Nghiên cứu đa đẳng động vật phần 2 doc

a daỷng õọỹng vỏỷt
17
(2). Coù sổỷ õióửu chốnh vóử õỷc tờnh phỏn bọỳ cuớa caùc loaỡi ổu thóỳ trong caùc nhoùm
sinh vỏỷt do sổỷ thờch nghi vồùi mọi trổồỡng sọỳng thờ duỷ nhổ boỹ Caùnh cổùng,
Hỗnh 1.1: Sổỷ phỏn bọỳ sọỳ loaỡi Boỹ caùnh cổùng. ổồỡng õọửng õúng thóứ hióỷn caùc khu vổỷc õoù coù cuỡng sọỳ
loaỡi. hỗnh trón, Boỹ caùnh cổùng õa daỷng nhỏỳt ồớ vuỡng nhióỷt õồùi ỏứm phờa bừc cuớa Chỏu Uùc, coỡn phỏửn
trung tỏn khọ raùo thỗ ờt loaỡi hồn. Hỗnh dổồùi laỡ ồớ Bừc Myợ, sổỷ õa daỷng sinh hoỹc cao xuỏỳt hióỷn ồớ khu
vổỷc phờa nam , õoù laỡ vuỡng khờ hỏỷu ỏỳm, õa daỷng õởa hỗnh vaỡ cỏỳu truùc õởa chỏỳt phổùc taỷp (theo Pearson
vaỡ Cassola, 1992
)
.
Dỉång Trê Dng GT. 2001
18
Bỉåïm v Chim åí Bàõc M v Cháu Ục cọ säú loi tỉång tỉû våïi nhỉỵng loi khạc
nhỉng mäùi nhọm sinh váût cọ thãø cọ säú loi phong phụ nháút åí mäüt vng no
âọ trãn thãú giåïi nhỉ Bỉåïm cọ tênh âa dảng nháút åí phiïa táy Cháu Phi åí pháưn
bàõc xêch âảo, âäúi våïi Chim, âäüng váût cọ vụ v Linh trỉåíng cọ tênh âa dảng
sinh hc cao nháút thüc vãư vng âáút åí miãưn trung v phêa táy cháu Phi (hçnh
1.2).
(3). Sỉû âa dảng sinh hc åí âải dỉång tàng dáưn khi âi vãư xêch âảo cng tỉång
tỉû nhỉ åí âáút liãưn. Thê dủ nhỉ san hä ca Cháu Ục cọ hån 50 giäúng nhỉng
trong âọ 10 giäúng cọ åí phiïa nam vng nhiãût âåïi. Âäúi våïi âäüng váût ngnh cọ
Hçnh 1.2: Sỉû âa dảng thnh pháưn loi Bỉåïm v Chim cọ mäúi quan hãû chàûc ch våïi sỉû âa dảng ca
B cạnh cỉïng åí Bàõc M v Cháu c. Mäùi âiãøm trãn âäư thë thãø hiãûn mäüt vng cọ diãûn têch 275 Km
cho mäùi cảnh. Vng cọ nhiãưu B thç cọ nhiãưu Chim (A) v Bỉåïm (B) (theo Pearson v Cassola,
1992).
Âa dảng âäüng váût
19
bao (
Tunicates
) säúng åí biãøn Âải Táy Dỉång cọ 103 loi, trong khi âọ cọ 600

loi åí vng biãøn nhiãût âåïi. Sỉû âa dảng ny cng chiãưu våïi sỉû âa dảng vãư
phiãu sinh åí vng xêch âảo nhỉ trng läø (
Foramini ferans
) v sỉû tàng säú loi åí
biãøn sáu.
(4). Mäüt ngun nhán khạc ca tênh âa dảng sinh váût l do tạc âäüng ca sỉû âa
dảng vng âëa l, ca khê háûu v sỉû âa dảng vãư mäi trỉåìng säúng. Cạc qưn
thãø trãn trại âáút gim do sỉû tàng âäü áøm, gim tia sạng màût tråìi v gim lỉåüng
mỉa. Sỉû kẹm âa dảng ca Cháu Phi so våïi Nam M v Cháu Ạ do åí Cháu Phi
cọ lỉåüng mỉa êt hån v diãûn têch rỉìng nh hån. Ngay c trong cạc khu rỉìng
nhiãût âåïi Cháu Phi, vng Sahel l vng êt mỉa nháút cng cọ säú loi tháúp hån
vng mỉa nhiãưu åí phiïa nam. Tuy nhiãn vng rỉìng c ca Âäng v Trung Phi
cọ sỉû âa dảng vãư thnh pháưn loi Sån dỉång (
Antilope
) v Ugulate m nhỉỵng
vng khạc khäng cọ. Âäúi våïi âäüng váût cọ vụ, sỉû âa dảng xút hiãûn åí vng cọ
lỉåüng mỉa trung bçnh cao hån åí nhỉỵng vng khä rạo hay áøm tháúp.
(5). Sỉû âa dảng sinh hc xút hiãûn åí vng cọ âëa hçnh phỉïc tảp tảo nãn sỉû
cạch ly vãư di truưn, thêch nghi vãư âëa l v hçnh thnh loi måïi. Thê dủ trong
mäüt loi, tỉìng nhọm khạc nhau chiãúm tỉìng vë trê khạc nhau tỉì chán nụi âãún
âènh nụi cao, thç cạc nhọm ny cọ thãø cạch ly v hçnh thnh cạc nhọm loi
khạc nhau, mäùi loi thêch nghi mäùi vng ca ngn nụi. Mäüt quạ trçnh tỉång
tỉû cng cọ thãø xy ra âäúi våïi låïp cạ, chụng phán bäú theo tỉìng âoản khạc nhau
ca hãû thäúng cáúp thoạt nỉåïc v hçnh thnh tỉìng vng phán nh hån. Âäúi våïi
nhỉỵng vng âiả l phỉïc tảp, cọ sỉû khạc biãût r rng vãư âiãưu kiãûn âáút âai
khiãún cho cạc loi s hçnh thnh cạc nhọm thêch nghi riãng biãût våïi tỉìng loải
âáút.
Dổồng Trờ Duợng GT. 2001
20
(6). Yóỳu tọỳ lởch sổớ cuợng laỡ mọỹt trong nhổợng yóỳu tọỳ quan troỹng quyóỳt õởnh tờnh

õa daỷng sinh hoỹc, nhổợng vuỡng cọứ xổa seợ coù tờnh õa daỷng sinh hoỹc cao hồn
vuỡng mồùi hỗnh thaỡnh. Thờ duỷ nhổ thaỡnh phỏửn loaỡi san họ ồớ vuỡng n ọỹ
Dổồng vaỡ Tỏy Thaùi Bỗnh Dổồngỹ cao gỏỳp nhióửu lỏửn so vồùi thaỡnh phỏửn loaỡi san
họ ồớ aỷi Tỏy Dổồng.
Theo hỗnh 1.3 cho thỏỳy coù khoaớng 50 loaỡi ồớ vuỡng n ọỹ - Thaùi Bỗnh Dổồng
nhổng laỷi coù khoaớng 20 loaỡi ồớ vuỡng bióứn Caribbean vaỡ cỏỷn aỷi Tỏy Dổồng.
Nhổợng vuỡng õỏỳt cọứ seợ coù nhióửu thồỡi gian õóứ nhỏỷn caùc loaỡi tổỡ caùc vuỡng khaùc nhau
trón traùi õỏỳt õi õóỳn vaỡ cuợng coù nhióửu thồỡi gian õóứ chuùng thờch nghi vồùi hoaỡn caớnh
mồùi.
II. a daỷng õọỹng vỏỷt
1. Nguyón nhỏn vaỡ tỏửm quan troỹng cuớa tờnh õa daỷng ồớ õọỹng vỏỷt.
ặồùc tờnh caùch nay 5000 trióỷu nm õaợ coù sổỷ sọỳng vaỡ sinh vỏỷt õỏửu tión xuỏỳt
hióỷn caùch nay khoaớng 3800 trióỷu nm. Vồùi mọỹt lởch sổớ lỏu daỡi nhổ thóỳ, sổỷ tióỳn hoùa
õaợ mang laỷi tờnh õa daỷng sinh vỏỷt cuớa ngaỡy họm nay maỡ chuùng ta bióỳt õổồỹc.
Hỗnh 1.3: Sổỷ phỏn bọỳ cuớa caùc giọỳng san họ trón traùi õỏỳt, thóứ hióỷn sổỷ tỏỷp trung chuớ yóỳu ồớ phiùa tỏy
Thaùi Bỗnh Dổồng vaỡ n ọỹ dổồng vaỡ mọỹt ờt ồớ Caribbean. Con sọỳ trón õổồỡng õọửng õụng chố sọỳ
giọỳng, caùc õióứm nũm trón mọỹt õổồỡng coù cuỡng sọỳ giọỳng (Theo Swtehli vaỡ Wells, 1971).
Âa dảng âäüng váût
21
Mäüt cạch tênh toạn cå bn vãư sỉû âa dảng sinh hc l dỉûa v sỉû biãún âäøi
hay sỉû khạc biãût ca tỉìng cạ thãø trong mäüt qưn thãø hay trong mäüt loi. Chn lc
tỉû nhiãn â giỉỵ lảûi nhỉỵng cạ thãø näøi báût nháút m chụng cọ thãø täưn tải v sinh sn
âỉåüc. Theo quạ trçnh tiãún hoạ, nhỉỵng dảng thêch nghi khạc nhau xút hiãûn vo
tỉìng thåìi k khạc nhau â hçnh thnh nãn loi måïi v cọ c sỉû phán chia thnh
hai loi khạc nhau tỉì mäüt loi ban âáưu.
Mäüt nhán täú khạc gọp pháưn vo sỉû gia tàng tênh âa dảng ca sinh váût l sỉû
âa dảng ca cạc nhán täú mäi trỉåìng củ thãø l cọ ráút nhiãưu äø sinh thại (niche) trãn
trại âáút. Loi hay qưn thãø cọ thãø nháûn láúy tỉì mäüt ngưn gene vo thåìi xa xỉa âãø
hçnh thnh nãn 2 loi måïi cng coi nhỉ l kãút qu ca sỉû khạc biãût vãư vng sinh
säúng, thỉïc àn, vng âåìi hay nhëp v chu k sinh sn.

Sỉû thêch nghi theo nhiãưu hỉåïng khạc nhau cọ thãø thục âáøy tênh âa dảng
sinh hc theo nhiãưu trỉåìng håüp v hãû thäúng phán loải khạc nhau. Sỉû âäưng tiãún
hoạ hay sỉû cäüng sinh ca nhiãưu loi cng tảo ra sỉû âa dảng.
Háưu hãút cạc nh nghiãn cỉïu âãưu cho ràòng sinh váût hiãûn nay xút phạt tỉì
mäüt vi loi täø tiãn ban âáưu xút hiãûn cng mäüt thåìi k, cạc loi ny tri qua thåìi
gian tiãún họa âãø hçnh thnh nãn hãû sinh váût ngy nay. Nhỉỵng loi no khäng cọ
kh nàng cảnh tranh s bë loải trỉì.
2. Nhỉỵng quan âiãøm chung vãư sỉû âa dảng âäüng váût.
Theo sỉû phán chia ca Whittaker thç âäüng váût l mäüt trong 5 giåïi sinh váût,
xút hiãûn cạch nay khong 1400 triãûu nàm (theo kãút qu phán têch họa thảch).
Ngy nay â phán loải v mä t khong hån mäüt triãûu loi âäüng váût, con säú ny
s tàng lãn do sỉû phạt hiãûn thãm loi åí vng nhiãût âåïi nhỉ Cháu Phi, Âäng Nam
Ạ, Cháu Ục v Nam M. Chè cọ mäüt âiãøm m ta mún nọi âãún l tênh âa dảng v
säú lỉåüng loi hiãûn nay cọ ngưn gäúc tỉì mäüt vi loi ban så, cọ nhiãưu bàòng chỉïng
Dỉång Trê Dng GT. 2001
22
chỉïng minh cho tỉåíng ny l cáúu trục ca roi (flagella), tênh thäúng nháút ca såüi
gene, hçnh thại v cáúu trục phán tỉí ca tỉìng loi.
Sỉû phán bäú ca cạc loi hiãûn nay khäng chè l kãút qu ca lëch sỉí láu di
m cn l kãút qu nh hỉåíng ca cạc nhán täú sinh thại. Thuút lủc âëa träi dảt l
mäüt bàòng chỉïng lëch sỉí hng häưn nháút âãø nọi lãn sỉû phán bäú ca âäüng váût trãn
trại âáút. Simpson (1983) phán chia trại âáút thnh 6 vng âëa sinh hc theo sỉû
phán bäú tỉång ỉïng ca âäüng váût âọ l vng cỉûc (Palearctic), bàõc M (Nearctic),
ÁÚn âäü - M lai (Oriental), Ethiopi, Trung Nam M (Neotropical) v Ục cháu.
Ngy nay sỉû phán bäú ca âäüng váût bë chi phäúi mảnh båíi con ngỉåìi nháút l
viãûc bn bạn giỉỵa cạc qúc gia. Nhỉỵng con váût âỉåüc mang âãún vng âáút måïi s
thêch nghi våïi nhỉỵng vng cọ âiãưu kiãûn gáưn giäúng våïi nåi chụng åí trỉåïc kia tỉì âọ
cọ thãø chụng s gia tàng säú lỉåüng, lan truưn bãûnh táût kãø c nhỉỵng loi âëa
phỉång v nh hỉåíng âãún hãû sinh thại thê dủ nhỉ kiãún lỉía v b cạnh cỉïng
Nháût åí M, kiãún Argentina åí Âëa trung hi.

3. Cạc úu täú nh hỉåíng tênh âa dảng âäüng váût
Theo Darwin thç chn lc tỉû nhiãn v tiãún họa l cå såí ca viãûc tảo ra sỉû âa
dảng loi tỉì mäüt dảng täø tiãn cọ cáúu tảo âån gin trong sút quạ trçnh lëch sỉí ca
trại âáút. Thuút Darwin âỉåüc trçnh by nhỉ sau (1) cọ mäüt cạ thãø cọ sỉû biãún âäøi
vãư hçnh dảng, vng âåìi, sinh l, táûp quạn s gáy biãún âäøi vãư di truưn, (2) chn
lc tỉû nhiãn thêch ỉïng cho nhỉỵng loi cọ kh nàng täưn tải v sinh sn täút, (3) sỉû
biãún âäøi vãư táưn säú allele v sỉû thêch nghi tàng lãn gáy ra âäüt biãún v thay âäøi kiãøu
di truưn v (4) hçnh thnh nãn loi måïi tỉì mäüt loi ban âáưu.
Sỉû phán chia loi måïi tỉì mäüt loi ban âáưu trong cng mäüt vng âëa l â
lm tàng sỉû âa dảng loi, cọ nhiãưu thê dủ chỉïng minh nhỉ chim s, k nhäng,
âäüng váût cháu Ục, Cạ rä åí häư Victoria, kiãún åí Camponotus Trong nhỉỵng
Âa dảng âäüng váût
23
trỉåìng håüp khạc, chụng ta cng cọ thãø tháúy sỉû quay tråí lải trong quạ trçnh tiãún
họa våïi kãút qu l nhỉỵng loi khäng cọ quan hãû våïi nhau nhỉng lải cọ hçnh dảng
giäúng nhau. Cng cọ sỉû biãún máút loi lm gim âi tênh âa dảng âäüng váût nhỉng
nhçn chung sỉû âa dảng sinh hc s gia tàng cháûm dáưn dáưn qua cạc giai âoản âëa
cháút. Sỉû biãún máút âäüt ngäüt âọ liãn quan âãún nhỉỵng thay âäøi khng khiãúp vãư khê
háûu v mäi trỉåìng. Ngy nay ngỉåìi ta â chỉïng minh âỉåüc ràòng vo thåìi k máút
âi nhỉỵng âäüng váût cọ kêch thỉåïc låïn v nhỉỵng loi chim khäng bay âỉåüc cng l
thåìi k xút hiãûn con ngỉåìi åí Bàõc M, Madagasca v New Zealand
III. Tênh âa dảng sinh hc åí vng nhiãût âåïi
1. Cạc ngun l chung
Cọ nhiãưu bàòng chỉïng âãø chỉïng minh tênh âa dảng sinh hc åí vng nhiãût
âåïi, hiãûn nay cọ nhiãưu gi thuút tiãún bäü âỉåüc váûn dủng âãø gii thêch quan âiãøm
ny.
1. Theo tênh cháút âëa l thç vng nhiãût âåïi cọ khê háûu äøn âënh hån vng än
âåïi. ÅÍ vng nhiãût âåïi cạc loi thêch nghi theo vng âëa l cọ thãø säúng åí
nhỉỵng vng tỉång tỉû trong khi âọ nhỉỵng loi vng än âåïi cọ sỉû khạc biãût
tỉì bàõc âãún nam v sinh váût thãø hiãûn sỉû phn ỉïng tråí lải våïi tỉìng thåìi k

bàng h. Chè cọ nhỉỵng loi än âåïi måïi cọ kh nàng di cỉ v cảnh tranh våïi
nhỉỵng loi âang täưn tải.
2. Qưn x vng nhiãût âåïi cäø hån vng än âåïi vç vng ny cọ nhiãưu thåìi
gian cho sỉû tiãún họa. Nhỉỵng loi måïi thêch nghi våïi âiãưu kiãûn säúng måïi, cọ
thåìi gian di hån cho quạ trçnh thêch nghi. Âiãưu kiãûn sinh säúng v táûp tênh
sinh sn thãø hiãûn sỉû thêch nghi r nẹt.
3. Khê háûu nọng, áøm åí vng nhiãût âåïi tảo âiãưu kiãûn cho nhiãưu loi täưn tải.
Nhỉỵng loi säúng vng än âåïi phi cọ nhỉỵng hoảt âäüng sinh l chäúng lải
Dổồng Trờ Duợng GT. 2001
24
õióửu kióỷn laỷnh vaỡ bng giaù, chuùng coù tỏỷp tờnh rióng nhổ khọng hoaỷt õọỹng,
nguớ õọng hay di cổ õóứ traùnh thồỡi kyỡ giaù laỷnh muỡa õọng. Nhióửu loaỡi õọỹng
vỏỷt vaỡ thổỷc vỏỷt khọng thóứ thiùch nghi õióửu kióỷn khaùc hồn vuỡng nhióỷt õồùi thỗ
khoù coù thóứ taỷo sổỷ tióỳn hoùa.
4. Vuỡng nhióỷt õồùi coù nhióửu aùp lổỷc taùc õọỹng nhổ do dởch haỷi, sỏu bóỷnh vaỡ kyù
sinh truỡng vỗ vuỡng naỡy khọng coù muỡa õọng laỷnh õóứ haỷn chóỳ sổỷ phaùt trióứn
cuớa nhióửu quỏửn thóứ dởch bóỷnh. Nhổợng loaỡi tọửn taỷi hióỷn nay laỡ nhổợng loaỡi
khaùng bóỷnh hay chuùng coù khaớ nng tọửn taỷi mọỹt quỏửn thóứ coù sọỳ lổồỹng thỏỳp.
Do õoù nghión cổùu sinh hoỹc vuỡng nhióỷt õồùi laỡ sinh hoỹc cuớa nhổợng loaỡi coù sọỳ
lổồỹng thỏỳp. Ngổồỹc laỷi vuỡng ọn õồùi ờt coù aùp lổỷc dởch bóỷnh cho pheùp mọỹt vaỡi
loaỡi ổu thóỳ vaỡ mọỹt vaỡi loaỡi khọng caỷnh tranh.
5. Vuỡng nhióỷt õồùi nhỏỷn nhióửu nng lổồỹng mỷt trồỡi trong mọỹt nm hồn laỡ
vuỡng ọn õồùi nón caùc quỏửn thóứ vuỡng nhióỷt õồùi coù nng suỏỳt sinh hoỹc cao
hồn tổỡ õoù nguọửn taỡi nguyón phong phuù hồn coù thóứ cung cỏỳp cho nhióửu
loaỡi, tuy nhión mọỳi quan hóỷ giổợa nng suỏỳt vaỡ loaỡi laỡ quan hóỷ nghởch, tổùc
tờnh õa daỷng cao thỗ nng suỏỳt khọng cao.
2. Sổỷ õa daỷng ồớ caùc vuỡng õỷc trổng
a. Rổỡng mổa nhióỷt õồùi
Rổỡng mổa nhióỷt õồùi laỡ mọỹt trong nhổợng vuỡng coù tờnh õa daỷng sinh hoỹc
cao trón thóỳ giồùi nhỏỳt laỡ sổỷ õa daỷng vóử hóỷ sinh thaùi nhổng tờnh õa daỷng naỡy suy

giaớm nhanh choùng do sổỷ taỡn phaù cuớa con ngổồỡi (hỗnh 1.4). Mỷc duỡ hióỷn nay rổỡng
nhióỷt õồùi chióỳm khoaớng 7% dióỷn tờch traùi õỏỳt nhổng noù chổùa khoaớng
1
/
2
sọỳ loaỡi
sinh vỏỷt tọửn taỷi trón traùi õỏỳt, ổồùc tờnh naỡy dổỷa trón kóỳt quaớ thu thỏỷp mỏựu cọn
truỡng vaỡ giaùp xaùc vỗ õỏy laỡ hai nhoùm coù sọỳ loaỡi cao nhỏỳt (hỗnh 1.7). Theo ổồùc tờnh
a daỷng õọỹng vỏỷt
25
cho thỏỳy sọỳ loaỡi cọn truỡng õổồỹc phaùt hióỷn ồớ rổỡng mổa nhióỷt õồùi laỡ 5-30 trióỷu, nóỳu
sọỳ loaỡi naỡy thổỷc sổỷ laỡ 30 trióỷu thỗ sọỳ loaỡi cọn truỡng õổồỹc phaùt hióỷn ồớ rổỡng mổa
Dỉång Trê Dng GT. 2001
26
cho tháúy säú loi cän trng âỉåüc phạt hiãûn åí rỉìng mỉa nhiãût âåïi l 5-30 triãûu, nãúu
säú loi ny thỉûc sỉû l 30 triãûu thç säú loi cän trng âỉåüc phạt hiãûn åí rỉìng mỉa
nhiãût âåïi chiãúm hån 90% säú loi trãn thãú giåïi.
Säú liãûu vãư chim v thỉûc váût khạ chênh xạc nhỉ thỉûc váût cọ hoa, Kha tỉí,
Dỉång xè cọ khong 86000 loi åí vng nhiãût âåïi Cháu M, 38000 loi åí vng
nhiãût âåïi Cháu Phi v Madagascar trong khi âọ chè cọ 45000 loi vng nhiãût âåïi
Cháu Ạ bao gäưm New Guinea v Cháu Ục. Con säú ny chiãúm
2
/
3
säú loi thỉûc váût
xút hiãûn trãn trại âáút (250000 loi) v cọ hån 100000 loi âỉåüc phạt hiãûn åí vng
rỉìng nhiãût âåïi.
Cọ khong 30% säú loi chim trãn thãú giåïi säúng åì rỉìng nhiãût âåïi, trong âọ
1300 loi åí vng nhiãût âåïi Cháu M, 400 loi âỉåüc phạt hiãûn åí vng nhiãût âåïi
Cháu Phi v cọ khong 900 loi säúng åí rỉìng nhiãût âåïi Cháu Ạ. Hçnh nh ny

thỉûc sỉû tháúp hån säú loi thỉûc tãú vç chỉa tênh âỉåüc säú loi di cỉ. Tuy váûy âáy chỉa
l säú liãûu chênh xạc thãø hiãûn sỉû täưn tải ca mäüt loi chim, nọ cọ thãø thay âäøi khi
mäi trỉåìng säúng thay âäøi nhỉ åí Âo New Guinea, 78% säú loi chim khäng phi
l chim biãøn thç säúng phủ thüc hon ton vo rỉìng.
2. Rản San hä
Táûp âon ca cạc âäüng váût biãøn cọ kêch thỉåïc ráút nh m lải xáy dỉûng nãn
mäüt hãû sinh thại rản san hä to låïn åí Âải dỉång cọ thãø coi nhỉ l rỉìng nhiãût âåïi vãư
màût âa dảng loi v tênh phỉïc tảp ca nọ. Sỉû phong phụ ny âỉåüc gii thêch trãn
cå såí nàng sút sinh hc så cáúp åí rản san hä cao hån. Thê dủ åí rản san hä cọ nàng
sút sinh hc så cáúp khong 2500 g sinh khäúi /m
2
/nàm so våïi 125 g sinh khäúi
/m
2
/nàm åí cạc vng biãøn khạc. Sỉû khạc biãût vãư nàng sút sinh hc så cáúp l do
mäi trỉåìng nỉåïc vng rản san hä trong hån khiãún cho ạnh sạng màût tråìi cọ thãø
Âa dảng âäüng váût
27
xun tháúu sáu hån. Mäüt nhán täú khạc l tênh thêch nghi v sỉû måí räüng vng
phán bäú ca cạc loi san hä, thêch nghi cao âäü våïi cạc tạc âäüng mäi trỉåìng.
Rản san hä låïn nháút trãn thãú giåïi l rản Great Barrier åí phêa âäng cháu Ục
våïi diãûn têch 349000 km
2
. Vng ny cọ hån 300 loi san hä, 1500 loi cạ, 4000 loi
nhuøn thãø v 5 loi ra, âäưng thåìi cng l bi â cho khong 252 loi chim. Âáy
cng l vng bo täưn khong 8% loi cạ trãn thãú giåïi màûc d nọ chè chiãúm 0.1%
diãûn têch âải dỉång. Cọ thãø nọi rản san hä l mäüt bäü pháûn ca khu vỉûc ÁÚn Âäü -
Táy Thại Bçnh Dỉång, âọ l vng biãøn cäø xỉa cọ tênh âa dảng sinh hc cao våïi
2000 loi cạ âỉåüc phạt hiãûn åí Philipines trong khi âọ åí Hawai (khong giỉỵa Thại
Bçnh Dỉång) chè cọ 448 loi cạ hay åí Bahama chè cọ 500 loi. Säú loi cạ biãøn vng

än âåïi tháúp hån ráút nhiãưu so våïi vng nhiãût âåïi, giỉỵa Âai Táy Dỉång v Bàõc M
chè cọ 250 loi
cạ v Âëa Trung
Hi chè cọ
khong 400 loi.
Mäüt sỉû so sạnh
vãư säú loi giỉỵa
rỉìng mỉa nhiãût
âåïi v rản san
hä cho tháúy
rỉìng nhiãût âåïi
cọ nhiãưu loi
âàûc hỉỵu hån vç chụng cọ thãø phán chia thnh nhiãưu tiãøu vng, v lải san hä
khäng cọ loi phán bäú hẻp khiãún cho chụng khäng tảo nãn âỉåüc tênh âa dảng vãư
mäi trỉåìng. San hä phán bäú räüng trong giai âoản áúu thãø vç váûy nọ cọ thãø âỉåüc
Hçnh 1.5: Rản San hä åí vng biãønnhiãût âåïi âỉåüc hçnh thnh tỉì hng tè cạ thãø nh
bẹ. Âáy l vng cỉ trụ cho nhiãưu loi sinh váût biãøn (hçnh ca Les Kaufman).
Dổồng Trờ Duợng GT. 2001
28
phaùt hióỷn ồớ nhióửu vuỡng rọỹng lồùn nhỏỳt laỡ caùc loaỡi san họ ồớ n ọỹ - Thaùi Bỗnh
Dổồng. Thờ duỷ nhổ 20% loaỡi san họ õỷc trổng cho quỏửn õaớo Hawai chố phỏn bọỳ ồớ
õaớo Hawai.
3. Sọỳ loaỡi tọửn taỷi trón traùi õỏỳt
Mọỹt chióỳn lổồỹc cho sổỷ baớo tọửn õa daỷng sinh hoỹc phaới dổỷa trón cồ sồớ phỏn
loaỷi hoỹc, cỏửn phaới bióỳt roớ sọỳ loaỡi tọửn taỷi cho õóỳn ngaỡy nay vaỡ hióỷn nay coù bao
nhióu loaỡi phỏn bọỳ. Caùc nhoùm sinh vỏỷt õổồỹc nghión cổùu nhióửu vaỡ bióỳt roớ raỡng
nhổ chim, thuù, thổỷc vỏỷt coù hoa thuọỹc vuỡng ọn õồùi nhổng nhổợng nhoùm naỡy chố laỡ
mọỹt sọỳ ờt loaỡi õổồỹc phaùt hióỷn haỡng nm. Nhổợng nghión cổùu hióỷn nay dổỷa vaỡo kyợ
thuỏỷt sinh hoỹc phỏn tổớ nón dóự phaùt hióỷn õổồỹc nguọửn gọỳc vaỡ sổỷ caùch ly õởa lyù
õổồỹc coi laỡ cồ sồớ cho sổỷ phỏn ly õỏửu tión, thờ duỷ nhổ caùc nhaỡ khoa hoỹc õaợ thỏỳy ồớ

New Zealand coù 2 loaỡi boỡ saùt Tuatara khaùc nhau. Nhổợng nhoùm sinh vỏỷt ờt õổồỹc
hióứu bióỳt vóử noù laỡ Cọn truỡng, Nhóỷn, giun troỡn vaỡ nỏỳm thỗ coù sọỳ loaỡi mồùi phaùt hióỷn
tng khoaớng 1-2%/nm, õa sọỳ loaỡi trong nhoùm naỡy chổa õổồỹc phaùt hióỷn trổồùc
kia. Hióỷn nay coù khoaớng 1.5 trióỷu loaỡi õổồỹc mọ taớ nhổng coù thóứ phỏửn chổa õổồỹc
mọ taớ nhióửu gỏỳp 2 lỏửn con sọỳ naỡy do õoù ổồùc tờnh sọỳ loaỡi tọửn taỷi trón thóỳ giồùi coù
khoaớng 5 trióỷu.
Nhổợng loaỡi mồùi vỏựn tióỳp tuỷc õổồỹc phaùt hióỷn, hai thờ duỷ trong sọỳ nhổợng
phaùt hióỷn mồùi ồớ daỷng hoaù thaỷch sọỳng tổùc laỡ nhổợng loaỡi õổồỹc bióỳt thọng qua taỡi
lióỷu hoaù thaỷch, chuùng õổồỹc coi nhổ laỡ õaợ tuyóỷt chuớng nhổng thỏỷt ra vỏựn coỡn tọửn
taỷi.
- Vaỡo nm 1938 caùc nhaỡ ngổ loaỷi hoỹc õaợ laỡm kinh ngaỷc thóỳ giồùi bũng baỡi
baùo caùo vóử nhổợng loaỡi caù laỷ maỡ hoỹ thu thỏỷp õổồỹc ồớ n ọỹ Dổồng. Loaỡi
caù naỡy vồùi tón thổồỡng goỹi laỡ
Latimeria chalumnae
, thuọỹc nhoùm caù bióứn
õổồỹc bióỳt trổồùc kia laỡ caù vỏy tay, noù laỡ loaỡi sọỳng trong caùc vuỡng bióứn cọứ
a daỷng õọỹng vỏỷt
29
xổa vaỡ õaợ tuyóỷt chuớng caùch nay 65 trióỷu nm. Caùc nhaỡ sinh hoỹc vóử tióỳn
hoùa rỏỳt quan tỏm tỗm hióứu caù vỏy tay bồới vỗ noù õổồỹc coi laỡ sinh vỏỷt tọứ
tión õỏửu tión cuớa nhổợng loaỡi sọỳng trón caỷn. Caùc nhaỡ sinh hoỹc nghión
cổùu vuỡng n ọỹ Dổồng suọỳt 14 nm vaỡ õaợ phaùt hióỷn ra mọỹt loaỡi caù vỏy
tay khaùc ồớ ngoaỡi khồi cuớa õaớo Grande-Comore nũm ồớ giổợa Madagascar
vaỡ bồỡ bióứn Chỏu phi. Nhổợng nghión cổùu tióỳp theo cho thỏỳy coù mọỹt
quỏửn thóứ khoaớng 200 con caù sọỳng trong mọỹt hang sỏu dổồùi nổồùc caùch
bồỡ bióứn Grande-Comore 200 m.
Trong nhổợng nm hióỷn nay,
nổồùc Cọỹng hoỡa Comoros õaợ thổỷc
hióỷn mọỹt kóỳ hoaỷch baớo tọửn õóứ
baớo vóỷ loaỡi caù naỡy kóứ caớ vióỷc cỏỳm

õaùnh bừt vaỡ buọn baùn loaỡi caù
naỡy.
- Thờ duỷ thổù hai vóử cỏy gọứ
õoớ
Metasequoia glyptostroboides
cuợng coù kóỳt quaớ tổồng tổỷ (hỗnh
1.6). Vaỡo nm 1945 mọỹt nhaỡ thổỷc
vỏỷt hoỹc ngổồỡi Trung Quọỳc laỡm
vióỷc ồớ phờa õọng bừc thuọỹc tốnh
Szechuan õaợ phaùt hióỷn ra mọỹt sọỳ
cỏy thuọỹc ngaỡnh khoớa tổớ maỡ hoỹ
chổa bióỳt tón. Mọỹt cuọỹc khaùm
phaù tióỳp theo vaỡ caùc nghión cổùu vóử thổỷc vỏỷt cho bióỳt loaỡi cỏy naỡy thuọỹc
loaỷi phỏn bọỳ rọỹng khừp bừc baùn cỏửu vaỡo thồỡi Nguyón aỷi Trung Sinh,
Hỗnh 1.6: Cỏy gọứ õoớ (
Metasequoia glyptostroboides
) sọỳng
hoang daợ. Theo caùc nhaỡ khoa hoỹc Trung Quọỳc (1945) thỗ
õỏy laỡ loaỡi ọn õồùi, khọng phaùt trióứn nhaùnh maỡ phaùt trióứn
thỏn, coù laù kim (hỗnh cuớa Peter Del Tredici, Arnold
A
rboretum
)
.
Dổồng Trờ Duợng GT. 2001
30
vaỡ õaợ tuyóỷt chuớng caùch nay 10 trióỷu nm. Hióỷn nay caùc loaỷi cỏy naỡy
õổồỹc chờnh quyóửn õởa phổồng vaỡ chờnh phuớ Trung Quọỳc baớo vóỷ, chuùng
cuợng õổồỹc trọửng ồớ vuỡng ọn õồùi cho ra laù kim vaỡ phỏn nhióửu nhaùnh.
Trong hai trổồỡng hồỹp trón, nhổợng loaỡi õổồỹc phaùt hióỷn õaợ õổồỹc quan tỏm

vỗ sổỷ tọửn taỷi cuớa noù ồớ nhổợng vuỡng õỷc trổng. Caớ hai loaỡi naỡy õóửu õổồỹc caùc nhaỡ
sinh hoỹc quan tỏm bồới tờnh dóự nhỏỷn thỏỳy cuớa noù vaỡ dóự phỏn bióỷt vồùi caùc loaỡi khaùc.
Nhổợng sinh vỏỷt khọng dóự nhỏỷn bióỳt hay ờt gỏy chuù yù laỡ cọn truỡng vaỡ vi sinh vỏỷt
thỗ khoù coù cồ họỹi õổồỹc nghión cổùu vaỡ phaùt hióỷn, õióửu naỡy õaợ laỡm chỏỷm õi vióỷc xaùc
õởnh tờnh õa daỷng sinh hoỹc trón traùi õỏỳt.
Nhoùm sinh vỏỷt õa daỷng nhỏỳt laỡ cọn truỡng, coù khoaớng 750000 loaỡi õổồỹc mọ
taớ chióỳm khoaớng
1
/
2
sọỳ lổồỹng loaỡi õổồỹc bióỳt trón thóỳ giồùi (hỗnh 1.7). Hỏửu hóỳt caùc
loaỡi cọn truỡng xuỏỳt hióỷn ồớ rổỡng mổa nhióỷt õồùi, caùc nghión cổùu hióỷn nay ồớ vuỡng
nhióỷt õồùi Chỏu Myợ õaợ thổớ thu thỏỷp toaỡn bọỹ sọỳ lổồỹng vaỡ sọỳ loaỡi cọn truỡng phỏn bọỳ
trón mọỹt cỏy bũng caùch phun thuọỳc trổỡ sỏu. Vồùi caùch naỡy õaợ thu õổồỹc rỏỳt nhióửu
loaỡi vaỡ coù caớ nhổợng loaỡi chổa õổồỹc bióỳt dổồùi taùn cỏy naỡy. Theo kóỳt quaớ thu thỏỷp
mỏựu vỏỷt ồớ caùc vuỡng khaùc nhau thuọỹc khu vổỷc Amazon cho rũng caùc nhoùm cọn
Hỗnh 1.7: Tọứng sọỳ coù 1413000
loaỡi õaợ õổồỹc caùc nhaỡ khoa hoỹc
phỏn loaỷi vaỡ mọ taớ; õa sọỳ laỡ cọn
truỡng vaỡ thổỷc vỏỷt. Mọỹt sọỳ lổồỹng
lồùn Cọn truỡng khaùc, vi khuỏứn vaỡ
nỏỳm vỏựn chổa õổồỹc khaùm phaù
vaỡ roớ raỡng laỡ sọỳ loaỡi õổồỹc xaùc
õởnh seợ lón õóỳn 5 trióỷu loaỡi hay
cao hồn nổợa (theo Wilson,
1992).
a daỷng õọỹng vỏỷt
31
truỡng rỏỳt tỏỷp trung ồớ mọỹt vuỡng naỡo õoù trong quaù trỗnh phỏn bọỳ, theo kóỳt quaớ naỡy
Erwin (1982) thổớ ổồùc tờnh sọỳ cọn truỡng trón thóỳ giồùi nhổ sau

- Theo ọng ta thỗ ồớ Panama coù 1200 loaỡi cọn truỡng caùnh cổùng thu dổồùi
taùn cỏy
Luehea seemannii
trong õoù coù khoaớng 800 loaỡi n laù cỏy, nóỳu sọỳ
loaỡi n thổỷc vỏỷt chuyón bióỷt laỡ 20% thỗ coù 160 loaỡi rióng bióỷt cho loaỷi
cỏy naỡy. Nóỳu 40% sọỳ lổồỹng cọn truỡng laỡ nhoùm caùnh cổùng thỗ coù khoaớng
400 loaỡi cọn truỡng chố phỏn bọỳ rióng bióỷt cho loaỷi cỏy maỡ ọng nghión
cổùu.
- Nóỳu sọỳ lổồỹng cọn truỡng thu õổồỹc dổồùi mọựi taùn cỏy laỡ
2
/
3
sọỳ cọn truỡng
sọỳng trón mọựi cỏy (vỗ coù nhổợng loaỷi cọn truỡng sọỳng trong róự cỏy hay voớ
cỏy ) thỗ coù khoaớng 600 loaỡi õỷc trổng cho mọựi cỏy.
- Nóỳu vuỡng nhióỷt õồùi coù khoaớng 50000 loaỡi cỏy rổỡng thỗ seợ coù khoaớng 30
trióỷu loaỡi cọn truỡng.
Kóỳt quaớ naỡy vổồỹt quaù mổùc dổỷ õoaùn cuớa caùc nhaỡ khoa hoỹc khaùc nón hoỹ
khọng chỏỳp nhỏỷn con sọỳ naỡy maỡ chố ổồùc tờnh khoaớng 5 trióỷu loaỡi sinh vỏỷt tọửn taỷi
trón thóỳ giồùi. Thổỷc ra sọỳ lổồỹng cọn truỡng õỷc trổng cho mọựi loaỡi cỏy coù thóứ cao
hồn 10 lỏửn nhổng chố tờnh khoaớng 3 trióỷu. Tuy nhión cọng vióỷc cuớa Erwin rỏỳt coù yù
nghộa vỗ õaợ taỷo sổỷ chuù yù rũng sọỳ loaỡi chổa bióỳt coỡn rỏỳt nhióửu vaỡ cỏửn coù mọỹt caùch
nghión cổùu mồùi õóứ ổồùc tờnh sọỳ loaỡi cọn truỡng õọửng thồỡi thóứ hióỷn õổồỹc mọỳi quan
hóỷ giổợa thổỷc vỏỷt vaỡ õọỹng vỏỷt.
Mọỹt nghión cổùu khaùc vóử sổỷ ổồùc õoaùn tờnh õa daỷng sinh hoỹc õổồỹc phaùt
trióứn thaỡnh qui luỏỷt õóứ xaùc õởnh bao nhióu loaỡi õổồỹc quan tỏm trong caùc quan hóỷ
sinh hoỹc, thờ duỷ Nỏỳm ồớ Anh vaỡ Chỏu u coù sọỳ loaỡi cao gỏỳp 6 lỏửn so vồùi thổỷc vỏỷt.
Nóỳu tố lóỷ naỡy õổồỹc ổùng duỷng trón thóỳ giồùi thỗ coù thóứ coù 1.6 trióỷu loaỡi nỏỳm phaùt
trióứn cuỡng vồùi 270000 loaỡi thổỷc vỏỷt. Nóỳu hióỷn nay chố coù 69000 loaỡi nỏỳm õổồỹc mọ
Dỉång Trê Dng GT. 2001

32
t thç cọ thãø cọ 1.5 triãûu loi náúm âang chåì âỉåüc phạt hiãûn, háưu hãút chụng âỉåüc
phán bäú åí vng nhiãût âåïi.
Mäüt nghiãn cỉïu thỉï ba cọ thãø thỉûc hiãûn l mäùi loi thỉûc váût hay cän trng,
chụng kãút håüp lải thnh dảng âỉåüc biãút hiãûn nay cọ êt nháút mäüt loi vi khøn,
âäüng váût âån bo, giun trn v virus âàûc trỉng cọ thãø nhán lãn 5 láưn, thç s cọ 25
triãûu loi theo cạch tênh trỉåïc kia hồûc 150 triãûu nãúu theo quan âiãøm ca Erwin.
Cọ l cạc qưn thãø sinh hc cọ säú loi phäø biãún âỉåüc âạnh giạ v sỉí dủng âãø tênh
säú loi hiãúm khọ phạt hiãûn. Phạt triãøn phỉång phạp ny cho phẹp ỉåïc tênh säú loi
trong mäüt qưn x.
Nhỉỵng loi êt gáy chụ khäng nháûn âỉåüc sỉû quan tám thêch âạng trong
sỉû chụ vãư phán loải. Thê dủ rãûp cáy v giun trn trong âáút cọ kêch cåí nh v
khọ nghiãn cỉïu. Nhỉỵng nhọm ny cọ thãø cọ hng tràm hay hng ngn loi nãúu
nọ âỉåüc nghiãn cỉïu thêch håüp. Ngy nay vai tr ca cạc loi giun trn â âỉåüc
xạc âënh l k sinh ca cạc loi cáy träưng trong näng nghiãûp, khiãún cho cạc nh
khoa hc â tàng mäüt cạch âäüt ngäüt ạp lỉûc thu tháûp máùu v mä t nhỉỵng loi
sinh váût nh ny. Theo trçnh tỉû, danh sạch ca cạc loi ny tàng vt nhanh chọng
tỉì 80 loi giun trn vo nàm 1860 tråí thnh 15000 loi nhỉ â biãút hiãûn nay
(1992).
Vi khøn cng ráút êt âỉåüc hiãøu biãút, chè cọ khong 4000 loi vi khøn âỉåüc
ghi nháûn båíi cạc nh vi sinh hc vç cọ nhiãưu khọ khàn trong viãûc cäú âënh, tảo
qưn lảc v xạc âënh tãn loi. Cäng viãûc hiãûn nay åí Norway l phán têch ADN
ca vi khøn cọ thãø cọ hån 4000 loi trong mäüt gram âáút v mäüt säú lỉåüng tỉång
âỉång nhỉỵng loi khạc trong máùu nỉåïc biãøn. Thiãúu sỉû thu tháûp máùu váût s cn
tråí sỉû hiãøu biãút ca chụng ta vãư säú loi âỉåüc phạt hiãûn trong mäi trỉåìng biãøn.
Mäi trỉåìng biãøn xút hiãûn mäüt säú låïn loi tiãn phong ca sỉû âa dảng sinh hc v