Opera trong sự phát triển nền âm nhạc chuyên nghiệp việt nam

1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài.
Hơn bốn thế kỷ qua, nghệ thuật opera ra đời và chiếm lĩnh đƣợc hàng triệu trái
tim, khối óc của con ngƣời. Bằng sự kết hợp tài tình giữa âm nhạc với sân khấu, với
thơ ca và hội họa trang trí ; bằng những thủ pháp âm nhạc phong phú, đa dạng, opera
đã trở thành nghệ thuật độc đáo với khả năng diệu kỳ mà ít có thể loại âm nhạc nào
sánh kịp trong việc thể hiện cuộc sống hiện thực và miêu tả tình cảm của con ngƣời.
Sức mạnh lớn lao của nghệ thuật opera tác động trực tiếp tới khán giả và hấp dẫn sự
chú ý của các nhạc sĩ trên thế giới. Tên tuổi của nhiều nhạc sĩ trở nên nổi tiếng bởi họ
đã cống hiến sự nghiệp của mình cho opera nhƣ C. Monteverdi, A. Scarlatti, C.W.
Gluck, C. Weber, G. Verdi, G. Rossini, G. Bizet, R. Wagner, G. Puccini Nhiều nhạc
sĩ mà sự nghiệp của họ chói lọi trong các lĩnh vực nhạc giao hƣởng, nhạc thính phòng
nhƣng cũng có nhiều công lao với opera, có những tác phẩm opera sống mãi trong lịch
sử âm nhạc thế giới nhƣ W.A. Mozart, L.V. Beethoven, M. Glinka, P.I. Tchaicovsky,
S. Prokofiev Opera hấp dẫn các nhạc sĩ không chỉ bởi thế mạnh trong việc thể hiện
cuộc sống hiện thực mà còn vì phẩm chất nghệ thuật. Chỉ riêng về mặt âm nhạc, opera
đòi hỏi ở ngƣời nhạc sĩ năng lực sáng tác toàn diện cả thanh nhạc và khí nhạc. Các thủ
pháp nghệ thuật cũng nhƣ kỹ thuật thanh nhạc đạt đến đỉnh cao trong opera. Khí nhạc
trong opera cũng không kém gì nghệ thuật giao hƣởng. Chính vì vậy, ở các quốc gia
châu Âu và một số quốc gia ở các châu lục khác nhƣ Mỹ, Úc, Trung Quốc, Nhật Bản
có nền âm nhạc phát triển cao thì cùng với âm nhạc giao hƣởng, opera là một trong
những môn nghệ thuật đƣợc chú trọng.
Nền âm nhạc mới Việt Nam kể từ ngày đầu hình thành đến nay đƣợc trên 70
năm. So với thế giới và so với âm nhạc truyền thống của ta thì đó là một nền âm nhạc
còn rất non trẻ, nhƣng nhạc mới Việt Nam đã có những đóng góp thực sự to lớn cho sự
phát triển văn hóa Việt Nam nói chung và âm nhạc Việt Nam nói riêng. Dƣới sự lãnh
đạo của Đảng với chính sách “xây dựng một nền văn hóa tiên tiến, đậm đà bản sắc dân
tộc”, âm nhạc mới Việt Nam từ chỗ chủ yếu chỉ sáng tác và biểu diễn ca khúc đã tiến

2
những bƣớc nhanh chóng đến xây dựng một cơ ngơi với đầy đủ các thể loại giao
hƣởng, nhạc thính phòng, nhạc sân khấu
Đến nay, đã có không ít những tác phẩm âm nhạc sân khấu mới nhƣ ca kịch,
nhạc kịch (opera), vũ kịch (ballet) với nội dung đề tài đa dạng, các hình thức thủ
pháp vừa tiếp thu âm nhạc Âu Tây vừa thể hiện đƣợc bản sắc dân tộc Việt Nam. Các
tác phẩm âm nhạc sân khấu không chỉ nói lên sự phong phú của nền âm nhạc nƣớc nhà
mà còn nói lên sự phát triển cao trong tƣ duy và bút pháp sáng tác của các nhạc sĩ Việt
Nam.
Với tính cách là một thể loại âm nhạc chuyên nghiệp đòi hỏi trình độ cao của
các nhà soạn nhạc, nghệ sĩ biểu diễn và công chúng thƣởng thức, opera không xuất
hiện ngay trong nền nhạc mới Việt Nam nhƣ ca khúc và một số thể loại âm nhạc thính
phòng khác. Sự ra đời của opera Việt Nam đã trải qua một quá trình khá dài. Từ những
bƣớc đi ban đầu trong sáng tác các tác phẩm ca cảnh, ca kịch ở thời kỳ 1945 - 1954,
các nhạc sĩ Việt Nam dần dần trƣởng thành trong sáng tác âm nhạc cho sân khấu, đến
khi những điều kiện cần và đủ cả về khách quan và chủ quan chín muồi ở thời kỳ 1954
- 1975 thì thể loại opera mới chính thức đƣợc ra đời. Cùng với nhạc giao hƣởng, thính
phòng, nhạc sân khấu opera đã góp phần cho sự phát triển nền âm nhạc chuyên
nghiệp Việt Nam.
Hiện nay, đất nƣớc ta đang trong thời kỳ đổi mới, sự thay đổi cơ cấu kinh tế từ
bao cấp sang kinh tế thị trƣờng đã dẫn tới sự thay đổi mọi mặt của đời sống xã hội.
Trong bối cảnh đó, các thể loại âm nhạc sân khấu nhƣ opera, ballet đang đứng trƣớc
những thử thách mới. Làm sao để có một nền âm nhạc vừa đậm đà bản sắc dân tộc vừa
có tầm cỡ quốc tế sánh vai với các nền âm nhạc khác trên thế giới? Cần phải có sự đổi
mới về quan điểm cho hƣớng phát triển các thể loại nêu trên. Chính vì vậy, việc xem
xét, đánh giá các tác phẩm opera Việt Nam, những đóng góp của opera trong sự phát
triển nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam, tìm ra những mặt mạnh, mặt yếu, những
nguyên nhân thăng trầm của nghệ thuật này là một việc làm rất đáng đƣợc quan tâm, để
từ đó có những giải pháp nhằm góp phần cho sự phát triển nghệ thuật opera ở Việt
Nam.

3
Xuất phát từ những nhận thức trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài “Opera
trong sự phát triển nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam”.
2. Lịch sử đề tài.
Opera ở châu Âu có lịch sử phát triển trên 400 năm. Đã có nhiều công trình của
nhiều tác giả nƣớc ngoài nghiên cứu về opera, chúng ta có thể tham khảo qua The
Victor book of opera của Louis Biancoll và Robert Bagar (NXB New York, năm
1949); French opera - ít’s development to the revolution của Norman Demuth (NXB
The Antemis, năm 1963); The Russian opera của Rosa Newmarch (NXB The Anchor
London).v.v. Các công trình trên nghiên cứu riêng về opera thế giới, opera Pháp, Nga
Tuy nhiên, tất cả đều chƣa đƣợc dịnh ra tiếng Việt.
Trong cuốn Các thể loại âm nhạc do Lan Hƣơng dịch (NXB Văn hóa - Hà Nội)
có một chƣơng viết khá sâu về thể loại opera của E. Tchecnaia. Các giáo trình Lịch sử
âm nhạc của học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam đều có nội dung về thể loại opera
của châu Âu từ khi xuất hiện đến thế kỷ XX. Trong đó, opera đƣợc xem xét là lĩnh vực
sáng tác của từng nhạc sĩ rồi đƣa ra các nhận định về ngôn ngữ và phong cách mà
không đi thành mảng xuyên suốt riêng. Gần đây, PGS.NSND Trung Kiên đã viết cuốn
Nghệ thuật opera (Viện Âm nhạc xuất bản, năm 2004). Trong cuốn sách này, opera thế
giới đƣợc nghiên cứu khá chi tiết theo tuyến thể loại và giới thiệu các tác giả nổi tiếng
ở các thời kỳ tiêu biểu.
Việc tìm hiểu các thủ pháp sáng tác của các tác phẩm opera Việt Nam cũng đã
có một số nghiên cứu thông qua các luận văn chuyên ngành Lý luận âm nhạc nhƣ: luận
văn tốt nghiệp Trung cấp của Trần Đinh Lăng Bước đầu tìm hiểu thể loại opera qua
tác phẩm “Cô Sao” của Đỗ Nhuận; luận văn tốt nghiệp Đại học tại chức của Đoàn Thu
Hà Tìm hiểu aria và các bài hát đơn ca trong vở nhạc kịch “Cô Sao” của Đỗ Nhuận ;
trong luận văn Thạc sĩ Một số đặc điểm ngôn ngữ âm nhạc trong sáng tác thanh nhạc
của nhạc sĩ Đỗ Nhuận, tác giả Trịnh Tuyết Mai có đề cập đến một số tiết mục aria của
opera Cô Sao; trong luận văn tốt nghiệp Đại học của Trần Thu Anh Tìm hiểu một số
tác phẩm tiêu biểu của nhạc sĩ Nguyễn Đình Tấn có một chƣơng nghiên cứu một số nét

về vở opera “Tình yêu của em”.

4
Các luận văn nêu trên chỉ tìm hiểu opera Việt Nam ở một số khía cạnh về ngôn
ngữ âm nhạc. Riêng đề tài của tác giả Trần Thu Anh có đề cập đến opera “Tình yêu
của em”, các đề tài khác tập trung chủ yếu vào một số aria của vở opera “Cô Sao” và
nhìn chung, không đi vào nghiên cứu tổng thể có tính hệ thống về thể loại opera.
Năm 2000, Viện Âm nhạc đã xuất bản cuốn sách Âm nhạc mới Việt Nam tiến
trình và thành tựu của các tác giả Tú Ngọc, Nguyễn Thị Nhung, Vũ Tự Lân, Nguyễn
Ngọc Oánh, Thái Phiên. Trong cuốn sách này, cùng với các thể loại nhạc mới khác, thể
loại opera Việt Nam đã đƣợc giới thiệu một số nét về sự hình thành, điểm các tác
phẩm, tác giả và nêu sơ lƣợc đặc điểm âm nhạc của một số tác phẩm tiêu biểu.
3. Mục đích nghiên cứu.
Bản luận án thuộc lĩnh vực nghiên cứu cơ bản một hiện tƣợng trong đời sống
âm nhạc Việt Nam, đó là thể loại opera. Opera Việt Nam đƣợc nghiên cứu ở các góc độ
lịch sử, đặc điểm âm nhạc, mối quan hệ với các thể loại khác nhƣ giao hƣởng, hợp
xƣớng Qua đó để xem xét, đánh giá và khẳng định vị trí của opera trong sự phát triển
nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam, đồng thời tìm ra những nguyên nhân, tồn tại
cần giải quyết để góp phần cho triển vọng phát triển opera trong tƣơng lai.
4. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu.
Đối tƣợng của luận án là nghiên cứu về sự phát triển của thể loại opera Việt
Nam trong sự phát triển của nền âm nhạc Việt Nam.
Luận án nghiên cứu opera Việt Nam trong mối quan hệ với opera thế giới, về
lịch sử ra đời, một số đặc điểm âm nhạc và những đóng góp của opera cho nền âm nhạc
Việt Nam.
Việc phân tích đặc điểm âm nhạc của các tác phẩm opera Việt Nam chỉ là một
phần của luận án để chứng minh cho sự phát triển của opera Việt Nam. Do khuôn khổ
độ dài luận án và do các opera Việt Nam hiện không có tƣ liệu vang nên ở phần nghiên
cứu đặc điểm âm nhạc, luận án chỉ đi vào phƣơng thức xây dựng các khúc mở màn và
các tiết mục thanh nhạc.

5. Nhiệm vụ nghiên cứu.

5
Nghiên cứu khái niệm về thể loại opera, sơ lƣợc lịch sử opera ở châu Âu làm cơ
sở lý luận cho đề tài và quá trình hình thành nghệ thuật opera của Việt Nam.
Đề tài đi sâu vào nghiên cứu phƣơng thức xây dựng khúc mở màn và các tiết
mục thanh nhạc để thấy sự học tập opera châu Âu và xu hƣớng dân tộc hóa trong các
tác phẩm opera Việt Nam.
Làm rõ những đóng góp của opera trong nền âm nhạc Việt Nam và đề xuất giải
pháp cho sự phát triển opera Việt Nam trong tƣơng lai.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu và cách tiếp cận đối tƣợng.
Luận án sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu lý thuyết:
- Nghiên cứu tƣ liệu, thực hiện các phán đoán suy luận trên cơ sở tƣ liệu thu
thập đƣợc.
- Sử dụng các phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, đối chiếu so sánh.
Chúng tôi sử dụng các tài liệu trong các công trình khoa học về lý thuyết âm
nhạc cổ điển chấu Âu và lý thuyết âm nhạc cổ truyền Việt Nam đã đƣợc công bố.
Cách tiếp cận đối tƣợng chủ yếu trên bản phổ và tổng phổ.
7. Ý nghĩa khoa học của đề tài.
Nếu kết quả của đề tài đƣợc công nhận, đề tài sẽ góp phần nêu lên những nhận
xét tổng quát về nghệ thuật opera Việt Nam, ý nghĩa của thể loại này trong đời sống âm
nhạc Việt Nam thời kỳ đất nƣớc đổi mới.
Sự nghiên cứu quá trình hình thành và phát triển opera Việt Nam sẽ đóng góp
một phần nhỏ cho các công trình nghiên cứu về lịch sử âm nhạc Việt Nam nói chung
và âm nhạc mới Việt Nam nói riêng.
8. Bố cục của luận án.
Phần Mở đầu
Chƣơng 1: Lược sử opera châu Âu và quá trình hình thành opera Việt Nam.
Chƣơng 2: Phương thức xây dựng khúc mở màn và các tiết mục thanh nhạc trong
opera Vỉệt Nam.

Chƣơng 3: Đóng góp của opera trong nền âm nhạc chuyên nghiệp Việt Nam.
Phần kết luận.

6
CHƢƠNG 1

LƢỢC SỬ OPERA CHÂU ÂU
VÀ QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH OPERA VIỆT NAM

1.1. Khái niệm về thể loại opera.
Khi định nghĩa về nghệ thuật opera có khá nhiều ý kiến khác nhau. Một cách
khái quát và ngắn gọn thì opera đƣợc hiểu là nhạc kịch. Trong Thuật ngữ và ký hiệu âm
nhạc thường dùng của Đào Trọng Từ, Đỗ Mạnh Thƣờng, Đức Bằng có viết: “opera là
ca kịch, nhạc kịch” [45 : 38]. Trong Từ điển Tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học TW nêu
định nghĩa nhạc kịch là opera [40 : 680].
Thuật ngữ “nhạc kịch” thƣờng đƣợc nhiều sách của nhiều tác giả mở ngoặc để
chú giải thêm bên cạnh chữ opera hoặc ngƣợc lại. Thí dụ, trong cuốn Âm nhạc Việt
Nam - Tiến trình và thành tựu có viết “Sự ra đời của thể loại nhạc kịch (opera) cũng
nhƣ các thể loại giao hƣởng - thính phòng trong lĩnh vực nhạc đàn, trong giai đoạn
1954 - 1975 đánh dấu bƣớc phát triển mới của nền âm nhạc mới Việt Nam.” [34 : 473].
Các giáo trình Lịch sử âm nhạc của Nhạc viện Hà Nội, một số trƣờng đào tạo
âm nhạc khác và nhiều sách chuyên ngành về âm nhạc đều dịch nghĩa của chữ opera là
nhạc kịch. Cũng trong Âm nhạc Việt Nam - Tiến trình và thành tựu có viết: “nhạc kịch
(đƣợc dịch từ chữ opera) là loại vở diễn âm nhạc trong nền âm nhạc cổ điển - bác học
châu Âu”. [34 : 461]
Khái niệm opera là nhạc kịch tuy ngắn gọn nhƣng cũng cho thấy đây là một loại
hình nghệ thuật bao gồm cả âm nhạc và sân khấu. Tuy nhiên, khái niệm nhạc kịch chƣa
nói lên đầy đủ bản chất của nghệ thuật opera. Chúng tôi muốn đi vào tìm hiểu định
nghĩa của opera.
Trong cuốn Nghệ thuật opera của PGS. Nguyễn Trung Kiên đã đƣa ra khá nhiều

cách định nghĩa về opera của nhiều nhà nghiên cứu âm nhạc thế giới nhƣ:

7
Ý kiến của Arensky: “Opera là kết quả của sự phối hợp các hình thức thanh
nhạc với hành động sân khấu” [17: 6]
Ý kiến của I.Vainkôp: “Opera là tác phẩm nhạc kịch (đôi khi đƣa vào cả các
màn múa ballet), dùng cho sân khấu biểu diển, lời của vở hoàn toàn hoặc một phần
đƣợc thực hiện bằng nghệ thuật hát, thƣờng với phần đệm của dàn nhạc” [17: 8].
Ý kiến của nghệ sĩ opera Nga F. I. Saliapin: “Tôi yêu nhất opera, tôi quý trọng
nó là vì opera phối hợp các hình thức nghệ thuật với nhau một cách hài hòa, nhịp
nhàng nhƣ: âm nhạc, thơ ca, hội họa, điêu khắc, kiến trúc…” [17: 6].
Trong sách The Development of Western music, a history - Sự phát triển của
lịch sử âm nhạc phương Tây có đoạn viết về opera: “Opera is drama presented
musically, with all or most of the text being sung and with appropriate instrumental
music, as required by the plot or for accompaniment. It is a combined - art form, an
amalgamation of various aspects of art (scenery, costumes), literature (poetic or prose
lines of plot), theatre (acting and dance), with vocal and instrumantal music”. [4 : 249].
Có thể dịch nghĩa nhƣ sau: Opera là kịch đƣợc biểu hiện bằng âm nhạc, với tất cả hoặc
hầu hết là hát và có sự tham gia của khí nhạc. Đó là nghệ thuật tổng hợp của nhiều loại
hình nghệ thuật nhƣ hội họa (trang trí, trang phục), văn học (thơ ca hoặc văn xuôi), sân
khấu (diễn xuất và nhảy múa), với phần hát và khí nhạc.
Trong cuốn Giảng nhạc, PGS.TS Nguyễn Thị Nhung cũng đƣa khái niệm về
opera: “Trong opera là sự kết hợp của âm nhạc (thanh nhạc và khí nhạc) với thơ ca và
hành động kịch, nghệ thuật thể hiện bằng điệu bộ, nét mặt và nghệ thuật múa, hội họa,
kiến trúc dƣới hình thức trình bày trang trí và hiệu quả của ánh sáng. Tất cả đƣợc kết
hợp với nhau dƣới vai trò dẫn dắt chủ đạo của âm nhạc.” [36 : 47]
Nhƣ vậy, dù ngắn gọn hay chi tiết, tất cả các khái niệm về opera đều thống nhất
với nhau ở một điểm: opera là tác phẩm nghệ thuật tổng hợp. Trong opera có sự kết
hợp của nhiều loại hình nghệ thuật khác nhau:
Âm nhạc: bao gồm cả thanh nhạc và khí nhạc

Sân khấu: kịch bản, diễn xuất, hóa trang và ánh sáng.
Văn chƣơng: thơ ca hoặc văn xuôi

8
Múa
Hội họa trang trí
Các loại hình nghệ thuật kể trên hỗ trợ và gắn bó với nhau một cách khăng khít
để tạo thành một chỉnh thể thống nhất là opera. Tuy nhiên, trong opera có hai loại hình
nghệ thuật giữ vai trò chủ yếu là âm nhạc và sân khấu. Thậm chí, có khá nhiều ý kiến
cho rằng âm nhạc giữ vai trò chính. Trong giáo trình Lịch sử âm nhạc thế giới tập I của
Nhạc viện Hà Nội do Nguyễn Xinh biên soạn có đoạn viết: “Nhạc kịch - một thể loại
tổng hợp của nhạc, thơ và sân khấu kịch (dĩ nhiên trong đó âm nhạc đóng vai trò thống
soái)…” [51: 78]. Đặc biệt, vai trò của thanh nhạc có một ý nghĩa hết sức quan trọng
trong nghệ thuật này, “xƣa kia cũng nhƣ ngày nay, giọng hát của con ngƣời với các
màu sắc phong phú, âm điệu chân tình, tính chất mềm mại, uyển chuyển không gì sánh
đƣợc… luôn là linh hồn của opera” [5: 277].
Thanh nhạc trong opera có nhiều hình thức trình diễn phong phú nhƣ đơn ca,
hợp ca, hợp xƣớng, hát nói. Đơn ca có nhiều thể loại nhƣ aria, ariozo, romance,
ballade, ca khúc Hợp ca có các hình thức nhƣ duo (song ca), trio (tam ca), quartuor
(tứ ca) Khí nhạc trong opera cũng nhiều hình thức thể hiện nhƣ ouverture (khúc mở
màn), nhạc chuyển màn, nhạc đệm, nhạc nền, nhạc chen
1.2. Lƣợc sử phát triển opera châu Âu:
Kể từ khi vở opera đầu tiên của châu Âu ra đời cho đến nay đã hơn 400 năm,
một chặng đƣờng lịch sử khá dài. Với khoảng thời gian đó, opera châu Âu đã phát triển
và đạt đƣợc nhiều thành tựu to lớn với nhiều thể loại, nhiều trƣờng phái phong cách,
ghi danh biết bao tên tuổi của các nhạc sĩ vĩ đại mà sự nghiệp của họ đã làm chói lọi
cho những trang sử của opera.
1.2.1. Opera thời kỳ tiền cổ điển:
Opera Ý.
Thời kỳ tiền cổ điển dánh dấu sự ra đời của opera với công lao của ngƣời Ý.

Opera Ý đã phát triển khá rực rỡ, có nhiều trƣờng phái opera nổi bật nhƣ Florence
Mantoue, Rome, Venice và Naples.

9
Vở opera đầu tiên ra đời ở thành phố Florence, đó là “Dafné”, đƣợc sáng tác
năm 1594 - 1598 của nhạc sĩ - ca sĩ Peri (1560 - 1633), kịch bản của nhà thơ Ottovio
Rinuccini. Tuy nhiên, tổng phổ của “Dafné” không còn lƣu giữ đƣợc. Năm 1600,
opera “Euridice” cũng của Peri và Rinuccini đã ra mắt khán giả và tổng phổ đƣợc in,
trở thành tài sản không bị lãng quên. “Euridice” đã thực sự đánh dấu cho sự ra đời
opera và Florence trở thành cái nôi của nghệ thuật này ở Ý.
Tiếp sau Florence, các trƣờng phái opera của Ý nhƣ Mantoue, Rome, Venice và
Naples đã đua nhau nở rộ vào thế kỷ XVII và đầu XVIII. Gắn liền với sự phát triển của
opera Ý thời kỳ này là tên tuổi của nhiều nhạc sĩ nhƣ Galiano của Mantoue, Landi của
Rome, C. Monteverdi của Venice, A. Scarlatti và G.B. Pergolesi của Naples… Đặc
biệt, lịch sử opera Ý đƣợc rạng danh bởi sự nghiệp sáng tác của C. Monteverdi và A.
Scarlatti.
Các nhạc sĩ Naples đã tạo ra những chuẩn mực cho thể loại opera seria (opera
nghiêm trang). Alessandro Scarlatti (1658 - 1725) là nhạc sĩ đứng đầu trƣờng phái
Naples đã xây dựng opera theo lối hát bel canto (hát đẹp) với những kỹ thuật thanh
nhạc tinh xảo.
Với lối cấu trúc số, ít sử dụng hợp xƣớng và ballet, lối hát bel canto đòi hỏi kỹ
thuật thanh nhạc cao, opera seria đã dẫn tới sự phát triển chƣa từng có từ trƣớc đến thời
bấy giờ của nghệ thuật thanh nhạc. Giới quý tộc lúc đó rất ƣa chuộng opera seria, thậm
chí còn coi nhƣ là thể loại riêng của họ. Sau này, do chiều theo thị hiếu của giới quý
tộc mà đầu thế kỷ XVIII, opera seria đã đi vào chỗ bế tắc dẫn đến khủng hoảng.
Đầu thế kỷ XVIII, khi mà opera seria của Ý đạt đến đỉnh cao của thời tiền cổ
điển và có xu hƣớng rơi vào khủng hoảng thì cũng là lúc opera buffa (còn gọi là opera
hài) ra đời. Tác phẩm đƣợc coi là đặt nền móng cho opera buffa là “Con sen thành bà
chủ” hay còn gọi là “Người hầu thành quý bà” (năm 1733) của nhạc sĩ ngƣời Ý thuộc
trƣờng phái Napoli, Giovanni Battista Pergolesi (1710 - 1736).

Opera Pháp.
Các nhạc sĩ Ý đã làm rạng danh cho lịch sử opera. Nhạc kịch của họ có ảnh
hƣởng rộng rãi tới nhiều nƣớc châu Âu, trong đó có nƣớc Pháp.

10
Ngƣời tiên phong viết opera của Pháp là nhạc sĩ Cambert với vở “Thôn dã”
hay còn gọi là “Khúc đồng quê” (1659), phần kịch bản của nhà thơ Perrin. Ngƣời có
công xây dựng nền opera Pháp là Jean Baptiste Lully (1632 -1687). Lully đã tiếp thu
opera Ý ở mặt hình thức, bố cục nhƣng ông đã sáng tạo chất liệu, thủ pháp và nội dung
biểu hiện phù hợp với tâm hồn của dân tộc Pháp, làm cho opera Pháp mang đặc điểm
dân tộc và một điểm đáng chú ý là ông đã đƣa nhiều múa vào opera.
Vào giữa thế kỷ XVIII, opera comique (opera hài) của Pháp đã ra đời với sự
đánh dấu là tác phẩm “Thày bói làng quê” (1752) của nhà triết học J.J. Rousseau
(1712 - 1788). Opera comique của Pháp từ đó phát triển và sau này gắn liền với khá
nhiều tên tuổi của các nhạc sĩ E. Duni, F. D. Philidor, A. Gretry …
Opera Anh, Đức.
Nƣớc Anh thời đó không có một nền opera rực rỡ nhƣ Ý và cũng không có đƣợc
những trang sử đáng tự hào nhƣ opera Pháp. Sự phát triển opera của họ có thể nói là
khiêm tốn, song cũng phải kể đến nhạc sĩ H. Purcell sáng tác opera “Didon và Enée”
(1688). Một nhạc sĩ ngƣời Đức sang định cƣ tại Anh thời bấy giờ đã có công phục hồi
cho nền âm nhạc Anh nói chung và nhạc kịch Anh nói riêng, đó là Georges Frideric
Haendel (1685 - 1759). Haendel sáng tác hơn 40 vở opera. Lúc đó, opera seria châu Âu
đã rơi vào khủng hoảng, cải cách opera seria là hoài bão của ông. Tuy nhiên, ông
không thành công lắm và chƣa đạt đƣợc đích của sự cải cách này.
Khác với nƣớc Anh chỉ có một opera duy nhất, ngƣời Đức đã xây dựng cho
mình một trƣờng phái opera ở thành phố Hamburg với tên tuổi của một số nhạc sĩ nổi
tiếng nhƣ: G.F. Telemann với 40 opera; S. Cusser, J. Mattheson và đặc biệt là nhạc sĩ
Reinhard Keiser (1674 - 1739) là tác giả của 120 opera.
Tóm lại, thời kỳ tiền cổ điển đã đánh dấu sự ra đời của opera với hai thể loại chủ
yếu là opera trang nghiêm và opera hài hƣớc. Opera đã phát triển rực rỡ ở Ý, khá

phong phú ở Pháp và lan sang nhiều nƣớc nhƣ Đức, Anh v.v… Đầu thế kỷ XVIII,
opera seria bắt đầu có sự suy thoái từ nƣớc Ý và cũng ảnh hƣởng sang các nƣớc khác ở
châu Âu. Tuy nhiên, sự phát triển mạnh mẽ của opera thời kỳ tiền cổ điển là nền tảng
cho sự phát triển của opera ở các thời kỳ sau.

11
1.2.2. Opera thời kỳ cổ điển.
Sự nở rộ các thể loại, các phong cách âm nhạc của nghệ thuật phục hƣng thời kỳ
tiền cổ điển đã đặt nền móng cho sự ra đời trƣờng phái âm nhạc cổ điển Viên vào nửa
sau thế kỷ XVIII. Trƣờng phái cổ điển Viên đã hoàn thiện các thể loại có hình thức lớn
nhƣ: symphonie, sonate, concerto…
Riêng với opera, các nhạc sĩ cổ điển cũng có những công lao to lớn. Trƣớc tiên,
đó là sự cải cách khôi phục cho opera seria ra khỏi thời kỳ khủng hoảng. Tiếp sau là sự
phát triển nâng cao cho opera cả về nội dung, hình thức lẫn thể loại và phong cách
nghệ thuật.
Nhƣ đã nêu ở trên, opera seria đã đƣợc hoàn thiện ở Naples của Ý. Tuy nhiên,
thể loại opera này hầu nhƣ không thoát khỏi phạm vi thẩm mỹ của giới quý tộc. Giới
quý tộc đã vun đắp và coi nhƣ đây là thể loại của riêng họ. Đề tài của opera seria
thƣờng hƣớng tới những câu chuyện lịch sử, truyền thuyết, anh hùng, huyền thoại hoặc
xoay quanh về vua chúa quý tộc mà ít đề cập đến đời sống thƣờng nhật của nhân dân.
Lối hát bel canto, sử dụng những kỹ thuật tinh xảo trong thanh nhạc (virtuoso -
coloratura), thực hiện những câu nhiều nốt (passage) ở tốc độ nhanh do A. Scarlatti xây
dựng đã bị nhiều nhạc sĩ lạm dụng. Thậm chí, nhiều ca sĩ còn tự thêm những đoạn kỹ
thuật trong các aria để khoe giọng khiến cho giữa âm nhạc và nội dung kịch thiếu sự
gắn kết chặt chẽ. Các số mục thanh nhạc của các opera nhiều khi bị sắp đặt một cách
rập khuôn cứng nhắc theo công thức khiến vở opera nhƣ sự cộng gộp của các tiết mục
thanh nhạc chứ không phải xuất phát từ nội dung của vở opera.
Chính từ những nguyên nhân trên mà vào đầu thế kỷ XVIII, opera seria bị rơi
vào khủng hoảng. Opera hài ra đời đáp ứng những nhu cầu thẩm mỹ mới song vẫn cần
phải có sự cải cách opera seria. Nhiều nhạc sĩ đã bỏ công sức để cải cách opera seria

trong đó có J. Rameau, G.F. Haendel… song chƣa có ai thực sự thành công. Các nhạc
sĩ cổ điển nửa sau thế kỷ XVIII đã làm đƣợc điều đó và công đầu tiên phải kể đến
Christof Willibald Gluck (1714 - 1787).
Nguyên tắc cơ bản nhất trong sự cải cách opera của Gluck là đề cao nội dung,
âm nhạc sinh ra từ nội dung kịch. Với hơn 100 vở opera và sự kiên định trong những

12
nguyên tắc cải cách của mình mà Gluck đã trở thành nhà cải cách vĩ đại ở thời đại đó.
Ông đã đáp ứng đƣợc nhu cầu cải cách cho opera seria.
Ngƣời tiếp bƣớc cho sự cải cách nhạc kịch của Gluck là nhạc sĩ Wolfgang
Amadeus Mozart (1756 - 1791). Mozart không chỉ lỗi lạc trong viết opera, ông còn
xuất sắc trong các lĩnh vực cho khí nhạc giao hƣởng, thính phòng. Khả năng viết opera
và giao hƣởng của ông đã bổ sung cho nhau. Tƣ duy tính kịch và giai điệu trau chuốt
của thanh nhạc đƣợc ông đƣa vào giao hƣởng. Và ngƣợc lại, tƣ duy chặt chẽ, triết lý
của giao hƣởng đƣợc ông kết hợp vào opera. Với hơn 20 opera, Mozart đã đƣợc coi là
một trong những nhạc sĩ opera vĩ đại.
Quan điểm cải cách nhạc kịch của Mozart có phần khác với Gluck. Trong các
opera của Gluck, âm nhạc phục vụ cho nội dung kịch. Còn với Mozart, ông đề cao vai
trò của âm nhạc nhƣng nhạc và kịch phải gắn bó với nhau một cách hữu cơ. Nhiều aria,
hợp ca, hợp xƣớng của ông mang tính kỹ thuật cao. Mozart đã đƣa khí nhạc trong
opera lên một bƣớc phát triển mới. Ông mở rộng thành phần dàn nhạc của opera thành
dàn nhạc giao hƣởng thực thụ, tăng cƣờng chức năng tính kịch của dàn nhạc, phát triển
khí nhạc theo hƣớng giao hƣởng. Đề cao tính kỹ thuật của thanh nhạc và khí nhạc giao
hƣởng là một trong những thành công làm cho Mozart trở thành nhà cải cách opera sau
Gluck. Ông đã tạo đƣợc sự hài hòa giữa âm nhạc với nội dung kịch.
Một nhạc sĩ nữa của trƣờng phái cổ điển cũng góp phần làm phong phú thể loại
cho opera là nhạc sĩ Ludwig Van Beethoven (1770 - 1827). Beethoven chỉ viết một
opera duy nhất là “Fidelio”. Tác phẩm này thuộc dạng opera anh hùng ca kết hợp tính
trữ tình. Chủ đề đấu tranh - anh hùng - chiến thắng luôn là chủ đạo trong các tác phẩm
khí nhạc của Beethoven và trong opera này cũng nhƣ vậy. Đó là điều chƣa từng có

trong các opera trƣớc đó. Vốn là nhạc sĩ giao hƣởng vĩ đại, khí nhạc giao hƣởng trong
opera của Beethoven đƣợc chú trọng hơn các bậc tiền bối.
Nhìn chung, các nhạc sĩ cổ điển đã hoàn thành một sứ mạng cao cả có ý nghĩa
lịch sử to lớn, đáp ứng đƣợc nhu cầu thẩm mỹ tiến bộ của thời đại, đó là cải cách opera
và quan trọng hơn, họ đã hoàn thiện những đặc điểm cơ bản cho thể loại opera cả về
thanh nhạc và khí nhạc.

13
1.2.3. Opera thời kỳ lãng mạn.
Thời kỳ lãng mạn thế kỷ XIX, opera đƣợc phát triển hết sức phong phú. Bên
cạnh các thể loại seria và buffa truyền thống, opera đƣợc nở rộ với nhiều thể loại và đề
tài mới.
Sự phản ánh cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc của các nƣớc châu Âu ở thời kỳ
lãng mạn đã tạo ra một khuynh hƣớng mới là opera lịch sử. Opera lịch sử xuất hiện vào
những năm 30 của thế kỷ XIX, trong các tác phẩm của nhạc sĩ Pháp là D. Auber và
sau đó là nhạc sĩ Ý - G.A. Rossini. Nội dung chủ yếu của opera lịch sử của thời kỳ lãng
mạn thế kỷ XIX phản ánh thời đại, gắn với các chủ đề yêu nƣớc, anh hùng, cách mạng.
Một nhạc sĩ ngƣời Ý đƣợc mệnh danh “ngƣời thầy của cách mạng Ý” [8:39] là
Giuseppe Verdi (1813 - 1901). Trong nhiều opera của ông là những chủ đề yêu nƣớc,
những bài ca cách mạng. Opera lịch sử còn gắn với nhiều tên tuổi của các nhạc sĩ Nga
nhƣ M. Glinka, P.I. Tchaikovsky, M. Mussorgsky, Rimski-Korsakov, A.P. Borodin;
nhạc sĩ Tiệp B. Smetana và nhiều nhạc sĩ khác…
Một khuynh hƣớng mới nữa trong opera thời kỳ lãng mạn là opera trữ tình.
Nƣớc Pháp là nƣớc đi đầu trong việc xây dựng cho thể loại này. Trƣớc tiên phải kể đến
Thomas và sau đó là Gounod. Tiếp sau nữa là thế hệ các nhạc sĩ lỗi lạc nhƣ Saint-
Saens, Delibes, Bizet, Massenet… Opera trữ tình còn đƣợc chia thành nhiều dạng nhƣ
trữ tình tâm lý, thần thoại dân gian, huyền thoại kỵ sĩ…Các nhạc sĩ Georges Bizet
(1838 - 1875) của Pháp và G. Verdi của Ý đã đạt đến đỉnh cao trong opera tâm lý trữ
tình. Nhạc sĩ ngƣời Nga - Piot Ilich Tchaikovsky (1840 - 1893) cũng có một số opera
tâm lý trữ tình nổi tiếng nhƣ “Evgeni Onegin”.

Viết opera thần thoại dân gian là nhạc sĩ ngƣời Đức, Carl Maria Weber; A.
Dvorak của Tiệp; M. Glinka, Rimski-Korsakov của Nga …Ngƣời có nhiều sự đổi mới
cho opera thế kỷ XIX nói chung và cho opera trữ tình thần thoại nói riêng phải kể đến
nhạc sĩ ngƣời Đức, Richard Wagner (1813- 1883). Wagner là nhà cải cách opera của
thời đại lãng mạn. Ông có nhiều đổi mới gây tranh cãi trong giới những ngƣời quan
tâm đến opera nhƣ: cấu trúc theo nguyên tắc xuyên suốt tạo sự xóa nhòa ranh giới giữa
các tiết mục thanh nhạc, triệt để đề cao vai trò của khí nhạc giao hƣởng trong opera, sử

14
dụng các bè thanh nhạc theo lối ngâm ngợi… Những sáng tạo của Wagner đã đƣa ông
trở thành nhạc sĩ thiên tài của thế kỷ XIX.
Trên đây, chúng tôi đã đề cập đến hai khuynh hƣớng chính trong các thể loại
của opera thế kỷ XIX là những khuynh hƣớng mới so với các thể loại opera seria và
buffa vốn có từ các thời đại trƣớc.
Về mặt cấu trúc, so với thời kỳ tiền cổ điển thì opera lãng mạn vẫn kế thừa các
nguyên tắc cấu trúc nhƣ: có khúc mở màn; các lớp, màn, cảnh; các tiết mục thanh
nhạc…nhƣng có sự đổi mới nhƣ sử dụng nguyên tắc cấu trúc xuyên suốt khác với
trƣớc đây là cấu trúc số mục. Lối cấu trúc xuyên suốt khiến cho các sự kiện kịch đƣợc
xâu chuỗi và tạo thành một dòng chảy liên tục. Một trong những phƣơng pháp tạo tính
xuyên suốt của các nhạc sĩ thời kỳ lãng mạn là xây dựng hệ thống âm hình chủ đạo
(leitmotiv).
Việc sử dụng các tiết mục thanh nhạc của opera thời kỳ lãng mạn cũng có một
số điểm khác so với trƣớc. Đó là tăng cƣờng các tiết mục hợp xƣớng và đi theo là các
cảnh quần chúng.
Các nhạc sĩ lãng mạn ƣa dùng thể liên khúc nhƣ liên ca khúc thanh nhạc; liên
khúc giao hƣởng thơ, liên khúc các khúc nhạc thành tổ khúc lãng mạn… Và trong
opera, nhạc sĩ R. Wagner cũng đã có một sự sáng tạo về cấu trúc là liên kết các opera
thành dạng liên khúc đồ sộ, đó là bộ nhạc kịch “Chiếc nhẫn Nibelung” (1852 - 1874)
gồm bốn vở: “Vàng sông Ranh”, “Vankiari”, “Dinfrid” và “Sự diệt vong của các
thần”.

Tiếp theo con đƣờng mà Gluck và Mozart đã đi, các nhạc sĩ lãng mạn thực sự đã
thành công trong việc nâng cao tính giao hƣởng của khí nhạc trong opera. Wagner
đƣợc mệnh danh là nhà giao hƣởng hóa nhạc kịch với sự phát triển giao hƣởng triệt để
trong các opera của mình. Các nhạc sĩ Verdi, Tchaikovsky cũng rất chú ý tới sự giao
hƣởng hóa opera. Không chỉ có các khúc mở màn đƣợc các nhạc sĩ viết ở các hình thức
của giao hƣởng là thể sonate hay sonate tự do mà các khúc chuyển màn, chuyển cảnh
và cả nhạc đệm cho thanh nhạc cũng mang tính giao hƣởng. Tính giao hƣởng của opera
thể hiện ở cách sử dụng dàn nhạc đồ sộ; các thủ pháp phối khí đa dạng, chặt chẽ; các

15
chủ đề trong khí nhạc gắn bó mật thiết với phần thanh nhạc; sự phát triển của các âm
hình chủ đạo tạo sự thống nhất các tình tiết, các lớp, các màn kịch; hoặc ở các khúc mở
màn, khí nhạc bao quát nội dung toàn vở bằng cách giới thiệu các chủ đề chính của các
nhân vật
Trƣớc đây, các nhạc sĩ tiền cổ điển thƣờng viết các khúc mở màn lớn. Đến thời
cổ điển, ouverture đã đƣợc Gluck cải cách ngắn gọn hơn; Gluck và Mozart sử dụng
hình thức sonate để xây dựng ouverture. Opera thế kỷ XIX cũng kế thừa những nguyên
tắc này nhƣng có thêm những sáng tạo mới. Nhiều nhạc sĩ đã thay thế ouverture bằng
prelude với mục đích tạo khúc mở màn thật súc tích, chủ yếu để giới thiệu các hình
tƣợng chính của vở opera. Ngƣời đầu tiên dùng prelude làm khúc mở màn là Wagner
và sau đó là Bizet, Verdi…
1.2.4. Opera thế kỷ XX.
Lịch sử thế giới thế kỷ XX phát triển hết sức phức tạp và đầy mâu thuẫn. Đặc
biệt ở nửa đầu thế kỷ có những biến động lớn làm thay đổi các mặt chính trị, kinh tế và
đời sống xã hội. Trƣớc tiên phải kể tới hai cuộc đại chiến thế giới đã đẩy nhân loại tới
đáy của sự cùng cực và những thảm họa khủng khiếp. Tiếp sau đó là sự phát triển nhƣ
vũ bão của khoa học - kỹ thuật đã nhanh chóng khôi phục lại đời sống xã hội của con
ngƣời sau hai cuộc đại chiến… Tất cả những sự kiện đó đã ảnh hƣởng trực tiếp tới văn
hóa nghệ thuật trong đó có âm nhạc.
Ở các thế kỷ XVIII và XIX, trong âm nhạc chỉ có hai khuynh hƣớng chính là

chủ nghĩa cổ điển (thế kỷ XVIII) và chủ nghĩa lãng mạn (thế kỷ XIX). Còn ở thế kỷ
XX, cùng với sự phát triển của đời sống xã hội, lịch sử âm nhạc cũng chuyển biến hết
sức phức tạp với nhiều trào lƣu, trƣờng phái, phong cách khác nhau.
Opera nửa đầu thế kỷ XX.
Nửa đầu thế kỷ XX, trong âm nhạc nổi lên các trào lƣu chính là âm nhạc ấn
tƣợng, âm nhạc biểu hiện, tả chân, tân cổ điển.
Trào lƣu ấn tƣợng ra đời vào những năm đầu thế kỷ XX, nổi danh là tên tuổi của
hai nhạc sĩ ngƣời Pháp: Claude Debussy (1862 - 1918) và Maurice Ravel (1875 -
1937). Các nhạc sĩ ấn tƣợng ít chú ý tới những vấn đề hiện thực của cuộc sống. Họ

16
thiên về mô tả thiên nhiên nhiều hơn và quan tâm tới sự mới mẻ trong các mảng màu
sắc âm thanh, sự sáng tạo trong các thủ pháp hòa âm, điệu thức… Debussy đã viết
opera “Pelleas và Melisande” (1902) gồm 5 màn, là tác phẩm đỉnh cao trong nghệ
thuật opera ấn tƣợng. Ravel cũng có một opera khác với cấu trúc truyền thống là opera
một màn mang tính hài hƣớc “Giờ Tây Ban Nha” (1907), vở này thể hiện đậm nét
phong cách ấn tƣợng. Nhạc sĩ ngƣời Tây Ban Nha, Manuel de Falla (1876 - 1946 ) viết
opera “Cuộc sống ngắn ngủi” (1913), là tác phẩm phát triển phong cách dân tộc kết
hợp với cách sử dụng hòa âm và phối khí hiện đại, trong đó có lối hát của những bài
hát cổ Tây Ban Nha miền Anludia (Canto Jondo), lối hát truyền thống dân gian của
ngƣời Digan và ngƣời Ảrập.
Những năm cuối thế kỷ XIX ở Ý xuất hiện trào lƣu tả chân (verisimo), trào lƣu
này kéo sang đầu thế kỷ XX. Quan điểm của những nghệ sĩ theo trào lƣu tả chân là
không tô hồng hiện thực. Nổi bật trong trào lƣu tả chân là Mascagni (1863 - 1945) với
vở opera “Cavalleria rusticana”. Giacomo Puccini (1858 - 1924) là nhạc sĩ ở trong
thời kỳ tả chân và một số tác phẩm giai đoạn đầu có ảnh hƣởng trào lƣu này nhƣng đa
số các tác phẩm của ông khác hẳn nghệ thuật Tả chân chủ nghĩa. Với 12 opera trong đó
có những vở xuất sắc nhƣ “La Boheme” (1896), “Tosca” (1900), “Madame Butterfly”
(1904)… Puccini đƣợc đánh giá là ngƣời kế thừa xứng đáng của nhạc sĩ Verdi bởi sự
sáng tạo trong hòa thanh, nghệ thuật tinh xảo trong phối dàn nhạc và đặc biệt là vẻ đẹp

của giai điệu. Hơn thế nữa, các opera của ông luôn gắn liền với cội nguồn dân tộc.
Trƣờng phái âm nhạc biểu hiện xuất hiện vào đầu thế kỷ XX với tên tuổi các
nhạc sĩ nhƣ R. Strauss, B. Bartok mà âm nhạc của họ có những màu sắc mới về hòa
âm, phối khí nhƣng gắn với cội nguồn âm nhạc dân tộc. Trong trƣờng phái này còn có
một số các nhạc sĩ theo khuynh hƣớng sáng tác âm nhạc dodecaphone (sử dụng 12 âm,
xóa bỏ điệu tính - atonal). Đó là A. Schoenberg, A. Berg và A. Webern. Nhạc sĩ Alban
Berg (1885 - 1935) có vở opera “Wozzeck” (1914 - 1922) khá độc đáo. Vở này gây ấn
tƣợng lớn trong âm nhạc thế kỷ XX bởi ngôn ngữ hết sức mới lạ, phức tạp: các hình
thức khí nhạc opera vẫn theo truyền thống nhƣng sử dụng âm nhạc vô điệu tính và

17
recitativo không phải là hát nói mà là spréchstimme có thể dịch là nói hát, có khi có cả
nói thì thầm hoặc thét lên.
Một trào lƣu đáng chú ý nữa của nửa đầu thế kỷ XX là tân cổ điển với một số
tên tuổi nổi tiếng nhƣ I. Stravinsky, P. Hindemith, G. Mahler. Các nhạc sĩ tân cổ điển
học tập hình thức, khuôn mẫu, thể loại của các nhạc sĩ cổ điển còn ngôn ngữ âm nhạc
thì theo phong cách hiện đại. Paul Hindemith (1895 - 1936) là ngƣời rất thành công
trong opera. Opera xuất sắc của ông là “Mathis der Maler” (“Mathis - chàng họa sĩ”).
Vở này hoàn thành năm 1935, gồm 6 màn, ông đã lấy nhiều giai điệu ở các thế kỷ XIII,
XIV để xây dựng thành các aria và ca khúc. Nhƣng ngôn ngữ hòa âm và giai điệu của
Hindemith rất phức tạp. Ông cũng sử dụng hòa âm của hệ thống 12 âm vô điệu tính
theo kiểu của Schoenberg và cách viết hòa âm theo các tầng:
Khúc mở màn trong màn 6 vở “Mathis der Maler”

Với giai điệu trên ta không thể phân tích điệu thức và hợp âm nhƣ trong âm
nhạc cổ điển đƣợc, ông chia thành hai mảng hòa thanh: một mảng ở các bè trên (khóa
sol); một mảng ở các bè dƣới (khóa fa). Xem xét hai chồng âm cuối cùng ta thấy ông
đã sử dụng theo kiểu có thêm quãng triton (4 tăng) a
b
- d và g - c

#
, đây là đặc trƣng
trong cách viết hòa âm của Hindemith.
Opera nửa sau thế kỷ XX.
Lịch sử thế giới nửa sau thế kỷ XX là thời kỳ loài ngƣời bƣớc ra khỏi hai cuộc
chiến tranh thế giới. Những thành tựu của khoa học và kỹ thuật đã giúp con ngƣời
nhanh chóng đƣợc khôi phục lại đời sống xã hội. Tuy nhiên, sau chiến tranh thế giới
thứ II (1945), đứng trƣớc sự hoang tàn đổ nát, tâm trạng con ngƣời không khỏi có sự
hoang mang, lo lắng cho tƣơng lai. Từ đó xuất hiện một số chủ nghĩa thể hiện sự khủng

18
hoảng nhƣ Chủ nghĩa hiện sinh. Chủ nghĩa này có ảnh hƣởng đến nhiều lĩnh vực trong
nghệ thuật.
Nghệ thuật âm nhạc nửa sau thế kỷ XX cũng xuất hiện nhiều khuynh hƣớng,
trào lƣu mới nhƣ: serie, điện tử, minimal (tối thiểu), tiền phong, biến hóa âm hƣởng,
ngẫu nhiên… Rất nhiều nhạc sĩ, ca sĩ của các trào lƣu này tìm tòi ngôn ngữ sáng tác
mới, phong cách biểu diễn lạ và cắt đứt với truyền thống. Thí dụ nhƣ tác phẩm Bốn
phút ba mươi ba giây cho piano của John Cage (1912 - 1995) thuộc trƣờng phái ngẫu
nhiên không có một nốt nhạc nào, có nhạc sĩ còn sáng tác cho piano tự chơi mà không
phải là cho ngƣời biểu diễn nhƣ Nancarrow (1912 - 1997). Tuy nhiên, một số nhạc sĩ
nửa sau thế kỷ XX vẫn sáng tạo trong mối liên hệ với truyền thống nhƣ D.
Sostakovitch, S. Prokofiev…
Trong opera có thể kể đến một số đại diện tiêu biểu nhƣ sau:
Nhạc sĩ ngƣời Đức Karlheinz Stockhausen (sinh năm 1928) thuộc trào lƣu serie.
Serie dựa trên âm nhạc dodecaphon (12 âm) nhƣng bỏ lối tƣ duy chủ đề, tƣ duy motif
mà sắp xếp âm nhạc theo lối hàng âm. Stockhausen có vở opera “Light” (1977) theo
lối liên hoàn các vở mà trƣớc đây ngƣời sáng tạo là R. Wagner. Wagner đã liên kết 4
opera nhƣng Stockhausen còn liên kết tới 7 opera, mỗi vở dài trong 4 giờ. Ông còn sắp
xếp cho nhạc công đồng thời cũng là ca sĩ hát trong bộ opera này. Trong ngôn ngữ âm
nhạc serie, quy tắc về hàng âm rất nghiêm ngặt nhƣng âm thanh vang lên tựa nhƣ là

ngẫu nhiên. Opera “Light” thể hiện rõ phong cách serie.
Nhạc sĩ ngƣời Hungari G. Ligeti (sinh năm 1923) của trào lƣu âm nhạc biến hóa
âm hƣởng viết opera “Le Grand Macabic”. Vở này không có khúc mở màn bằng dàn
nhạc mà bằng những tiếng hú gây cảm giác lạ lùng và hài hƣớc. Ở đây tập trung những
phong cách mới lạ của Ligeti nhƣ đa tiết tấu, đa tiết nhịp, các ô nhịp không đều nhau,
hát không có lời, lấy phát âm làm phƣơng tiện tạo ra kịch tính…
Trong số các nhạc sĩ nửa sau thế kỷ XX hƣớng vào các phƣơng pháp sáng tác
truyền thống phải kể đến Dimitry Shostakovitch (1906 - 1975). Ông viết opera
“Katerina Izmaijlova” (1932) theo lối cấu trúc âm nhạc “xuyên suốt” và phong cách
recitativo ngâm ngợi của các nhạc sĩ lãng mạn. Ngoài Shostakovitch, Sergei Procofiev

19
(1891 - 1953) cũng dựa trên thuyền thống opera cổ điển và lãng mạn. Với 8 vở nhạc
kịch, ông trở thành ngƣời viết opera nổi tiếng nƣớc Nga. Vở “Chiến tranh và hòa
bình” (1941 - 1952) theo phong cách trữ tình anh hùng ca và còn kết hợp cả tâm lý, sử
thi là những khuynh hƣớng cơ bản của opera thời kỳ lãng mạn.
Một xu hƣớng mới trong opera của nửa sau thế kỷ XX là opera - ca khúc và
kịch hát. Với dạng opera - ca khúc, các nhạc sĩ đã viết các giai điệu thanh nhạc nhƣ bài
hát, hay nói cách khác, bài hát và tính ca khúc là nền tảng cho giai điệu trong thanh
nhạc của opera. Nổi tiếng trong opera - ca khúc là tác phẩm “Sông Đông êm đềm”
(1934) và “Đất vỡ hoang” (1937) của Dzerginsky (ngƣời Nga). Kịch hát cũng là một
dạng gần với opera - ca khúc. Trong dạng này không chỉ giai điệu thanh nhạc mang
tính ca khúc mà phần dàn nhạc không đề cao khí nhạc giao hƣởng nhƣ các dạng opera
khác, có sự kết hợp với các nhạc cụ ngoài giao hƣởng nhƣ nhạc cụ điện tử (organ điện
tử, flute điện tử, trống Jazz) và các nhạc cụ dân tộc. Phần hát của opera dạng này còn
sử dụng nhiều giai điệu của Rock - Pop. Tiêu biểu có thể kể đến tác phẩm “Cats” -
“Những con mèo” (1977 - 1980) của Andrew Lloyd Webber. Trong vở này ta có thể
thấy những yếu tố hoàn toàn khác với opera truyền thống từ cách trang phục của diễn
viên đến các màn múa, màn hợp xƣớng theo kiểu nhạc Rap (nói theo tiết tấu). Các bè
dàn nhạc đệm nhắc đi nhắc lại những quãng nửa cung chromatique theo kiểu âm nhạc

mininal:
Bài hát của các Jellicon trong vở “Cats”
Chorus nói theo tiết tấu (spoken in rhythm)




20
Nhìn chung, các opera thế kỷ XX có thể chia ra thành ba dạng chính nhƣ sau:
- Dạng của nhóm các nhạc sĩ dựa trên cốt cách truyền thống cả về cấu trúc, thể
loại và ngôn ngữ âm nhạc nhƣ các nhạc sĩ Sostacovich, Procofiev, Puccini, Manuel de
Falla …
- Dạng thứ hai là của nhóm các nhạc sĩ có những phong cách mới bứt phá nhƣng
phần nào vẫn dựa trên truyền thống nhƣ cấu trúc của opera vẫn theo màn cảnh, cách sử
dụng các tiết mục thanh nhạc, biên chế dàn nhạc nhƣng có nhiều sự đổi mới về ngôn
ngữ âm nhạc. Nhóm này đa phần là ở nửa đầu thế kỷ XX.
- Dạng thứ ba là sự bứt phá khác xa truyền thống mà chủ yếu là các opera của
các nhạc sĩ nửa sau thế kỷ XX và phần nào đó ở nửa đầu thế kỷ XX. Ở các opera này
(nhƣ đã viết ở trên) dùng cả tiếng hú, tiếng thét hoặc thì thầm thay cho hát là hiện
tƣợng hiếm có. Việc giai điệu đƣợc viết dựa trên cơ sở âm nhạc vô điệu tính, đa tiết
tấu, tiết nhịp đã dẫn tới kỹ thuật biểu diễn hết sức khó. Đặc biệt, với các tác phẩm theo
phong cách ngẫu nhiên thì có thể nói là hoàn toàn khác hẳn so với truyền thống.
Nhiều nhạc sĩ thế kỷ XX tiếp nối truyền thống lãng mạn là đề cao vai trò của
dàn nhạc giao hƣởng trong opera. Thậm chí, họ còn đề cao vai trò khí nhạc hơn cả
thanh nhạc. Ngay nhƣ trong tác phẩm của P. Hindemith, của A. Berg ta thấy họ xử lý
các bè của dàn nhạc hết sức phức tạp, kỹ lƣỡng. Phần khí nhạc của vở “Mathis - chàng
họa sĩ” (P. Hindemith) và “Wozzeck” (A. Berg) đã đƣợc tách riêng ra thành poème -
symphonique.
Việc ca khúc hóa giai điệu thanh nhạc trong opera đã dẫn tới một khuynh hƣớng
mới của opera thế kỷ XX là kịch hát. Có quan điểm còn cho rằng kịch hát không đƣợc

coi là opera bởi cả về thanh nhạc và khí nhạc đã sang một dạng thể loại khác: âm nhạc
mang tính đời thƣờng, thay đổi cả về sử dụng dàn nhạc (nhạc điện tử), cách hát, múa,
trình diễn, trang phục và giai điệu thanh nhạc, ngôn ngữ hòa âm, phối khí… có tính
chất gần với các ca cảnh hơn.
Tóm lại, opera ra đời và đƣợc hình thành ở châu Âu với công lao đầu tiên là của
ngƣời Ý. Qua chặng đƣờng lịch sử phát triển trên 400 năm, opera đã đạt những thành
tựu rực rỡ, trở thành nghệ thuật âm nhạc chuyên nghiệp của thế giới. Opera châu Âu có

21
ảnh hƣởng không nhỏ tới nhiều quốc gia và các châu lục khác. Nhiều nƣớc đã học tập
và có opera của riêng mình, trong đó có Việt Nam.

1.3. Quá trình hình thành opera Việt Nam.
1.3.1. Ca cảnh, ca kịch và những ảnh hưởng đến sự ra đời opera Việt Nam.
Opera Việt Nam là sản phẩm của ngƣời Việt Nam đƣợc tiếp thu từ tinh hoa âm
nhạc nói chung và nghệ thuật opera nói riêng của châu Âu trên cơ sở gắn với cội nguồn
âm nhạc truyền thống. Những vở opera Việt Nam đầu tiên ra đời trong nền nhạc mới
Việt nam
1
hình thành vào đầu thế kỷ XX. Trong sự ra đời của opera Việt Nam, ca cảnh
và ca kịch có những ảnh hƣởng quan trọng.
Từ khi ra đời đến nay, âm nhạc mới Việt Nam đã có chặng đƣờng đi trên một
thế kỷ và có thể chia thành các thời kỳ phát triển chính nhƣ sau:
+ Thời kỳ từ đầu thế kỷ XX đến năm 1945. Đây là thời kỳ đầu ra đời của nhạc
mới.
+ Thời kỳ từ 1945 đến 1954: Sự phát trỉển của nhạc mới gắn với lịch sử cuộc
kháng chiến chống Pháp của dân tộc.
+ Thời kỳ từ 1954 đến 1975: Sự phát trỉển của nhạc mới gắn với lịch sử đấu
tranh chống Mỹ, thống nhất đất nƣớc.
+ Chặng đƣờng mới: Sự phát trỉển của nhạc mới từ năm 1975 đến nay, là thời

kỳ đất nƣớc hoàn toàn giải phóng, hai miền Nam - Bắc thống nhất.
Ở thời kỳ đầu, nhạc mới Việt Nam chủ yếu phát triển thể loại ca khúc. Một điều
đáng lƣu ý là khi mà hợp xƣớng và trƣờng ca chƣa xuất hiện thì ngay ở thời kỳ đầu đã
hình thành ca cảnh và ca kịch - những thể loại âm nhạc kết hợp sân khấu có hình thức
tƣơng đối lớn. “Năm 1943, vở kịch thơ “Tục lụy” của Thế Lữ đƣợc Lƣu Hữu Phƣớc
viết phần ca khúc nghiễm nhiên đƣợc coi nhƣ một vở ca kịch” [34 : 255]. Năm 1944,
Lƣu Hữu Phƣớc lại viết tiếp ca cảnh thiếu nhi “Con thỏ ngọc”. Ngoài ra, có thể kể
thêm vở kịch thơ “Chiến sĩ và Hằng nga” của Vƣơng Gia Khƣơng mà ở đó có chen

1. Vì đã có quá nhiều công trình viết về sự ra đời của nền nhạc mới Việt Nam nên trong luận án này chúng tôi
không nêu sự hình thành nhạc mới.

22
vào một số bài hát do Đỗ Nhuận sáng tác trong thời kỳ ở nhà tù, cũng là một dạng ca
cảnh.
Ca cảnh và ca kịch thời kỳ này đƣợc viết theo phong cách mới, trong đó có
những ca khúc gắn với kịch bản văn học và diễn xuất sân khấu. Chính những thể loại
âm nhạc sân khấu này đã trở thành một trong những yếu tố ảnh hƣởng đến sự ra đời
opera Việt Nam.
Thực ra, ca cảnh và ca kịch có nguồn gốc sâu xa trong nghệ thuật cổ truyền dân
tộc. Những cảnh diễn, vở diễn có tích truyện, trò, múa hát, đối thoại, độc thoại và nhạc
lồng đã xuất hiện từ rất xa xƣa trong đời sống văn hóa các dân tộc Việt Nam. Kể khan
của các tộc ngƣời Tây Nguyên, Đẻ đất đẻ nước của ngƣời Mƣờng là những dạng kể có
tích truyện. Ngƣời Việt Nam yêu thích lối tự sự, kể chuyện trong cách trình bày, diễn
giải. Các bài hát dân ca có tốc độ chậm chiếm số lƣợng nhiều hơn bài nhanh mà các bài
chậm thƣờng mang tính tự sự, kể lể. Chính vì vậy, hát múa đƣợc biểu diễn lồng với kể
chuyện hoặc diễn kịch là hình thức đƣợc ngƣời Việt Nam ƣa chuộng. Khi có bài hát
đƣợc viết theo phong cách Âu Tây thì việc đƣa nó vào trong các hình thức kể chuyện,
trò diễn, kịch nói để hình thành thể loại ca cảnh, ca kịch là điều hoàn toàn dễ hiểu.
Nhƣ vậy, “Tục lụy” (1943) là vở đầu tiên đánh dấu sự ra đời của ca cảnh và ca

kịch. Tuy nhiên, số lƣợng tác phẩm thời kỳ đầu còn rất khiêm tốn và chƣa rõ nét về đặc
trƣng thể loại, đặc biệt là thể loại ca kịch. Phần âm nhạc trong ca cảnh, ca kịch lúc đó
chủ yếu là các ca khúc, phần dàn nhạc chƣa đƣợc chú ý.
Đến thời kỳ chống Pháp (1945 - 1954), ca cảnh và ca kịch đã khẳng định đƣợc ý
nghĩa, vai trò và sự đóng góp cho nền nhạc mới Việt Nam cả về số lƣợng và chất lƣợng
nghệ thuật. Trƣớc Cách mạng Tháng Tám, nhạc sĩ Lƣu Hữu Phƣớc đi vào lĩnh vực ca
kịch và ca cảnh sớm nhất, thời kỳ này, ông lại viết tiếp “Diệt sói lang” (1947, kịch bản
đƣợc viết cùng Mộng Ngọc) và “Nàng Hồng kén chồng” (1948). “Diệt sói lang” cũng
là tác phẩm về đề tài thiếu nhi. Với vở này, Lƣu Hữu Phƣớc đã thực sự thành công
trong lĩnh vực ca kịch.
Sau Lƣu Hữu Phƣớc, ở thời kỳ chống Pháp có khá nhiều nhạc sĩ khác viết ca
cảnh và ca kịch nhƣ Mộng Ngọc viết vở “Chú trê già”; Văn Ký với “Dân công lên

23
đường”, “Lúa thoái tô”; Ngô Huỳnh với “Đi, đi” (dựa thơ Xuân Miễn), “Anh Hai, em
biết rồi”; ba nhạc sĩ Ngô Sĩ Hiển, Đào Ngọ, Trần Chất thuộc tập thể văn công sƣ đoàn
308 cùng sáng tác vở “Lòng dân”, tập thể văn công sƣ đoàn 308 sáng tác vở “Bao giờ
trời lại sáng”; Doãn Nho viết vở “Bà mẹ nuôi”… Đặc biệt, phải nói tới nhạc sĩ Đỗ
Nhuận. Đỗ Nhuận là nhạc sĩ viết nhiều ca khúc từ thời kỳ trƣớc Cách mạng thuộc hai
dòng yêu nƣớc tiến bộ và cách mạng. Đến thời kỳ này, ông dành cho lĩnh vực ca cảnh,
ca kịch với nhiều tác phẩm nhƣ “Con chim kháng chiến” (1949), “Cả nhà thi đua”,
“Sóng cả không ngã tay chèo” (1952), “Anh Păn về bản” (1954), “Hòn đá” (1954)
viết chung với Mạnh Thắng… Xuất sắc nhất là vở ca kịch “Sóng cả không ngã tay
chèo”. Trong cuốn Âm nhạc Việt Nam - Tiến trình và thành tựu (sđd) đã đánh giá:
“Sóng cả không ngã tay chèo của Đỗ Nhuận là một thành tựu nổi bật trong thể loại ca
kịch thời kỳ 1945 - 1954” [34 : 261].
Có thể nói, ca cảnh và ca kịch thời kỳ 1945 - 1954 tuy chƣa phát triển phong
phú nhƣ thời kỳ sau (1954 - 1975) nhƣng lại có một vai trò nhất định trong sự ra đời
của opera Việt Nam.
Về mặt nội dung, ca cảnh và ca kịch chứa đựng những tình tiết của một câu

chuyện, xoay quanh một đề tài. Các tình tiết và cốt truyện của các thể loại này có tính
kịch, đặc biệt ở ca kịch, tính cách nhân vật đƣợc khắc họa rõ hơn, có sự giải quyết mâu
thuẫn trong nội dung, đƣợc chia thành màn nhƣ vở kịch.
Về mặt âm nhạc, trong ca cảnh và ca kịch chủ yếu là các ca khúc có cấu trúc
độc lập thƣờng đƣợc trình diễn theo hình thức đơn ca, song ca, tốp ca, đồng ca Ngoài
ra, còn có các đoạn nói, đối thoại (nói thƣờng hoặc nói có vần điệu). Khí nhạc trong ca
cảnh và ca kịch là bộ phận nhạc không lời làm nền, xen kẽ, bắc cầu… Âm nhạc của ca
cảnh thƣờng có tính chất liên ca khúc sân khấu hoá, còn ở ca kịch, các hình thức thủ
pháp, phƣơng tiện biểu hiện phong phú hơn, các tiết mục ca khúc và dàn nhạc phức tạp
hơn, làm yếu tố bổ trợ thực sự cho nội dung. Các yếu tố hợp xƣớng, hội xƣớng… và kể
cả hát nói cũng có khi xuất hiện trong ca kịch.
Ở mục 1.1 chúng tôi đã nêu, opera là nghệ thuật tổng hợp, âm nhạc trong opera
có hai yếu tố cấu thành chủ yếu là thanh nhạc và khí nhạc. Bộ phận thanh nhạc gồm

24
các tiết mục đơn ca, song ca, hợp ca, hợp xƣớng và hát nói. Bộ phận khí nhạc gồm
khúc mở màn, nhạc nền, nhạc chen, nhạc đệm, nhạc chuyển màn, chuyển cảnh Nếu
so sánh ca cảnh và nhất là ca kịch với opera thì thấy có một số điểm khá gần gũi với
nhau. Đó chính là cơ sở giúp chúng ta nói rằng, ca cảnh và ca kịch có những ảnh hƣởng
khá lớn đến opera.
Nhìn chung, ca cảnh và ca kịch trong những năm 1945 - 1954 còn nhiều vở khá
đơn giản. Nhiều ca kịch chỉ có một màn nhƣ “Con chim”, “Anh Păn về bản” của Đỗ
Nhuận , về âm nhạc thì “các tiết mục thanh nhạc chịu ảnh hƣởng ca khúc là sự tổ
chức ca khúc trên quy mô sân khấu , thiếu phần nhạc nền đa âm” [34 : 268, 269].
Mặc dù vậy, nhƣng đã có tác phẩm gần với opera nhƣ ca kịch “Sóng cả không ngã tay
chèo” của Đỗ Nhuận. Và, điều quan trọng mà chúng tôi muốn nhấn mạnh ở đây là, qua
ca cảnh và ca kịch thời kỳ 1945 - 1954, các nhạc sĩ Việt Nam đƣợc rèn luyện viết âm
nhạc sân khấu theo phong cách phƣơng Tây trƣớc khi đến với thể loại opera.
Ca cảnh và ca kịch đạt đến sự thành công cả về chất lƣợng và số lƣợng ở thời kỳ
kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975), không chỉ là bộ phận âm nhạc sân khấu chuyên

nghiệp trong nền nhạc mới mà thực sự thúc đẩy sự ra đời và phát triển nghệ thuật opera
Việt Nam.
Nếu nhƣ ở thời kỳ chống Pháp các nhạc sĩ chủ yếu sáng tác ca cảnh thì ở thời kỳ
chống Mỹ, họ chú trọng thể loại ca kịch. “Qua cầu sông Cái” của Nguyễn Xuân Khoát
là vở ca kịch đầu tiên của thời kỳ này. Tiếp bƣớc thành công của thời kỳ trƣớc, nhạc sĩ
Đỗ Nhuận viết thêm nhiều ca kịch: “Chú Tễu” (1966), “Ông Đá” (1966 ), “Quả dưa
đỏ” (1970), “Ai đẹp hơn ai” (1973), “Trước giờ cưới”… Vở “Chú Tễu” có độ dài
trình diễn trong thời gian khoảng 70 phút, với số lƣợng diễn viên lên tới 50 ngƣời, có
thể nói là một ca kịch khá đồ sộ. Ngoài ra còn nhiều nhạc sĩ viết ca kịch nhƣ Doãn Nho
với “Lá đơn tình nguyện” (1965), Văn Ký với “Nhật ký sông Thương” (1971) và
“Đảo xa” (1973), Trƣơng Châu Mỹ với “Núi rừng nổi dậy”
So với thời kỳ chống Pháp, ca kịch và ca cảnh thời kỳ chống Mỹ có đề tài đa
dạng hơn, thƣờng phản ánh cuộc chiến đấu chống xâm lƣợc, xây dựng chủ nghĩa xã hội
ở miền Bắc, lịch sử dân tộc…; ngôn ngữ nghệ thuật cũng đƣợc thể hiện theo hƣớng

25
chuyên nghiệp hơn; hình thức của các tiết mục thanh nhạc phong phú và dàn nhạc đƣợc
chú trọng.
Trong các ca kịch của thời kỳ 1954 - 1975 hầu nhƣ đều có hợp xƣớng. Ở nhiều
vở nhƣ “Chú Tễu” (Đỗ Nhuận), “Đảo xa” (Văn Ký), “Núi rừng nổi dậy” (Trƣơng
Mỹ Châu), phần thanh nhạc có một số yếu tố gần với sân khấu opera nhƣ có các tiết
mục aria, ariozo, hát nói Đặc biệt, giữa thanh nhạc và khí nhạc có sự gắn kết chặt chẽ
hơn, khí nhạc bổ trợ hình tƣợng cho thanh nhạc, rõ nét về tính kịch hơn.
Từ sau năm 1975 đến nay, ca cảnh, ca kịch vẫn tiếp tục phát triển, đáp ứng nhu
cầu cuộc sống của thời kỳ thống nhất đất nƣớc, xây dựng chủ nghĩa xã hội. Để phù hợp
với nhu cầu thẩm mỹ mới, ca cảnh và ca kịch thời kỳ này phát triển theo xu hƣớng kịch
hát. Số lƣợng tác phẩm khá nhiều và đƣợc Bộ Văn hóa tổ chức hai lần Liên hoan Kịch
hát mới. Về mặt nghệ thuật, có nhiều vở nhƣ “Tiếng đàn Thạch Sanh” của Đức Minh
và gần đây, vở “Đất nước đứng lên” (2005) của An Thuyên có thể coi là thể nghiệm
mới cho âm nhạc sân khấu.

Chúng tôi không đi sâu vào tiến trình lịch sử của ca cảnh và ca kịch, mà chủ
yếu nêu bƣớc phát triển của ca cảnh và ca kịch, nhất là từ khi ra đời cho đến thời kỳ
1954 - 1975 để thấy rằng, ca cảnh và ca kịch có những ảnh hƣởng quan trọng đến sự ra
đời opera Việt Nam. Với ca cảnh và ca kịch, các nhạc sĩ Việt Nam đƣợc tập dƣợt viết
các tiết mục thanh nhạc và khí nhạc, có điều kiện để thể hiện khả năng viết cho loại
hình sân khấu, từ đó có thể viết đƣợc opera.
1.3.2. Sự ra đời và diễn trình lịch sử của opera Việt Nam.
Tuy ca cảnh và ca kịch ra đời từ thời kỳ đầu hình thành nền nhạc mới, đến 1945
- 1954 đã có những thành tựu khá nổi bật, có những ảnh hƣởng đến sự ra đời của nghệ
thuật opera, nhƣng lúc đó âm nhạc Việt Nam vẫn chƣa thể có opera.
Opera là một loại hình nghệ thuật chuyên nghiệp, đòi hỏi trình độ cao của nhà
soạn nhạc. Nhạc sĩ viết opera phải giỏi cả hai lĩnh vực: khí nhạc và thanh nhạc. Bên
cạnh đó, để trình diễn tác phẩm opera thì các nghệ sĩ biểu diễn phải có trình độ chuyên
nghiệp và đƣợc học tập bài bản, công phu, không chỉ là những ca sĩ hát các ca khúc
thông thƣờng. Mặt khác, ngƣời thƣởng thức cũng phải có trình độ nhất định về âm