Hun Sen nhân vật xuất chúng của Campuchia - Lời cảm ơn potx

Lời cảm ơn
Harish C. Mehta và Julie B. Mehta
HUN SEN – Nhân vật xuất chúng của Campuchia
Dịch giả: Đặng Phi Bằng
Nguyên tác : HUNSEN – THE STRONGMEN OF COMBODIA

HUN SEN

( Kính tặng các CCB K )
Gửi tới Kali,
Người mà chúng tôi đã nhận ra
Trên ngọn cây cao vàng óng vút lên bầu trời Khơme,
Đã biết được mùi vị đường thốt nốt của Tuol Sleng,
Đã cảm nhận được sự ngọt dịu của trái cây
Giữa màu xanh cây lá sum sê
Của những cánh đồng chết trước đây

LỜI CÁM ƠN

Có nhiều người Campuchia chúng tôi phải mang ơn họ về sự quảng đại đã dành
cho chúng tôi rất nhiều thời gian : Thủ tướng Hunsen và phu nhân Bun Rany; Hun
Neng, anh trai ông ; quốc vương Norodom Sihanouk, hoàng tử Norodom
Ranariddh và Norodom Chakrapong; hoàng thân Norodom Sirivudh, người em
cùng cha khác mẹ của Sihanouk; và Son Sann, người ủng hộ hoàng gia trong một
thời gian dài.

Gồm cả những người khác đã giúp chúng tôi : đại tá quân đội Ấn Độ
A.N.Bahuguna đã thu xếp cho chúng tôi một cuộc phỏng vấn rất quý hóa với Hun
Neng. Và cố vấn cao cấp của HunSen, Prak Sokhonn, đã trả lời không biết bao
nhiêu câu hỏi của chúng tôi, và đã sắp xếp cho chúng tôi đi bằng máy bay trực
thăng của quân đội với Thủ tướng tới các tỉnh Campuchia . Các cuộc tiếp xúc cuối

cùng liên quan đến chân dung chi tiết của HunSen đã được em rể của ông, Nim
Chandara cung cấp , đã đem lại sự hiểu biết thấu đáo về dòng họ HunSen. Vào
phút cuối, lúc chúng tôi vẫn còn có một vài câu hỏi chưa được trả lời, Ros Kosal,
sĩ quan phụ tá của Thủ tướng đã yêu cầu HunSen viết thư trả lời cho chúng tôi các
câu hỏi đó. Stephen Troth, chủ báo, một người thường trú đã lâu ở Đông Nam Á,
ông đã đọc bản thảo và đề nghị chúng tôi viết một chương ngắn về lịch sử của
Campuchia để trình bày các sự kiện có liên quan. Cuối cùng bản thảo của cuốn
sách này đã được Drs Anima và Tarun Banerjee đồng ý giúp chúng tôi biên tập.
Chúng tôi xin cảm ơn tất cả mọi người



LỜI TỰA
UỐNG TRÀ VỚI NHÂN VẬT ĐÁNG GỜM

Một vài Thủ tướng ở độ tuổi bốn mươi bảy đã trải qua không biết bao nhiêu sự
kiện, còn HunSen đã trải qua một cuộc sống bình dị : một cậu bé ở tỉnh Kongpong
Cham, một chú tiểu ở Chùa, một cựu binh Khơme Đỏ, một chiến sĩ du kích lãng
mạn, một người giải phóng dân tộc, một nhà ngoại giao và một nhân vật xuất
chúng. Nhân vật đáng gờm này có nét độc đáo của một con người thực sự nhanh
nhẹn sắc sảo, đã sống sót qua hơn chín lần chạm trán chớp nhoáng với cái chết.
Đấy là vận may, cộng với khả năng phán đoán từng trải và ý chí để tiếp tục tồn tại
đã khiến cho HunSen dường như có sức mạnh vô địch, và vẫn cứ tiếp tục vượt lên
trên rất nhiều nhân vật ở chính trường Campuchia trong hai thập kỷ. Là Bộ trưởng
ngoại giao lúc 27 tuổi, Thủ tướng lúc 33 tuổi, người luôn luôn có sự quyết đoán
thật nhanh nhạy, ông lúc nào cũng là người biết vận dụng thời cơ rất thành thạo,
người tỏa ra sức thu hút các póng viên, nhà báo, ngay từ lần đầu khi chúng tôi gặp
ông vào năm 1989. Bằng con đường đi lên nhanh chóng, ông đã được người ta gán
cho một loạt các tính cách, là một nhân vật tiếng tăm, một người chủ trương dân
chủ và một người độc tài.

Cho nhân vật xuất chúng này biết là chúng tôi đang có ý định viết tiểu sử của ông
và yêu cầu ông cho một loạt các cuộc phỏng vấn có thể kéo dài thời gian, ông là
một chủ đề hết sức nhạy cảm. Harish đã tình cờ bắt đầu đề tài này vào đầu thập
niên 1990 với Uch Kiman, phụ tá của Thủ tướng HunSen, người cũng có vẻ thích
khái niệm đó. Chúng tôi biết rồi một ngày nào đó ý tưởng này sẽ được chấp nhận.

Khoảng năm năm sau, vào giữa năm 1997, Harish đưa ra yêu cầu chính thức bằng
văn bản gửi tới Prak Skhonn, cố vấn cao cấp của Thủ tướng. Chúng tôi cho biết ý
định muốn viết tiểu sử của HunSen. Liệu ông có thể thu xếp được mười tiếng
phỏng vấn với HunSen không ? Trong khoảng một tuần, Prak Sokhonn đã trả lời
cho chúng tôi. Ông đã trình lá thư yêu cầu của chúng tôi với HunSen ngay sau thời
gian HunSen đã lật đổ Thủ tướng thứ nhất, Norodom Ranariddh, chưa được bao
lâu và HunSen đã đồng ý.

Chúng tôi đến tư dinh rộng lớn của HunSen trên đại lộ Suramarit, đối diện với Đài
Kỷ niệm Độc lập ở Phnom Penh. Chúng tôi đã gặp Prak Sokhonn ở đó. Sau khi
lính bảo vệ kiểm tra theo thủ tục, chúng tôi được cho vào. Khu trang viên nhìn bắt
mắt với các bụi hoa râm bụt đỏ tươi, các cây bonsai có hình con nai và các chú chó
nhảy dựng lên trên thảm cỏ đã được cắt xén trông chúng có vẻ hung dữ. Sokhonn
đang chờ chúng tôi. Một người đàn ông có dáng cao ráo, vui vẻ, trước đây ông vốn
là biên tập viên cho một tờ báo quân đội.

Vào đầu tháng 12 năm 1997 tại tư dinh của HunSen, Prak Sokhonn kể, khi tôi bắt
đầu cho Thủ tướng biết về hai vị, ông đã đưa tay lên ngắt lời tôi. Rồi ông nói
“ Không sao. Tôi biết họ rất rõ. Anh có thể mời họ đến “.

Prak Sokhonn nói là chúng tôi được cho phỏng vấn HunSen ở thành phố Tây Nam
của Siem Reap vào ngày 3 tháng 12 năm 1997 , trước lễ hội Angkor Ramayana lần
thứ ba sẽ diễn ra vào ban đêm ở ngoài trời tại khu di tích của đền Angkor. Nhưng

nhóm truyền hình người Nga không mấy vui vì HunSen đã dành cho chúng tôi
cuộc phỏng vấn thay vì họ. Prak Sokhonn đã mời chúng tôi đi máy bay với ông tới
Siem Reap.

Ông nói “ Chúng ta sẽ bay bằng chiếc Antonov 24 của Nga “, thấy chúng tôi bối
rối, ông liền nói thêm “ Nó rất an toàn “.

Chúng tôi không tin chắc điều đó. Trước đây một năm, một chiếc Antonov, cũng
loại máy bay này đã đâm sầm vào vành đai của phi trường Pochentong của Phnom
Penh. Vì vậy, chúng tôi đã từ chối và chọn đi bằng máy bay ATR-70 do châu Âu
chế tạo và đã bay qua Biển Hồ đến Siem Reap trước người tùy tùng này của
HunSen.

Từ trên bầu trời, trông biển Hồ giống như một tô cháo khổng lồ đang bốc khói
dưới ánh nắng mặt trời chói chang, được trang trí thêm bằng những hàng dừa nhô
lên trên các thảm cỏ dại và những cánh đồng bát ngát chạy tới tận hướng bắc là
các dãy núi nhấp nhô . Trong cái nôi trù phú này nhiều đế chế Campuchia đã trải
qua các thời kỳ hưng thịnh, rồi sau đó vào giai đoạn cuối cùng nó đã lâm vào cảnh
suy tàn. Mạn bên phải của “ tô cháo ấy “ là một vùng rộng lớn, rất dồi dào tôm cá
và lúa gạo đủ nuôi cả một dân tộc. Chúng tôi đã quay trở lại nơi đó để tìm ra
những câu trả lời vẫn còn bị lảng tránh.

Những con diệc trắng hốt hoảng bởi tiếng động cơ máy bay khuấy động trên bầu
trời khi chiếc máy bay của chúng tôi đáp xuống phi trường Siem Reap.

Người tài xế taxi nói tiếng Anh trôi chảy với vẻ hơi châm biếm “ Trời mùa đông.
Nhiệt độ mát mẻ 300C. Chúng tôi đang mong sao thoát ra khỏi cái nóng bức ấy để
vào căn phòng khách sạn có máy điều hòa nhiệt độ.

Những bông sen hồng nở trên các hồ nước mưa ứ đọng, và các thảm cỏ mọc cao

đến thắt lưng sau mùa mưa gió đã che giấu đi cái khô ráo của mùa hè và đất đai
bạc màu khi chiếc taxi chúng tôi chạy qua.

Chúng tôi đăng ký khách sạn Nokor Kok Thlok để chờ Hun Sen đến. Giám đốc
khách sạn cho biết cơ ngơi này đã mất hai tháng hoàn toàn không có khách sau khi
quân đội tiếp quản vào tháng Bảy.

Ông nói “ Có 150 khách du lịch bị kẹt lại ở đây, và Hun Sen đã cho một chiếc máy
bay đặc biệt đến di tản họ. Nhưng thậm chí vào thời điểm đó, Siem Reap vẫn còn
yên ắng. Họ biết cách làm thế nào để kiểm soát tình hình khu vực chung quanh
đây “.

Vào sáng sớm, bộ đội đặc công bắt đầu đến, mang theo súng máy. Họ chiếm các
vị trí ở mảnh đất rộng còn bỏ trống đằng trước khách sạn. Ở giữa khoảng đất trống
ấy là một sân bay dành cho máy bay trực thăng. Khi mặt trời mọc, bộ đội đặc công
phân tán mỏng, phục bên dưới bóng cây thốt nốt. Ở phía ngoài sân bay trực thăng ,
hàng cây thốt nốt với lùm lá hiện lên trên đường chân trời, và xa hơn nữa, có thể
nhìn thấy các ngọn tháp của đền Angkor Wat trong bầu trời quang đãng.

Hun Sen đến trể khoảng hai tiếng. Quân đội phải chơi trò tiêu khiển để giết thời
gian, và nhiều người khác cũng vậy. Một công an mặc thường phục đã giày vò
một con châu chấu bằng cách dùng ngón tay quá khổ của anh ta búng vào mắt làm
nó bị mù và cuối cùng bóp cho nó chết. Thấy cảnh này, một viên chức Campuchia
phê bình bằng tiếng Pháp “ Je suis malade “ ( Tôi muốn bệnh).

Vào lúc 5 giờ chiều, hai chiếc trực thăng màu xanh ôliu xuất hiện rõ dần bên trên
ba phòng tuyến bảo vệ. Khi chúng tôi tới gần hơn, có thể thấy nét mặt rạng rõ của
Hun Sen và phu nhân Bun Rany qua cửa kính của một chiếc máy bay trực thăng
còn mời, có kiểu pha lẫn giữa Ý và Pháp. Cặp vợ chồng đầy thế lực này bước
xuống và đi vào khách sạn, trong khi ấy chiếc trực thăng hộ tống tiếp tục tuần tra

trên bầu trời đang xế bóng. Tối đó họ được cống hiến bằng các vũ điệu cổ điển
Campuchia , Ấn Độ, Việt Nam và Lào tại lễ hội Ramayana ở khu phế tích âm u
của Angkor. Sau đấy, Hun Sen khai mạc vũ hội ở quanh hồ bơi tại khách sạn.

Sáng hôm sau, Hun Sen đã sẵn sàng cho cuộc phỏng vấn đầu tiên của chúng tôi
ngay sau bữa điểm tâm. Ngồi bên ông còn có thông dịch viên Bun Sam Bo, cố vấn
Prak Sikhonn và một thư ký ghi chép. Mặc bộ com lê màu tối bên ngoài áo sơ mi
không cài nút cổ, Hun Sen hút thuốc liên hồi, các ngón tay của ông bám đậm màu
nicotine. Trong hai tiếng rưỡi, ông kể về thời thơ ấu và những năm tháng trong
hàng ngũ Khơ me Đỏ, hít những hơi thuốc dài để cố moi móc ký ức về những xó
xỉnh của một thời tăm tối.

Đó là phần mở đầu có nhiều triển vọng cho quá trình viết về tiểu sử nhân vật. Ông
đã đề cập đến nhiều lý lẽ. Sau đó không lâu, ông rời khỏi đó bằng máy bay trực
thăng riêng. Chúng tôi theo sau ông về Phnom Penh. Sau đó hai ngày, chúng tôi
lại phỏng vấn ông tại tư dinh Roun Khlar ( Hang Cọp) ở khu ngoại vi của thành
phố Takhmau thuộc tỉnh Kandal, cách Phnom Penh 12 cây số.

Sau khi để lại thành phố Takhmau phía sau, chúng tôi đến một quốc lộ rẽ ra khỏi
xa lộ và đột ngột gặp một chốt chặn ách lại. Chúng tôi bị lính canh gác mặc sắc
phục chặn lại. Ở ngoài rào chắn là một cần anten vô tuyến với vằn màu trắng đỏ
đâm cao vút khỏi đường chân trời. Một khẩu pháo hiện ra lù lù bên ngoài tấm bạt
phủ của một cái lều xanh ở mé ngoài doanh trại. Ở nơi đây thuộc khu vực tư dinh
của Hun Sen : một pháo đài vững chắc ở giữa vị trí của một tiểu đoàn, vây quanh
bởi các tháp canh được trang bị súng máy và rải rác các chốt pháo binh. Không
sao có thể đến gần, vì nó được bảo vệ bởi các đầm lầy là nơi các loài rắn địa
phương sinh sống. Chúng tôi đi xe dọc theo con đường đất và dừng lại trước một
cổng sắt ở trên được trang trí với giàn hoa giấy. Dinh thự này được che khuất, ở
phía sau các bức tường cao được gắn camera theo dõi. Cánh cổng mở da dẫn vào
một con đường được lát bằng gạch lát hiện đại dẫn lên một biệt thự kiểu tiểu lục

địa Ấn Độ với mái ngói đỏ. Cửa sổ có mái che, các bao lơn giả, dây phơi quần áo
trên sân thượng đu đưa các tấm dra trải giường trắng, các anten đĩa và nhiều cần
anten đã tạo cho ngôi nhà trông có vẻ tiện nghi sung túc. Một mái vòm cao đưa ra,
được các cột trụ nâng đỡ kiểu thành Corin Hy Lạp, từ trên cao trông ra một cái hồ,
nơi ấy những con bồ nông đang âm thầm lướt đi, một sân gôn nhỏ, nơi Hun Sen đã
tập dượt thuần thục các cú đánh. Ngôi nhà ba tầng này được xây dựng vào tháng
11 năm 1997, bao quanh là các hàng dừa, một hồ bơi, một hồ có mái che và các
thác nước.

Nội thất được trang trí rõ ràng theo phong cách xưa của châu Âu, với nhiều chiếc
đèn chùm và đồ đạc của Pháp kiểu thế kỷ 17. Các hàng cột làm bằng gỗ cao cấp,
được kê chân trên nền đá cẩm thạch.

Sở thích của Hun Sen không phải lúc nào cũng quá cầu kỳ, ban đầu ông sống
trong một ngôi nhà hai tầng lầu ở ngay mé bên phải, xây dựng vào năm 1989.
Ngôi nhà đầu tiên vẫn còn tồn tại. Một ngôi nhà rộng rãi, nhưng có cấu trúc giản
dị. Khu vực này thường dành để tiếp khách, nó được trải thảm kiểu đặc trưng của
Việt Nam, và những chiếc ghế được chạm trổ công phu. Nét giản dị ấy đã được
thay thế bằng kiểu trang trí sang trọng.

Hun Sen bước vào với bộ com lê màu xanh đậm và chiếc áo sơ mi màu xanh. Ông
vừa bế mạc một cuộc họp với một nhóm sinh viên Hồi giáo. Giữa mỗi lần nhắp
một ngụm trà Tàu, ông lại kể tiếp trước micro của máy ghi âm về lần ông đã trốn
khỏi Campuchia , những ngày tháng ông phải ngồi trong các trại giam Việt Nam,
những tháng năm nung nấu khát vọng giải phóng quê hương, nỗi tức giận về
những người cai trị đất nước trước đây, và sự căm giân tội diệt chủng.

Cuộc phỏng vấn đã diễn ra êm xuôi cho tới khi chúng tôi hỏi ông một câu, trong
đó chúng tôi đã nhắc đến hành động quân sự của Việt Nam để lật đổ Khơme Đỏ
như là một “ sự xâm chiếm “. Điều này đã khiến cho Hun Sen đưa ra câu trả lời

đầy sôi nổi, phẫn nộ, ông đã nhanh chóng sửa lối giải thích lịch sử của chúng tôi,
ông nói điều đó không bao giờ là một sự xâm chiếm, mà là một hành động giải
phóng khỏi chế độ diệt chủng.

Ông hỏi lại bằng tiếng Anh với giọng phải cố uốn ép lên xuống, một ngoại ngữ mà
ông thấy khó và chưa bao giờ cảm thấy cần phải thành thạo “ Làm thế nào tôi, một
người Campuchia lại xâm chiếm đất nước của chính mình ?”.

Vào lúc ấy, sự trầm tĩnh của ông không còn giữ được như bình thường và chúng
tôi cảm thấy đã đến lúc phải kết thúc cuộc phỏng vấn. Đó là một buổi nói chuyện
dài hơn hai tiếng với Hun Sen mà ông đã đề cập đến nhiều thông tin được ghi vào
băng.

Hôm sau, chúng tôi đi cùng với ông tới tỉnh Prey Veng, ở phía đông Phnom Penh.

Ông nói một cách nhiệt tình “ Các vị đến đây đi với tôi, được không ? Đến trước 8
giờ sáng mai. Tôi sẽ đi gặt lúa “.

Ông đã bỏ qua cho chúng tôi “ cách dùng từ sai lệch “ về lịch sử, và ngay sau đó
tiễn chúng tôi ở phía trước mái vòm.

Sáng hôm sau, chúng tôi đi xe tới pháo đài của ông bằng một con đường khác dẫn
vào cổng qua một chốt chặn khác, rồi qua chỗ các chú heo mọi bị buộc vào một
cây chuối, các chú chó con sủa ầm ĩ và một tháp canh với một người lính đứng gác
mỉm cười. Bốn máy bay trực thăng do Nga chế tạo đậu trên một dải bê tông được
bao quanh bởi các hồ sen và cây thủy dạ lan hương. Từng cái một, bốn máy bay
trực thăng cất thẳng lên trời và bay là là trên đầm lầy hướng về điểm đến của
chúng tôi ở một vùng nông thôn được bao trùm đầy hơi nước.

Sau ba mươi phút bay trên địa hình sum suê tươi tốt và các con lạch ngập nước,

bốn chiếc máy bay đáp xuống một cánh đồng lúa bát ngát một màu vàng ở giữa
hàng ngàn dân làng, đầu họ đội khăn krama ( khăn rằn). Ngay khi bước chân
xuống đất, Hun Sen đã ôm choàng lấy các bà và các cháu. Rồi ông bắt đầu cắt lúa
bằng kandeav ( một loại liềm ) với tốc độ nhanh và trong vòng mấy phút, ông đã
gặt được khoảng 25 mét ruộng lúa trên cánh đồng với sự thành thạo của một nông
dân trồng lúa. Sau đấy, ngồi bên dưới một túp lều dựng tạm thời, ông đọc một bài
diễn văn bằng loa phóng thanh đã được bắt vít vào ghi đông của một chiếc xe đạp.
Tất cả dân làng ngồi xổm vây quanh và thỉnh thoảng xen vào các mảng cây dạ lan
hương xanh nhạt hơi pha đỏ.

Mồ hôi ướt đẫm cái áo sơ mi được giặt bằng tay, ông nói với chúng tôi “ Tôi là
một nông dân. Tôi rất nghèo. Tôi không giống như hoàng tử “.

Chiếc khăn krama của ông rớt xuống đất. Một vệ sĩ nhặt lên và vắt lên vai cho ông.
Một hành vi gây cảm động. Thủ tướng và vệ sĩ là một.

Tiểu sử về ông sẽ không đầy đủ nếu không có cuộc nói chuyện với vợ ông. Chúng
tôi thăm dò khả năng xem có thể có được một buổi nói chuyện thêm với Bun Sam
Hieng hay không, bà thường được nhiều người gọi là Bun Rany, và Hun Sen đã
đồng ý ngay không chút do dự.

Ngày hôm sau, chúng tôi gặp vợ ông, là con gái của một nông dân, bà đã tìm cách
thoát khỏi được một âm mưu sát hại.

Bun Rany mặc bộ ikkat sampot lụa màu sô cô la và hoàng thổ với cái lưng rất
thắng. Khi những tia nắng chiều yếu ớt ánh lên các cạnh sơn nhũ vàng của các
chiếc ghế trường kỷ được chạm trổ trang trí theo kiểu Louis XVI ở trên tầng hai
của ngôi nhà mới sang trọng ở Takhmau, giọng nói đều đều nhẹ nhàng của bà
nghe giống như một bài hát ru.

Cuộc nói chuyện của chúng tôi hóa ra như một trường thiên tiểu thuyết kéo dài
bốn tiếng đồng hồ về cuộc đời và sự mất mát của bà, các niềm hy vọng và nỗi thất
vọng, tình yêu và những bài học nhớ đời khi bà hồi tưởng lại những ký ức đau
buồn bằng những dòng nước mắt giàn giụa.

Ở tuổi 44, bà vẫn gây được ấn tượng với vòng eo khá thon thả, và trời phú cho đức
tính rộng lượng đặc trưng của người Campuchia . Bà ngồi với đôi tay chắp lại để
trên vạt áo. Đôi giày đen đế bằng hợp thời trang và cái bóp xách tay hiệu Dior, phu
nhân của một người quyền lực nhất Campuchia đã tỏa ra nét duyên thầm khá
quyến rũ.

Nước da trong ngà làm tôn thêm cho mái tóc đen nhánh hơi xoăn đã phải cắt ngắn
theo lệnh của Khơ me Đỏ trong thời gian họ cai trị . Bây giờ, sau hàng thập kỷ,
mái tóc của bà đã dài buông ngang vai. Một vài chấm màu ngọc bích đặc trưng
Khơme trang điểm cho các móng tay dài được sơn màu đỏ tía. Các lớp da ở khóe
móng thường được cắt sạch cho thấy đã phải bỏ ra nhiều thời gian để làm móng kỹ
lưỡng.

Các cuộc phỏng vấn về tiểu sử của nhân vật này đã đi được nửa đường. Hun Sen
đã đồng ý trả lời nhiều câu hỏi bằng thư. Chắc chắn, các câu trả lời được ông viết
sẽ kịp thời.

Ông nói hai tháng sau sẽ dành cho chúng tôi một cuộc phỏng vấn cuối cùng.
Trong khi chờ cuộc phỏng vấn cuối cùng ấy đến, chúng tôi đã kết hợp tất cả các
cuộc phỏng vấn với các nhà lãnh đạo Campuchia khác lại với nha – Ranariddh và
Son Sann trong số nhiều cuộc phỏng vấn mà chúng tôi đã nói chuyện với họ. Một
số những nhận định sâu sắc nhất của các bạn bè trong thời thơ ấu của Hun Sen,
những người đã sống với ông ở chùa vài giữa thập niên 1960 và các giáo viên của
ông tại trường trung học.

Cuộc phỏng vấn cuối cùng đã đến cùng với những cơn mưa bất chợt của
Campuchia . Prak Sokhonn cho biết Thủ tướng tưởng chỉ có “ một cơ hội “ duy
nhất để gặp chúng tôi vào đầu tháng 6 năm 1998. Một lần nữa, chúng tôi đi xe tới
nhà của ông ở Takhmau cho buổi nói chuyện hai tiếng. Hun Sen nói về những
ngày còn là một chú tiểu và những thách thức ông đã phải đương đầu khi trở thành
Thủ tướng.

Ông đã nhẹ nhàng hỏi xem cuốn tiểu sử của ông đã tiến hành được đến đâu. Ông
chưa hề yêu cầu đọc bản thảo. Xem ra ông không muốn đọc bản thảo và muốn để
cho chúng tôi viết bản thảo này tùy theo ý chúng tôi.

Rõ ràng là các cán bộ nhân viên của ông đã quý mến và khâm phục ông, một con
người đã vượt lên khỏi cảnh nghèo nàn thê thảm để trở thành một nhà lãnh đạo có
thế lực nhất mà đất nước Campuchia chưa từng biết đến – thậm chí thế lực ấy còn
lớn hơn cả quyền lực của Sihanouk, người đã dễ dàng bị lật đổ và kiên cường hơn
cả Pol Pot.

Vào thời điểm đó, Prak Sokhonn đã làm việc với Hun Sen được hơn bốn năm, ông
cho biết sếp của mình không giống như hầu hết các Bộ trưởng.

Ông nói “ Họ ký các văn kiện mà không đọc qua. Nhưng Hun Sen đọc từng từ.
Không có một quan chức phụ tá nào dám để mắc sai lầm, tình trạng này sẽ gặp
phải một sự khiển trách nghiêm khắc. Nhưng một khi ông đã cho biết ý kiến của
mình rồi, thì ngược lại điều đó trở thành một chuẩn mực”.

Trường hợp này cũng tương tự đối với sự quan tâm và lo lắng của ông về việc xây
dựng trường học và hệ thống kênh mương tưới tiêu ở khắp nước. Ông nhận các
nguồn viện trợ và đưa ngay nguồn tiền ấy vào các dự án phát triển. Con người
xuất chúng của ông là vậy, nhưng với một ý chí cương quyết mạnh mẽ và sự ý
thức về bổn phận. Và luôn mang ý nghĩa gián tiếp của một động cơ khác : đem

đến cho dân chúng sự giúp đỡ hào phóng để thu phục sự ủng hộ của họ trong các
cuộc bầu cử.

HARISH C. MEHTA
JULIE B.MEHTA
Phnom Penh, tháng 8 năm 1999