André-Marie Ampère docx

André-Marie Ampère

André-Marie Ampère (1775-1836) nhà khoa học Pháp,
cha đẻ Ðiện từ học
André Marie Ampère là một đứa trẻ phi thường, đặc biệt
có bộ nhớ thiên phú. Rất ham học hỏi và yêu thích Khoa
học tự nhiên. Mới 16 tuổi đã thông thạo các tác giả La
Tinh, Hi Lạp. Ông có trí nhớ rất lạ lùng, kiểu Lê Quý Ðôn
của ta. Ông đọc sách và học thuộc lòng 28 quyển của từ điển Bách Khoa Toàn
Thư (Encyclopédie). Sau đó ông được nổi tiếng giỏi Toán. Ông cũng đã viết một
bài về mặt cắt của hình nón (sections coniques) lúc mới 13 tuổi.
Năm 1801 sau khi dạy kèm một ít để có tiền cho đám cưới của ông, ông được bổ
nhiệm giáo sư Vật lý tại trường Ecole centrale de l'Ain. Năm sau ông viết bài
"Những nhận xét vể lý thuyết trò chơi toán học" (Considérations sur la théorie
mathématique du jeu). Sau đó ông giữ chức giáo sư Toán và Thiên văn. Nhưng
trước cái chết của vợ ông, ông không chịu nổi cuộc sống ở Lyon
nên đến Paris sinh sống. Nhờ nhà Thiên văn Jean-Baptiste
Delambre giúp đỡ, ông tìm được một chỗ dạy kèm nơi trường lớn
Polytechnique. Nghề nghiệp ông bắt đầu sáng từ đó. Năm 1808
ông trở thành Tổng thanh tra Ðại học, nhận được chức giáo sư Cơ
học tại trường polytechnique và cuối cùng được nhận vào Viện Hàn Lâm năm
1814. Các Hội Khoa học tại Âu Châu mời ông làm hội viên. Mười năm sau ông
dạy Vật lý tại trường Colège de France và còn dạy Triết học cho trường Ðại học
Văn Chương Faculté des Lettres. Hiền lành, vui vẻ, khiêm nhường, đãng trí và
vụng về trong xã giao. Người ta thương quý và kính trọng ông như một bậc hiền
triết. Ông mất ngày 10 tháng 6 năm 1836 tại Marseille trong lúc đi thanh tra, vì
kiệt sức do công việc.Con trai ông là Kean Jacques Ampère là sử gia và cũng có c
hân trong Hàn Lâm viện Pháp.
Năm 1836 ông đi Marseille , bị bệnh phổi và tạ thế tại đây.
Những công trình của Anpère đầu tiên về Toán rồi Hóa học. Nhưng nhờ những
khám phá về Vật lý mà ông được nổi tiếng.

Năm 1820, nhà Vật lý người Ðan Mạch Hans-Christian Oersted (1777-1851)
quan sát sự đi lệch của kim nam châm khi đặt gần một dòng điện. Một thời gian
ngắn sau đó François Arago (1786-1853) trình bày cuộc thí nghiệm này trước
viện Hàn Lâm. Ampère bắt đầu chú tâm vào hiện tượng này và chỉ một tuần sau,
ông đã tìm ra lời giải. Tiếp theo đó ông khám phá nguồn của những tác động từ
học trong một dòng điện, nghiên cứu tác động hỗ tương của những nam châm và
chứng minh rằng hai dòng điện kín có tác động trên nhau. Ông cũng là người dẫn
đường thuyết Ðiện tử bằng cách đưa ra giả thiết về sự hiện diện của dòng hạt từ.
(courant particulaire). Năm 1827 ông tổng hợp những khám phá của ông trong tác
phẩm của ông "Trên lý thuyết Toán học cho phững hiện tượng động điện chỉ suy
ra từ thí nghiệm" (Sur la théorie mathématique des phénomènes
électrodynamiques uniquement déduite de l'expérience.) Dựa trên căn bản của lý
thuyết của ông, Ampère đề cập đến nhiều loại máy như điện kế, máy điện báo
bằng điện và nam châm điện.
Ngoài Khoa học, ông còn nghiên cứu Triết học. Làm một ít thơ, kịch và bản hùng
ca về Christophe Colomb.
Là người đầu tiên bày ra những từ về Ðiện (dòng điện và hiệu thế), Ampère
xem như là một trong những nhà bác học lớn nhất của thế kỷ thứ 19, là cha
đẻ của nguyên ngành Vật lý.