Đau dây thần kinh sinh baI pdf

Đau dây thần kinh sinh ba

I.Tổng quan
1. Đặc điểm
- Đau dây thần kinh số V vô căn là tên khác của bệnh,
- thường gặp ở người trên 50 tuổi (nữ nhiều hơn nam) với biểu hiện là những
cơn đau đột ngột và dữ dội ở vùng mặt.
- Bệnh ít nguy hiểm nhưng rất dễ chẩn đoán nhầm với các vấn đề răng
miệng, nhiều người bị nhổ nhầm cả hàm răng mà cơn đau vẫn không chấm
dứt.
2. Giải phẫu
+ Dây V là một trong 12 dây TK sọ não; ngoài vai trò vận động các cơ nhai,
nó còn có nhiệm vụ cảm giác.
+ Dây V chia 3 nhánh là dây mắt (V1), dây hàm trên (V2) và dây hàm dưới
(V3).
- Nhánh 1: Phụ trách cảm giác ở đỉnh, trán, phía trên hốc mắt và mũi, giác
mạc mắt.
- Nhánh 2: Phụ trách cảm giác phía dưới hốc mắt, môi trên, hàm trên.
- Nhánh 3: Phụ trách phần từ sau thái dương đến hàm dưới, môi dưới.
3. Nguyên nhân
+ Cho đến nay khoa học chưa xác định được nguyên nhân rõ ràng gây đau
dây thần kinh số V.
+ Một số nghiên cứu cho thấy các yếu tố liên quan là:
- sang chấn mạn tính do tai nạn hay phẫu thuật làm tổn hại dây thần kinh V;
đoạn bắt đầu đi ra khỏi sọ cho đến tận cùng ở da mặt bị mất lớp vỏ bảo vệ và
dẫn truyền myelin;
- do bệnh hệ thống như Lupus ban đỏ, xơ hóa hệ thống;
- bệnh Zona, khi có kích thích chạm vào thì đau tăng lên nhưng đau sẽ giảm
và hết khi hết triệu chứng bệnh Zona;
- nhiễm khuẩn giang mai; bệnh tiểu đường làm tổn thương các mạch máu
nuôi dưỡng dây V làm rối loạn dẫn truyền; có sự thay đổi hóa sinh ở ngay

trong dây thần kinh;
- stress đột ngột gây lo lắng quá mức trên cơ địa có tổn thương thần kinh;
- có mạch máu bất thường, khối u đè lên dây thần kinh; chụp cộng hưởng từ
chất lượng cao, thấy có u lành ở trong não, hoặc có bệnh mảng xơ rải rác do
một mạch máu nhỏ chèn ép vào vùng rễ của dây thần kinh số V tại thân
não
II.Triệu chứng
1.Tính chất đau
- cơn đau xuất hiện sau một kích thích như chạm nhẹ hay các rung động
như: rửa mặt, đánh răng, cạo râu, nói chuyện, ăn uống, gãi, gió thổi
- sẽ tạo ra cơn đau bùng nổ điển hình: đau dữ dội, đau như điện giật, như dao
đâm có thể kéo dài vài giây đến vài phút;
- đau bắt đầu từ một hay nhiều nhánh của dây V, kèm theo giật cơ.
- đau thường bắt đầu ở nhánh dây hàm trên hoặc nhánh dây hàm dưới;
. ở dây hàm trên, đau lan dọc theo xương gò má, mũi, môi trên và các răng
trên;
. ở dây hàm dưới, đau lan theo phần dưới của xương gò má, môi dưới và
xương hàm dưới.
2.Cơn đau
- Theo một thống kê, 97% các trường hợp chỉ đau nửa mặt; có khi đau tới
mức gần như không thể chịu đựng được.
- Giữa các cơn đau thường là những khoảng thời gian hoàn toàn bình thường
hay chỉ có cảm giác đau nhẹ,
- do đó nhiều bệnh nhân ngại ăn uống vì đau dẫn đến sụt cân và mất nước
thậm chí suy dinh dưỡng
- Đôi khi có dạng đau không điển hình: đau ê ẩm nặng nề, thỉnh thoảng lại
có cơn đau chói.
3.Vùng nhạy kích thích:
- Một số vùng da, niêm mạc ở mặt bệnh nhân rất nhạy cảm (thường là ở lợi,
môi, cằm), chỉ cần kích thích rất nhẹ vào đó là cơn đau xuất hiện, được gọi

là vùng bùng nổ.
- Đây là một dấu hiệu quan trọng để chẩn đoán phân biệt đau dây thần kinh 5
với các chứng bệnh khác.
|
III.Điều trị
1.Cần khám kỹ những người có các triệu chứng trên về tai mũi họng, răng
hàm mặt và mắt, để loại trừ các chứng bệnh khác như đau mặt do có vấn đề
về mạch máu, viêm nhiễm ở răng, đau dây thần kinh số 9 và nhất là chứng
đau dây thần kinh 5 thứ phát (do có các hối u ở hầu họng, ở não).
2.Phương pháp nội khoa
+ Chủ yếu là dùng các thuốc chống động kinh.
- Đầu tiên, bệnh nhân được dùng carbamazepin;
- nếu không đỡ có thể phối hợp với rivotril hoặc liorésal, dihydan.
+ Các thuốc này có nhiều tác dụng phụ nên muốn dùng phải có chỉ định và
theo dõi của bác sĩ chuyên khoa thần kinh.
3.Phương pháp ngoại khoa
+ Bệnh nhân chỉ được điều trị ngoại khoa khi việc điều trị bằng thuốc không
mang lại hiệu quả.
+ Các pp hay được áp dụng là
- tiêm cồn vào nhánh của dây 5,
- nhiệt đông hoặc chiếu xạ hạch Gasser,
- cắt chọn lọc dây thần kinh sau hạch Gasser,
4.Phương pháp khác
a.Dùng tần số bức xạ xuyên qua da cắt bỏ hạch:
- Sử dụng một kim đặc biệt, đâm xuyên qua mặt để tới được hạch của dây V
nằm sâu trong khối các xương sọ - mặt, rồi phóng bức xạ tần số cao qua đầu
kim, bức xạ này sinh nhiệt để hủy diệt một cách chọn lọc các rễ con của dây
V trước khi nó nhập vào trong hạch của dây V ở trong khe gọi là khe
Meckel.
- Nhược điểm của phương pháp này là bệnh nhân tuy hết đau nhưng lại bị tê

ở mặt, và bác sĩ cũng không có khả năng điều chỉnh chính xác mức độ gây
hủy diệt rễ dây V;
- có khoảng 20% bệnh nhân bị cảm giác tê và thêm cảm giác nóng bỏng hay
rần rần như kiến bò; khoảng 0,3% bệnh nhân bị cảm giác nóng bỏng, đau
không chịu được, đau nặng hơn trước khi làm thủ thuật;
- Đôi khi mất cảm giác nhánh 1 của dây V và mất luôn cảm giác ở giác mạc,
gây loét giác mạc, rối loạn thị lực.
b.Dùng hóa chất tiêu hủy dây thần kinh:
- Dùng kim xuyên qua da mặt bơm glycerol tiêu hủy dây thần kinh, cần gây
mê để vô cảm;
- biến chứng tê mất cảm giác da mặt sau khi làm thủ thuật ít hơn so với
phương pháp trên nhưng lại có khả năng biến chứng viêm màng não;
- khả năng bị tái phát cũng cao hơn so với dùng sóng bức xạ;
- Ưu điểm là có thể dùng lặp đi lặp lại nếu chưa đạt yêu cầu, và biến chứng ít
khó chịu hơn.
c.Phẫu thuật bức xạ bằng dao gamma:
- Hướng các chùm tia bức xạ gamma vào vị trí cần hủy diệt nằm sâu trong
não;
- đây là phương pháp không cần đến dao kéo hay kim chọc qua da.
d. Cấy điện cực vào các thụ cảm của vỏ não:
- điện cực được nối với một máy tạo xung nhịp đặt dưới da, sử dụng khi điều
trị nội không kết quả.