƯỞNG, HÀNH ĐỘNG BẤT CHÍNH.
6. CHÍNH ĐỊNH : GIỮ TÂM VẮNG LẶNG KHÔNG MỘT VỌNG
NIỆM KHỞI LÊN ĐỂ TRÍ TUỆ XUẤT HIỆN, CHỨNG QUẢ TU ĐÀ
HOÀN.
7. CHÍNH KIẾN : KẾT QUẢ CỦA VIỆC SỐNG, TƯ DUY CON NGƯỜI
PHẢI CÓ Ý BIẾN LẤY TIÊU BIỂU LÀ CÁC VỊ PHẬT.
8. CHÍNH TƯ DUY: SAU KHI CÓ NIỆM KHỞI, CON NGƯỜI SẼ TƯ
DUY, SUY NGHĨ MỘT CÁCH CHÂN CHÍNH, LÀM CHỦ ĐƯỢC DÒNG
TƯ DUY.
ĐỂ ĐI QUA TÁM CON ĐƯỜNG TRÊN THÌ KHÔNG NGOÀI BA
NGUYÊN TẮC: GIỚI, ĐỊNH, TUỆ HAY CÒN GỌI LÀ TAM HỌC. CÁC
NGUYÊN TẮC NÀY CÓ SỰ LIÊN HỆ MẬT THIẾT BỔ XUNG CHO
NHAU.
1.GIỚI HỌC: LÀ CẢ MỘT THIÊN LUÂN LÝ THỰC HÀNH CỦA ĐẠO
PHẬT, MỤC ĐÍCH ĐỂ KIỀM CHẾ RỒI ĐI ĐẾN DIỆT LỤC. GIỚI GỒM
NHỮNG PHƯƠNG TIỆN ĐỂ THAY ĐỔI LỐI SUY NGHĨ, LỐI SINH
HOẠT HÀNG NGÀY CỦA CON NGƯỜI, HƯỚNG CON NGƯỜI SỐNG
THEO ĐẠO, THÍCH HỢP VỚI ĐẠO, TỨC LÀ LUÔN HƯỚNG VỀ THIỆN
.
PHẬT CHỈ ĐỊNH RA NHIỀU GIỚI ĐẠO CHO NGƯỜI TU HÀNH TẠI
GIA, TU XUẤT GIA, CHO NAM GIỚI, NỮ GIỚI, CHO NGƯỜI MỚI VÀO
ĐẠO VÀ NGƯỜI TU LÂU NGÀY. NGƯỜI TU HÀNH PHẢI GIỮ GIỚI
22

NGHIÊM TÚC THÌ MỚI ĐỊNH ĐƯỢC. NẾU KHÔNG GIỮ ĐƯỢC TẤT
CON NGƯỜI LUÔN BỊ VỌNG DỘNG, BỊ CẢNH CHUYỂN, KHÔNG

VÀO CẢNH ĐỊNH ĐƯỢC.
2. ĐỊNH HỌC LÀ ĐÌNH CHỈ MỌI TƯ TƯỞNG XẤU Ý NGHĨA XẤU
NGUYÊN NHÂN PHÁT SINH NHỮNG HÀNH ĐỘNG XẤU ĐI ĐẾN
GÂY NGHIỆP BÁO XẤU. ĐỊNH CÒN LÀ TẬP TRUNG TƯ TƯỞNG,
SUY NGHĨ LÀM NHỮNG VIỆC LÀNH, TỪ ĐÓ NẢY SINH MỘT
TRẠNG THÁI AN LẠC, TẠO ĐIỀU KIỆN CHO TUỆ PHÁT RA.
3. TUỆ HỌC : LÀ TRÍ TUỆ SÁNG SUỐT CỦA NGƯỜI TU HÀNH ĐÃ
DIỆT ĐƯỢC DỤC VỌNG, ĐÃ DIỆT ĐƯỢC TAM ĐỘC LÀ THAM, SÂN,
SI, ĐÃ THẤU ĐƯỢC LÝ VÔ THƯỜNG, VÔ NGÃ DO ĐÓ CHỈ NGHĨ
ĐẾN LÀM ĐIỀU THIỆN, MƯU LỢI CHO CHÚNG SINH.
VỚI PHÁP TỨ DIỆU ĐẾ PHẬT MUỐN CHO CHÚNG SINH THẤY 2
CẢNH GIỚI KHÁC NHAU LÀ NIẾT BÀN VÀ THÂN LỤY: MỘT CON
ĐƯỜNG GIÁC NGỘ, AN LẠC VÀ MỘT CON ĐƯỜNG MÊ LẦM TỘI
LỖI. VÀ CÙNG PHƯƠNG PHÁP TỨ DIỆU ĐẾ, BÂY GIỜ CHÚNG TA
CÓ THỂ TRẢ LỜI ĐƯỢC CÁC CÂU HỎI ĐÃ ĐẶT RA Ở TRÊN.
2. NHỮNG QUAN ĐIỂM VỀ NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO.
a. CON NGƯỜI:
CON NGƯỜI LÀ SỰ KẾT HỢP CỦA NGŨ UẨN( SẮC, THỤ, TƯỞNG,
HÀNH, THỨC) GỒM HAI YẾU TỐ CHÍNH: YẾU TỐ SINH LÝ( SẮC) VÀ
YẾU TỐ TINH THẦN ( THỤ, TƯỞNG, HÀNH, THỨC).
YẾU TỐ TINH THẦN CHỈ PHÁT HUY TÁC DỤNG KHI NÓ ĐƯỢC
GẮN VỚI MỘT THÂN THỂ. SẮC THÂN CHỈ TỒN TẠI TRONG MỘT
THỜI GIAN RỒI BỊ HUỶ DIỆT.
NHƯ VẬY, CON NGƯỜI CHỈ LÀ MỘT GIẢ HỢP SINH LÝ TUÂN
THEO QUY LUẬT: SINH, TỤC, DỊ, DIỆT.CON NGƯỜI LÀ DO NHÂN
DUYÊN HOÀ HỢP, KHÔNG CÓ MỘT ĐẤNG TỐI THƯỢNG SIÊU
NHIÊN TẠO RA CON NGƯỜI CŨNG NHƯ CON NGƯỜI KHÔNG PHẢI
23

TỰ NHIÊN MÀ SINH RA. KHI NHÂN DUYÊN HOÀ HỢP THÌ CON

NGƯỜI SINH, KHI NHÂN DUYÊN TAN RÃ THÌ CON NGƯỜI CHẾT.
SONG CHẾT CHƯA PHẢI LÀ HẾT, LINH HỒN CŨNG KHÔNG BẤT TỬ
CHUYỂN TỪ KIẾP NÀY SANG KIẾP KHÁC. CON NGƯỜI Ở KIẾP NÀY
SINH RA THÌ CON NGƯỜI Ở KIẾP TRƯỚC DIỆT, NHƯNG CON
NGƯỜI Ở KIẾP SAU KHÔNG PHẢI LÀ CON NGƯỜI Ở KIẾP TRƯỚC
NHƯNG CŨNG KHÔNG KHÁC VỚI CON NGƯỜI Ở KIẾP TRƯỚC. CON
NGƯỜI KHÔNG PHẢI LÀ MỘT THỰC THỂ TRƯỜNG TỒN MÀ CHỈ LÀ
MỘT GIẢ HỢP CỦA NGŨ UẨN. TRONG THỜI GIAN NGŨ UẨN KẾT
HỢP, CÁC VIỆC THIỆN, ÁC ĐƯỢC THỰC HIỆN. CON NGƯỜI GÂY
NGHIỆP VÀ TẠO RA MỘT ĐỘNG LỰC LÀM XUẤT HIỆN NGHIỆP
BÁO Ở KIẾP SAU.
TỪ NHẬN THỨC TRÊN, CON NGƯỜI TU PHẬT LÚC NÀO CŨNG
PHẢI CẨN THẬN TRONG MỘT Ý NGHĨ, LỜI NÓI VIỆC LÀM.
b. NHÂN VỊ TRONG ĐẠO PHẬT.
ĐẠO PHẬT LÀ ĐẠO CHỦ TRƯƠNG TỰ DO, BÌNH ĐẲNG, TỪ BI,
BÁC ÁI. Ở MỘT THỜI ĐẠI CỔ XƯA CÁCH CHÚNG TA TRÊN 25 THẾ
KỶ PHẬT ĐÃ CÓ MỘT QUAN NIỆM HẾT SỨC TIẾN BỘ ĐỐI VỚI VẤN
ĐỀ BÌNH ĐẲNG TRONG XÃ HỘI. PHẬT ĐÃ TỪNG NÓI:
“ KHÔNG CÓ ĐẲNG CẤP TRONG DÒNG MÁU ĐỎ NHƯ NHAU,
TRONG DÒNG NƯỚC MẮT CŨNG MẶN NHƯ NHAU. MỖI NGƯỜI
SINH RA KHÔNG PHẢI AI CŨNG MANG SẴN DÂY CHUYỀN Ở CỔ
HAY DẤU TICA TRÊN TRÁN ( DẤU HIỆU ĐẲNG CẤP CỦA ẤN ĐỘ ) ”.
VÀ NHỮNG QUAN NIỆM ĐÓ ĐƯỢC PHẬT THỰC HIỆN NGAY
TRONG GIÁO HỘI CỦA MÌNH. PHẬT THU NẠP VÀO GIÁO HỘI CỦA
NGƯỜI TẤT CẢ MỌI ĐẲNG CẤP, KHÔNG PHÂN BIỆT SANG HÈN,
GIÀU NGHÈO. NHỮNG NGƯỜI Ở TẦNG LỚP DƯỚI SAU KHI TU ĐẮC
ĐẠO ĐÃ ĐƯỢC CÁC ĐỆ TỬ KHÁC TÔN TRỌNG, CHO ĐẾN CÁC VUA
QUAN KHI ĐẾN THĂM HỎI CŨNG PHẢI TỎ LÒNG KÍNH MẾN.
24

KHÔNG DỪNG LẠI Ở SỰ BÌNH ĐẲNG GIỮA CON NGƯỜI VỚI CON
NGƯỜI MÀ PHẬT CÒN ĐI XA HƠN, NÊU LÊN SỰ BÌNH ĐẲNG GIỮA
CÁC CHÚNG SINH ĐỀU CÓ PHẬT TÍNH NHƯ NHAU VÀ ĐANG
CÙNG NHAU: NGƯỜI TRƯỚC, VẬT SAU, TIẾN BƯỚC TRÊN CON
ĐƯỜNG GIẢI THOÁT.
TỰ DO THEO QUAN NIỆM CỦA PHẬT LÀ CON NGƯỜI SỐNG
TRONG AN LẠC, GIẢI THOÁT, KHÔNG CÓ ÁP BỨC, NÔ LỆ, CŨNG
KHÔNG BỊ CHI PHỐI BỞI NGŨ DỤC. CON NGƯỜI BỊ RÀNG BUỘC
BỞI NGOẠI CẢNH VÀ MỘT PHẦN BỞI NỘI TÂM. NHỮNG SỰ ÁP
BỨC, NHỮNG DAY DỨT GÂY RA BỞI DỤC VỌNG CÒN KHẮC
NGHIỆT BẰNG VẠN NGOẠI CẢNH. NHÀ LAO, CƯỜNG QUYỀN,
THAM NHŨNG, TÀN ÁC CÒN CHƯA KHẮC NGHIỆT BẰNG CÁI TA
ÍCH KỶ. TỪ ĐÓ, PHẬT CHÚ TRỌNG ĐẾN GIẢI PHÓNG CON NGƯỜI
RA KHỎI XIỀNG XÍCH CỦA DỤC VỌNG BẰNG PHƯƠNG PHÁP TU
HÀNH DIỆT DỤC. ĐỂ SỐNG TỰ DO PHẬT TỬ PHẢI ĐẤU TRANH VỚI
BẢN THÂN MÌNH ĐỂ DIỆT TRỪ DỤC VỌNG VÀ ĐẤU TRANH ĐỂ
CHỐNG MỌI SỰ ÁP BỨC BẤT CÔNG.
NGƯỜI TA GỌI ĐẠO PHẬT LÀ ĐẠO TỪ BI, NGƯỜI TU HÀNH LÀ
NGƯỜI GIÀU LÒNG TỪ BI.
TỪ LÀ HIỀN HOÀ, CHO VUI.
BI LÀ THƯƠNG XÓT, CỨU KHỔ.
TỪ BI LÀ ĐEN LẠI AN LẠC, HẠNH PHÚC CHO NGƯỜI KHÁC, CỨU
KHỔ, CỨU NẠN CHO CHÚNG SINH, QUÊN ĐI MỌI ÍCH LỢI CỦA
BẢN THÂN MÌNH. NHƯNG TỪ BI KHÔNG PHẢI LÀ THỦ TIÊU MỌI
SỰ ĐẤU TRANH, GIỮ THÁI ĐỘ TIÊU CỰC, THỤ ĐỘNG TRƯỚC MỌI
SỰ BẤT CÔNG, ÁP BỨC, THAM NHŨNG. CÓ SỨC MẠNH HUNG BẠO
THÌ PHẢI CÓ SỨC MẠNH CỦA TỪ BI ĐỂ CHỐNG LẠI. SỨC MẠNH
ĐÓ THỂ HIỆN BẰNG SỰ GIÁO HOÁ VÀ BẰNG CẢ BẠO LỰC, BẠO
LỰC TỪ BI.