Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông tin giữa các khu vực trên thế giới

Website: Email : Tel : 0918.775.368
MẤY LỜI THƯA TRƯỚC
1. Đề tài nghiên cứu “Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc
hưởng thụ thông tin giữa các khu vực trên thế giới” là một đề tài thú vị thuộc
lãnh địa Lịch sử Báo chí Thế giới. Việc thực hiện đề tài này sẽ tạc dựng một bức
tranh toàn cảnh về thực trạng hưởng thụ thông tin hiện nay trên thế giới, những
khu vực tràn ngập thông tin và những khu vực thiếu thốn thông tin hết sức.
2. Nhóm tác giả đề tài, với vốn kiến thức ít ỏi của mình, hy vọng làm sáng
rõ các cực hưởng thụ thông tin trên thế giới, sự mất cân đối và bất bình đẳng
trong việc hưởng thụ thông tin. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi cố gắng
trỏ ra căn nguyên của thực trạng, hệ luỵ cũng như kiến nghị những giải pháp
bước đầu.
3. Đây là một địa hạt thú vị của truyền thông nhưng chưa có những đề tài
nghiên cứu một cách bài bản và hệ thống. Nhóm tác giả đề tài dựa trên đối
tượng, phạm vi nghiên cứu là các tài liệu hữu ích trên báo, đài, internet; các tài
liệu là các cuốn sách, giáo trình về lịch sử báo chí... giải quyết vấn đề trên cơ sở
các thao tác khoa học: tổng hợp, phân tích, đối chiếu so sánh...
4. Đề tài gồm 3 chương, được cấu trúc như sau:
Chương 1: Một số vấn đề lý luận chung về việc hưởng thụ thông tin của
công chúng trên thế giới
Chương 2: Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông tin
giữa các khu vực trên thế giới
Chương 3: Sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông tin
của công chúng Việt Nam
5. Hy vọng đây sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích, thú vị cho các bạn sinh
viên khoá sau của Khoa Báo chí - Truyền thông và cũng là tài liệu tham khảo
cho bất cứ ai quan tâm tới lĩnh vực này.
6. Do hạn chế về khả năng, chắc chắn đề tài của chúng tôi còn có nhiều
bất cập. Chúng tôi mong đợi những đóng góp thiện chí trên tinh thần xây dựng.
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368

Chương I
MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ VIỆC HƯỞNG THỤ THÔNG
TIN CỦA CÔNG CHÚNG TRÊN THẾ GIỚI
1.1. Các quan điểm về “thông tin”, “hưởng thụ thông tin”, “mất cân
đối” và “bất bình đẳng” trong việc hưởng thụ thông tin
1.1.1. Quan điểm về “thông tin”, vấn đề “hưởng thụ thông tin” của
công chúng
Khái niệm “thông tin” được bắt nguồn từ tiếng La Tinh infometio, gốc của
từ tiếng Anh information. Lần đầu tiên thông tin được con người chú ý nghiên
cứu về mặt ý nghĩa xã hội của nó và được đề cập đến trong lý thuyết báo chí vào
những năm 20 - 30 của thế kỷ XX. Theo cách hiểu kinh điển thì thông tin chính
là những cái mới khác với những điều đã biết.
Kế thừa tư tưởng trên, khái niệm thông tin đi vào khoa học hiện đại, trước
hết là lý thuyết thông tin của Shannon (nhà toán học, vật lý) đưa ra năm 1948.
Có rất nhiều định nghĩa về thông tin. Ngoài cách tiếp cận theo góc độ trên, một
số cách tiếp cận đã có tầm khái quát hơn, chẳng hạn "thông tin là dữ liệu mà có
thể nhận thấy, hiểu được và sắp xếp lại với nhau hình thành kiến thức", hay
"thông tin là sự truyền đưa độ đa dạng" (R.Esbi) hoặc "thông tin là nội dung thế
giới bên ngoài được thể hiện trong sự nhận thức của con người" (N.Viner).
Trong cuốn sách bùng nổ truyền thông, hai ông Philippe Breton và Serge
Proulx giải thích theo hai hướng nghĩa: Thứ nhất là, nói về một hành động cụ
thể để tạo ra một hình dạng (forme), thứ hai là, nói về sự truyền đạt một ý tưởng,
một khái niệm hay một biểu tượng. Hai hướng này cùng tồn tại, một nhằm vào
sự tạo lập cụ thể, một nhằm vào sự tạo lập kiến thức truyền đạt. Nó thể hiện sự
gắn kết của hai lĩnh vực kĩ thuật và kiến thức.
Theo từ Đại điển Tiếng Việt - Nguyễn Như Ý thì thông tin được hiểu một
cách khái quát là: truyền tin, đưa tin báo cho nhau biết hoặc: tin tức được truyền
đi cho biết; tin tức về các sự kiện diễn ra trong thế giới xung quanh.
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368

Trong lĩnh vực truyền thông đại chúng, các thành viên của nó hoạt động
chủ yếu dựa trên nội dung của cá thông điệp, nhất là khi tiếp xúc với công
chúng. Người ta gọi đó là thông tin chất lượng.
Trong lí luận báo chí, khái niệm thông tin cũng đang tồn tại hai cách hiểu:
Một là, sự loan báo cho mọi người biết. Hai là, tri thức, tư tưởng do nhà báo tái
tạo và sáng tạo từ hiện thực cuộc sống. Nó là công cụ chủ yếu để nhà báo thực
hiện mục đích của mình.
Tiếp cận vấn đề hưởng thụ thông tin giữa các khu vực trên thế giới, chúng
ta hiểu khái niệm nghiêng về nghĩa thứ hai. Hưởng thụ: hưởng do có lao động,
có cống hiến, Đại từ điển Tiếng Việt – Nguyễn Như ý.
Hưởng thụ đó là quyền được hưởng những lợi ích trong xã hội. Hưởng thụ
là thước đo đời sống của con người, con người được hưởng thụ càng nhiều thì
chứng tỏ đời sống của họ càng cao.
Việc hưởng thụ thông tin, được coi là quyền lợi chính đáng trong xã hội
của mỗi công dân. Bởi xét cho cùng, thông tin là tri thức chung của nhân loại,
con người cần có thông tin để ứng xử và hoạt biến trong những điều kiện hoàn
cảnh cụ thể nhất định cho phù hợp và có lợi.
Vấn đề hưởng thụ thông tin được thể hiện qua việc sử dụng các phương
tiện thông tin đại chúng như số lượng báo, số đài, số tivi, số lượng máy
internet... Tuy nhiên, trên thực tế, để đạt được sự đồng đều trong hưởng thụ
thông tin đối với mọi người là một việc vô cùng khó khăn, đòi hỏi sự cố gắng
không chỉ riêng từng cá nhân mà cần nỗ lực chung của cả cộng đồng.
Hưởng thụ là hưởng do có cống hiến, tức là muốn hưởng thụ phải có sự
cống hiến. Trong hưởng thụ thông tin, nếu hiểu khái niệm cống hiến một cách
linh hoạt thì đó là những điều kiện căn bản, là “lượng” đảm bảo sự ra đời tương
ứng của “chất” hưởng thụ thông tin. Nghĩa là phải có những tiền đề nhất định thì
mới có kết quả theo nó. Ở đây phải hiểu là những yếu tố kinh tế, chính trị xã hội,
văn hóa – giáo dục, khoa học - kỹ thuật … làm nền tảng tác động đến việc
truyền tải thông tin tới công chúng.
3

Website: Email : Tel : 0918.775.368
Việc hưởng thụ thông tin có sự khác biệt giữa các khu vực, các nước,
thậm chí là các địa phương khác nhau trong cùng một quốc gia, tạo nên sự bất
bình đẳng và mất cân đối trong việc hưởng thụ thông tin, kéo theo hàng loạt hậu
quả trong đó phải kể đến sự chênh lệch về trình độ phát triển kinh tế, văn hóa,
trình độ dân trí… giữa các khu vực quốc gia đó.
Ở những nước có điều kiện kinh tế phát triển, các phương tiện truyền
thông đại chúng phát triển mạnh mẽ vì vậy hàng ngày công chúng được tiếp cận
với một khối lượng thông tin đa dạng, khổng lồ, phong phú từ các loại hình
truyền thông đại chúng khác nhau.
Ở những nước kém phát triển và chậm phát triển thì người dân ít có điều
kiện tiếp cận với các phương tiện truyền thông đại chúng, hơn nữa chính người
dân ở những vùng này chẳng mấy quan tâm đến những tin tức, những sự việc
đang hàng ngày, hàng giờ xảy ra xung quanh mình. Nên việc tiếp nhận thông tin
của công chúng ở những khu vực này còn hạn chế.
1.1.2. Quan điểm về “bất bình đẳng” trong hưởng thụ thông tin của
công chúng
Đại Từ điển Tiếng Việt – Nguyễn Như Ý định nghĩa bình đẳng (tính từ)
ngang nhau về nghĩa vụ và quyền lợi
Theo Từ điển Tiếng Việt (The Free Vietnamese Dictionary project) thì
Bình đẳng (bình: đều nhau, đẳng: thứ bậc) được hiểu là ngang hàng nhau về địa
vị, về quyền lợi. Từ đó có thể suy ra, bất bình đẳng là không ngang hàng nhau
về địa vị, nghĩa vụ, quyền lợi.
Bất bình đẳng không tồn tại một cách ngẫu nhiên mà là một hiện tượng xã
hội phổ biến mang tính tất yếu do yếu tố cơ cấu xã hội và lành thổ tạo ra. Có
nguồn gốc khi một số cá nhân (một số nhóm xã hội) có đặc quyền kiểm soát và
khai thác một số cá nhân (một số nhóm xã hội) khác trong một số lĩnh vực chủ
yếu của xã hội nhằm chiếm lấy đặc quyền đặc lợi xã hội. Những xã hội khác
nhau đã tồn tại những hệ thống bất bình đẳng khác nhau do thể chế chính trị
quyết định. Nó quyết định đến phân tầng xã hội.

4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Biểu hiện rõ rệt nhất về mặt kinh tế là sự phân cực thành những nước giàu
và những nước nghèo, những nước cực giàu có và những nước khốn khó đến
cùng cực với các khoản nợ chồng chất không có khả năng trả. Điều này làm cho
sự phân hoá giàu - nghèo trở thành một đặc điểm của toàn cầu hoá hiện nay, nó
thể hiện sự bất bình đẳng của các nước và các dân tộc tham gia toàn cầu hoá.
Đáng chú ý là sự bất bình đẳng không chỉ thể hiện giữa các nước phát triển và
các nước đang phát triển, tức là giữa các nước phương Tây giàu có và phần còn
lại của thế giới. Sự bất bình đẳng còn thể hiện ngay trong số các nước phát triển,
cũng như giữa các nước chậm phát triển, giữa các khu vực khác nhau trong một
quốc gia và giữa các dân tộc trong một quốc gia nhiều dân tộc.
Từ khác nhau về địa vị dẫn đến sự khác nhau về nghĩa vụ, quyền lợi, mà
trước tiên là quyền lợi kinh tế như đã nói ở trên. Sự bất bình đẳng trong hưởng
thụ thông tin theo đó có thể hiểu là sự không ngang nhau về địa vị và theo đó
cũng không ngang bằng nhau về quyền được hưởng thụ thông tin. Có người bán
thông tin trong khi những người khác phải mua thông tin. Có những người tiếp
cận được loại thông tin này mà không tiếp cận được loại thông tin khác. Hoặc có
người dù có đủ điều kiện cũng không thể tiếp cận được thông tin...
Trong tiếp nhận truyền thông, sự phân phối tin tức hai cực, một cực có
những đặc quyền đặc lợi, được hưởng thụ những thành quả của truyền thông (có
đặc quyền, đặc lợi), và một cực bị “lờ” đi quyền được hưởng thụ thông tin
(không có đặc quyền, đặc lợi) lẽ ra là tất yếu. Bất bình đẳng trong truyền thông
do đó làm gia tăng bất bình đẳng giữa các nhóm xã hội, sự phân hoá giàu nghèo,
địa vị chính trị; bất bình đẳng giữa các tộc người; bất bình đẳng giữa giới nam
và giới nữ....giữa các quốc gia, khu vực.
Trong một thế giới của sự phát triển khoa học kỹ thuật ngày càng tăng,
khi mà xã hội lẽ ra phải đang được hưởng những lợi ích từ sự đi lên của kinh tế,
thì nhiều nước đang phải đối mặt với tình trạng mà trong đó sự chênh lệch giữa
người giàu và người nghèo "đang gia tăng với tốc độ đáng báo động". Ngay

những nước phát triển như Mỹ, Canada và Anh cũng không thoát khỏi xu thế
này. Và mặc dù đã và đang được chứng kiến sự tăng trưởng kinh tế ngoạn mục,
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
hai quốc gia lớn nhất châu Á là Trung Quốc và Ấn Độ cũng thất bại trong việc
giải quyết vấn đề bất bình đẳng. Tình trạng tương tự cũng xảy ra ở nhiều nước
tại châu Á, châu Mỹ Latin và châu Phi. Chỉ riêng tại khu vực phụ cận sa mạc
Sahara, số người nghèo đã tăng lên tới gần 90 triệu trong thời gian hơn 1 thập kỷ
(từ 1990 tới 2001).
Tại khu vực châu Mỹ Latin, số người thất nghiệp đã tăng từ gần 7% năm
1995 lên 9% năm 2002, với nhiều người lao động buộc phải chuyển sang khu
vực kinh tế phi chính thức, nơi mà những điều kiện làm việc được miêu tả là
"phi nhân tính" và mức lương rất thấp. Tại những nước như Brazil, Guatemala
và Bolivia, chủng tộc và giới vẫn là những nhân tố quyết định đối với khả năng
tiếp cận các cơ hội kinh tế. Con cháu của người da vàng bản xứ và người gốc
Phi có thu nhập trung bình thấp hơn người da trắng từ 35% đến 65%, và có ít cơ
hội tiếp cận với hệ thống giáo dục và nhà ở hơn.
Trên thực tế, gần đây cường quốc giàu nhất thế giới này đã bắt đầu áp
dụng những sửa đổi luật nhằm loại trừ việc đưa ra những cam kết viện trợ cho
các nước nghèo, thay vào đó tập trung vào những vấn đề như an ninh và khủng
bố. 8 mục tiêu trong Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ gồm: giảm 50% tỷ lệ đói
và nghèo; phổ cập giáo dục cơ bản; giảm 2/3 tỷ lệ tử vong trẻ sơ sinh; giảm 3/4
tỷ lệ tử vong của sản phụ, thúc đẩy bình đẳng về giới; đảm bảo sự bền vững của
môi trường; ngăn chặn sự lây lan của HIV/AIDS, bệnh sốt rét và các loại bệnh
khác; xây dựng sự cộng tác toàn cầu dành cho phát triển giữa các nước giàu và
nghèo - tất cả đều phải được thực hiện vào năm 2015.
Cộng đồng quốc tế đã cảnh báo về hậu quả của việc không hành động.
"Thất bại trong việc giải quyết tình trạng bất bình đẳng sẽ khiến cho việc nâng
cao điều kiện sống cho người nghèo và tạo lập công bằng xã hội trở nên khó
khăn hơn bao giờ hết. Nguy hiểm hơn, nó có thể dẫn đến sự bất ổn về mặt xã hội

trên toàn thế giới. Khi đó, tất cả mọi người trong chúng ta đều phải trả giá".
Xét trên một khía cạnh nào đó, truyền thông vẫn là “con đẻ” của chính trị,
của kinh tế, khoa học kỹ thuật... Sự bất bình đẳng trong chính trị, trong kinh tế,
kéo theo sự bất bình đẳng về truyền thông. Chừng nào trên thế giới còn tồn tại
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
bất bình đẳng giữa người với người, giữa dân tộc này với dân tộc khác, chừng
đó còn tồn tại bất bình đẳng về truyền thông.
1.1.3. Quan điểm về “mất cân đối” trong việc hưởng thụ thông tin của
công chúng
Cân đối là hợp lý, hài hòa giữa các phần khác nhau, Đại từ điển Tiếng
Việt – Nguyễn Như Ý.
Mất cân đối, do đó có thể hiểu là không hài hòa, không hợp lý giữa các
phần khác nhau trong môt chỉnh thể chung thống nhất; chủ yếu nhấn mạnh đến
cấu tạo, cơ cấu của chỉnh thể đó.
Mất cân đối về hưởng thụ thông tin được hiểu là sự không hài hoà, không
cân xứng, không đồng đều giữa các vùng miền, quốc gia và giữa các lãnh thổ
trên thế giới, là sự chồng chéo ở nội dung và phân bố, thiếu hụt ở một số lĩnh
vực và địa bàn trong việc tiếp nhận thông tin.
Nhu cầu về việc thông tin của một số bộ phận chưa được đáp ứng đầy đủ
là do nhiều nguyên nhân khác nhau. Một số bộ phận dân cư nằm trong diện “đói
thông tin”, tập trung chủ yếu ở những nơi có địa lí hiểm trở khó khăn cho việc
vận chuyển các ấn phẩm báo chí, lắp đặt đường dây, những vùng có nền kinh tế
kém phát triển, xã hội phức tạp…
Mất cân đối trong hưởng thụ thông tin cần được nghiên cứu ở nhiều khía
cạnh khác nhau trên phương diện công chúng - chủ thể của việc tiếp nhận đối
với các loại thông tin: kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa – giáo dục, khoa học –
kỹ thuật…
Chẳng hạn xét về khách quan, thì sự mất cân đối đó có phải là tất yếu
không (do chưa đáp ứng đủ yếu tố tiền đề cần thiết như đã nói ở trên). Hoặc sự

mất cân đối là do đã đáp ứng đủ yếu tố cần thiết để hưởng thụ một lượng thông
tin tương ứng (trong trường hợp bình thường); nhưng khu vực, quốc gia đó lại
không nhận được lượng thông tin tương xứng (tức là không bình thường). Có
thể là do chính sách của nhà nước khu vực đó (mang đấu ấn giai cấp, dân tộc),
hoặc cũng có thể là do tác động ép buộc của thế lực bên ngoài (chỉ phổ biến loại
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
thông tin này mà cấm loại thông tin khác)… Đây cũng là một phần của hệ lụy
bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin mà đề tài nghiên cứu đề cập.
Xét về mặt chủ quan, thì sự mất cân đối về hưởng thụ thông tin còn phụ
thuộc vào nhu cầu loại thông tin mà công chúng ở nhóm khu vực, quốc gia đó
có nhu cầu. Chẳng hạn nhóm công chúng ở các nước kém phát triển (như Châu
Phi) thì cần lượng thông tin về y tế, giáo dục, kỹ thuật… hơn là thông tin về thời
trang, điện ảnh, các loại phương tiện kỹ thuật quá hiện đại… như ở các quốc gia,
khu vực phát triển. Sự cân đối trong tiếp cận thông tin, xét cho cùng cũng chỉ là
tương đối, không thể tuyệt đối hoàn toàn.
Vấn đề hậu quả của mất cân đối trong hưởng thụ thông tin cũng nên nhìn
nhận ở cả măt tích cực và hạn chế. Mặt tích cực thể hiện ở chỗ nó cung cấp
những thông tin mà công chúng cần, công chúng muốn chứ không phải tất cả
những thông tin mà thế giới có (nếu như chính nhóm công chúng ở khu vực
hoặc quốc gia đó được đáp ứng loại thông tin mong muốn). Điều này có tác
động rất lớn tới việc thúc đẩy xã hội đó phát triển theo hướng tiến bộ, đặc biệt là
kinh tế. Mặt hạn chế là chính chính sách của từng quốc gia khu vực, của thế lực
bên ngoài tác động… nên công chúng từng quốc gia, khu vực thiếu đi những
thông tin cần thiết về thế giới, có thể làn trì hoãn sự tiến bộ và phát triển của
chính họ. Đôi khi chính họ cũng không ý thức được tầm quan trọng của nó với
bản thân, do vậy chưa có nhu cầu lớn. Vấn đề đặt ra là sự cân đối giữa lượng
thông tin họ cần và lượng thông tin họ được tiếp nhận. Điều này lại chịu sự chi
phối rất lớn của những yếu tố nền tảng (kinh tế, chính trị xã hội, văn hóa – giáo
dục, khoa học - kỹ thuật…) đề cập ở trên. Dựa vào đặc điểm riêng của mình mà

từng quốc gia, khu vực sẽ có cách thức giải quyết vấn đề phù hợp.
Việc mất cân đối trong hưởng thụ thông tin đã làm cho thế giới bị chia
mảng thành những màu sắc đậm nhạt khác nhau. Ở một số bộ phận dân cư có
đời sống cao, mức hưởng thụ thông tin lớn, họ có cuộc sống phát triển đầy đủ,
toàn diện cả về mặt vật chất lẫn tinh thần. Số khác sống dưới mức tối thiểu,
chẳng hạn một số quốc gia ở Châu Phi lại thiếu thốn nghiêm trọng dẫn đến
không thể tự cân đối chính lượng thông tin của mình.
8
Website: Email : Tel : 0918.775.368
1.1.4. Mối quan hệ giữa bất bình đẳng và mất cân đối trong hưởng
thụ thông tin
So sánh một cách tương đối thì, bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin
là do tác động ở bên ngoài lên chủ thể tiếp nhận thông tin (tức là nó mang tính
khách quan, ngoài ý muốn của chủ thể), còn mất cân đối lại nghiêng về phía chủ
quan (chính sách, hay chính chủ thể có mong muốn tiếp nhận loại thông tin như
vậy).
Bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin là sự khác biệt về mức độ thông
tin hưởng thụ giữa nước này, khu vực này với nước khác hay khu vực khác (so
với mặt bằng chung) – biểu hiện bằng số liệu cân báo in, số tivi, số máy tính/ 1
đầu người… còn mất cân đối là sự chênh lệch cơ cấu thành phần các loại thông
tin trong một “ gói” thông tin tương đối hoàn chỉnh.
Bất bình đẳng là sự không công bằng trong việc sở hữu (có) thông tin còn
mất cân đối là sự không đồng đều trong việc sử dụng (dùng) thông tin.
Bất bình đẳng và mât cân đối trong việc hưởng thụ thông tin giữa các khu
vực trên thế giới thể hiện sự chênh lệch, không cân bằng, bất hợp lý trong quá
trình tiếp cận thông tin của công chúng giữa các khu vực khác nhau. Có khu vực
công chúng được cung cấp một khối lượng lớn thông tin theo những hình thức
đa dạng khác nhau nhưng bên cạnh đó lại có những khu vực công chúng không
được thường xuyên cập nhật những thông tin mới, các phương thức truyền thông
còn hạn chế tạo nên sự chênh lệch về trình độ dân trí, trình độ nhận thức và hơn

nữa chính là trình độ phát triển của chính các khu vực.
Bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin cũng là 1 trong những nguyên
nhân dẫn đến mất cân đối trong tiếp nhận thông tin. Việc giải quyết vấn đề bất
bình đẳng trong hưởng thụ thông tin khó hơn là việc giải quyết vấn đề mất cân
đối trong hưởng thụ thông tin. Cốt lõi của mọi vấn đề bất bình đẳng hay mất cân
đối ở trên chính là cơ sở hạ tầng (lực lượng sản xuất, quan hệ sản xuất..) và kiến
trúc thượng tầng ( chính trị, tôn giáo, luật pháp…) của chính quốc gia, khu vực
đó trong đó cơ sở hạ tầng đóng vai trò chính yếu.
9
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Để giải quyết tình trạng bất bình đẳng, cần phải điều chỉnh sự mất cân đối
kinh tế giữa các nước cũng như trong nội bộ từng nước. Hiện nay, khoảng 80%
tổng sản phẩm quốc nội của thế giới thuộc về 1 tỷ người sống tại các nước phát
triển, trong khi đó 5 tỷ người sống tại các nước đang phát triển chia sẻ 20% còn
lại. Lo lắng về tiến độ chậm trễ trong việc đạt được các Mục tiêu Thiên niên kỷ
(MDG), tổng thư ký Liên Hiệp Quốc vừa mãn nhiệm Kofi Annan đã nhiều lần
thúc giục các nước giàu thực hiện cam kết của họ về việc chi ít nhất 0,7% tổng
thu nhập quốc dân cho công cuộc phát triển ở các nước nghèo.
Thế kỷ 21 là kỷ nguyên xã hội thông tin trong đó khoa học công nghệ cao
và tri thức con người có vị trí đặc biệt quan trọng. CNTT&TT trở thành lĩnh vực
then chốt trong xã hội thông tin hiện đại và được khẳng định là động lực phát
triển kinh tế - xã hội, thu hẹp khoảng cách số giữa các quốc gia và giữa các vùng
miền trong mỗi quốc gia. Trong bối cảnh toàn cầu hoá, CNTT&TT vừa đem lại
cơ hội tạo ra sự công bằng hợp lý chung cho mọi người nhưng cũng khoét sâu
hố ngăn cách thông tin giữa các nước đang phát triển và phát triển cũng như
giữa nông thôn và thành thị do trình độ khác nhau về phát triển các loại hình ứng
CNTT&TT.
1.2. Các nhân tố ảnh hưởng tới vấn đề hưởng thụ thông tin của công
chúng báo chí
Có rất nhiều nhân tố ảnh hưởng tới vấn đề thụ hưởng thông tin của công

chúng báo chí. Trong phạm vi đề tài nghiên cứu, xin trỏ ra một số nhân tố cơ
bản, có ảnh hưởng sâu sắc tới việc hưởng thụ thông tin của công chúng trong bối
cảnh hiện nay: Chính trị, kinh tế, giáo dục, khoa học - kỹ thuật... và xu hướng
toàn cầu hoá.
1.2.1. Tác động của chính trị tới việc thụ hưởng thông tin của công
chúng
Mối liên hệ của chính trị với thông tin – truyền thông cũng đặt ra những
vấn đề trong việc hưởng thụ thông tin của công chúng giữa các khu vực khác
nhau trên thế giới.
10
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Trước hết, hệ thống chính trị là nền tảng để lãnh đạo và điều chỉnh xã hội,
vì thế nó có sức ảnh hưởng đến các lĩnh vực của đời sống, trong đó có sự phát
triển, phân phối thông tin. Tính chất của mỗi nền chính trị, sự lạc hậu, áp đặt…
là yếu tố quan trọng, quyết định sự phát triển – không phát triển của con người.
Lĩnh vực thông tin cũng không nằm ngoài sự ảnh hưởng của chính tri.
Đặc biệt, trong những thập niên gần đây, thế giới bùng nổ về thông tin, kéo theo
các vấn đề kinh tế, xã hội…thì các nền chính trị ra sức quản lí và điều hành
thông tin sao cho thông tin trở thành công cụ lãnh đạo.
Trong vấn đề sự mất cân đối và bất bình đẳng trong việc hưởng thụ thông
tin của công chúng có thể chỉ ra các yếu tố ảnh hưởng từ chính trị :
- Chính trị mỗi khu vực sẽ bảo vệ cho quyền lợi chế độ và hệ tư
tưởng của mình. Do đó, báo chí hay thông tin nói chung sẽ được chế độ chính trị
ở nước đó áp đặt về hệ tư tưởng. Nơi nào cũng muốn phát triển thông tin theo
hướng có lợi cho lợi ích dân tộc, giai cấp mình. Khi nào trên thế giới còn tồn tại
những tư tưởng về phân chia quyền lực, phân chia thành các nhóm phát triển, thì
sự mất cân đối trong thông tin còn chưa được giải quyết. Nền chính trị nào cũng
muốn tạo ra những thông tin có lợi cho mình.
- Chính trị định hướng sự phát triển của hệ thống thông tin. Đồng
hành cùng điều này có sự cân nhắc trong mối liên hệ với chiến lược phát triển

các lĩnh vực khác.
- Chính trị quyết định quyền tiếp cận thông tin cho công chúng.
Những thông tin nào được phép công bố và những thông tin nào thuộc bí mật
quốc gia. Quyền tiếp cận thông tin cũng là một trong những yếu tố gây nên mất
cân đối và bất bình đẳng thông tin.
- Với những đặc thù về địa lí, văn hóa, phong tục.. chính trị ở các nơi
có sự ảnh hưởng trong nội dung thông tin được xuất bản ra.
- Quyền tự do thông tin hầu như đã dược phổ biến trên toàn thế giới.
Chính trị qui định phạm vi của quyền tự do ấy. Ở Hoa kì, dư luận rất phẫn nộ vì
những thông tin cá nhân không được tôn trọng và bảo mật xứng đáng Chính
11
Website: Email : Tel : 0918.775.368
quyền Mĩ cho phép mình xâm phạm những thông tin riêng tư của công dân vì lí
do an ninh chính trị.
1.2.2. Tác động của nhân tố kinh tế tới vấn đề hưởng thụ thông tin
của công chúng
Kinh tế có ảnh hưởng, chi phối tới mọi hoạt động của xã hội. Hoạt động
tiếp nhận thông tin của công chúng cũng không nằm ngoài sự chi phối của nó. Ở
những điều kiện kinh tế khác nhau, khả năng tiếp nhận và việc hưởng thụ thông
tin của công chúng cũng khác nhau. Sự chênh lệch về kinh tế dẫn tới mức độ và
cơ hội hưởng thụ thông tin của công chúng cũng không đồng đều.
Kinh tế phân chia khu vực công chúng hưởng thụ thông tin
Sự chênh lệch về kinh tế đã tạo ra những khu vực khác nhau trong việc
hưởng thụ thông tin của công chúng. Thứ nhất là khu vực công chúng có nhiều
cơ hội hưởng thụ thông tin do điều kiện kinh tế phát triển cao.
Ở những nước có nền kinh tế phát triển, mức sống cao, các phương tiện
truyền thông cũng phát triền nên công chúng có nhiều cách khác nhau để tiếp
cận với thông tin, cơ hội hưởng thụ thông tin của công chúng ở đây cũng lớn
hơn. Thông tin từ chữ viết (báo in, sách), từ tiếng nói (đài phát thanh, truyền
miệng), từ hình ảnh (truyền hình, điện ảnh), từ Internet, từ hãng thông tấn đều

dồi dào và sẵn có. Công chúng có điều kiện khai thác nguồn thông tin khổng lồ
này hầu như ở mọi nơi, mọi lúc: cơ quan, trường học, tại nhà, quán caffe…
Thứ hai là khu vực công chúng có cơ hội hưởng thụ thông tin còn hạn chế
do điều kiện kinh tế còn kém phát triển.
Những khu vực có nền kinh tế kém phát triển (như các nước ở châu Phi,
một số nước vùng Nam Mỹ…) radio là phương tiện chủ yếu. Chi phí thấp là yếu
tố quan trọng để loại hình truyền thông này chiếm ưu thế ở đây. Báo in, truyền
hình và Internet còn hạn chế, phổ biến hơn ở thành phố và đô thị của những
nước này.
Ở khu vực này, công chúng có ít cơ hội hơn trong việc hưởng thụ thông
tin. Có thế lấy Việt Nam làm một ví dụ cho thấy sự phân chia này. Mức độ
hưởng thụ thông tin giữa thành thị và nông thôn qua các phương tiện thông tin
12
Website: Email : Tel : 0918.775.368
đại chúng rất chênh lệch. Trên 70% dân số sống ở nông thôn nhưng tỷ lệ được
hưởng thụ báo chí ở nông thôn chỉ chiếm 25%. Khu vực công chúng có nhiều cơ
hội hưởng thụ thông tin tập trung ở thành thị.
Kinh tế chi phối cách tiếp nhận thông tin của công chúng
Mọi người đều có nhu cầu tiếp cận với thông tin để nhận thức về bản thân
về cuộc sống và sử dụng thông tin vào những mục đích riêng. Nhưng do điều
kiện kinh tế khác nhau dẫn tới khả năng tiếp nhận thông tin và cách tiếp cận
thông tin cũng khác nhau với mỗi khu vực công chúng.
Với đối tượng công chúng có điều kiện kinh tế ổn định, đầy đủ, họ hướng
tới nhu cầu giải trí nhiều hơn. Những thông tin về kinh tế, chính trị - xã hội luôn
được cập nhật hằng ngày hàng giờ qua tất cả các phương tiện truyền thông, họ
quá đầy đủ về thông tin và chủ động đi tìm những thông tin họ cần. Tức là họ
tiếp nhận thông tin một cách chủ động. Đồng thời khả năng tiếp nhận thông tin
và tiêu thụ thông tin của họ cũng cao hơn do được tiếp xúc với những phương
tiện truyền thông hiện đại một cách thường xuyên.
Ngược lại là khu vực công chúng có ít cơ hội hưởng thụ thông tin. Cuộc

sống khó khăn, những cuộc mưu sinh đã chiếm phần lớn thời gian của họ. Họ
cũng không có nhiều cơ hội lựa chọn cho mình loại hình truyền thông để tiếp
cận và tìm kiếm thông tin. Vì vậy họ tiếp nhận thông tin một cách thụ động,
không có định hướng, mục đích và khả năng tiếp nhận, tiêu thụ thông tin của họ
cũng kém hơn so với khu vực công chúng trên.
1.2.3. Tác động của khoa học kỹ thuật tới vấn đề hưởng thụ thông tin
của công chúng
Sự phát triển nhanh chóng của khoa học kỹ thuật đã tạo ra những điều
kiện và phương tiện vật chất mở đường cho sự hình thành và phát triển nhanh
chóng của toàn cầu hóa. Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật mà đặc biệt là công
nghệ thông tin (CNTT) và viễn thông đã tạo điều kiện cho các hoạt động thông
tin với tốc độ nhanh và cường độ mạnh. Xa lộ thông tin siêu cao tốc đang dần
trở thành đường dẫn truyền quan trọng bậc nhất cho sự lan rộng, sâu và nhanh
của các quan hệ quốc tế. Những rào cản về thời gian và khoảng các địa lý dần
13
Website: Email : Tel : 0918.775.368
được khắc phục. Các quốc gia dân tộc ngày càng gần gũi hơn nhờ sự phát triển
của khoa học kỹ thuật. Những hình ảnh và thông tin được truyền hình trực tiếp
về các sự kiện đang diễn ra ở mọi miền trên trái đất.
Các tiến bộ khoa học kỹ thuật có ý nghĩa to lớn về xã hội và kinh tế, khiến
dân chúng có thể tìm kiếm thông tin nằm ngoài cộng đồng họ, kết nối với dân cư
các cộng đồng khác, chia sẻ quan tâm và học hỏi từ những người có kinh
nghiệm và kiến thức.
Một điều không thể phủ nhận là tất cả các nước có nền kinh tế và KHKT
phát triển thì hệ thống truyền thông của họ cũng rất phát triển. Sự phát triển
mạnh mẽ của KHKT tác động trực tiếp đến cung cấp thông tin cũng như nhu cầu
thông tin của công chúng.
Mỹ và Châu Âu là nơi có mặt bằng KHKT phát triển chính điều đó khiến
cho ngành CNTT của họ phát triển như vũ bão.
* Mỹ không chỉ là cường quốc số một về kinh tế, về KHKT, về quân sự…

mà còn là người khổng lồ trong lĩnh vực truyền thông. Trung bình cứ 1 người
dân Mỹ sở hữu tới 2 radio và 1 tivi. Để đáp ứng nhu cầu thông tin của số lượng
máy thu khổng lồ này, nước Mỹ có 1.285 đài truyền hình và hơn 10.000 đài phát
thanh (1994). Đại bộ phận đài phát thanh và truyền hình Mỹ thuộc sở hữu tư
nhân. Một đối thủ không thể xem thường của truyền hình là mạng lưới truyền
hình cáp với 67 triệu thuê bao (1996).
* Trung bình mỗi người Anh ngồi trước màn hình 3 giờ rưỡi để thu nhận
thông tin. Hơn 97% hộ gia đình Anh có tivi màu, 73% có đầu máy video. Nhà
nào cũng có radio và có tới 70% người Anh bắt sóng radio hàng ngày.
Ngành phát thanh, truyền hình phát triển khá mạnh nhờ sự can thiệp của
KHKT. Đài phát thanh và truyền hình Anh (BBC) cung cấp thuê bao duy nhất
với 2 kênh truyền hình BBC1, BBC2, 5 đài phát thanh phủ sóng toàn lãnh thổ.
Hệ thống điện tử Anh tăng trưởng với tốc độ chóng mặt về số lượng với 3 kênh
truyền hình tư nhân, 3 đài phát thanh tư nhân phát sóng toàn quốc và khoảng
200 đài khu vực.
14
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Báo in: 10 tờ báo hàng ngày và 9 tờ báo có phạm vi phát hành trên cả
nước thêm vào đó là khoảng 1400 tờ báo địa phương và 6500 tạp chí định kỳ,
tạo nên diện mạo phong phú cho báo chí Anh. Tiêu thụ số lượng báo không nhỏ
này là một trong những lượng độc giả đông đảo nhất các nước phát triển: 60%
người Anh trưởng thành đọc 1 tờ báo hàng ngày thuộc báo quốc gia, hơn 65%
mua báo chủ nhật. Số lượng độc giả lớn hơn vậy thường xuyên đọc báo địa
phương.
* Pháp. Nước Pháp sở hữu 117 tờ báo hàng ngày với 12,7 triệu bản mỗi
ngày hay 216 bản/1000 dân(1996). Tạp chí thì trung bình 1.350 bản/1000 người.
Theo số liệu thống kê 1996 cứ 1000 người dân Pháp thì có 943 radio và 596 tivi,
đài phát thanh: 41 đài AM và 846 đài FM.
* Nhật: đất nước mặt trời mọc, đất nước có nền KHKT phát triển nhất ở
Châu Á cũng là một cường quốc về báo chí, gần 126 triệu người dân Nhật mỗi

ngày tiêu thụ tới 73 triệu bản báo xuất bản hàng ngày của 122 đầu báo khác
nhau (580 bản/1000 dân). Trung bình 1000 người Nhật có 684 tivi và 957 radio.
Các quốc gia có tiềm lực khoa học kỹ thuật mạnh, kéo theo sự phát triển
của truyền thông. Xét trên nhiều khía cạnh, khoa học kỹ thụât không phát triển,
truyền thông cũng không thể phát triển được.
Trong thời đại phát triển mạnh mẽ của CNTT, toàn cầu hóa truyền thông
đại chúng, sự phát triển nhanh chóng của các phương thức, tư duy kỹ thuật đã
khiến cho nhu cầu thông tin ngày càng cao của con người và xã hội.
Những đổi mới trong công nghệ thông tin đã đưa thế giới đến một kỷ
nguyên của các phương tiện truyền thông dân chủ, trong đó con người tiếp cận
với tin tức và thông tin mà không bị giới hạn bởi những rào cản nào. Sự đổi mới
này đã làm xuất hiện các loại phương tiện truyền thông mới, với những phương
thức phân phối mua bán và sử dụng thông tin mới.. Một số dạng truyền thông
mới xuất hiện mà nhờ có sự phát triển như vũ bão của CNTT đem lại trong tiêng
Anh dọi là: blogs, podcast, digital music (âm nhạc kỹ thuật số), digital Djs
( người giới thiệu đĩa hát KTS), digital Film making ( làm fim KTS), và cả
digital citizens ( những công dân KTS)
15
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Những chiếc điện thoại thông minh và người sử dụng không chỉ dùng để
gọi, nghe, mà còn có thể nghe nhạc, chơi game, xem video, rồi chiếc máy tính
cũng được nâng đời để có thêm chức năng truyền tin như máy quay, truyền hình
trực tiếp, truyền hình ảnh trực tiếp (Webcam) hay các bản tin tự gửi (newsletter)
ngoài ra những phương tiện đa năng kết hợp với TV, đài, điện thoại đang tạo ra
những giá trị gia tăng vô cùng to lớn và cũng rất tiện ích cho người sử dụng. Sự
nhanh chóng và tiện ích này chính là nhờ sự phát triển của KHKT.
Với công nghệ kỹ thuật số chi phí thấp và việc phát song nhờ vệ tinh đã
vượt qua các biên giới để đưa tin tức với đủ mọi quan điểm trên thế giới. Tính
đến cuối 2005, hơn 2 tỷ người, gần 1/3 dân số thế giới đã có điện thoai di động,
gần 800 triệu điện thoại di động được bán ra mội năm trên thê giới. Đến năm

2008, ước tính có khoảng 600 triệu người có thể có ngay lập tức có được thông
tin của các sự kiện nhờ các camera kỹ thuật số tinh vi, trong đó phần nhiêu nhờ
tính năng của những chiếc điện thoại di dộng của họ. Những công cụ này tạo ra
một “hệ thống thông tin toàn cầu” có khả năng chưa từng có để tạo lập, sản xuất,
chia sẻ và tham gia vào những gì diễn ra của cuộc sống. Mạng lưới toàn cầu cho
phép con người đưa tin tức, suy nghĩ, ý tưởng và hình ảnh đi bất cứ đâu, vào bất
kỳ thời điểm nào.
Chính sự phát triển của khoa học kỹ thuật, của công nghệ thông tin, mạng
thông tin toàn cầu internet đã giúp con người hy vọng vào sự bình đẳng, cân đối
trong phân phối thông tin và hưởng thụ thông tin của mọi đối tượng công chúng
trên thế giới.
1.2.4. Tác động của giáo dục tới vấn đề hưởng thụ thông tin của công
chúng
Giáo dục và truyền thông đại chúng có mối quan hệ trực tiếp và mật thiết
với nhau. Việc tiếp nhận bất cứ thông tin gì đều phụ thuộc vào trình độ giáo dục
của mỗi cá nhân. Thông tin ấy được tiếp nhận theo chiều hướng đúng hay sai,
sâu hay nông đều phụ thuộc vào nhận thức, tri thức của mỗi người.
Giáo dục là một phức hợp tác động, có ba hình thái chính gồm: Giáo dục
từ phái gia đình (Giáo dục học đã thừa nhận nề nếp, gia phong, truyền thống gia
16
Website: Email : Tel : 0918.775.368
đình như một yếu tố giáo dục cực kỳ quan trọng không thể coi nhẹ); Giáo dục từ
phía nhà trường (Giáo dục hiện đại, dựa trên nền tảng của các thành tựu khoa
học giáo dục, chính là con đường thuận lợi nhất, hiệu quả nhất để hình thành và
phát triển các phẩm chất, năng lực của nhân cách phù hợp với những tiêu chuẩn,
giá trị xã hội và thời đại); Giáo dục từ xã hội (giữ vai trò then chốt và được thực
hiện chủ yếu thông qua các quan hệ ứng xử xã hội).
Các hình thái của giáo dục ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề tiếp nhận thông
tin và hưởng thụ thông tin. Thông qua, giáo dục đã hình thành và phát triển nhân
cách của mỗi cá nhân – thành viên của xã hội. Đồng thời nó cũng có vai trò to

lớn trong việc quyết định “cách tiếp nhận” trong lĩnh vực truyền thông của con
người.
Không chỉ giống như môi trường xã hội là tạo cơ hội cho các cá nhân lựa
chọn chiều hướng phát triển nhân cách, mà do đặc thù và ưu thế riêng có, giáo
dục đã hướng nhân cách phát triển hướng thiện, phù hợp với các quan niệm và
các chuẩn mực chân, thiện, mỹ của xã hội. Sự định hướng nhân cách được thực
hiện thông qua mục đích giáo dục, hệ thống các mục tiêu giáo dục, thông qua
tính mục đích, tính hệ thống của nó…luôn đi trước và kéo theo sự phát triển
nhân cách. Tính định hướng, môi trường giáo dục có ảnh hưởng sâu sắc tới việc
ý thức sự cần thiết của các phương tiện truyền tin tới con người.
Có thể thấy với việc nhìn nhận thông tin thì giáo dục đóng vai trò hàng
đầu và có tính quyết định. Tuy nhiên cũng không nên tuyệt đối hoá vai trò của
giáo dục. Giáo dục chỉ là một tác nhân, vai trò của giáo dục có thể thực hiện
trong mối quan hệ tích hợp với các nhân tố môi trường, hoạt động của chủ thể
và vai trò tiền đề của các yếu tố sinh học( yếu tố bẩm sinh,thông minh sẵn có).
Thực tế truyền thông thế giới đã chứng minh, giáo dục, trình độ dân trí
quyết định sản phẩm, phương tiện truyền thông của các quốc gia. Sự phát triển
radio tại châu Phi như một phương tiện thắng thế tuyệt đối là minh chứng cho
thực trạng dân châu Phi có trình độ dân trí rất thấp. Một số lượng cư dân không
nhỏ mù chữ, họ không thể tiếp cận với các kênh thông tin văn tự. Radio là kênh
thông tin hữu ích nhất, đến gần công chúng nhất, phù hợp và rẻ tiền nhất.
17
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Lấy từ thực tế báo chí Việt Nam. Đảng và Nhà nước chủ trương phát triển
radio và truyền hình tại các địa phương. Căn nguyên là vì những nơi này trình
độ dân trí chưa cao, việc tiếp cận với báo in, hay báo mạng sẽ gặp nhiều trở
ngại. Trong khi đó, radio rẻ tiền, tiếp cận công chúng vùng cao bằng cả ngôn
ngữ quốc gia (tiếng Việt) và ngôn ngữ bản địa. Thông tin qua radio cũng nhờ đó
mà đến gần hơn với công chúng. Đây cũng là lý do tại sao chủ trương phát triển
truyền hình tiếng dân tộc lại luôn được khuyến khích. Kênh thông tin bằng hình

ảnh, sự tác động nhanh của thị giác kéo theo hiệu quả truyền thông.
Trong khi đó, báo in rất khó tiếp cận với những đối tượng công chúng
này. Với vốn chữ nghĩa tiếng Việt ít ỏi, việc đọc báo in dường như là đánh đố
với những công chúng lớn tuổi không biết tiếng Kinh. Việc ra báo in bằng tiếng
dân tộc lại là một thách thức lớn nữa, vì các nhà báo không phải ai cũng có khả
năng về chữ viết dân tộc, và ngay với đồng bào dân tộc, việc giữ được vốn chữ
đó cũng là một thách thức lớn, hoàn toàn chưa thể phổ cập.
1.2.5. Tác động của tập trung hoá báo chí và sự lũng đoạn của các tập
đoàn truyền thông tới phân phối tin tức toàn cầu
Tập trung hóa báo chí là một xu hướng đã được hình thành và phát triển
rất mạnh mẽ trong giai đoạn hiện nay. Tác động của quá trình tập trung hóa báo
chí tại các quốc gia trên thế giới và sự ra đời của các tập đoàn truyền thông lớn,
xuyên quốc gia đã có những tác động rất lớn tới việc phân phối thông tin trên thị
trường thế giới.
Xu hướng tập trung hóa báo chí diễn ra từ các nước TBCN và lan rộng ra
toàn thế giới. Xu hướng này gắn với quá trình thôn tính, sát nhập giữa các công
ty nhỏ để hình thành lên những tập đoàn truyền thông lớn có đủ sức vươn cánh
tay khổng lồ chi phối thị trường thông tin trên toàn thế giới. Theo thống kê, trên
thế giới có khoảnng 70 hãng thông tấn lớn và các hãng thông tấn này chi phối
hơn 80% tin tức toàn thế giới. Trong thế giới thông tin ngày nay, các tập đoàn tư
bản truyền thông lớn chính là những người thống trị và lũng đoạn thị trường
này.
18
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Lấy nước Mỹ làm ví dụ ta có thể nhận thấy Mỹ là một quốc gia đứng đầu
thế giới về số lượng các tập đoàn truyền thông lớn, 6/10 hãng thông tấn lớn nhất
thế giới là của Mỹ, các hãng thông tấn Mỹ không chỉ chi phối thông tin trên thị
trường nước Mỹ, các nước trong châu Mỹ mà còn chi phối thị trường thông tin
trên toàn cầu. Một nghiên cứu cho thấy mỗi ngày hãng AP phát sang châu Á
19.000 từ và chỉ nhận lại từ châu Á 9.000 từ (nội dung chủ yếu là về các thảm

họa, xung đột…tin tức mang tính chất bad news), hãng AP có ảnh hưởng tới 1/3
dân số thế giới, hàng năm người dân châu Âu dành 5 tỷ giờ để xem các chương
trình phim của Mỹ nhưng người Mỹ chỉ dành một khoảng thời gian là 180 triệu
giờ để xem các chương trình phim của châu Âu. Hay tờ báo Wall Street Juornal
của Mỹ có lượng phát hành 1.6 triệu bản trên toàn thế giới.
Các tập đoàn truyền thông lớn trên thế giới hoạt động trên rất nhiều lĩnh
vực: báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng, xuất bản sách… mỗi tập đoàn
truyền thông lại có một loại hình là thế mạnh riêng cho mình. Trong thế giới
thông tin đang ngày càng nhỏ bé và trật hẹp này, các tập đoàn truyền thông lớn
đang cạnh tranh, giành giật nhau thị trường thông tin. Trên thị trường Mỹ và
châu Mỹ thì các tập đoàn truyền thông của Mỹ đã thống trị hoàn toàn và không
có cơ hội cho các tập đoàn phương Tây lấn sân. Nhưng tại thị trường châu Âu
thì các tập đoàn của Mỹ vẫn có những ảnh hưởng nhất định mặc dù thị trường
châu Âu bị chi phối bởi các hãng Reuter, BBC, AFP…tại thị trường châu Á,
Châu Phi và châu Đại Dương đang có sự cạnh tranh khốc liệt giữa các tập đoàn
lớn. Các tập đoàn truyền thông lớn của Mỹ hay châu Âu đang tìm cách mở các
công ty con của mình để chi phối thị trường thông tin tại các khu vực còn lại.
Với kênh truyền hình SKY TV, News Corp đang từng bước chi phối thị trường
thông tin châu Á. Châu Phi là miếng bánh được chia đôi cho Reuter và AFP
những phần lớn hơn được chia cho AFP.
Các tập đoàn truyền thông có tiềm lực mạnh cả về năng lực, và nguồn tài
chính vì vậy mà họ có những lợi thế hơn hẳn trong cuộc cạnh tranh với các hãng
nội địa. Hãng Reuter có 2400 biên tập viên, phóng viên, nhiếp ảnh và quay phim
trong 196 lĩnh vực, phục vụ khoảng 131 quốc gia. Tại các quốc gia có nhiều
19
Website: Email : Tel : 0918.775.368
hãng thông tấn lớn như Mỹ, Anh, Pháp, Đức công chúng tại các nước này hàng
ngày nhận được một lượng tin tức rất lớn, đa dạng từ các tập đoàn truyền thông
dưới nhiều hình thức, sự thừa thãi này có thể dẫn tới sự bão hòa thông tin trong
công chúng. Trong khi đó tại những quốc gia mà hệ thống truyền thông chưa

phát triển thì các hãng thông tấn của các nước này khai thác rất nhiều những
thông tin từ các hãng lớn của nước ngoài. Tin tức chỉ do một hãng thông tấn duy
nhất đưa tin vì vậy công chúng tại các nước nhỏ này hàng ngày sẽ nhận được
một lượng thông tin ít hơn so với công chúng tại các nước lớn. Đó chính là sự
mất cân đối và bất bình đẳng trong việc chi phối thị trường thông tin trên toàn
cầu và tại mỗi quốc gia. Ngay tại Mỹ thì sự mất cân đối trong việc chi phối
thông tin cũng xảy ra: Các hãng truyền thông lớn cung cấp tới 80% thông tin
cho toàn nước Mỹ. Quá trình tiến công vào các phương tiện thông tin đại chúng
đã dẫn đến sự tập trung tất cả các mạng lưới báo chí vào tay một số ít nhân vật.
Theo tính toán của các chuyên gia Mỹ thì có 50 tập đoàn lớn đang kiểm soát hầu
hết các phương tiện thông tin đại chúng ở Mỹ: 20 tập đoàn trong số đó nắm một
nửa tổng số các tờ báo trên cả nước, 4 tập đoàn kiểm soát ngành truyền hình, 10
tập đoàn kiểm soát ngành phát thanh, 12 tập đoàn thống trị ngành xuất bản sách,
4 tập đoàn ngự trị trong ngành điện ảnh. Đầu những năm 1980 nếu như tất cả
các thành phố Mỹ đều có những tờ báo ngày thì 98% trong số đó đặt dưới quyền
kiểm soát của một trung tâm. Trong tổng số 1700 tờ báo hằng ngày ở Mỹ có hơn
1000 báo thuộc sở hữu của các tập đoàn báo chí. Bàn tay của các tập đoàn báo
chí đã thống trị gần như chi phối toàn bộ thông tin trong một nước và toàn cầu.
Xu hướng tập trung hóa báo chí và sự hình thành các tập đoàn truyền thông lớn
chính là nguyên nhân dẫn tới sự chi phối, lũng đoạn thị trường thông tin toàn
cầu.
1.2.6. Tác động của quá trình toàn cầu hoá tới việc hưởng thụ thông
tin của công chúng
Một trong những nhân tố ảnh hưởng đến vấn đề hưởng thụ thông tin của
công chúng là xu hướng toàn cầu hóa đang diễn ra mạnh mẽ trên thế giới
20
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Xét về mặt thuật ngữ: wikipedia đưa ra một định nghĩa chung nhất cho
thuật ngữ này:
Toàn cầu hóa là khái niệm dùng để miêu tả các thay đổi trong xã hội và

trong nền kinh tế thế giới, tạo ra bởi mối liên kết và trao đổi ngày càng tăng giữa
các quốc gia, các tổ chức hay các cá nhân ở góc độ văn hoá, kinh tế, v.v. trên
quy mô toàn cầu.
Người ta nhận định xu hướng toàn cầu hóa có lịch sử từ khoảng thế kỷ thứ
15, sau khi có những cuộc thám hiểm hàng hải quy mô lớn: cuộc thám hiểm lớn
lần đầu tiên vòng quanh thế giới do Ferdinand Magellan thực hiện vào năm
1522, và tiếp sau đó là một loạt các phát kiến địa lý của các nhà thám hiểm, các
nhà khoa học. Để rồi những kết quả đó là mở đầu cho những kỷ nguyên giao lưu
trao đổi hàng hóa, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật, công nghệ trên phạm vi
toàn cầu của loài người.
Sự xuất hiện của xu thế toàn cầu hóa đã đưa đến những hệ quả:
- Dưới tác động của những tiến bộ trong lĩnh vực tin học và viễn thông,
quan hệ giữa các khu vực trên thế giới ngày càng gần gũi hơn, cộng với sự gia
tăng không ngừng về các trao đổi ở mức độ cá nhân và sự hiểu biết lẫn nhau
cũng như tình hữu nghị giữa các "công dân thế giới", dẫn tới một nền văn minh
toàn cầu. Đây được nhận định là ảnh hưởng tích cực nhất của xu hướng toàn cầu
hóa.
- Toàn cầu hoá kinh tế — "thương mại tự do" và sự gia tăng về quan hệ
giữa các thành viên của một ngành công nghiệp ở các khu vực khác nhau trên
thế giới (toàn cầu hoá một nền kinh tế) ảnh hưởng đến chủ quyền quốc gia trong
phạm vi kinh tế
- Tác động tiêu cực của các tập toàn đa quốc gia tìm kiếm lợi nhuận —
việc sử dụng các phương tiện luật lệ và tài chính mạnh mẽ và tinh vi để vượt qua
giới hạn của các tiêu chuẩn và luật pháp địa phương hòng lợi dụng nhân công và
dịch vụ của các vùng phát triển chưa đồng đều lẫn nhau.
- Sự lan rộng của chủ nghĩa tư bản từ các quốc gia phát triển sang các
quốc gia đang phát triển.
21
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Nhìn vào những hệ quả của xu hướng toàn cầu hóa, ta thấy truyền thông

không thể nằm ngoài sự phong tỏa ảnh hưởng của nó. Toàn cầu hóa trong
lĩnh vực công nghệ thông tin đã đưa thế giới đến với một kỷ nguyên của các
phương tiện truyền thông dân chủ, trong đó con người được tiếp cận với tin tức
và thông tin mà không bị giới hạn bởi những rào cản truyền thống là thời gian và
khoảng cách địa lý. Sự đổi mới này đã làm xuất hiện các loại phương tiện truyền
thông mới, với những hình thức phân phối, mua bán và sử dụng thông tin mới.
Những phương tiện truyền thông đã được thiết lập – báo chí và phát thanh,
truyền hình… - cố gắng để thích ứng với một môi trường mới, ngay khi những
người sử dụng các phương tiện truyền thông nắm giữ lãnh địa riêng của mình
trong lĩnh vực thông tin để tạo ra một hình thức báo chí có sự tham gia của
nhiều người.
Lấy một ví dụ về sự ra đời của chiếc radio vào cuối thế kỷ XIX, đầu thế
kỷ XX đã mở đầu cho sự ra đời của một loại hình mang tên truyền thông radio -
là bước tiến lớn của các nhà khoa học, bắt đầu cho sự bùng nổ về kỹ thuật truyền
thông. Hay sự xuất hiện của ngành truyền hình tại Đức: Buổi phát hình dành cho
loại máy thu hình với 30 dòng đã được ngành bưu điện đế chế Đức thực hiện
vào năm 1928. Còn chương trình truyền hình thử nghiệm được thực hiện bắt đầu
vào năm 1935. Sau đó, truyền hình đã nhanh chóng lan rộng sang các quốc gia
khác, đầu tiên là ở một loạt những quốc gia phát triển. Năm 1936 tại nước Anh
đài truyền hình BBC đã phát đều đặn các chương trình truyền hình, kéo dài đến
năm 1939 (khi mà màn hình của các máy thu hình đã không còn dịp được sáng
vì chiến tranh thế giới thứ hai nổ ra). Đối với nước Mỹ năm 1939 là năm đánh
dấu mốc ra đời lịch sử truyền hình, khi trong cuộc triển lãm toàn thế giới ở
NewYork chủ tịch tập đoàn phát thanh của MỸ (RCA) đã phát biểu: giờ đây
chúng tôi đã bổ sung hình ảnh vào âm thanh.
Ở góc độ ngôn ngữ, chúng ta thấy khuynh hướng rõ ràng hướng tới đồng
nhất hoá việc dùng "tiếng Anh toàn cầu" ("globish", viết tắt của global English).
Sự phổ cập của tiếng Anh toàn cầu gắn với việc phần lớn các nước đều chọn dạy
tiếng Anh cho giới trẻ dựa trên lựa chọn của các nước khác. Đây cũng là một
22

Website: Email : Tel : 0918.775.368
thuận lợi cho vấn đề truyền thông trên thế giới. Công chúng thay vì chỉ được
tiếp nhận những thông tin bằng ngôn ngữ của quốc gia mình đã có thể tiếp nhận
được thông tin toàn cầu bằng một thứ ngôn ngữ toàn cầu.
Toàn cầu hoá sẽ tạo ra một sự đa dạng cho các cá nhân do họ được tiếp
xúc với các nền văn hoá và văn minh khác nhau. Toàn cầu hoá giúp con người
hiểu hơn về thế giới và những thách thức ở quy mô toàn cầu qua sự bùng nổ các
nguồn thông tin, việc phổ thông hoá hoạt động du lịch, việc tiếp cận dễ dàng
hơn với giáo dục và văn hoá. Một khung văn hóa rộng hơn sẽ khiến cho lăng
kính tiếp nhận thông tin của công chúng được khách quan, đa chiều hơn. Những
khoảng cách truyền thống giữa khán giả và các cơ quan truyền thông đã bị vượt
qua khi người dân tiếp cận những diễn đàn mà từ đó họ có thể bày tỏ những ý
tưởng và quan điểm của mình, không cần phải qua các tập đoàn truyền thông và
chính phủ - là những cơ quan gác cổng về thông tin từ xa xưa.
Xu hướng toàn cầu hóa diễn ra mạnh mẽ nhất trên lĩnh vực kinh tế. Từ
đây, sự phân chia giàu nghèo trên thế giới cũng diễn ra khá gay gắt, khoảng cách
giữa quốc gia phát triển với quốc gia kém phát triển ngày càng xa, người giàu
người nghèo phân hóa rõ ràng hơn. Hệ quả về mặt kinh tế này rõ ràng đã ảnh
hưởng không nhỏ đến việc hưởng thụ thông tin của công chúng. Thế giới sẽ bị
phân chia thành các vùng với mức độ hưởng thụ thông tin khác nhau của công
chúng.
Xét chung lại, ta có thể khẳng định: Xu hướng toàn cầu hóa trên thế giới
trong tất cả các lĩnh vực là một trong những nhân tố quan trọng ảnh hưởng đến
vấn đề hưởng thụ thông tin của công chúng thế giới. Để có thể đưa giải pháp cho
vấn đề tìm lại sự cân đối và bình đẳng cho công chúng về vấn đề này, cần phải
đặt truyền thông dưới sự quy chiếu của xu hướng toàn cầu hóa này, để các biện
pháp đề xuất có thể khả thi và hiệu quả
1.3. Phân chia các khu vực hưởng thụ thông tin trên thế giới theo hệ
tiêu chí
Hiện nay, mức độ tiêu thụ các sản phẩm truyền thông ở các nước phát

triển cao gấp hàng trăm lần so với các nước đang phát triển. Thực tế này xuất
23
Website: Email : Tel : 0918.775.368
phát từ những nguyên nhân chính trị, kinh tế, khoa học kỹ thuật... đặc trưng của
từng nền báo chí, của từng khu vực báo chí trên thế giới.
Thực trạng bất bình đẳng và mất cân đối trong hưởng thụ thông tin của
công chúng báo chí trên thế giới được thể hiện trên nhiều mặt, nhiều lĩnh vực.
Nhưng có thể thu gọn trong những sự đối lập sau:
- Sự mất cân đối trên phạm vi toàn cầu. Ở đây nhấn mạnh tới việc phân
phối tin tức, và tiếp nhận thông tin không đồng đều, trong thái cực chênh lệch
gần như tuyệt đối giữa các quốc gia phát triển và các quốc gia đang phát triển,
đang chìm ngập trong sự nghèo đói.
- Sự mất cân đối trong chính mỗi khu vực báo chí, mà ở đây xem xét theo
phạm vi châu lục. Trong chính nội bộ các châu lục, việc hưởng thụ thông tin của
công chúng cũng không đồng đều, cũng bị “ứng xử” một cách mất cân đối và
bất bình đẳng. Châu Âu, châu lục của nền kinh tế phát triển, tưởng như tràn
ngập thông tin, nhưng vẫn có những mảng tối của nó.
- Sự mất cân đối ở chính mỗi quốc gia. Như đã trình bày, kinh tế là yếu tố
chi phối mọi hoạt động thông tin. Do đó, ở những khu vực nông thôn, miền núi,
kinh tế kém phát triển, cộng với trình độ dân trí thấp... công chúng tiếp cận một
cách khó khăn với thông tin, với các loại hình truyền thông. Sự khác biệt và
chênh lệch giữa khu vực thành thị và nông thôn, trong nhiều trường hợp gần như
tuyệt đối.
Từ việc xem xét các nhân tố, và đưa ra hệ tiêu chí đánh giá mức độ hưởng
thụ thông tin của công chúng, chúng tôi đưa ra phạm vi nghiên cứu của đề tài
này:
- Nghiên cứu mức độ tiếp nhận, hưởng thụ thông tin của công chúng trên
phạm vi toàn cầu. Trỏ ra những cực thông tin đối lập, giữa những quốc gia giàu
có, phát triển và các quốc gia chậm phát triển.
- Nghiên cứu sự mất cân đối và bất bình đẳng trong hưởng thụ thông tin ở

mỗi châu lục.
24
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Nghiên cứu sự mất cân đối trong hưởng thụ thông tin trong phạm vi một
quốc gia. Trong đề tài này, chúng tôi đi sâu nghiên cứu trường hợp Việt Nam
như một minh chứng cụ thể, điển hình, và gần gũi nhất.
25