Văn hoá trong kinh doanh ppt

Văn hóa kinh doanh
Kinh doanh kinh đ c hi u theo hai nghĩa. Th nh t là “gây d ng, m mang thêm”. Th hai làượ ể ứ ấ ự ở ứ
“t ch c vi c s n xu t, buôn bán, d ch v nh m m c đích sinh l i”. Chúng tôi xin h ng sổ ứ ệ ả ấ ị ụ ằ ụ ợ ướ ự
tìm tòi c a mình trong văn hóa kinh doanh v i l p nghĩa th hai, t c là kinh doanh h ng t iủ ớ ớ ứ ứ ướ ớ
m c đích l i nhu n đ tái đ u t và đ m b o l i ích c a ng i qu n lý, ng i lao đ ng và làmụ ợ ậ ể ầ ư ả ả ợ ủ ườ ả ườ ộ
th a mãn t i đa nhu c u hàng hóa và các d ch v xã h i.ỏ ố ầ ị ụ ộ
Không ch Vi t Nam mà còn nhi u n c trên th gi i, nh ng toan tính v l i thi n c n,ỉ ở ệ ở ề ướ ế ớ ữ ụ ợ ể ậ
th m chí mang tính bóc l t, ch nh m m c đích kinh t đ n thu n mà b qua v n đ b o v vàậ ộ ỉ ằ ụ ế ơ ầ ỏ ấ ề ả ệ
gi gìn môi tr ng sinh thái, y u t văn hoá đã đ l i nh ng bài h c đ t giá, nh ng h u quữ ườ ế ố ể ạ ữ ọ ắ ữ ậ ả
vô cùng tai h i: môi tr ng sinh thái b ô nhi m, t n n xã h i, b nh t t ngày m t tr m tr ng.ạ ườ ị ễ ệ ạ ộ ệ ậ ộ ầ ọ
Có nghĩa là, s tăng tr ng quá nhanh v kinh t (GDP) đã không ph n ánh s phát tri n v vănự ưở ề ế ả ự ể ề
hoá và con ng i. Do v y, quan tâm đ n văn hoá, k t h p văn hoá v i kinh doanh, làm cho cáiườ ậ ế ế ợ ớ
l i (kinh t ) g n bó v i nh ng giá tr chân, thi n, m (kinh doanh có văn hoá) là xu h ngợ ế ắ ớ ữ ị ệ ỹ ướ
chung c a các doanh nghi p mu n t n t i và phát tri n lâu dài. Văn hoá kinh doanh (hay kinhủ ệ ố ồ ạ ể
doanh có văn hoá) th hi n qua vi c ki m l i chân chính trên c s tài năng, s c l c c a ng iể ệ ệ ế ờ ơ ở ứ ự ủ ườ
kinh doanh. Đ ng ti n thu đ c c a ng i kinh doanh ph i là đ ng ti n làm ra b i s nhanhồ ề ượ ủ ườ ả ồ ề ớ ự
nh y n m b t thông tin và nhu c u th tr ng, không ng ng c i ti n k thu t, ki u đáng s nạ ắ ắ ầ ị ườ ừ ả ế ỹ ậ ể ả
ph m, đ i m i các hình th c d ch v h ng t i t ti n ích ngày càng cao ch không ph i làẩ ổ ớ ứ ị ụ ướ ớ ự ệ ứ ả
b i buôn l u, hành vi gian l n thu . làm hàng nhái hàng gi . h i l M t khác văn hoá kinhở ậ ậ ế ả ố ộ ặ
doanh (hay kinh doanh có văn hoá) còn th hi n vi c ng i kinh doanh ph i bi t quan tâmể ệ ở ệ ườ ả ế
đ n l i ích tinh th n, khuy n khích tài năng sáng t o c a ng i lao đ ng, gi gìn và ngày càngế ợ ầ ế ạ ủ ườ ộ ữ
c ng c ch tín đ i v i b n hàng và khách hàng.ủ ố ữ ố ớ ạ
Khi nói kinh doanh có văn hoá (hay văn hoá kinh doanh) là ta đã nói đ n m t v n đ c t lõi,ế ộ ấ ề ố
mang tính b n ch t c a kinh doanh đó là v n đ đ o đ c c a ng i kinh doanh. Nói cách khácả ấ ủ ấ ề ạ ứ ủ ườ
kinh doanh có văn hoá là kinh doanh ph i có đ o đ c. Đ o đ c c u ng i kinh doanh khôngả ạ ứ ạ ứ ầ ườ
ph i là v n đ tr u t ng, mà r t c th : tính trung th c, gi ch tín đáp ng đ c đòi h i c aả ấ ề ừ ượ ấ ụ ể ự ữ ữ ứ ượ ỏ ủ
cu c s ng. không ch y theo l i ích c a cá nhân hay nhóm ng i đ làm ăn đ i trá. l a đ o,ộ ố ạ ợ ủ ườ ể ố ừ ả
ch p gi t, "đánh qu " b t ch p m i th đo n, k c vi c lo i tr đ i th trên th ng tr ng.ụ ậ ả ấ ấ ọ ủ ạ ể ả ệ ạ ừ ố ủ ươ ườ
Nhi u doanh nghi p hi n nay đã ch tr ng đ a ra hình nh t i u nh m nâng cao uy tín choề ệ ệ ủ ươ ư ả ố ư ằ
doanh nghi p qua nh ng tri t lý kinh doanh nh ph c v khách hàng hoàn h o, coi khách hàngệ ữ ế ư ụ ụ ả
là th ng đ ch tín quý h n vàng, g i tr n ni m tin Ph i chăng đây chính là nh ng tác đ ngượ ế ữ ơ ử ọ ề ả ữ ộ

lâu dài và b n v ng nh t c a văn hoá khi nó thâm nh p vào công vi c kinh doanh c a các doanhề ữ ấ ủ ậ ệ ủ
nghi p?ệ
Xây d ng văn hoá kinh doanh không ch đ n thu n là s k t h p gi a kinh doanh và văn hoá màự ỉ ơ ầ ự ế ợ ữ
cao h n, nó ph i là s nh p thân c a văn hoá vào công tác kinh doanh. Di u đó có nghĩa là chơ ả ự ậ ủ ề ủ
th - ng i làm kinh doanh - ph i th c s là nh ng doanh nhân văn hoá. Đ đánh giá m t doanhể ườ ả ự ự ữ ể ộ
nhân có ph i là m t doanh nhân văn hoá hay không, theo chúng tôi c n nhìn nh n trên 6 y u t ,ả ộ ầ ậ ế ố
đi u ki n sau:ề ệ
Là ng i có đ o đ c t t, có “tâm" theo nh ng chu n m c c a l i s ng, văn hoá dân t c.ườ ạ ứ ố ữ ẩ ự ủ ố ố ộ
Có s trung th c và ch “tín”.ự ự ữ
Tôn tr ng và th c hi n đúng pháp lu t.ọ ự ệ ậ
Có trình đ h c v n và ngo i ng .ộ ọ ấ ạ ữ
Phát tri n b n v ng, sáng t o và vì quy n l i qu c gia.ể ề ữ ạ ề ợ ố
Ho t đ ng xã h i - t thi n.ạ ộ ộ ừ ệ
Trong 6 tiêu chu n trên, tiêu chu n th 6 đ c đánh giá là tiêu chu n h qu t t y u c a 5 tiêuẩ ẩ ứ ượ ẩ ệ ả ấ ế ủ
chu n tr c nó. T c là, b t c lo i hình kinh doanh nào cũng ph i có và h ng đ n tráchẩ ướ ứ ấ ứ ạ ả ướ ế
nhi m xã h i và chính nó tr thành nhân t quan tr ng hàng đ u c a văn hoá kinh doanh. ệ ộ ở ố ọ ầ ủ
Hi n nay, các phong trào đ n n đáp nghĩa, ngày vì ng i nghèo. các tài tr cho nh ng cu c thiệ ề ơ ườ ợ ữ ộ
tìm ki m tài năng kinh doanh, h c sinh gi i (ví nh cu c thi Đ ng lên đ nh Olimpia", Tài năngế ọ ỏ ư ộ ườ ỉ
kinh doanh tr ), Sinh viên sáng t o (ví nh cu c thi Trí tu Vi t Nam, Robocom ), gia đìnhẻ ạ ư ộ ệ ệ
h nh phúc (ví nh ch ng trình nhà ch nh t ), ng i già vui kho có ích trên Truy n hìnhạ ư ươ ở ủ ậ ườ ẻ ề
Vi t Nam là m t ví d sinh đ ng cho nh ng ho t đ ng xã h i - t thi n c a văn hoá kinh doanhệ ộ ụ ộ ữ ạ ộ ộ ừ ệ ủ
Vi t Nam trong th k XXI.ở ệ ế ỷ
Vi c các c quan: y ban TW M t tr n T qu c Vi t Nam, T ng LĐLĐ Vi t Nam, Hi p h iệ ơ ủ ặ ậ ổ ố ệ ổ ệ ệ ộ
Doanh nghi p v a và nh Vi t Nam, H i Nghiên c u khoa h c Đông Nam Á, Vi n T v nệ ừ ỏ ệ ộ ứ ọ ệ ư ấ
phát tri n kinh t - xã h i mi n núi và Công ty Văn hóa Hà N i t ch c bình ch n và trao t ngể ế ộ ề ộ ổ ứ ọ ặ
Cúp Vàng "Vì s phát tri n c ng đ ng" là vi c làm r t k p th i, có ý nghĩa nh m tôn vinhự ể ộ ồ ệ ấ ị ờ ằ
nh ng doanh nhân văn hóa này.ữ
Văn hoá kinh doanh là m t khái ni m đã có t lâu trên th gi i, song nó là m t khái ni m m iộ ệ ừ ế ớ ộ ệ ớ
(m t cách t ng đ i) và m Vi t Nam. Cu c s ng cũng nh công vi c kinh doanh khôngộ ươ ố ở ở ệ ộ ố ư ệ
ng ng v n đ ng, ch c ch n s còn nhi u chu n m c khác đ đánh giá văn hoá kinh doanh n aừ ậ ộ ắ ắ ẽ ề ẩ ự ể ữ

mà t góc đ c a b n thân, m i chúng ta s b sung thêm khi đ t mình vào công vi c c a m từ ộ ủ ả ỗ ẽ ổ ặ ệ ủ ộ
doanh nhân đang kinh doanh m t cách có văn hoá.ộ
Văn hoá kinh doanh có th xem là chìa khoá m ra s thành công và phát tri n c a c n n kinhể ở ự ể ủ ả ề
t đ t n c nói chung, c a m i doanh nghi p nói riêng. Doanh nhân khi kh i nghi p cũng nhế ấ ướ ủ ỗ ệ ở ệ ư
khi đã tr thành nhũng "đ i gia” đ u c n tâm ni m và duy trì vi c làm này. B i, văn hoá là n nở ạ ề ầ ệ ệ ở ề
t ng tinh th n, là đ ng l c thúc đ y xã h i phát tri n. ả ầ ộ ự ẩ ộ ể
M t góc nhìn v văn hóa doanh nghi pộ ề ệ
Văn hóa doanh nghi p xu t hi n b i s ng m đ nh hay đ c xây d ng nên? B n có th chiaệ ấ ệ ở ự ầ ị ượ ự ạ ể
các giá tr c a doanh nghi p thành hai ph n. Ph n th nh t là các giá tr t n t i m t cách tị ủ ệ ầ ầ ứ ấ ị ồ ạ ộ ự
phát. M t s trong các giá tr đó đ c coi là đ ng nhiên, chúng ta g i là các ng m đ nh. Ph nộ ố ị ượ ươ ọ ầ ị ầ
th hai là các giá tr mà nhà lãnh đ o mong mu n đ a vào doanh nghi p. ứ ị ạ ố ư ệ
Nh ng giá tr đ c các thành viên ch p nh n thì s ti p t c duy trì theo th i gian và d n d nữ ị ượ ấ ậ ẽ ế ụ ờ ầ ầ
đ c coi là đ ng nhiên. Tuy nhiên, các thành viên trong doanh nghi p r t nh y c m v i sượ ươ ệ ấ ạ ả ớ ự
thay đ i môi tr ng làm vi c và các giá tr mà lãnh đ o đ a vào. Thông th ng, s thay đ i nàyổ ườ ệ ị ạ ư ườ ự ổ
th ng b t ch i. Các giá tr không đ c nhân viên th c hi n s ph i thay đ i ho c lo i bườ ị ừ ố ị ượ ự ệ ẽ ả ổ ặ ạ ỏ
kh i danh sách các giá tr c n đ a vào.ỏ ị ầ ư
Các ng m đ nh th ng khó thay đ i và nh h ng r t l n đ n phong cách làm vi c, các quy tầ ị ườ ổ ả ưở ấ ớ ế ệ ế
đ nh, cách giao ti p và đ i x . N u m t giá tr đã đ c ki m nghi m qua phong cách làm vi c,ị ế ố ử ế ộ ị ượ ể ệ ệ
vi c ra quy t đ nh, cách giao ti p và đ i x , thì d n d n đ c coi là đ ng nhiên và tr thànhệ ế ị ế ố ử ầ ầ ượ ươ ở
ng m đ nh. Đ n đây, vi c đ a m t giá tr mong mu n vào doanh nghi p đ c coi là thành công.ầ ị ế ệ ư ộ ị ố ệ ượ
Đi b trong b t kỳ m t doanh nghi p nào, ch c n trong 10 phút, b n có th phát bi u chính xácộ ấ ộ ệ ỉ ầ ạ ể ể
văn hóa c a doanh nghi p đó nhủ ệ ư th nào, nhi u khi ch c n 10 giây thôi cũng đ đ b n c mế ề ỉ ầ ủ ể ạ ả
nh n v nó. Ví d , n u b n đi d o trong Công ty s n xu t áo lậ ề ụ ế ạ ạ ả ấ ư t sóng Qicksilver t i b bi nớ ạ ờ ể
Huntington, California, trong m t b complê và th t cà v t, b n s th y mình l c lõng đó.ộ ộ ắ ạ ạ ẽ ấ ạ ở
Cũng gi ng nhố ư v y, n u b n đi d o trong Công ty s n xu t đ đi n t Toshiba t i Irvine,ậ ế ạ ạ ả ấ ồ ệ ử ạ
California, v i mái đ u đinh và ván trớ ầ ư t có g n bánh xe, b n s có c m giác mình không thu cợ ắ ạ ẽ ả ộ
v nề ơi này.
B t k b n có nh n ra hay không, nh ng văn hóa doanh nghi p là đi u ch c ch n t n t i trongấ ể ạ ậ ư ệ ề ắ ắ ồ ạ
doanh nghi p c a b n, nó đ c hình thành d a trên nh ng giá tr c t lõi c a doanh nghi p. Cóệ ủ ạ ượ ự ữ ị ố ủ ệ
ph i b n thi t l p văn hóa doanh nghi p v i m t ni m say mê và có m c đích - hay nó xu tả ạ ế ậ ệ ớ ộ ề ụ ấ

hi n b i s ng m đ nh? B n có th mô t chính xác văn hóa doanh nghi p b n là gì không?ệ ở ự ầ ị ạ ể ả ệ ạ
N u nh b n không th mô t nó m t cách ngay l p t c, hãy b m t chút th i gian đ quan sátế ư ạ ể ả ộ ậ ứ ỏ ộ ờ ể
nh ng gì di n ra xung quanh Công ty b n, b n s nh n ra văn hóa Công ty b n, và có nh ngữ ễ ạ ạ ẽ ậ ạ ữ
thay đ i tích c c đ nó tr nên t t h n.ổ ự ể ở ố ơ
Văn hóa doanh nghi p: thái đ khi ti p nh n nh ng tin t c t t lành và tin t c x uệ ộ ế ậ ữ ứ ố ứ ấ
V i vai trò là m t nhà lãnh đ o kinh doanh, d ng văn hóa công c ng (văn hóa chung) nào b nớ ộ ạ ạ ộ ạ
thi t l p đ ti p nh n tin t c, nh t là nh ng tin t c không t t đ p v i m t thái đ tích c c. R tế ậ ể ế ậ ứ ấ ữ ứ ố ẹ ớ ộ ộ ự ấ
nhi u ông ch doanh nghi p đã t ra không x ng đáng v i v trí c a mình và m t h t bình tĩnhề ủ ệ ỏ ứ ớ ị ủ ấ ế
khi nghe th y b t kỳ m t tin x u nào. Nh ng lo i d u hi n nào b n có th chuy n đ n nhânấ ấ ộ ấ ư ạ ấ ệ ạ ể ể ế
viên c a b n? B n nên bi t r ng n u ông ch không có m t thái đ nhã nh n, thì nhân viên sủ ạ ạ ế ằ ế ủ ộ ộ ặ ẽ
không nói b t c đi u gì vì s hãi và cũng có nghĩa c th c a b n ch có cái đ u còn chân tayấ ứ ề ợ ơ ể ủ ạ ỉ ầ
đã b đ n c t. B i vì, khi đó nhân viên c a b n ch có m t l a ch n duy nh t, đó là nói cho ôngị ố ụ ở ủ ạ ỉ ộ ự ọ ấ
ch nh ng gì mà ông ta mu n nghe. Và n u đi u này x y ra, b n s không bao gi nghe đ củ ữ ố ế ề ả ạ ẽ ờ ượ
s th t t mi ng nh ng nhân viên, b n ch nghe đ c nh ng gì mà h nghĩ là b n mu n nghe.ự ậ ừ ệ ữ ạ ỉ ượ ữ ọ ạ ố
Và b n cũng s không bao gi nh n đ c nh ng ý ki n trái ng c và ph n đ i cho t i khi nàoạ ẽ ờ ậ ượ ữ ế ượ ả ố ớ
chính b n thân b n nh n ra s kh ng ho ng nghiêm tr ng nào đó.ả ạ ậ ự ủ ả ọ
Còn đ i v i nh ng tin t c t t lành thì sao? Khi là nhà lãnh đ o doanh nghi p, b n có ghi nh nố ớ ữ ứ ố ạ ệ ạ ậ
nh ng ý t ng sáng t o c a ng i khác không? B n có thái đ nh th này không: “Đó là vi cữ ưở ạ ủ ườ ạ ộ ư ế ệ
c a h , tôi ch đ i k t qu nh th này” mà không ghi nh n nh ng thành qu do s làm vi củ ọ ờ ợ ế ả ư ế ậ ữ ả ự ệ
chăm ch và xu t s c c a nhân viên d i quy n? B n có thi t l p các ch ng trình khuy nỉ ấ ắ ủ ướ ề ạ ế ậ ươ ế
khích đ th ng ho c ghi nh n s đóng góp tích c c và sáng t o c a nhân viên ch a? Câu trể ưở ặ ậ ự ự ạ ủ ư ả
l i n m trong chính các câu h i này.ờ ằ ỏ
Nh ng g i ý có ích: Khi là m t nhà lãnh đ o doanh nghi p, đi u quan tr ng là b n ph i tránhữ ợ ộ ạ ệ ề ọ ạ ả
đ c nh ng c n gi n d b t phát và nh ng l i nói nóng gi n, thi u bình tĩnh. M c tiêu c aượ ữ ơ ậ ữ ộ ữ ờ ậ ế ụ ủ
b n ph i đ c đ t v trí trung tâm, các mong mu n đ c th hi n rõ ràng. B n ph i có ni mạ ả ượ ặ ở ị ố ượ ể ệ ạ ả ề
tin và đ c tin t ng, bi t t o ra m t cái nhìn t ng th v t ng lai cho doanh nghi p. M t nhàượ ưở ế ạ ộ ổ ể ề ươ ệ ộ
lãnh đ o khiêm t n là ng i bi t ghi nh n nh ng gì đáng đ c ghi nh n vì nó s t o ra sạ ố ườ ế ậ ữ ượ ậ ẽ ạ ự
trung thành và lòng tin các nhân viên c a mình.ở ủ
Văn hóa doanh nghi p th hi n trong các cu c h p:ệ ể ệ ộ ọ
Các cu c h p cũng th hi n văn hóa c a doanh nghi p b n. Hi u qu c a các cu c h p nhộ ọ ể ệ ủ ệ ạ ệ ả ủ ộ ọ ư

th nào? Đã bao gi b n nghe th y b t c ai trong doanh nghi p c a b n phát bi u: “Đó là m tế ờ ạ ấ ấ ứ ệ ủ ạ ể ộ
cu c h p kinh kh ng. Th t là lãng phí th i gian!”. Th t đáng ti c, nh ng cu c h p không cóộ ọ ủ ậ ờ ậ ế ữ ộ ọ
hi u qu di n ra th ng xuyên r t nhi u doanh nghi p. N u b n mu n thay đ i m i th ,ệ ả ễ ườ ở ấ ề ệ ế ạ ố ổ ọ ứ
b n có th b t đ u t đây.ạ ể ắ ầ ừ
Nh ng g i ý có ích:ữ ợ
Đ m b o ch c ch n cu c h p c a b n có m t l ch trình làm vi c c th và kiên trì th c hi nả ả ắ ắ ộ ọ ủ ạ ộ ị ệ ụ ể ự ệ
nó.
Các v n đ đ a ra bàn b c trong cu c h p nên đ c gi i h n ch t hai đ n ba.ấ ề ư ạ ộ ọ ượ ớ ạ ỉ ừ ế
B t đ u và k t thúc đúng gi .ắ ầ ế ờ
Đ m b o ch c ch n nh ng ng i có quy n ra quy t đ nh ph i tham d cu c h p, ho c n uả ả ắ ắ ữ ườ ề ế ị ả ự ộ ọ ặ ế
không thì ph i hoãn cu c h p sang m t bu i khác.ả ộ ọ ộ ổ
M i m t v n đ đ a ra nên đ c gi i quy t d t khoát trong cu c h p ho c đ a ra đ c cácỗ ộ ấ ề ư ượ ả ế ứ ộ ọ ặ ư ượ
b c hành đ ng và ti p theo là giao cho m t ng i theo dõi quá trình th c hi n nó.ướ ộ ế ộ ườ ự ệ
M i m t b c hành đ ng nên bao g m các tiêu chu n thông tin đi kèm là: “Ai, cái gì, khi nào, tỗ ộ ướ ộ ồ ẩ ơ
đâu và di n ra trong bao lâu?”.ễ
B t m ch văn hóa Công ty ắ ạ
N u các b ph n cùng làm vi c không ăn kh p v i nhau, đi ng c chi u m c tiêu và l i íchế ộ ậ ệ ớ ớ ượ ề ụ ợ
chung, thì có th ví Công ty b n có m t trái tim b lo n nh p. Đi u này s t o ra văn hóa chungể ạ ộ ị ạ ị ề ẽ ạ
không lành m nh.ạ
Trong doanh nghi p b n có m t s ng i, m c dù, không n m gi nh ng v trí lãnh đ o chệ ạ ộ ố ườ ặ ắ ữ ữ ị ạ ủ
ch t, quan tr ng nh ng l i là nh ng “th lĩnh” mà nhân viên c a b n l ng nghe và ti p thuố ọ ư ạ ữ ủ ủ ạ ắ ế
nh ng ý ki n. N u b n có th đ a nh ng nhà lãnh đ o không chính th c này đ m nh n nh ngữ ế ế ạ ể ư ữ ạ ứ ả ậ ữ
v trí, trách nhi m trong k ho ch và m c tiêu kinh doanh, b n s tháo đ c cái ngòi n c a vănị ệ ế ạ ụ ạ ẽ ượ ổ ủ
hóa “ch ng đ i”.ố ố
Có th nói, văn hóa doanh nghi p đ c b t đ u và k t thúc b i nh ng nhà lãnh đ o. Vì v y,ể ệ ượ ắ ầ ế ở ữ ạ ậ
b n v i t cách là m t nhà lãnh đ o, khi mu n thay đ i nh ng gì v n có, thì b n ph i là ng iạ ớ ư ộ ạ ố ổ ữ ố ạ ả ườ
b t đ u. ắ ầ
Văn hóa doanh nghi p đ c coi là lành m nh khi nó t n t i theo m t quá trình sau đây: Đ u tiênệ ượ ạ ồ ạ ộ ầ
ông ch doanh nghi p ra quy t đ nh, sau đó quy t đ nh này đ c y quy n cho m t s ng iủ ệ ế ị ế ị ượ ủ ề ộ ố ườ
có trách nhi m theo dõi đ nhìn nh n, đánh giá nó đ c th c hi n nh th nào. N u quy t đ nhệ ể ậ ượ ự ệ ư ế ế ế ị

không đ c ti p nh n và th c hi n t t, ông ch doanh nghi p s s a đ i k ho ch và c g ngượ ế ậ ự ệ ố ủ ệ ẽ ử ổ ế ạ ố ắ
t o ra m t đi u gì đó m i m . ạ ộ ề ớ ẻ
M t nhà lãnh đ o b o th s b o v quy t đ nh c a mình đ n cùng ch b i vì mình là ng i đãộ ạ ả ủ ẽ ả ệ ế ị ủ ế ỉ ở ườ
ra quy t đ nh và cho “đó là nguyên t c”. Khi đó r t khó có th t o ra đ c ti ng nói chung gi aế ị ắ ấ ể ạ ượ ế ữ
lãnh đ o và nhân viên, và vi c xây d ng văn hóa doanh nghi p cũng s g p không ít nh ng khóạ ệ ự ệ ẽ ặ ữ
khăn.
Văn hóa doanh nghi p th ng đ c hình thành, xu t hi n b i s ng m đ nh h n là đ c xâyệ ườ ượ ấ ệ ở ự ầ ị ơ ượ
d ng. Nh ng các doanh nghi p bi t đ t cho mình m c tiêu thi t l p văn hóa th ng đi đ nự ư ệ ế ặ ụ ế ậ ườ ế
nh ng thành công xa h n và t t đ p h n nh ng doanh nghi p có văn hóa t o thành t s ng mữ ơ ố ẹ ơ ữ ệ ạ ừ ự ầ
đ nh. ị
N u nh văn hóa doanh nghi p không gi ng v i đi u mà b n m c, thì b n ph i có tráchế ư ệ ố ớ ề ạ ơ ướ ạ ả
nhi m thay đ i nó. Không bao gi là quá mu n đ đem l i s thành công trong kinh doanh choệ ổ ờ ộ ể ạ ự
chính b n thân mình.ả
Quan đi m c a Herb Kelleher v văn hóa doanh nghi p - m t đóng góp quanể ủ ề ệ ộ
tr ng cho t t ng qu n lýọ ư ưở ả
Herb Kelleher - c u Ch t ch T p đoàn Southwest Airlines v i kinh nghi m và th c ti n qu n lýự ủ ị ậ ớ ệ ự ễ ả
c a mình, đã khái quát m t h th ng tri th c khá hoàn ch nh v văn hóa doanh nghi p, gópủ ộ ệ ố ứ ỉ ề ệ
ph n làm phong phú thêm tri th c v qu n tri c a nhân lo i, làm cho nh ng v n đ lý lu n vầ ứ ề ả ủ ạ ữ ấ ề ậ ề
văn hóa qu n lý tr nên th c t , g n gũi và d dàng v n d ng h n đ i v i nh ng ng i đi sau. ả ở ự ế ầ ễ ậ ụ ơ ố ớ ữ ườ
1. Văn hóa là tài s n không th thay th ả ể ế
Nh ng thành công c a doanh nghi p có b n v ng hay không là nh vào n n văn hóa doanhữ ủ ệ ề ữ ờ ề
nghi p r t đ c tr ng c a mình. Bên c nh v n, chi n l c kinh doanh thì s c m nh c a văn hóaệ ấ ặ ư ủ ạ ố ế ượ ứ ạ ủ
doanh nghi p đã bám sâu vào trong t ng nhân viên, làm nên s khác bi t gi a doanh nghi p v iệ ừ ự ệ ữ ệ ớ
đ i th c nh tranh. S khác bi t đó đ c th hi n ra nh ng tài s n vô hình nh : s trungố ủ ạ ự ệ ượ ể ệ ở ữ ả ư ự
thành c a nhân viên, b u không khí c a doanh nghi p nh m t gia đình nh , t quan liêu b đ yủ ầ ủ ệ ư ộ ỏ ệ ị ẩ
lùi và không còn đ t đ t n t i xoá b s l m trong quá trình th o lu n và ra các quy t đ nhấ ể ồ ạ ỏ ự ề ề ả ậ ế ị
qu n lý, s tin t ng c a nhân viên vào các quy t đ nh và chính sách c a doanh nghi p, tinhả ự ưở ủ ế ị ủ ệ
th n đ ng đ i trong m i công vi c c a doanh nghi p ầ ồ ộ ọ ệ ủ ệ
N n văn hóa doanh nghi p đã mang l i l i th c nh tranh vô cùng quan tr ng. Thi u v n doanhề ệ ạ ợ ế ạ ọ ế ố
nghi p có th đi vay, thi u nhân l c có th b sung thông qua con đ ng tuy n d ng, thi u thệ ể ế ự ể ổ ườ ể ụ ế ị

tr ng có th t ng b c m r ng thêm, các đ i th c nh tranh có th b t ch c và đi mua t tườ ể ừ ướ ở ộ ố ủ ạ ể ắ ướ ấ
c m i th hi n h u nh ng l i không th b t ch c hay đi mua đ c s c ng hi n, lòng t nả ọ ứ ệ ữ ư ạ ể ắ ướ ượ ự ố ế ậ
t y và trung thành c a t ng nhân viên trong doanh nghi p. Khi đó, văn hóa doanh nghi p làmụ ủ ừ ệ ệ
nên s khác bi t và là m t l i th c nh tranh. Ch ng h n khi Southwest Airlines đ ng tr cự ệ ộ ợ ế ạ ẳ ạ ứ ướ
nguy c m t cu c kh ng ho ng, v i t cách là Ch t ch - Herb Kelleher đã kêu g i m i ng iơ ộ ộ ủ ả ớ ư ủ ị ọ ọ ườ
tìm cách ti t ki m cho hãng đ 5 USD/ngày. H ng ng l i kêu g i đó, các nhân viên đã nô n cế ệ ủ ưở ứ ờ ọ ứ
th c hi n, ch trong vòng 6 tu n đã ti t ki m đ c 2 tri u đô la. T đây, Kelicher đã cho r ng:ự ệ ỉ ầ ế ệ ượ ệ ừ ằ
T duy theo cách c a m t Công ty nh không ch là tri t lý qu n tr nh t th i, đó là cách s ngư ủ ộ ỏ ỉ ế ả ị ấ ờ ố
đã th m nhu n vào văn hóa c a hãng ngay t ngày đ u tiên. Và, chúng ta r t khó có th thay đ iấ ầ ủ ừ ầ ấ ể ổ
m t cái gì đó n u doanh nghi p thi u m t tinh th n và văn hóa c a mình. ộ ế ệ ế ộ ầ ủ
Tri t lý trên c a Herb Kelieher đã đ c chính Peter Drucker kh ng đ nh: N u doanh nghi p c nế ủ ượ ẳ ị ế ệ ầ
ph i thay doanh nghi p là tài s n đ c tr ng, làm nên s khác bi t v i nh ng đ i th c nh tranh.ả ệ ả ặ ư ự ệ ớ ữ ố ủ ạ
Vì th , xây đ ng và s d ng văn hóa c a mình chính là ngu n g c t o nên s khác bi t và làế ự ử ụ ủ ồ ố ạ ự ệ
con đ ng chi n th ng trên th ng tr ng. Tuy nhiên, Herb Kelieher cũng nh n m nh r ng,ườ ế ắ ươ ườ ấ ạ ằ
chúng ta không ch xây d ng n n văn hóa doanh nghi p thu n tuý mà đi u quan tr ng là ph iỉ ự ề ệ ầ ề ọ ả
bi n nh ng giá tr văn hóa đó thành l i nhu n, đ a vào trong nh n th c và nh m t ph n giá trế ữ ị ợ ậ ư ậ ứ ư ộ ầ ị
c a m i nhân viên và đ i ngũ lãnh đ o.ủ ỗ ộ ạ
2. Tuy n d ng nhân viên theo văn hóa doanh nghi p ể ụ ệ
Nh m đ m b o xây d ng và duy trì văn hóa c a mình các doanh nghi p ch nên tuy n ch nằ ả ả ự ủ ệ ỉ ể ọ
nh ng ng i bi t chia s , có thái đ thân thi n, nhi t thành và có khi u hài h c. Bài h c nàyữ ườ ế ẻ ộ ệ ệ ế ướ ọ
các doanh nghi p nên tham kh o kinh nghi m c a Southwest Airlines. T p đoàn này khi tuy nệ ả ệ ủ ậ ể
d ng các v trí nhân s m i c p đ u t p trung vào 7 đi m c b n sau: 1) thái đ chia s , 2)ụ ị ự ở ọ ấ ề ậ ể ơ ả ộ ẻ
lòng nhi t tình, 3)kh năng ra quy t đ nh, 4) tinh th n đ ng đ i, 5) kh năng giao ti p, 6) S tệ ả ế ị ầ ồ ộ ả ế ự ự
tin 7) Các k năng có th t hành đ ng.ỹ ể ự ộ
Herb Kelleher cho r ng: N u anh là m t ng i h ng ngo i và t n tâm, mu n đ c chăm loằ ế ộ ườ ướ ạ ậ ố ượ
cho ng i khác, cũng nh thích làm vi c theo nhóm ch c ch n chúng tôi mu n có anh. N u anhườ ư ệ ắ ắ ố ế
l i là ng i thích s khép kín và bó bu c h n, thích đ c h ng ch đ nghiêm ng t khôngạ ườ ự ộ ơ ượ ưở ế ộ ặ
linh ho t, thích đ c trong m t môi tr ng qu n lý ch y u b ng các quy t c và lu t l thìạ ượ ở ộ ườ ả ủ ế ằ ắ ậ ệ
đi u đó không có nghĩa anh là ng i x u, song có l anh không phù h p v i (văn hóa - TG)ề ườ ấ ẽ ợ ớ
chúng tôi.

Khi đã có đ c văn hóa doanh nghi p thì s c ép v qu n lý c a ban lãnh đ o s đ c gi m điượ ệ ứ ề ả ủ ạ ẽ ượ ả
nh s chia s c a c p d i. Các nhân viên đ c quy n s t bi t đi u hành và c n ph i làmờ ự ẻ ủ ấ ướ ượ ề ẽ ự ế ề ầ ả
gì trong nh ng tình hu ng khó khăn. Trong m t môi tr ng t ch c mà m i ng i đ u tham giaữ ố ộ ườ ổ ứ ọ ườ ề
chia s th c s thì các giám đ c không c n qu n lý n a. Đó chính là m t ph ng di n quanẻ ự ự ố ầ ả ữ ộ ươ ệ
tr ng c a qu n lý theo văn hóa và qu n lý b ng văn hóa.ọ ủ ả ả ằ
3. Xây d ng m t n n văn hóa d a trên hi u qu công vi cự ộ ề ự ệ ả ệ
T o d ng n n văn hóa doanh nghi p d a trên hi u qu công vi c là m t khám phá c a Herbạ ự ề ệ ự ệ ả ệ ộ ủ
Kelleher. Theo ông, t i Southwest Airlines thì t ng cá nhân đ u đ c đ i x theo khía c nh conạ ừ ề ượ ố ử ạ
ng i ch không nh nh ng ng i làm thuê. Nh ng gì chúng tôi đang c g ng truy n đ t làườ ứ ư ữ ườ ữ ố ắ ề ạ
“chúng tôi đánh giá anh cũng nh nh ng ng i khác, không ph thu c vào nh ng vi c anh đangư ữ ườ ụ ộ ữ ệ
làm t i đây”.ạ
Herb Kelleher đ a ra 14 l i khuyên khi xây d ng văn hóa doanh nghi pư ờ ự ệ
M t là, chú tr ng vào th gi i c a nh ng đ i th c nh tranh, vào khách hàng và nh ng thay đ iộ ọ ế ớ ủ ữ ố ủ ạ ữ ổ
mang tính xã h i h n thay vì t p trung vào th gi i văn phòng đôi khi ch danh nh ng n l c vôộ ơ ậ ế ớ ỉ ữ ỗ ự
ích cho các loai đ n, nghi th c và nh ng th t c.ơ ứ ữ ủ ụ
Hai là, đ ng dùng m t c hành tây mà hãy làm m t trái cam. Hãy gi m s l ng các c p qu nừ ộ ủ ộ ả ố ượ ấ ả
lý t cao xu ng th p trong Công ty.ừ ố ấ
Ba là, gi m thi u đ n m c t i đa các y ban th ng tr c trong doanh nghi p. Hãy thành l p cácả ể ế ứ ố ủ ườ ự ệ ậ
nhóm t m th i ch g m nh ng ng i th c s có liên quan đ gi i quy t các v n đ chuyênạ ờ ỉ ồ ữ ườ ự ự ể ả ế ấ ề
bi t, r i gi i tán h sau khi nhi m v hoàn thành.ệ ồ ả ọ ệ ụ
B n là, không h có ki n th c uyên thâm mà ch có s quy t đ nh sáng su t. Đ ng lãng phí quáố ề ế ứ ỉ ự ế ị ố ừ
nhi u th i gian vào vi c phân tích, nghiên c u, bàn b c và lên k ho ch (nh m tránh nh ng r iề ờ ệ ứ ạ ế ạ ằ ữ ủ
ro trong khi ra quy t đ nh). Hãy dành th i gian và đ t th i h n cho vi c ra quy t đ nh m t v nế ị ờ ặ ờ ạ ệ ế ị ộ ấ
đ nào đó.ề
Năm là, yêu c u các nhà qu n lý và các cá nhân có trách nhi m dành th i gian làm vi c th c sầ ả ệ ờ ệ ự ự
(ch không ch đ ng giám sát) v i nhân viên và khách hàng và ph i báo cáo nh ng gì h đã làm,ứ ỉ ứ ớ ả ữ ọ
đã h c đ c và nh ng gì h d đ nh s làm v i nh ng ki n th c c a mình thu đ c. ọ ượ ữ ọ ự ị ẽ ớ ữ ế ứ ủ ượ
Sáu là, coi t t c các văn b n l p nên bao g m c báo cáo v ngân qu , ch đ n gi n là nh ngấ ả ả ậ ồ ả ề ỹ ỉ ơ ả ữ
trang gi y tr ng v i vài v t m c đen trên đó, nh ng t gi y đó s không đem l i l i ích ì trấ ắ ớ ệ ự ữ ờ ấ ẽ ạ ợ ừ
phi chúng có nh ng thông tin mang l i nh ng quy t đ nh th c hi n ho c t m ng ng m t ho tữ ạ ữ ế ị ự ệ ặ ạ ừ ộ ạ

đ ng có ý nghĩa nào và nh ng văn b n này có th thay đ i đ c.ộ ữ ả ể ổ ượ
B y là, nên tránh nh ng lu t l c ng nh c và các c m nang ch d n n ng n v n hay đ cả ữ ậ ệ ứ ắ ẩ ỉ ẫ ặ ề ố ượ
d ng lên đ đi u ti t nh ng chi ti t nh nh t trong đ i s ng doanh nghi p và trong quan hự ể ề ế ữ ế ỏ ặ ờ ố ệ ệ
khách hàng, thay vào đó hãy d a vào nh ng b giá tr doanh nghi p đã đ c m i nhân viênự ữ ộ ị ệ ượ ọ
th m nhu n và ch p thu n đ đi u ch nh các ho t đ ng.ấ ầ ấ ậ ể ề ỉ ạ ộ
Tám là, hãy là m t trí th c th c s . Hãy đánh giá các ý ki n d a vào giá tr th c c a chúng h nộ ứ ự ự ế ự ị ự ủ ơ
là d a trên các m i quan h , đ a v hay thành tích c a nh ng ng i đ đ t chúng và khuy nự ố ệ ị ị ủ ữ ườ ề ạ ế
khích m i ng i trình bày ý ki n tr c ti p cho lãnh đ o c p cao.ọ ườ ế ự ế ạ ấ
Chín là, hãy giao cho nhũng ng i làm nhi m v qu n lý gi i quy t m t s v n đ thu cườ ệ ụ ả ả ế ộ ố ấ ề ộ
nh ng lĩnh v c khác nhau thay vì nh ng lĩnh v c thu c trách nhi m tr c ti p c a h và t oữ ự ữ ự ộ ệ ự ế ủ ọ ạ
đi u ki n cho nhân viên có c h i đ c h c h i nh ng kinh nghi m c a ng i khác. K t quề ệ ơ ộ ượ ọ ỏ ữ ệ ủ ườ ế ả
đem l i s là tinh th n h c h i trong công vi c, s c m thông và tình đoàn k t đ c nâng cao. ạ ẽ ầ ọ ỏ ệ ự ả ế ượ
M i là, hãy t p trung vào b n ch t c a v n đ thay vi nh ng đi u t t y u.ườ ậ ả ấ ủ ấ ề ữ ề ấ ế
M i m t, ph i có m t k ho ch chi n l c t ng th , thay vì m t k ho ch hay nh ngườ ộ ả ộ ế ạ ế ượ ổ ể ộ ế ạ ữ
ph ng h ng chung chung trong đài h n. Hãy s d ng k ho ch chi n l c đó nh m tươ ướ ạ ử ụ ế ạ ế ượ ư ộ
chu n m c ch không ph i kinh thánh, sau đó v n d ng m t cách nhanh nh n và linh ho t cácẩ ự ứ ả ậ ụ ộ ẹ ạ
ho t đ ng trong ph m vi c a k ho ch đó. ạ ộ ạ ủ ế ạ
M i hai, đ có đ c m t v trí rõ ràng và ch p nh n đ c trên th tr ng, doanh nghi p ph iườ ể ượ ộ ị ấ ậ ượ ị ườ ệ ả
chu n b tinh th n b qua m t s c h i sinh l i và r i b nh ng phân đo n th tr ng khôngẩ ị ầ ỏ ộ ố ơ ộ ờ ồ ỏ ữ ạ ị ườ
quan tr ng.ọ
M i ba, ph i khiêm t n, d g n và có đ o đ c. Hãy lãnh đ o b ng s t n t y, không đ cườ ả ố ễ ầ ạ ứ ạ ằ ự ậ ụ ượ
tham lam, vun vén cho cá nhân, không phân bi t đ i x , hãy công b ng, ch c ch n, nh ng đ ngệ ố ử ằ ắ ắ ư ừ
bao gi nh m n, hãy vui v , g n gũi v i m i ng i, bi t tha th l i l m, ch p nh n m oờ ỏ ọ ẻ ầ ớ ọ ườ ế ứ ỗ ầ ấ ậ ạ
hi m và chia s nh ng hy sinh.ể ẻ ữ
M i b n, ph i luôn nh r ng s m ng c a các t p đoàn cung c p là ph c v m i ng i ườ ố ả ớ ằ ứ ạ ủ ậ ấ ụ ụ ọ ườ ở
tuyên sau, ch không ph i phía sau.ứ ả ở
4. Văn hóa doanh nghi p trong qu n lý con ng iệ ả ườ
Là m t ng i có kinh nghi m trong vi c t o d ng văn hóa doanh nghi p, Herb Kelieher đã đ aộ ườ ệ ệ ạ ự ệ ư
ra 11 y u t trong qu n lý nhân viên c n chú ý có liên quan đ n văn hóa c a doanh nghi p, đóế ố ả ầ ế ủ ệ
là:

M t là, hãy tuy n d ng nh ng ng i có thái đ t t h n là nh ng ng i có thái đ x u (k cộ ể ụ ữ ườ ộ ố ơ ữ ườ ộ ấ ể ả
ng i đó có kinh nghi m, b ng c p cao và có chuyên môn h n h n).ườ ệ ằ ấ ơ ẳ
Hai là, đào t o m i ng i trong 2 lĩnh v c: K năng lãnh đ o và ph c v khách hàng. ạ ọ ườ ự ỹ ạ ụ ụ
Ba là, ph i có m t đ i di n khách hàng v trí quan ch c c p cao nh t trong doanh nghi p.ả ộ ạ ệ ở ị ứ ấ ấ ệ
Ng i này s l đ c c p nh t v m i k ho ch và ý t ng có nh h ng t i các khách hàngườ ẽ ễ ượ ậ ậ ề ọ ế ạ ưở ả ưở ớ
t bên trong l n bên ngoài doanh nghi p. ừ ẫ ệ
B n là, đ cho m i ng i đ c là chính mình trong công vi c, th hi n chân th c tính cách c aố ể ọ ườ ượ ệ ể ệ ự ủ
mình mà không ph i đeo m t n công s hay ph i lo l ng v nh ng đi u l t v t liên quan đ nả ặ ạ ở ả ắ ề ữ ề ặ ặ ế
nghi th c, th t c trong doanh nghi p.ứ ủ ụ ệ
Năm là, luôn chào đón ngay l p t c nh ng thành qu mà nhân viên c a doanh nghi p đ t đ cậ ứ ữ ả ủ ệ ạ ượ
t ch c k ni m nh ng c t m c quan tr ng trong đ i s ng riêng c a m i nhân viên đ đínhổ ứ ỷ ệ ữ ộ ố ọ ờ ố ủ ỗ ể
hôn, đám c i, sinh nh t, sinh con và nhi u d p l khác… quan tâm chia s v i nhân viên khi hướ ậ ề ị ễ ẻ ớ ọ
m đau hay khi m t đi ng i thân, g p bi n c hay nh ng tai h a khác trong đ i. Nói tóm l i,ố ấ ườ ặ ế ố ữ ọ ờ ạ
hãy trân tr ng các nhân viên c a mình theo khía c nh là nh ng con ng i bình th ng chọ ủ ạ ữ ườ ườ ứ
không ph i ch là c p d i c a mình.ả ỉ ấ ướ ủ
Sáu là, phác h a rõ ràng v nh ng gì mà doanh nghi p d đ nh s làm và lý do đ a m i ng iọ ề ữ ệ ự ị ẽ ư ọ ườ
tham gia vào công vi c đó, ch đ ng đ h ch là nh ng ng i đ ng ngoài, hãy cao th ng hóaệ ứ ừ ể ọ ỉ ữ ườ ứ ượ
m c đích mà doanh nghi p h ng t i.ụ ệ ướ ớ
B y là, gi i quy t t ng v n đ c a nhân viên m t cách riêng r , k p th i và c th , th m chíả ả ế ừ ấ ề ủ ộ ẽ ị ờ ụ ể ậ
m t v n đ tinh th n cũng c n quan tâm đ i v i nh ng ng i có liên quan. ộ ấ ề ầ ầ ố ớ ữ ườ
Tám là, thông qua các hình th c nêu .g ng, các bu i l chúc m ng và nh ng hình th c giaoứ ươ ổ ễ ừ ữ ứ
ti p đ th hi n s coi tr ng nh ng tr ng h p xu t s c c v tinh th n l n hành đ ng, t oế ể ề ệ ự ọ ữ ườ ợ ấ ắ ả ề ầ ẫ ộ ạ
d ng ni m t hào v thành t u đ t đ c cùng v i t m lòng luôn luôn nghĩ t i ng i khác, hãyự ề ự ề ự ạ ượ ớ ấ ớ ườ
nh r ng nh ng giá tr vô hình khó b t ch c có ý nghĩa quan tr ng h n r t nhi u so v i nh ngớ ằ ữ ị ắ ướ ọ ơ ấ ề ớ ữ
giá tr h u hình có th mua đ c.ị ữ ể ượ
Chín là, các v trí và ch c đanh đ u không quan tr ng, ch t l ng qu n lý m i là đi u có ýị ứ ề ọ ấ ượ ả ớ ề
nghĩa h n h t. B t kỳ ai, đang đ m nh n c ng v hay ch c danh nào cũng có th là m t nhàơ ế ấ ả ậ ươ ị ứ ể ộ
lãnh đ o qua hành đ ng c a mình.ạ ộ ủ
M i là, giao ti p b ng tình c m quan tr ng h n nhi u so v i giao ti p b ng lý trí và nh ngườ ế ằ ả ọ ơ ề ớ ế ằ ữ
cu c trò chuy n thân m t cũng quan tr ng ch ng kém gì nh ng bu i nói chuy n nghiêm trang.ộ ệ ậ ọ ẳ ữ ổ ệ

H n th n a, vi c truy n đ t các m c đích, ý nghĩa, c m xúc, c m h ng và tình c m cũng quanơ ế ữ ệ ề ạ ụ ả ả ứ ả
tr ng nh vi c trình bày v các s li u và s ki n.ọ ư ệ ề ố ệ ự ệ
M i m t là, n u anh không nhi t thành v i nh ng vi c anh đang làm và cũng nh không nhi tườ ộ ế ệ ớ ữ ệ ư ệ
thành v i nh ng ng i đ ng s , anh s không th th p sáng đ c tâm trí h , s i m trái timớ ữ ườ ồ ự ẽ ể ắ ượ ọ ưở ấ
h và thúc gi c h c ng hi n vì m t lý t ng chungọ ụ ọ ố ế ộ ưở
Nh ng d u hi u suy y u trong môi tr ng văn hóa doanh nghi pữ ấ ệ ế ườ ệ
Khi đ c h i r ng tài s n l n nh t c a doanh nghi p là gì, đa s các Giám đ c c p cao đ uượ ỏ ằ ả ớ ấ ủ ệ ố ố ấ ề
có cùng m t câu tr l i đó là con ng i! Th nh ng, ph n h i t các nhân viên c p d i l iộ ả ờ ườ ế ư ả ồ ừ ấ ướ ạ
cho th y d ng nh các nhà qu n lý c a doanh nghi p ch a th t s th c hi n đúng v iấ ườ ư ả ủ ệ ư ậ ự ự ệ ớ
ph ng châm này.ươ
Trên th c t , theo nghiên c u c a Fecllity Stevens and Mark Di Somma - hai chuyên gia t v nự ế ứ ủ ư ấ
v xây d ng nhãn hi u, marketing chi n l c và giao ti p có đ n 70% nhân viên c a các doanhề ự ệ ế ượ ế ế ủ
nghi p không c m th y vui v khi làm vi c. Nghiên c u c a Stevens và Somma cho th y có haiệ ả ấ ẻ ệ ứ ủ ấ
nguyên nhân chính. Th nh t, các nhân viên th y không đ c đánh giá cao và tôn tr ng nên hứ ấ ấ ượ ọ ọ
ch đ c xem nh là m t công c , m t ngu n l c c a doanh nghi p. Th hai, h c m th yỉ ượ ư ộ ụ ộ ồ ự ủ ệ ứ ọ ả ấ
ph i làm vi c trong m t môi tr ng văn hóa không có s c s ng. Có nh ng d u hi u d i đâyả ệ ộ ườ ứ ố ữ ấ ệ ướ
cho th y văn hóa doanh nghi p đang b suy y u.ấ ệ ị ế
1. Nhân viên không bi t đ c ti n đ c a doanh nghi p ế ượ ề ồ ủ ệ
Dù làm vi c b t c v trí nào, n u không bi t đ c doanh nghi p s đi v đâu thì các nhânệ ở ấ ứ ị ế ế ượ ệ ẽ ề
viên khó có th làm vi c v i s h ng thú, tích c c và sáng tao. Thay vào đó, h ch bi t ch pể ệ ớ ự ứ ự ọ ỉ ế ấ
nh n v i hi n t i nên doanh nghi p c b gi m chân t i ch . Đ kh c ph c tình tr ng này, cácậ ớ ệ ạ ệ ứ ị ậ ạ ỗ ể ắ ụ ạ
nhà lãnh đ o doanh nghi p can ph i th ng xuyên c p nh t cho các nhân viên nh ng thông tinạ ệ ả ườ ậ ậ ữ
sau:
• Doanh nghi p s h ng đ n nh ng m c tiêu nào? ệ ẽ ướ ế ữ ụ
• Làm th nào đ đi đ n nh ng m c tiêu đó?ế ể ế ữ ụ
• T ng nhân viên s đóng vai trò nh th nào trong vi c th c hi n các m c tiêu?ừ ẽ ư ế ệ ự ệ ụ
• Làm th nào đ bi t đ c doanh nghi p đã đ t đ c các m c tiêu?ế ể ế ượ ệ ạ ượ ụ
2. Các nhân viên có cách ti p c n v n đ và gi i quy t các công vi c không gi ng nhauế ậ ấ ề ả ế ệ ố
Đó là tr ng h p m i nhân viên suy nghĩ và di n gi i các nguyên t c, quy đ nh c a t ch cườ ợ ỗ ễ ả ắ ị ủ ổ ứ
theo cách c a riêng h . Khi đ c h i t i sao l i làm nh v y, h ch đ n gi n tr l i r ng vìủ ọ ượ ỏ ạ ạ ư ậ ọ ỉ ơ ả ả ờ ằ

đ c làm đi u đó. V n đ đây là các nhân viên thi u s h ng d n và ki m soát t các nhàượ ề ấ ề ở ế ự ướ ẫ ể ừ
qu n lý c p cao.ả ấ
3. Thi u s tin t ng l n nhau gi a nhà qu n lý và các nhân viênế ự ưở ẫ ữ ả
Nguyên nhân th ng là do h th ng qu n lý theo chi u d c v i nhi u c p b c gây ra. Các nhàườ ệ ố ả ề ọ ớ ề ấ ậ
qu n lý thì xem vi c lãnh đ o là th c thi quy n l c, trong khi các nhân viên xem các nhà qu nả ệ ạ ự ề ự ả
lý nh nh ng “k thù đ ch”. M t nguyên nhân khác là không có s công b ng trong vi c khenư ữ ẻ ị ộ ự ằ ệ
th ng, t h n là s phân chia l i ích c a doanh nghi p b nghiêng v quy n l i c a các nhàưở ệ ơ ự ợ ủ ệ ị ề ề ợ ủ
qu n lý. Ngoài ra, s b t tín c a các nhân viên còn xu t phát t lý do doanh nghi p th ng đ iả ự ấ ủ ấ ừ ệ ườ ố
x v i h nh là nh ng “công dân h ng hai”. C n l u ý r ng khách hàng thì có th tìm l iử ớ ọ ư ữ ạ ầ ư ằ ể ạ
nh ng nhân viên tài gi i và trung thành v i t ch c.ữ ỏ ớ ổ ứ
4. Nhân viên ph i làm theo nh ng k ho ch b t ng và thi u tính nh t quánả ữ ế ạ ấ ờ ế ấ
Doanh nghi p doanh nhân & văn hóaệ
Lê Đăng Doanh
Tạp chí Văn hóa doanh nhân
Ngày nay, n c ta, m c d u đã có Ngh quy t Đ i h i IX c a Đ ng C ng s n Vi t Nam,ở ướ ặ ầ ị ế ạ ộ ủ ả ộ ả ệ
Hi n pháp b sung, s a đ i năm 2001, Ngh quy t 14-NQ/TW ngày 18/3/2002 c a H i nghế ổ ử ổ ị ế ủ ộ ị
Trung ng l n th V (khóa IX), Lu t Doanh nghi p đã có hi u l c t 01/01/2000, kh i nghi pươ ầ ứ ậ ệ ệ ự ừ ở ệ
doanh nghi p t nhân v n đòi h i s dũng c m, d n thân và ch u đ ng. ệ ư ẫ ỏ ự ả ấ ị ự
Dũng c m vì, ngoài b t tr c v n có c a b t kỳ n n kinh t th tr ng nào, ngoài s c nh tranhả ấ ắ ố ủ ấ ề ế ị ườ ự ạ
gay g t trên th ng tr ng, doanh nghi p t nhân ph i đ i m t v i quá nhi u khó khăn, trắ ươ ườ ệ ư ả ố ặ ớ ề ở
ng i, hi m nguy t r t nhi u phía trong kinh doanh nh : gom v n, tìm m t b ng kinh doanh,ạ ể ừ ấ ề ư ố ặ ằ
v t qua mê h n tr n văn b n pháp quy v a mù m v a r i r m, thi u ăn kh p v i nhau. D nượ ồ ậ ả ừ ờ ừ ố ắ ế ớ ớ ấ
thân và ch u đ ng m c d u đã có ngh quy t và lu t pháp ph i v t lên bao thành ki n, cáchị ự ặ ầ ị ế ậ ả ượ ế
làm t l i và t c trách c a không ít viên ch c m t s c quan nhà n c có quy n “sinh, sát"ư ợ ắ ủ ứ ở ộ ố ơ ướ ề
đ i v i doanh nghi p. M c d u t o ra vi c làm, đem l i thu nh p chính đáng cho ng i laoố ớ ệ ặ ầ ạ ệ ạ ậ ườ
đ ng, n p thu , tham gia các ho t đ ng t thi n và b o tr xã h i, doanh nhân v n b coi là "kộ ộ ế ạ ộ ừ ệ ả ợ ộ ẫ ị ẻ
ích k ”, “ch làm giàu cho cá nhân mình" m t cách vô căn c . Thành ki n ph bi n đ n m cỷ ỉ ộ ứ ế ổ ế ế ứ
phim nh trên truy n hình hay tác ph m văn h c n u có vai "Giám đ c doanh nghi p t nhân"ả ề ẩ ọ ế ố ệ ư
thì đó ph i là m t k l u manh, làm ăn li u lĩnh và l a đ o, đ i b i v đ o đ c, s ng buôngả ộ ẻ ư ề ừ ả ồ ạ ề ạ ứ ố
th , táng t n l ng tâm, vi ph m pháp lu t. N u nh trên tivi, báo, đài nói đ n tăng, gi m giáả ậ ươ ạ ậ ế ư ế ả

thì th ng quy cho là t i “b n t th ng ép giá” ho c "t th ng đ u c " m c d u không baoườ ạ ọ ư ươ ặ ư ươ ầ ơ ặ ầ
gi ch ng minh đ c hành vi đ u c đó nh th nào, c th ai đ u c th nào. Và cho đ n nayờ ứ ượ ầ ơ ư ế ụ ể ầ ơ ế ế
cũng ch a có quy đ nh h ng d n v khen th ng doanh nghi p t nhân đ c th ng huânư ị ướ ẫ ề ưở ệ ư ượ ưở
ch ng v đóng góp c a mình cho xã h i. S nh n nh c ch u đ ng, kiên trì! b n gan kinhươ ề ủ ộ ự ẫ ụ ị ự ề
doanh ph i đ c coi là m t đ c tính quan tr ng c a doanh nhân ngày nay. N u nói đ n văn hóaả ượ ộ ứ ọ ủ ế ế
thì đó cũng là m t giá tr văn hóa c a s ch u đ ng và thích nghi.ộ ị ủ ự ị ự
Kinh t th tr ng, c nh tranh có lu t pháp, th ch , quy đ nh phù h p. Kinh doanh trong m tế ị ườ ạ ậ ể ế ị ợ ộ
n n kinh t th tr ng toàn c u hóa ngày nay đòi h i ph i chi m lĩnh khoa h c công ngh , amề ế ị ườ ầ ỏ ả ế ọ ệ
hi u văn hóa, th ng xuyên h c h i, sáng t o và t đ i m i mình. Kinh doanh Trung Qu cể ườ ọ ỏ ạ ự ổ ớ ở ố
đòi h i ph i am hi u văn hóa Trung Qu c, th hi u, kh u v c a ng i Trung Qu c m i vùngỏ ả ể ố ị ế ẩ ị ủ ườ ố ở ỗ
trong khi kinh doanh n c theo đ o H i ph i am hi u kinh Koran và phong t c, t p quán c aở ướ ạ ồ ả ể ụ ậ ủ
t ng n c. Th t là vô căn c và võ đoán khi đ ng nghĩa kinh t th tr ng v i bóc l t, áp b c,ừ ướ ậ ứ ồ ế ị ườ ớ ộ ứ
d i trá, l a đ o và vô văn hóa, vô đ o đ c.ố ừ ả ạ ứ
Doanh nghi p là m t lo i t bào c a xã h i, doanh nghi p không ch là m t đ n v kinh doanh,ệ ộ ạ ế ủ ộ ệ ỉ ộ ơ ị
doanh nghi p là m t c s văn hóa và m i doanh nghi p có văn hóa kinh doanh c a mình. Vănệ ộ ơ ở ỗ ệ ủ
hóa c a doanh nghi p không tách r i v i văn hóa c a xã h i là h th ng l n bao g m doanhủ ệ ờ ớ ủ ộ ệ ố ớ ồ
nghi p. Văn hóa c a doanh nghi p tr c h t là tuân th pháp lu t, là b o đ m có lãi, khôngệ ủ ệ ướ ế ủ ậ ả ả
nh ng nuôi đ c ng i lao đ ng mà còn phát tri n. Trên th gi i, t Microsoft đ n Honda,ữ ượ ườ ộ ể ế ớ ừ ế
Sony đã sáng t o ra bao nhiêu giá tr văn hóa v t th và phi v t th , góp ph n phát tri n văn hóaạ ị ậ ể ậ ể ầ ể
c a loài ng i. ủ ườ
M t doanh nghi p đ c quy n, r t sang tr ng v v t ch t nh ng chính h l i r t thi u văn hóaộ ệ ộ ề ấ ọ ề ậ ấ ư ọ ạ ấ ế
và nh n tâm vì h đã áp đ t phi lý gánh n ng chi phí kinh doanh lên bao nhiêu ng i dân. Thẫ ọ ặ ặ ườ ử
h i quy đ nh b t ng i tiêu dùng dùng đi n tho i di đ ng g i có 1 giây nh ng ph i tr ti n choỏ ị ắ ườ ệ ạ ộ ọ ư ả ả ề
60 giây là có văn hóa hay vô văn hóa. Ph i chăng đó là văn hóa t c đo t hàng ngày, hàng giả ướ ạ ờ
ti n b c c a ng i tiêu dùng l i đ c áp đ t b ng quy n l c hành chính? ề ạ ủ ườ ạ ượ ặ ằ ề ự
T Biti's đ n Thái Tu n, g ch Đ ng Tâm m i doanh nghi p đ u xây d ng văn hóa vàừ ế ấ ạ ồ ỗ ệ ề ự
n nn p kinh doanh c a riêng mình. Trong kinh doanh, doanh nghi p, doanh nhân có quan hề ế ủ ệ ệ
kinh t , xã h i v i r t nhi u ng i trong xã h i, trong m i quan h đó đ u th hi n văn hóaế ộ ớ ấ ề ườ ộ ỗ ệ ề ể ệ
kinh doanh. Trong quan h tín d ng v i ngân hàng, t vi c cung c p trung th c các thông tin vệ ụ ớ ừ ệ ấ ự ề
th c tr ng tài chính c a doanh nghi p, b o đ m đúng các cam k t v i ch n d u vi c kinhự ạ ủ ệ ả ả ế ớ ủ ợ ẫ ệ

doanh c a mình có khó khăn. V i các đ i tác kinh doanh, ch tín là văn hóa, là ph m ch t c aủ ớ ố ữ ẩ ấ ủ
doanh nhân, là k lu t và b n lĩnh kinh doanh. V i khách hàng, b o đ m ch t l ng, không l iỷ ậ ả ớ ả ả ấ ượ ợ
d ng s thi u hi u bi t c a khách hàng đ l a h (mà trong khoa h c kinh t đ c xác đ nh làụ ự ế ể ế ủ ể ừ ọ ọ ế ượ ị
s b t đ i x ng thông tin gi a ng i bán hàng và ng i mua hàng), đ bán hàng kém ph mự ấ ố ứ ữ ườ ườ ể ẩ
ch t, hàng r m là văn hóa, là có lòng t tr ng và tôn tr ng các giá tr tinh th n. Trong kinh t thấ ở ự ọ ọ ị ầ ế ị
tr ng, khách hàng đ c coi là tài s n c a doanh nghi p, khách hàng càng đ c trân tr ngườ ượ ả ủ ệ ượ ọ
trong nh ng doanh nghi p làm ăn chân chính, có uy tín. Có th k đ n ng i bán hàng, ti m ănữ ệ ể ể ế ườ ệ
r t chi u khách, l y công làm lãi, chăm sóc r t chu đáo khách hàng. Ph i coi ng i doanh nhânấ ề ấ ấ ả ườ
bi t xu t kh u lá chu i t i, rau mu ng xào t i đông l nh Nhà Bè, x d a B n Tre, r mế ấ ẩ ố ươ ố ỏ ạ ở ơ ừ ở ế ơ
s ch Ninh Bình, t ng đá Đà Năng là nh ng ng i có văn hóa. H đã đem l i nh ng cáiạ ở ượ ở ữ ườ ọ ạ ữ
coi là không có giá tr nh ng giá tr s d ng và th m m mà tr c đó ch a h đ c phát hi n. ị ữ ị ử ụ ẩ ỹ ướ ư ề ượ ệ
Đi u này l i càng đúng đ i v i nh ng ngh d ch v mà khách hàng không có kh năng ki mề ạ ố ớ ữ ề ị ụ ả ể
nghi m ch t l ng c a d ch v nh thi t k xây d ng, d ch v khám, ch a b nh, gi i ph uệ ấ ượ ủ ị ụ ư ế ế ự ị ụ ữ ệ ả ẫ
th m m hay d ch v t v n lu t pháp, ki m toán Xã h i c n đ cao nh ng doanh nhân trungẩ ỹ ị ụ ư ấ ậ ể ộ ầ ề ữ
th c, nêu cao trách nhi m và các giá tr tinh th n trong kinh doanh. Mu n v y, doanh nghi p vàự ệ ị ầ ố ậ ệ
doanh nhân không ch coi tr ng l i nhu n là giá tr duy nh t mà còn r t coi tr ng s đóng gópỉ ọ ợ ậ ị ấ ấ ọ ự
cho xã h i t đóng thu đ n t o ra vi c làm hay c ni m vui c a khách hàng th a mãn v i s nộ ừ ế ế ạ ệ ả ề ủ ỏ ớ ả
ph m mà doanh nghi p cung c p. S n ph m đây hi u theo nghĩa r ng, không ch là s n ph mẩ ệ ấ ả ẩ ở ể ộ ỉ ả ẩ
v t ch t (may m c, xe máy hay đ ch i tr em), tinh th n nh t v n, s c kho , s hài lòngậ ấ ặ ồ ơ ẻ ầ ư ư ấ ứ ẻ ự
c a khách hàng mà bao g m c con ng i đ i v i các c s đào t o. Không th nào coi là cóủ ồ ả ườ ố ớ ơ ở ạ ể
văn hóa n u nh các tr ng s n xu t ra nh ng “ng i r m", b ng c p th t nh ng ki n th c,ế ư ườ ả ấ ữ ườ ở ằ ấ ậ ư ế ứ
nhân cách, tinh th n làm vi c, tinh th n trách nhi m đ u r t kém c i. Văn hóa đây v t lênầ ệ ầ ệ ề ấ ỏ ở ượ
trên s hào nhoáng c a xe c , h i s , qu n áo hay các n th ký m c sành đi u. Văn hóa đâyự ủ ộ ộ ở ầ ữ ư ặ ệ ở
n m trong s n ph m kinh doanh, m i hành vi kinh doanh, m i h p đ ng, m i cam k t c aằ ả ẩ ỗ ỗ ợ ồ ỗ ế ủ
doanh nhân.
Trong n i b doanh nghi p, hi u theo nghĩa r ng bao g m c các Tr ng h c, Vi n nghiênộ ộ ệ ể ộ ồ ả ườ ọ ệ
c u, văn hóa th m sâu trong t ng m i quan h trong doanh nghi p gi a giám đ c v i côngứ ấ ừ ố ệ ệ ữ ố ớ
nhân, gi a doanh nghi p v i khách hàng V a qua chúng ta đã ph i ch ng ki n nh ng hành viữ ệ ớ ừ ả ứ ế ữ
r t vô văn hóa c a chuyên gia đánh công nhân, đ i x tàn t v i ng i lao đ ng m t vàiấ ủ ố ử ệ ớ ườ ộ ở ộ
doanh nghi p đ u t n c ngoài. May m n thay nh ng vi c đó ch a phát hi n doanh nghi pệ ầ ư ướ ắ ữ ệ ư ệ ở ệ

t nhân trong n c, n u không s lên án và thành ki n ch a bi t đ n m c nào. ư ướ ế ự ế ư ế ế ứ
Đ ng nhiên, trong doanh nghi p t nhân còn không ít hành vi vô văn hóa và ph n văn hóa, làmươ ệ ư ả
ăn ch p gi t. Song, s ít đó không ph i là đ c quy n c h u c a doanh nghi p t nhân mà nhụ ậ ố ả ặ ề ố ữ ủ ệ ư ư
các v án v bà Tr ng Th Thanh H ng l ng th c An Giang hay Mai Văn Huy Đ ngụ ề ươ ị ươ ở ươ ự ở ồ
Tháp và các v bê b i v h m, v c u, v đ ng khác cho th y thì trong doanh nghi p nhàụ ố ề ầ ề ầ ề ườ ấ ệ
n c cũng không ph i là không có. V đũa c n m, thành ki n còn t h i h n s ngu d t vì nóướ ả ơ ả ắ ế ệ ạ ơ ự ố
b t ch p s th t và d n đ n nh ng thái đ sai l m.ấ ấ ự ậ ẫ ế ữ ộ ầ
Và đ cho kinh doanh có văn hóa, doanh nghi p có văn hóa thì công s , c quan nhà n c cácể ệ ở ơ ướ
c p cũng ph i có văn hóa, viên ch c ph i hành x đúng pháp lu t, có trách nhi m và có văn hóa.ấ ả ứ ả ử ậ ệ
Không th đòi h i doanh nghi p trong s ch n u b máy tham nhũng, doanh nghi p ph i có vănể ỏ ệ ạ ế ộ ệ ả
hóa trong khi viên ch c nhà n c ng x t l i và thi u văn hóa. Mu n có văn hóa doanhứ ướ ứ ử ư ợ ế ố
nghi p thì tr c h t các công s ph i có văn hóa trong đ i x v i công dân và doanh nghi p.ệ ướ ế ở ả ố ử ớ ệ
Viên ch c Nhà n c t ý l m d ng quy n h n, hành đ ng v t quá quy đ nh pháp lu t, b tứ ướ ự ạ ụ ề ạ ộ ượ ị ậ ắ
ch t, làm khó cho doanh nghi p không th coi là có văn hóa.ẹ ệ ể
Vì v y toàn xã h i và m i m t doanh nghi p hãy cùng ph n đ u đ doanh nghi p và công sậ ộ ỗ ộ ệ ấ ấ ể ệ ở
đ u ho t đ ng đúng pháp lu t và đúng văn hóa. Hãy tôn vinh nh ng doanh nghi p làm ăn chânề ạ ộ ậ ữ ệ
chính, có năng l c c nh tranh, đóng góp cho tăng tr ng kinh t và cho ti n b xã h i. Và ph iự ạ ưở ế ế ộ ộ ả
lên án nh ng hành vi vô văn hóa hay ph n văn hóa khi chúng xu t hi n b t c đâu đ cho cáiữ ả ấ ệ ở ấ ứ ể
t t, cái thi n đ c phát tri n. Vì đ t Vi t chúng ta t ngàn x a đã là đ t văn hi n. Ch n h ngố ệ ượ ể ấ ệ ừ ư ấ ế ấ ư
n n văn hi n đó, đ t đ c th nh v ng và ph n vinh trong th k th XXI này, đó ph i là sề ế ạ ượ ị ượ ồ ế ỷ ứ ả ự
nghi p c a t t c chúng ta.ệ ủ ấ ả
Th nào là “Văn hóa t ch c”?ế ổ ứ
Hạ Lan
Tạp chí Văn hóa doanh nhân
Chúng ta hay đ c p đ n “Văn hóa Công ty” (corporate culture), th c ra văn hoá Công ty ch làề ậ ế ự ỉ
m t d ng “Văn hóa t ch c” (orgnization culture). V y, văn hóa t ch c là gì?ộ ạ ổ ứ ậ ổ ứ
Thu t ng “văn hóa” ch nh ng giá tr , tín ng ng và nguyên t c bên trong t o thành n n t ngậ ữ ỉ ữ ị ưỡ ắ ạ ề ả
c a h th ng qu n lý c a doanh nghi p cũng nh m t lo t các th t c qu n lý và hành vi ngủ ệ ố ả ủ ệ ư ộ ạ ủ ụ ả ứ
x minh ch ng và c ng c cho nh ng nguyên t c c b n này. ử ứ ủ ố ữ ắ ơ ả
(Denison, 1990)

Đ c p đ n khái ni m "văn hoá t ch c", các nhà nghiên c a đã đ a ra r t nhi u ý ki n khácề ậ ế ệ ổ ứ ứ ư ấ ề ế
nhau. Tr c khi hai khái ni m "văn hoá" và "t ch c" d c ghép l i v i nhau, đã có hàng ch cướ ệ ổ ứ ượ ạ ớ ụ
đ nh nghĩa khác nhau v "văn hoá". C th là năm 1952, hai nhà nhân lo i h c Kroeber vàị ề ụ ể ạ ọ
Kluckhohn đã phân lo i ra 164 nghĩa c a t "văn hoá". Khi k t h p "văn hóa" và "t ch c" v iạ ủ ừ ế ợ ổ ứ ớ
nhau thì nghĩa c a chúng đã đ c khu bi t, h p l i r t nhi u nh ng ch c ch n c m t "văn hoáủ ượ ệ ẹ ạ ấ ề ư ắ ắ ụ ử
t ch c" v n có r t nhi u đ nh nghĩa khác nhau. Sau đây là m t vài đ nh nghĩa thông d ng đãổ ứ ẫ ấ ề ị ộ ị ụ
đ c công b , s d ng r ng rãi.ượ ố ử ụ ộ
1. Văn hoá c a m t xí nghi p là cách t duy và hành đ ng hàng ngày c a các thành viên. Đó làủ ộ ệ ư ộ ủ
đi u mà các thành viên ph i h c và ít nhi u ph i tuân theo đ đ c ch p nh n vào xí nghi pề ả ọ ề ả ể ượ ấ ậ ệ
đó. Văn hóa theo nghĩa này bao g m m t lo t các hành vi ng x , các ph ng th c s n xu t, kồ ộ ạ ứ ử ươ ứ ả ấ ỹ
năng và ki n th c k thu n quan đi m v k lu t, các thông l và thói quen qu n lý, các m cế ứ ỹ ậ ể ề ỹ ậ ệ ả ụ
tiêu c a nh ng ng i liên quan, cách kinh doanh, cách tr l ng, quan đi m v các công vi củ ữ ườ ả ươ ể ề ệ
khác nhau ni m tin vào tính dân ch trong các bu i th o lu n, và nh ng quy c, đi u c m kề ủ ổ ả ậ ữ ướ ề ấ ỵ
(Theo Jaques, 1952).
2. Nói đ n văn hoá c a m t t ch c là nói đ n m t hình th duy nh t v i các tiêu chu n, giá tr ,ế ủ ộ ổ ứ ế ộ ể ấ ớ ẩ ị
tín ng ng, cách đ i x … đ c th hi n qua vi c các thành viên liên k t v i nhau đ làm vi c.ưỡ ố ử ượ ể ệ ệ ế ớ ể ệ
Nét đ c bi t c a m t t ch c c th nào đó đ c th hi n l ch s c a nó v i nh ng nhặ ệ ủ ộ ổ ứ ụ ể ượ ể ệ ở ị ử ủ ớ ữ ả
h ng c a h th ng cũ, lãnh đ o cũ trong vi c xây d ng con ng i. Đi u này đ c ch ng t ưở ủ ệ ố ạ ệ ự ườ ề ượ ứ ỏ ở
s khác nhau gi a vi c đi theo thói quen và lu t l , h t t ng cũ và m i, cũng nh nh ng sự ữ ệ ậ ệ ệ ư ưở ớ ư ữ ự
l a ch n chi n l c c a toàn t ch c (theo Eldrige và Crombie, 1974).ự ọ ế ượ ủ ổ ứ
3. Văn hóa t ch c là m t t p h p nh ng quan ni m chung c a m t nhóm ng i. Nh ng quanổ ứ ộ ậ ợ ữ ệ ủ ộ ườ ữ
ni m này ph n l n đ c các thành viên hi u ng m v i nhau và ch thích h p cho t ch c c aệ ầ ớ ượ ể ầ ớ ỉ ợ ổ ứ ủ
riêng h . Các quan ni m này s d c truy n cho các thành viên m i (Theo Louis, 1980).ọ ệ ẽ ượ ề ớ
4.Văn hoá là m t hình th c c a các tín ng ng và tham v ng c a các thành viên trong m t tộ ứ ủ ưỡ ọ ủ ộ ổ
ch c. Nh ng tín ng ng và tham v ng này t o nên m t quy t c chung nh h ng m nh mứ ữ ưỡ ọ ạ ộ ắ ả ưở ạ ẽ
đ n vi c hình thành các hành vi cá nhân và nhóm ng i trong t ch c (theo Schwatz and Davis,ế ệ ườ ổ ứ
1981).
5. Văn hóa t ch c không ch là m t m t xích c a chu i nh ng ph c t p mà nó chính là t t cổ ứ ỉ ộ ắ ủ ỗ ữ ứ ạ ấ ả
chu i r c r i đó. Văn hóa không ph i là m t v n đ c a m t t ch c mà chính là h th ng tỗ ắ ố ả ộ ấ ề ủ ộ ổ ứ ệ ố ổ
ch c đó. (Theo Pacanowsky và O'donnell Trujiuo, 1982)ứ

6. Văn hoá t ch c có th đ c mô t nh m t t p h p chung các tín ng ng, thông l , hổ ứ ể ượ ả ư ộ ậ ợ ưỡ ệ ệ
th ng giá tr , quy chu n hành vi ng x và cách kinh doanh riêng c a t ng t ch c. Nh ng m tố ị ẩ ứ ử ủ ừ ổ ứ ữ ặ
trên s quy đ nh mô hình ho t đ ng riêng c a t ch c và cách ng x c a các thành viên trongẽ ị ạ ộ ủ ổ ứ ứ ử ủ
t ch c(Tunstall, 1983).ổ ứ
7. "Văn hoá" là m t hình th c c a các giá thi t c b n - đ c phát minh, khám phá, phát tri nộ ứ ủ ế ơ ả ượ ể
b i m t nhóm khi h h c cách đ i phó v i các v n đ liên quan đ n vi c thích nghi v i bênở ộ ọ ọ ố ớ ấ ề ế ệ ớ
ngoài và h i nh p v i bên trong - đã phát huy tác d ng và đ c coi nh có hi u l c và do đóộ ậ ớ ụ ượ ư ệ ự
đ c truy n đ t cho các thành viên m i noi theo (Theo Schein, 1985).ượ ề ạ ớ
8. T văn hoá ng m nói đ n các cách khác đ t o nên m t ho t đ ng có t ch c b ng cách tácừ ầ ế ể ạ ộ ạ ộ ổ ứ ằ
đ ng lên ngôn ng , khái ni m, thói quen, lu t l và các thông l xã h i khác t o nên các tộ ữ ệ ậ ệ ệ ộ ạ ư
t ng, giá tr và tín ng ng d n đ n hành đ ng. ưở ị ưở ẫ ế ộ
9. V i tôi, t văn hoá có nghĩa là các tín ng ng mà các nhà quan lý trong m t doanh nghi pớ ừ ưỡ ộ ệ
th ng nh t v i nhau đ đi u hành Công ty. Nh ng tín ng ng này th ng vô hình nh ng chúngố ấ ớ ể ề ữ ưỡ ườ ư
có tác đ ng m nh m đ n suy nghĩ và hành đ ng c a h (theo Lorsch, 1986). ộ ạ ẽ ế ộ ủ ọ
10. Thu t ng "văn hoá" ch nh ng giá tr tín ng ng và nguyên t c bên trong t o thành n nậ ữ ỉ ữ ị ưỡ ắ ạ ề
t ng c a h th ng qu n lý c a doanh nghi p cũng nh m t lo t các th t c qu n lý và hành viả ủ ệ ố ả ủ ệ ư ộ ạ ủ ụ ả
ng x minh ch ng và c ng c cho nh ng nguyên t c c b n này (Denison, 1990).ứ ử ứ ủ ố ữ ắ ơ ả
11. Văn hoá t ng tr ng cho m t h th ng đ c l p bao g m các giá tr và cách ng x chungượ ư ộ ệ ố ộ ậ ồ ị ứ ử
trong m t c ng đ ng và có khuynh h ng đ c duy trì trong m t th i gian dài (Kotter vàộ ộ ồ ướ ượ ộ ờ
Heskett, 1992)
12. Văn hoá là "cách gi i quy t công vi c t i m t n i nào đó". Đó là nét đ c tr ng c a m i tả ế ệ ạ ộ ơ ặ ư ủ ỗ ổ
ch c, là các thói quen, các quan đi m đang ph bi n (theo Drennan, 1992).ứ ể ổ ế
13. Văn hóa là nh ng tín ng ng, quan đi m và giá tr dã tr nên thông d ng và khá b n v ngữ ưỡ ể ị ở ụ ề ữ
đã t n t i trong t ch c (Wiuiams, 1993)ồ ạ ổ ứ
Các đ nh nghĩa này ph n ánh nh ng quan ni m r t khác nhau v văn hoá. Ta có th th y có 2ị ả ữ ệ ấ ề ể ấ
lu ng ý ki n: m t cho r ng văn hoá là m t cách nói n d và bên kia cho r ng văn hoá là m tồ ế ộ ằ ộ ẩ ụ ằ ộ
th c th khách ý ki n "văn hoá ch là m t t m i nh t trong hàng lo t phép n d đ c phátự ể ế ỉ ộ ừ ớ ấ ạ ẩ ụ ượ
tri n đ gi i nghĩa cho các ho t đ ng c a t ch c" đ c Morgan (1986) lý gi i m t cáchể ể ả ạ ộ ủ ổ ứ ượ ả ộ
thuy t ph c trong cu n sách Hình nh Doanh nghi p (Images of Organizaiton). Trong lĩnh v cế ụ ố ả ệ ự
nghiên c u t ch c, t lâu ng i ta đã nh n ra r ng các phép n d cho phép chúng ta hi u vứ ổ ứ ừ ườ ậ ằ ẩ ụ ể ề

các t ch c d i d ng các th c th ph c t p khác. L ch s cho th y có 2 trong s các phép nổ ứ ướ ạ ự ể ứ ạ ị ử ấ ố ẩ
d quan tr ng nh t là "b máy” và "c quan”. Theo đó, nh ng h c gi s d ng các phép n dụ ọ ấ ộ ơ ữ ọ ả ử ụ ẩ ụ
này đã có th ch ra s gi ng nhau gi a các t ch c và các "b máy", "c quan” nh th nào khiể ỉ ự ố ữ ổ ứ ộ ơ ư ế
gi i thích v b n ch t c a t ch c con ng i. Các t n d khác đ c dùng đ làm rõ thêmả ề ả ấ ủ ổ ứ ườ ử ẩ ụ ượ ể
các khía c nh c a t ch c đ i s ng bao g m "sân kh u k ch" (Mangham and Overington, 1983),ạ ủ ổ ứ ờ ố ồ ấ ị
(vũ đài chính tr " (Pfeffer, 1981a) và "nhà tù tâm linh" (Marcuse,1955). Th c v y, ít nh t thì cũngị ự ậ ấ
theo m t nghĩa nào đó, chính thu t ng "t ch c" là m t phép n d đ nói v kinh nghi m c aộ ậ ữ ổ ứ ộ ẩ ụ ể ề ệ ủ
s h p tác và k lu t t p th (Smircic, 1983).ự ợ ỷ ậ ậ ể
Tuy nhiên, ph n l n ý ki n l i cho r ng văn hoá là m t th c th khách quan. Tuy có chung quanầ ớ ế ạ ằ ộ ự ể
đi m này, song khi đ c p đ n chi ti t thì h l i có m t lo t quan đi m riêng. Theoể ề ậ ế ế ọ ạ ộ ạ ể
Pacanowsky and O
/
Donnell Trujiuo (1982), m t t ch c, theo nghĩa đen, chính là m t n n vănộ ố ứ ộ ề
hoá và t t c các th có trong t ch c bao g m h th ng, chính sách, th t c và quy trình ti nấ ả ứ ổ ứ ồ ệ ố ử ụ ế
hành chính là các nhân t trong đ i s ng văn hoá c a nó. Tuy đây là m t l p lu n ch t chố ờ ố ủ ộ ậ ậ ặ ẽ
nh ng nhi u nhà lý lu n v n ph n đ i quan đi m này, b i vì n u m i th là văn hoá thì khôngư ề ậ ẫ ả ố ể ở ế ọ ứ
th s d ng khái ni m này đ gi i thích cho các khía c nh khác trong ho t đ ng c a t ch c.ể ử ụ ệ ể ả ạ ạ ộ ủ ổ ứ
Th c v y, ý t ng r ng các t ch c là các n n văn hoá s g n gi ng v i quan đi m cho r ngự ậ ưở ằ ổ ứ ề ẽ ầ ố ớ ể ằ
văn hoá có th đ c hi u nh m t phép n d d hi u v các t ch c. Trái l i, các h c giể ượ ể ư ộ ẩ ụ ễ ể ề ổ ứ ạ ọ ả
khác nh Schein (1985) đã g i ý r ng cách hi u t t nh t v văn hoá là: m t t p h p các khuynhư ợ ằ ể ố ấ ề ộ ậ ợ
h ng thiên v tâm lý (ông g i là "nh ng gi thi t c b n) mà các thành viên c a m t t ch cướ ề ọ ữ ả ế ơ ả ủ ộ ổ ứ
s h u và khi n h suy nghĩ và hành đ ng theo nh ng cách c th . Trong khi quan đi m nàyỏ ữ ế ọ ộ ữ ụ ể ể
đ c lan r ng, nhi u h c gi trong đ có Eldridge và Crombie th a nh n r ng các hành vi cượ ộ ề ọ ả ỏ ừ ậ ằ ư
x cũng quan tr ng không kém. Cách ch n đ nh nghĩa văn hoá có quan h m t thi t đ n cáchử ọ ọ ị ệ ậ ế ế
chúng ta nghiên c u nó. Sau cùng, ta có th rút ra danh nghĩa v văn hoá t ch c đ c thông quaứ ể ề ổ ứ ượ
trong cu n sách này nh sau: Nói đ n văn hoá t ch c là nói đ n hình th c tín ng ng, giá tr vàố ư ế ổ ứ ế ứ ưỡ ị
thói quen đ c phát tri n trong su t quá trình l ch s c a t ch c. Nh ng đi u này đ c thượ ể ố ị ử ủ ổ ứ ữ ề ượ ể
hi n trong cách đi u hành và hành vi ng x c a các thành viên.ệ ề ứ ử ử
Văn hóa Công ty
Thành công hay th t b i t i m t Công ty dĩ nhiên ph thu c vào tài năng c a b n. Song“vănấ ạ ạ ộ ụ ộ ủ ạ

hóa t p đoàn” cũng đóng m t vai trò r t l n vào con đ ng s nghi p. Tìm đ c m t n n vănậ ộ ấ ớ ườ ự ệ ượ ộ ề
hóa phù h p cũng có nghĩa là b n đã tìm ra t m th m bay c a mình r i đ y ợ ạ ấ ả ủ ồ ấ
Dĩ nhiên không ph i ngày m t ngày hai, nh ng khi n n kinh t đ c nâng cao, các Công ty sả ộ ư ề ế ượ ẽ
d n d n m thêm nhi u cánh c a tuy n d ng. Theo m t cu c đi u tra g n đây do Manpowerầ ầ ở ề ử ể ụ ộ ộ ề ầ
th c hi n, 27% trong s 16.000 Công ty có k ho ch nâng cao vi c tuy n d ng trong quý thự ệ ố ế ạ ệ ể ụ ứ
ba, tăng so v i con s 21% trong quý tr c. Nh ng các b n tr nên ch n cánh c a nào đây? Tớ ố ướ ư ạ ẻ ọ ử ừ
nh ng đi u đáng ti c x y ra g n đây t i n i làm vi c đã cho chúng ta r t ra m t bài h c, đó làữ ề ế ả ầ ạ ơ ệ ứ ộ ọ
n n văn hoá Công ty h n b t c cái gì khác, quy t đ nh bao nhiêu thành công mà ta có th đ tề ơ ấ ứ ế ị ề ạ
đ c. ượ
"Văn hoá công ty" không ph i là nh ng ngày t do, cũng không ph i là k lu t c a m t đ iả ữ ụ ả ỷ ậ ủ ộ ộ
tuy n bóng chày. Chúng là nh ng đ c quy n, và dù r t quan tr ng, chúng cũng không th hi nể ữ ặ ề ấ ọ ể ệ
nhi u l m nh ng công vi c n i b . B n cũng s không nh n ra n n văn hoá Công ty trongề ắ ữ ệ ộ ộ ạ ẽ ậ ề
nh ng l i báo cáo nhi m v . Nói tóm l i văn hoá là cái gì đó th hi n m i vi c đ c hoànữ ờ ệ ụ ạ ể ệ ọ ệ ượ
thành nh th nào. Don Andersson, ng i sáng l p nên ban chuy n ti p qu n tr c a t p đoànư ế ườ ậ ể ế ả ị ủ ậ
Andersson nói “chính các dòng t t ng c thu n chi u l n đ i l p v n n n p d i b m tư ưở ả ậ ề ẫ ố ậ ẫ ẩ ấ ướ ề ặ
Công ty". H u h t m i ng i không h bi t nh ng lu ng t t ng đó l u thông nh th nàoậ ế ọ ườ ề ế ữ ồ ư ưở ư ư ế
cho đ n khi chúng nói lên. Theo Trung tâm lãnh đ o sáng t o, kho ng 30% s các nhà qu n trế ạ ạ ả ố ả ị
g p th t b i trong 18 tháng đ u tiên. Lucieune de Mestre, Ch t ch hãng nghiên c u qu n trặ ấ ạ ầ ủ ị ứ ả ị
demestre and Partner đ t t i thành ph New York nói "Khi m t thành viên m i gia nh p, h uặ ạ ố ộ ớ ậ ầ
h t h đ u ph i dò d m t ng b c đi v i đôi m t mù".ế ọ ề ả ẫ ừ ướ ớ ắ
B c đ u tiên, th ng b coi nh là khám phá nh ng đi u phù h p v i b n thân. Li u b n cóướ ầ ườ ị ẹ ữ ề ợ ớ ả ệ ạ
thích làm vi c theo nhóm không, hay b n thích đ c l p h n? B n mu n đi u ng chút gì đó v iệ ạ ộ ậ ơ ạ ố ố ớ
đ ng nghi p sau gi làm vi c hay thích đi thăng v nhà? ồ ệ ờ ệ ề
Sau đó đã đ n lúc ph i tìm hi u xem ai là ng i hay t o ra không khí đó. Nh ng trang web nhế ả ể ườ ạ ữ ư
Vault và Wetfeet, cùng v i các n ph m báo chí khác nhau th ng đê c p đ n nh ng ch làmớ ấ ẩ ườ ậ ế ữ ỗ
t t nh t. Song có đi u là m t Công ty đ c xem nh m t ông ch lý t ng, không nh t thi tố ấ ề ộ ượ ư ộ ủ ưở ấ ế
ph i là lý t ng đ i v i b n. H n n a, văn hoá c a m t t p đoàn có th khác nhau r t nhi uả ưở ố ớ ạ ơ ữ ủ ộ ậ ể ấ ề
tuỳ thu c vào ngành ngh kinh doanh hay v trí đ a lý và nó l i luôn luôn thay đ i v i m t ng iộ ề ị ị ạ ổ ớ ộ ườ
lãnh đ o m i.ạ ớ
N u đ nh nghĩa vãn hoá là cái gì đó th hi n m i vi c hoàn thành nh th nào, thì đ n l t b nế ị ể ệ ọ ệ ư ế ế ượ ạ

ph i bi t ai là ng i l p nên các quy t đ nh và l p nên nh th nào. Đ ng phí công nhìn vào sả ế ườ ậ ế ị ậ ư ế ừ ơ
đ t ch c thay vào đó hãy đ t ra câu h i: n u tôi có m t ý ki n, làm th nào đ th hi n nó?ồ ổ ứ ặ ỏ ế ộ ế ế ể ể ệ
G p tr c ti p v i ngài T ng Giám đ c điêu hành là m t cách t t nêu đó là ng i t o ra n n vănặ ự ế ớ ổ ố ộ ố ườ ạ ề
hoá, nh ng có th v CEO đó cũng ngây th và ít kinh nghi m nh b n thì sao. Hãy nói chuy nư ể ị ơ ệ ư ạ ệ
v i nh ng con ng i thành công đ y tri n v ng trong Công ty và c tìm hi u t i sao h l i leoớ ữ ườ ầ ể ọ ố ế ạ ọ ạ
lên các n c thang nhanh h n nh ng k khác, t i sao h l i đ c khen th ng? Hãy đ t câu h iấ ơ ữ ẻ ạ ọ ạ ượ ưở ặ ỏ
làm th nào đ b n đ c đánh giá. Thomas Tierney, c u CEO c a Bain and Co nói "th t bu nế ể ạ ượ ự ủ ậ ồ
c i là nhi u không h đ t ra câu h i đó. B n đăng ký vào m t trò ch i mà không h bi t t sườ ề ề ặ ỏ ạ ộ ơ ề ế ỉ ố
đ c ghi nh th nào".ượ ư ế
B n cũng có th bi t v văn hoá Công ty t nh ng ng i không liên quan gì đ n nó nh cácạ ể ế ề ừ ữ ườ ế ư
c u nhân viên, đ c bi t là nh ng ng i t ng n m gi công vi c c a b n. David Bliss, phó chự ặ ệ ữ ườ ừ ắ ữ ệ ủ ạ ủ
t ch hãng t v n Mercer Delta phát bi u "nh ng d v còn sót l i trên mi ng nh ng ng i đó cóị ư ấ ể ữ ư ị ạ ệ ữ ườ
th nói v i b n r t nhi u đ y". N u Công ty ho c nhà tuy n d ng không cho b n c h i ti pể ớ ạ ấ ề ấ ế ặ ể ụ ạ ơ ộ ế
c n đi u đó cũng có nhi u ý nghĩa c a nó. M t nhóm ng i khác cũng có th cho b n nh ngậ ề ề ủ ộ ườ ể ạ ữ
l i khuyên tôi là các nhân viên n c ngoài, nh ng ng i mà không nghi ng gì n a t ng ph iờ ướ ữ ườ ờ ữ ừ ả
đáp ng nhanh chóng nh t n n văn hoá này.ứ ấ ề
Đôi khi bàn cũng có th h c đ c nhi u đi u b ng cách nói chuy n v i nh ng ng i ngoàiể ọ ượ ề ề ằ ệ ớ ữ ườ
Công ty nh khách hàng, nhà cung c p, các nhà phân tích ph Wall và th m chí là các đ i thư ấ ố ậ ố ủ
c nh tranh. Đ ng th i hãy c g ng tìm ki m nh ng đ u m i không đ c nói ra b ng l i nhạ ồ ờ ố ắ ế ữ ầ ố ượ ằ ờ ư
m i ng i có nh ng gì trên bàn làm vi c c a h . b c nh gia đình hay nh ng t m danh thi pọ ườ ữ ệ ủ ọ ứ ả ữ ấ ế
loè lo t? T t c m i cánh c a văn phòng luôn đ c đóng? Hay th m chí là chúng không cóẹ ấ ả ọ ử ượ ậ
c a? Phòng v sinh trông nh th nào? Rõ ràng là nh ng căn phòng v sinh b n th u ph n ánhử ệ ư ế ữ ệ ẩ ỉ ả
giá tr th p kém c a ti n nghi - đi u đó có th suy ra tinh th n, nhu khí th p c a Công ty.ị ấ ủ ệ ề ể ầ ệ ấ ủ
Văn hóa là gì?
Nicolas Journet
Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật
Khái ni m văn hóa đang tr thành thông d ng, nh ng đ nh nghĩa c a nó d ng nh bao giệ ở ụ ư ị ủ ườ ư ờ
cũng tu t kh i chúng ta. Dù sao s phát tri n c a nó cũng g n ch t v i s phát tri n c a cácộ ỏ ự ể ủ ắ ặ ớ ự ể ủ
khoa h c v con ng i. ọ ề ườ
Năm 1952, hai nhà nhân h c M , Alfred Kroeber và Clyde Kluckhohn, trong m t n l c tìmọ ỹ ộ ỗ ự

hi u, đã công b m t cu n biên so n v nh ng ý đ đ nh nghĩa khái ni m văn hóa – hay nh ngể ố ộ ố ạ ề ữ ồ ị ệ ữ
khái ni m g n gũi v i nó – trong khoa h c xã h i: h tìm th y không d i 164 đ nh nghĩa. Sệ ầ ớ ọ ộ ọ ấ ướ ị ự
khác nhau c a chúng không ch là b n ch t c a đ nh nghĩa đ a ra (b i n i dung, ch c năng,ủ ỉ ở ả ấ ủ ị ư ở ộ ứ
các thu c tính), mà c nh ng cách s d ng t ng đ i r ng rãi c a t này. Theo A. Kroeber vàộ ả ở ữ ử ụ ươ ố ộ ủ ừ
C. Kluckhon, ít ra có hai cách s d ng. M t cách, th a k tri t h c th i Khai Sáng, g i di s nử ụ ộ ừ ế ế ọ ờ ọ ả
h c th c tính lu t Th i C mà các dân t c ph ng Tây tin ch c là đã d ng lên n n văn minhọ ứ ỹ ừ ờ ổ ộ ươ ắ ự ề
c a h trên đó, là “văn hóa”. Cách s d ng kia, chuyên v nhân h c h n, thì g i là văn hóaủ ọ ử ụ ề ọ ơ ọ
“toàn b nh ng tri th c, nh ng tín ng ng, nh ng ngh thu t, nh ng giá tr , nh ng lu t l ,ộ ữ ứ ữ ưỡ ữ ệ ậ ữ ị ữ ậ ệ
phong t c và t t c nh ng năng l c và t p quán khác mà con ng i v i t cách thành viên c aụ ấ ả ữ ự ậ ườ ớ ư ủ
xã h i n m b t đ cộ ắ ắ ượ ”, theo đ nh nghĩa đ c coi là chu n do Edward B. Tylor đ a ra năm 1871.ị ượ ẩ ư
Hai nghĩa này c a t văn hóa v n ti p t c cùng t n t i khá yên n qua nh ng cách dùng hàngủ ừ ẫ ế ụ ồ ạ ổ ữ
ngày c a chúng ta. Nh ng t đ u th k XIX, khi d án phát tri n m t khoa h c v con ng iủ ư ừ ầ ế ỷ ự ể ộ ọ ề ườ
đã hình thành, thì nh ng ai đ m đ ng gánh n ng y đã ph i ch u nh ng bó bu c gi ng nhau:ữ ả ươ ặ ấ ả ị ữ ộ ố
tìm hi u c tính th ng nh t l n tính đa d ng c a gi ng ng i. đây, khái ni m văn hóa chi mể ả ố ấ ẫ ạ ủ ố ườ ở ệ ế
m t v trí ngày càng tăng do đã đ y ra kh i tr ng khoa h c khái ni m tôn giáo “linh h n”, kháiộ ị ẩ ỏ ườ ọ ệ ồ
ni m chính tr “qu c gia” hay khái ni m theo thuy t t nhiên “ch ng t c”. Nh v y, s v nệ ị ố ệ ế ự ủ ộ ư ậ ự ậ
đ ng c a các khoa h c xã h i và nhân văn, trong tr ng c a chúng, có th đ c đ ng hóa v iộ ủ ọ ộ ườ ủ ể ượ ồ ớ
s v n đ ng đi lên c a khái ni m văn hóa nh là đ i t ng tri th c và th c th đ c l p, và cóự ậ ộ ủ ệ ư ố ượ ứ ự ể ộ ậ
nh ng cách gi i thích riêng c a nó.ữ ả ủ
Dù r t co dãn, khái ni m văn hóa mang theo m t vài gi đ nh căn b n. Gi đ nh th nh t là vănấ ệ ộ ả ị ả ả ị ứ ấ
hóa đ i l p v i t nhiên. Cái văn hóa trong con ng i là cái d ng nh không có nh ng sinhố ậ ớ ự ườ ườ ư ở ữ
v t khác: ti ng nói có âm ti t, năng l c t ng tr ng, s hi u bi t. N u nh ng kh năng y t oậ ế ế ự ượ ư ự ể ế ế ữ ả ấ ạ
thành cái riêng c a con ng i, thì đó không ph i ch là chúng không có đ ng v t mà còn vìủ ườ ả ỉ ở ộ ậ
chúng đ c truy n đi theo nh ng con đ ng khác v i tính di truy n: b ng luy n t p, ti ng nói,ượ ề ữ ườ ớ ề ằ ệ ậ ế
b t ch c, t t c nh ng gì mong manh, d bi n d ng và có th đ o ng c mà tính di truy nắ ướ ấ ả ữ ễ ế ạ ể ả ượ ề
sinh h c và mã di truy n không th có.ọ ề ể
Văn hóa ch ng l i ch ng t cố ạ ủ ộ
M i cách đây vài ch c năm, th t thông th ng khi đ t tên cho m t cu n sách có tính ch t t cớ ụ ậ ườ ặ ộ ố ấ ộ
ng i h c b ng công th c ‘Phong t c và t p quán c a…’, ti p theo là tên m t c dân, khôngườ ọ ằ ứ ụ ậ ủ ế ộ ư
k l n nh : m t nhóm, m t t c ng i, th m trí dân c m t n c hay c m t l c đ a. Ngày nay,ể ớ ỏ ộ ộ ộ ườ ậ ư ộ ướ ả ộ ụ ị

ng i ta có l s vi t “Th bàn v văn hóa c a nh ng…”. Đây không ch là m t s c thái. B tườ ẽ ẽ ế ử ề ủ ữ ỉ ộ ắ ấ
ch p tính co dãn c a nó, khái ni m văn hóa th t ra chuy n t i nh ng đ nh nghĩa khác ngoàiấ ủ ệ ậ ể ả ữ ị
“phong t c” và “t p quán”. Trong nhân h c, nó đ c d ng lên không ch nh m t đ i t ng tụ ậ ọ ượ ự ỉ ư ộ ố ượ ư
duy v i n i dung thay đ i qua th i gian, mà nh m t công c phê phán: tr c h t ch ng l i cácớ ộ ổ ờ ư ộ ụ ướ ế ố ạ
lý thuy t ch ng t c, r i ch ng l i thuy t ti n hóa. Năm 1871, khi E.B.Tylor đ ngh đ nh nghĩaế ủ ộ ồ ố ạ ế ế ề ị ị
văn hóa b ng m t công th c ph c h p (“ằ ộ ứ ứ ợ m t t h p toàn b g m nh ng tri th c, nh ng tínộ ổ ợ ộ ồ ữ ứ ữ
ng ng, ngh thu t, lu t pháp, phong t c và nh ng năng l c hay t p quán khác do con ng iưỡ ệ ậ ậ ụ ữ ự ậ ườ
có đ c v i t cách thành viên c a xã h iượ ớ ư ủ ộ ”), thì t quan tr ng trong đó là “ừ ọ có đ cượ ”. Làm như
v y, ông đã bác b cách nhìn chung đ i v i nh ng mô t ch ng t c, coi ngu n g c c a “phongậ ỏ ố ớ ữ ả ủ ộ ồ ố ủ
t c và t p quán c a nh ng dân dã man nh t là c u t o th ch t c a h , là nh h ng c a khíụ ậ ủ ữ ấ ấ ạ ể ấ ủ ọ ả ưở ủ
h u đ i v i c u t o này hay đ i v i c u trúc đ n gi n nh t mà đ c gi đ nh c a b não h .ậ ố ớ ấ ạ ố ớ ấ ơ ả ấ ượ ả ị ủ ộ ọ
Ông đã d t khoát phá b s liên k t dù còn m m t, nh ng đã c m sâu vào đ u nh ng nhà nhânứ ỏ ự ế ờ ị ư ắ ầ ữ
h c “th ch t”, gi a “ch ng t c” và “phong t c”. H n th n a, ch riêng vi c gán m t n n ‘vănọ ể ấ ữ ủ ộ ụ ơ ế ữ ỉ ệ ộ ề
hóa” cho t t c các dân đáng đ c quan sát cũng đã phá b s phân chia th gi i thành nh ngấ ả ượ ỏ ự ế ớ ữ
dân “văn minh”. m t bên, và nh ng dân “t nhiên”, m t bên khác. M t cách đ n gi n h n,ộ ữ ự ộ ộ ơ ả ơ
E.B.Tylor đã đ t nh ng c t m c l y văn hóa làm thu c tính chung cho c loài ng i.ặ ữ ộ ố ấ ộ ả ườ
Tuy nhiên, gi ng v i nhi u ng i khác vào th i ông, E.B.Tylor v n là m t ng i theo thuy tố ớ ề ườ ờ ố ộ ườ ế
ti n hóa: tính đa d ng c a các văn hóa đ i v i ông là m t b ng danh m c nh ng tàn tích c aế ạ ủ ố ớ ộ ả ụ ữ ủ
m t l ch s ti n b lâu dài đ a t i n n văn minh hi n đ i. Nh v y, t t c các “văn hóa” khôngộ ị ử ế ộ ư ớ ề ệ ạ ư ậ ấ ả
ph i cùng m t giai đo n: gi ng nh đ i v i Lewis H.Morgan hay Robert Lowie, nh ng ng iả ở ộ ạ ố ư ố ớ ữ ườ
cùng th i v i ông, đã có nh ng văn hóa “hoang dã”, “man dã” và “văn minh”. Chúng khôngờ ớ ữ
ngang nhau tr c l ch s , và s phân chia y đã tr i qua m t con đ ng dài, v t xa c các lýướ ị ử ự ấ ả ộ ườ ượ ả
thuy t t bi n làm ch d a cho chúng: khái ni m “xã h i nguyên thu ” đã ti p t c s ng sau khiế ư ệ ỗ ự ệ ộ ỷ ế ụ ố
văn hóa tìm đ c khái ni m cân b ng v i nó (t c “Văn hóa nguyên thu ” – BT) trong đ ng tháiượ ệ ằ ớ ứ ỷ ộ
ti n b th gi i.ế ộ ế ớ
T m quan tr ng c a khái ni m văn hóa còn tăng thêm khi vào năm 1896, chuyên gia v các xãầ ọ ủ ệ ề
h i da đ châu M Franz Boas t n công vào nh ng cách nhìn so sánh c a nh ng ng i theoộ ỏ ỹ ấ ữ ủ ữ ườ
thuy t ti n hóa. Ông th y là quá đáng khi đ t các văn hóa trên m t thang văn minh và th m chíế ế ấ ặ ộ ậ
so sánh chúng v i nhau. Đ i v i ông, m i xã h i ph i đ c xem xét t b n thân nó, trong sớ ố ớ ỗ ộ ả ượ ừ ả ố
ph n c a nó và do đó, văn hóa c a nó ch có th d a vào tính riêng bi t c a nó đ i v i m tậ ủ ủ ỉ ể ự ệ ủ ố ớ ộ

nhóm ng i nào đó, th m chí nh ng i ta vi t hi n nay, căn tính c a nó. Và t cách nhìn kinhườ ậ ư ườ ế ệ ủ ừ
nghi m y đ ra, m t cách tr c ti p nhi u h n hay ít h n, hai cách d đ nh nghiên c u văn hóaệ ấ ẻ ộ ự ế ề ơ ơ ự ị ứ
khác: ‘ch nghĩa duy văn hóa” M và “ch nghĩa ch c năng” Anh.ủ ỹ ủ ứ
Văn hóa đ làm gì?ể
Trong nhi u bi n th v ý nghĩa mà t “văn hóa” gánh l y, có m t bi n th đ c th hi nề ế ể ề ừ ấ ộ ế ể ượ ể ệ
b ng thành ng “có văn hóa”. th k XX, “có văn hóa” là n m đ c tri th c văn h c, nghằ ữ ở ế ỷ ắ ượ ứ ọ ệ
thu t và khoa h c. Nh ng trong nh ng b i c nh khác, văn hóa không ch có nghĩa là tri th c.ậ ọ ư ữ ố ả ỉ ứ
Th m chí còn ng c h n l i, đó là m t ng x không th gi i thích đ c, nh khi ng i taậ ượ ẳ ạ ộ ứ ử ể ả ượ ư ườ
kh ng đ nh r ng “đ n ch m nh ng cu c hò h n là m t nét văn hóa Latin”. Tóm l i, ngay c khiẳ ị ằ ế ậ ữ ộ ẹ ộ ạ ả
m i văn hóa đ u mang m t ph n tri th c, thì ch y u đó là tri th c y là đ i t ng c a m tọ ề ộ ầ ứ ủ ế ứ ấ ố ượ ủ ộ
ni m tin có ý th c nhi u hay ít, do nó đóng vai trò “văn hóa” và quy t đ nh hành đ ng.ề ứ ề ế ị ộ
Nh nhà nhân h c Roy d’Andrade nh n m nh, có m t văn hóa không có nghĩa nh có m t hi uư ọ ấ ạ ộ ư ộ ể
bi t v n i dung c a văn hóa y. Ch ng h n, m t ng i Âu có th bi t th nào là “b v ”ế ề ộ ủ ấ ẳ ạ ộ ườ ể ế ế ỏ ợ
nh ng vi c b v y không ph i là m t ph n văn hóa c a anh ta. Nói cách khác, m i quan hư ệ ỏ ợ ấ ả ộ ầ ủ ố ệ
gi a m t ng i v i văn hóa c a anh ta không ch là m t m i quan h tri th c: trong tr ng h pữ ộ ườ ớ ủ ỉ ộ ố ệ ứ ườ ợ
này, nó mang m t ph n c a s đánh giá, c a cái đã tr i qua, c a thái đ đ i v i vi c “b v ”.ộ ầ ủ ự ủ ả ủ ộ ố ớ ệ ỏ ợ
M t khác, b v không ch là m t qui t c cho phép m t ng i đàn ông t ng c v kh i c a.ặ ỏ ợ ỉ ộ ắ ộ ườ ố ổ ợ ỏ ử
Th ch này đ c bao b c m t t p h p nh ng bi u t ng v các quan h gi a các gi i tính,ể ế ượ ọ ộ ậ ợ ữ ể ượ ề ệ ữ ớ
v s th ng tr c a nam gi i. Tóm l i không đ c l m l n khái ni m văn hóa v i t ng sề ự ố ị ủ ớ ạ ượ ầ ẫ ệ ớ ổ ố
nh ng tri th c đ c m t nhóm ng i nào đó chia s . N u hi u nh v y thì văn hóa là m t tácữ ứ ượ ộ ườ ẻ ế ể ư ậ ộ
đ ng t i cái cách mà chúng ta suy nghĩ và hành đ ng. Do đó, văn hóa có nhi u ch c năng mà vộ ớ ộ ề ứ ề
chi ti t có th nêu lên nh sau:ế ể ư
- Ch c năngứ “bi u t ngể ượ ”: m i văn hóa chuy n t i t ng s quan tr ng nh ng tri th c và tínọ ể ả ổ ố ọ ữ ứ
ng ng đ i v i th gi i bao quanh ta, cũng nh cái cách th gi i y v n hành và bi n đ i;ưỡ ố ớ ế ớ ư ế ớ ấ ậ ế ổ
- Ch c năng xây d ng:ứ ự văn hóa làm t n t i nh ng th ch nh hôn nhân, ti n b c, lu t pháp,ồ ạ ữ ể ế ư ề ạ ậ
ngôn ng mà chúng ta ch p nh n (hay không ch p nh n) nh ng h qu c a chúng.ữ ấ ậ ấ ậ ữ ệ ả ủ
- Ch c năng h ng d nứ ướ ẫ : b ng cách nh p tâm, văn hóa thúc đ y chúng ta t i ch tuân theoằ ậ ẩ ớ ỗ
nh ng chu n m c hành vi. S tuân theo y g n li n v i nhi u ki u khen th ng: cá nhân, đ oữ ẩ ự ự ấ ắ ề ớ ề ể ưở ạ
đ c, xã h i.ứ ộ
- Ch c năng g i ýứ ợ (évocative): đ i m t v i các s ki n, văn hóa c a chúng ta làm cho chúng taố ặ ớ ự ệ ủ

c m nh n nh ng tình c m, th hi n nh ng thái đ , do đó, m i y u t văn hóa đ u mang nh ngả ậ ữ ả ể ệ ữ ộ ọ ế ố ề ữ
xúc c m. Nh ng xúc c m này có th là t nhiên, nh ng cái cách chúng ta s ng (b ng cách cheả ữ ả ể ự ư ố ằ
gi u chúng hay gi i thoát chúng) cũng liên h v i văn hóa chúng ta.ấ ả ệ ớ
Vi c th đ nh nghĩa r t r ng này v văn hóa và v t t c nh ng gì đ c gán cho nó đ a t i chệ ử ị ấ ộ ề ề ấ ả ữ ượ ư ớ ỗ
làm cho văn hóa tr thành m t hi n th c tinh th n h n là v t ch t; nó không ch n m các đở ộ ệ ự ầ ơ ậ ấ ỉ ằ ở ồ
v t, các thi t b , các t ng tr ng, mà còn các bi u t ng c đ nh trong các nào chúng ta. Tuyậ ế ị ượ ư ở ể ượ ố ị
nhiên, đó không ph i là nh ng “nh n th c” đ n gi n, mà là m t t p h p nh ng bi u t ng huyả ữ ậ ứ ơ ả ộ ậ ợ ữ ể ượ
đ ng “ộ toàn b đ i s ng tâm th nộ ờ ố ầ ”, t trí tu đ n hành đ ng, t suy lu n đ n xúc c m, nh R.ừ ệ ế ộ ừ ậ ế ả ư
d’Andrade vi t.ế
Đi u đó có h qu là có nhi u góc nhìn hoàn toàn thích h p đ có th mô t cái chúng ta hi u làề ệ ả ề ợ ể ể ả ể
văn hóa: t nh ng đ v t nó ch a đ ng (các tác ph m, các tri th c, các tín ng ng v.v…), từ ữ ồ ậ ứ ự ẩ ứ ưỡ ừ
nh ng th ch và chu n m c đ c nó s d ng, ho c t nh ng thi t b và nh ng ng x do nóữ ể ế ẩ ự ượ ử ụ ặ ừ ữ ế ị ữ ứ ử
cai qu n.ả
Minh b ch - m t tiêu chí văn hóaạ ộ
Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch / Tổng giám đốc, InvestConsult Group
Tạp chí Hà Nội ngàn năm
Đ tránh nh ng đ u t vô ích vào s không hi u bi t l n nhauể ữ ầ ư ự ể ế ẫ
Minh b ch là m t trong nh ng nguyên lý quan tr ng nh t đ kh ng đ nh s lành m nh c a cạ ộ ữ ọ ấ ể ẳ ị ự ạ ủ ả
th ch l n xã h i, vì chúng ta đang s ng trong th i đ i mà khái ni m dân ch đ c xem nhể ế ẫ ộ ố ờ ạ ệ ủ ượ ư
m t đ c tính chính tr . N u nhân dân không làm ch đ c, thì m i vi c đ u không minh b ch.ộ ặ ị ế ủ ượ ọ ệ ề ạ
Nhân dân làm ch , không có nghĩa là nhân dân c n cái quy n đ i ch t v i Nhà n c. M c dùủ ầ ề ố ấ ớ ướ ặ
đó cũng là m t khía c nh quan tr ng, nh ng không ph i là m t khía c nh quan tr ng ph bi n,ộ ạ ọ ư ả ộ ạ ọ ổ ế
vì không ph i ch có nhà n c m i c n minh b ch v i nhân dân mà nhân dân cũng c n minhả ỉ ướ ớ ầ ạ ớ ầ
b ch v i Nhà n c và nhân dân ph i minh b ch v i nhau.ạ ớ ướ ả ạ ớ
S giao l u gi a con ng i v i nhau trong xã h i, s giao l u c a hàng hóa trong m t xã h iự ư ữ ườ ớ ộ ự ư ủ ở ộ ộ
ph i minh b ch, minh b ch ph i tr thành m t tiêu chu n chính tr . Ph bi n trên t t c cácả ạ ạ ả ở ộ ẩ ị ổ ế ấ ả
ch th tham gia vào đ i s ng xã h i. X a nay chúng ta v n quan ni m r ng, minh b ch làủ ế ờ ố ộ ư ẫ ệ ằ ạ
nghĩa v c a nhà n c, mà quên m t r ng minh b ch là nghĩa v c a t t c các b ph n c aụ ủ ướ ấ ằ ạ ụ ủ ấ ả ộ ậ ủ
xã h i. H n n a, chúng ta không ch c n minh b ch xã h i, minh b ch v i nhau mà đ t n cộ ơ ữ ỉ ầ ạ ộ ạ ớ ấ ướ
chúng ta, dân t c chúng ta ph i minh b ch v i c ng đ ng qu c t , nh t là trong th i kỳ h iộ ả ạ ớ ộ ồ ố ế ấ ờ ộ

nh p.ậ
Chúng ta đang đ ra các b lu t các tiêu chu n chính tr c a t t c các hi p c song ph ngề ộ ậ ẩ ị ủ ấ ả ệ ướ ươ
và đa ph ng v v n đ minh b ch và chúng ta đòi h i tính minh b ch có ch t l ng th i đ i.ươ ề ấ ề ạ ỏ ạ ấ ượ ờ ạ
Đ làm gì? Đ tránh nh ng đ u t vô ích vào s không hi u bi t l n nhau. Th gi i v n cóể ể ữ ầ ư ự ể ế ẫ ế ớ ẫ
nh ng Sách tr ng v Ngo i giao, Sách tr ng v Qu c phòng đó là m t trong nh ng bi u hi nữ ắ ề ạ ắ ề ố ộ ữ ể ệ
rõ ràng c a s đòi h i v tính minh b ch, nó làm ng i ta không ph i lo s v s th t thi t màủ ự ỏ ề ạ ườ ả ợ ề ự ấ ệ
vi c đ u t do s t ng t ng, do s nh m l n mang l i. ệ ầ ư ự ưở ượ ự ầ ẫ ạ
Minh b ch là đi u ki n c n đ n đ nh xã h iạ ề ệ ầ ể ổ ị ộ
Minh b ch là m t đòi h i t nhiên. Khi ng i ta yên tâm v nhau thì ng i ta có th s ng m tạ ộ ỏ ự ườ ề ườ ể ố ộ
cách bình yên. Ví d n u Nhà n c không minh b ch thì nhân dân bu c ph i phán đoán. Sụ ế ướ ạ ộ ả ự
phán đoán v s xu t hi n c a nh ng chính sách khác nhau s làm ng i dân do d tr c cácề ự ấ ệ ủ ữ ẽ ườ ự ướ
quy t đ nh c a mình. Ví d , nhà tôi c nh nhà anh, n u anh minh b ch, tôi bi t, tôi hi u anhế ị ủ ụ ở ạ ế ạ ế ể
thì tôi yên tâm, tôi không ph i thuê m t ng i b o v khi c nh nhà anh. Nh ng bi u hi nả ộ ườ ả ệ ở ạ ữ ể ệ
nh th là r t nhi u trong đ i s ng. Đôi lúc, báo chí, các nhà nghiên c u, các nhà qu n lý c aư ế ấ ề ờ ố ứ ả ủ
chúng ta gi i thích đòi h i minh b ch theo quan ni m c a nhà qu n lý nhà n c mà không hi uả ỏ ạ ệ ủ ả ướ ể
r ng minh b ch r ng h n nh th và l i ích cũng r ng h n nh th . G n đây chúng ta th oằ ạ ộ ơ ư ế ợ ộ ơ ư ế ầ ả
lu n v lu t qu n lý thu , n u minh b ch không tr thành m t tiêu chí văn hóa cho m i m tậ ề ậ ả ế ế ạ ở ộ ỗ ộ
công dân, cho m i m t h kinh doanh, cho m i m t nhà kinh doanh thì quá trình đi thu thu làỗ ộ ộ ỗ ộ ế
m t quá trình truy đu i. Ông D ng Trung Qu c đã có m t bài báo phê phán vi c dùng t "đánhộ ổ ươ ố ộ ệ ừ
thu ”, khi Qu c h i th o lu n v các lu t thu . T i sao ng i ta l i mô t s đi thu thu là sế ố ộ ả ậ ề ậ ế ạ ườ ạ ả ự ế ự
đánh thu . Là vì ng i ta ph i đu i thì m i b t đ c. Nh ng n u minh b ch thì không ph iế ườ ả ổ ớ ắ ượ ư ế ạ ả
làm gì c ho c là ng i ta có th làm m t cách nh nhàng h n, nó t o ra ít nh t là v yên nả ặ ườ ể ộ ẹ ơ ạ ấ ẻ ổ
bên ngoài c a đ i s ng xã h i và do đó, đ i s ng xã h i c a chúng ta h p d n h n. Chúng taủ ờ ố ộ ờ ố ộ ủ ấ ẫ ơ
h p d n h n thì chúng ta gi i quy t đ c r t nhi u vi c, t o đ c r t nhi u c m h ng, c mấ ẫ ơ ả ế ượ ấ ề ệ ạ ượ ấ ề ả ứ ả
h ng t bên trong xã h i chúng ta và c m h ng t bên ngoài xã h i chúng ta nhìn vào.ứ ừ ộ ả ứ ừ ộ
H i nh p càng sâu càng ph i minh b chộ ậ ả ạ
T t c s chú ý c a th gi i đ i v i tính minh b ch c a xã h i chúng ta s càng ngày càng sâuấ ả ự ủ ế ớ ố ớ ạ ủ ộ ẽ
d n, càng chuyên nghi p d n, càng đ c bi t d n đ i v i t ng khía c nh, đ i v i t ng khu v cầ ệ ầ ặ ệ ầ ố ớ ừ ạ ố ớ ừ ự
t ng lo i hình ho t đ ng khác nhau c a đ i s ng xã h i. Ví d ng i ta c n bi t chúng ta qu nừ ạ ạ ộ ủ ờ ố ộ ụ ườ ẩ ế ả
lý các ngân hàng b ng cách nào? Tình hình ho t đ ng c a các Ngân hàng c a chúng ta th c ch tằ ạ ộ ủ ủ ự ấ

nh th nào? L hay lãi? N x u c a H th ng tài chính, Ngân hàng Vi t Nam là bao nhiêu?ư ế ỗ ợ ấ ủ ệ ố ệ
T t c nh ng chi ti t nh th h c n ph i bi t và h đòi h i ph i bi t, nh t là khi chúng ta giaấ ả ữ ế ư ế ọ ầ ả ế ọ ỏ ả ế ấ
nh p WTO thì chúng ta bu c ph i cho h bi t.ậ ộ ả ọ ế
Chúng ta không th l y c đây là bí m t qu c gia đ c n a vì n u không bi t thì làm sao màể ấ ớ ậ ố ượ ữ ế ế
ng i ta ho ch đ nh, ng i ta qu n lý đ c r i ro cho s kinh doanh c a ng i ta trên lãnh thườ ạ ị ườ ả ượ ủ ự ủ ườ ổ
c a chúng ta d c? Ng i ta b t đ u ph i bi t v tài chính c a mình, sau đó ng i ta bi t vủ ượ ườ ắ ầ ả ế ề ủ ườ ế ề
các đ i tác Vi t Nam, ng i ta bi t v b c tranh tài chính th t c a t t c các công ty Vi t Namố ệ ườ ế ề ứ ậ ủ ấ ả ệ
là nh th nào? Ví d ng i ta c n bi t tình hình kinh doanh c a VNPT th c ra l hay lãi? Vìư ế ụ ườ ầ ế ủ ự ỗ
bây gi anh phát hành c phi u và bán ra ngoài xã h i, anh cho phép ng i n c ngoài muaờ ổ ế ộ ườ ướ
nghĩa là ng i ta mua hi u qu kinh doanh c a anh. ườ ệ ả ủ
Hi u qu kinh doanh mà VNPT công b có th t không? N u không thì ng i ta t nhiên b l aệ ả ố ậ ế ườ ự ị ừ
và ng i ta không ho ch đ nh đ c không qu n lý đ c cái r i ro mang l i cho kho n đ u tườ ạ ị ượ ả ượ ủ ạ ả ầ ư
c a ng i ta vào VNPT. T t c b t đ u b ng nh ng l i ích c th nh v y trong đ i s ngủ ườ ấ ả ắ ầ ằ ữ ợ ụ ể ư ậ ờ ố
kinh doanh và WTO là b t đ u t đ i s ng kinh doanh. Chính nh ng đòi h i nh v y m iắ ầ ừ ờ ố ữ ỏ ư ậ ớ
khi n ng i ta nh n ra r ng, nh ng y u t khác cũng tham gia vào quá trình làm ng i ta yênế ườ ậ ằ ữ ế ố ườ
tâm, làm ng i ta qu n lý đ c r i ro. Vì th , đ ng c l i ích c a vi c đòi h i tính minh b chườ ả ượ ủ ế ộ ơ ợ ủ ệ ỏ ạ
c a m t xã h i đ i v i các xã h i khác chính là đ qu n lý đ c, đ d báo đ c cái r i ro màủ ộ ộ ố ớ ộ ể ả ượ ể ự ượ ủ
m t qu c gia mang l i cho các nhà đ u t t nh ng qu c gia khác. ộ ố ạ ầ ư ừ ữ ố
L y ví d , báo cáo thu nh p qu c dân c a chúng ta có chính xác không? Thu nh p bình quânấ ụ ậ ố ủ ậ
đ u ng i là 500, 700, 1000 USD có ph i là con s th t không? Vì ng i ta th ng d a vàoầ ườ ả ố ậ ườ ườ ự
con s nh v y đ tính toán. Đ đ a ra quy t đ nh đ u t xây d ng h th ng phân ph i Vi tố ư ậ ể ể ư ế ị ầ ư ự ệ ố ố ở ệ
Nam thì ng i ta ph i bi t rõ s c mua c a xã h i nh th nào và s phân b s c mua y nhườ ả ế ứ ủ ộ ư ế ự ố ứ ấ ư
th nào trong t ng vùng lãnh th khác nhau trong ph m vi n c Vi t Nam. N u không cóế ừ ổ ạ ướ ệ ế
nh ng thông tin nh v y và nh ng thông tin y không đ c đ m b o b i Chính ph thì làm thữ ư ậ ữ ấ ượ ả ả ở ủ ế
nào đ ng i ta ho ch đ nh chính sách hay đ a ra quy t đ nh? Minh b ch là đòi h i mang đ ngể ườ ạ ị ư ế ị ạ ỏ ộ
c l i ích ban đ u nh ng nó kéo theo, nó phát tri n theo nh ng đòi h i đ đ m b o tính n đ nhơ ợ ầ ư ể ữ ỏ ể ả ả ổ ị
c a các y u t tham gia vào quá trình qu n lý r i ro. ủ ế ố ả ủ
Th m chí, ng i ta còn mu n bi t chính ph c a chúng ta có Ngân sách qu c phòng là baoậ ườ ố ế ủ ủ ố
nhiêu hay chúng ta có chính sách ngo i giao gì, chính sách qu c phòng gì v i các n c lángạ ố ớ ướ
gi ng. T t c nh ng chuy n nh v y tuy không ph i là đòi h i thành văn c a các l c l ng xãề ấ ả ữ ệ ư ậ ả ỏ ủ ự ượ

h i, nh ng s tín nhi m v s h p d n c a m t qu c gia b t bu c ph i minh b ch v cộ ư ự ệ ề ự ấ ẫ ủ ộ ố ắ ộ ả ạ ề ả
nh ng chuy n nh th . Các b n đ u bi t r ng nguyên Th t ng Koizumi ch vì đ n thăm đ nữ ệ ư ế ạ ề ế ằ ủ ướ ỉ ế ề
Yasukuni mà t o ra s căng th ng trong m i quan h v i Trung Qu c. Đi u đó cho th y chúngạ ự ẳ ố ệ ớ ố ề ấ
ta đang s ng trong m t th gi i mà đ ng i ta ch i v i anh thì ng i ta ph i l ng đ c anh.ố ộ ế ớ ể ườ ơ ớ ườ ả ườ ượ
Ng i ta không ch l ng đ c chính sách c a anh mà ng i ta còn ph i l ng đ c thái đườ ỉ ườ ượ ủ ườ ả ườ ượ ộ
c a anh, b i vì không ch chính sách c a m t Chính ph m i t o ra c m h ng phát tri n, màủ ở ỉ ủ ộ ủ ớ ạ ả ứ ể
thái đ c a các nhân v t quan tr ng nh Th t ng, Ch t ch N c, Ch t ch Qu c h i cũngộ ủ ậ ọ ư ủ ướ ủ ị ướ ủ ị ố ộ
góp m t ph n r t đáng k vào vi c t o ra s c h p d n c a th tr ng Vi t Nam. ộ ầ ấ ể ệ ạ ứ ấ ẫ ủ ị ườ ệ
Ni m tin s t o thêm l i th c nh tranhề ẽ ạ ợ ế ạ
L i ích l n nh t là ng i ta yêu m n mình, ng i ta tin mình. Chúng ta đang s ng trong m tợ ớ ấ ườ ế ườ ố ộ
th i đ i mà s c c nh tranh đ c quy đ nh b i m t trong nh ng y u t r t quan tr ng là s tinờ ạ ứ ạ ượ ị ở ộ ữ ế ố ấ ọ ự
c y vào đ t n c và nhà n c. Đ y là đ c tr ng c a th i đ i chúng ta. S tin c y vào đ tậ ấ ướ ướ ấ ặ ư ủ ờ ạ ự ậ ấ
n c và nhà n c là m t trong nh ng y u t tham gia m t cách quy t li t th m chí là quy tướ ướ ộ ữ ế ố ộ ế ệ ậ ế
đ nh vào vi c tăng c ng s c c nh tranh. Theo dõi H i ngh APEC, các b n đ u không thị ệ ườ ứ ạ ộ ị ạ ề ể
không nh n th y r ng, ch nguyên thái đ c i m , thái đ thân thi n c a T ng th ng M thôiậ ấ ằ ỉ ộ ở ở ộ ệ ủ ổ ố ỹ
đã có s c đ ng viên c c kỳ l n đ i v i các nhà đ u t t ph ng Tây. Là m t ng i giao d chứ ộ ự ớ ố ớ ầ ư ừ ươ ộ ườ ị
v i các nhà đ u t , tôi hi u r t rõ s thân thi n y đã mang l i cho chúng ta nhi u l i ích nhớ ầ ư ể ấ ự ệ ấ ạ ề ợ ư
th nào vì nh ng l i ích y đ c mang l i thông qua s xác nh n c a T ng th ng H p ch ngế ữ ợ ấ ượ ạ ự ậ ủ ổ ố ợ ủ
qu c Hoa Kỳ r ng chúng ta là m t qu c gia h p d n. ố ằ ộ ố ấ ẫ
Khi T ng th ng Bush đang h p trong h i tr ng thì chúng tôi đi ăn tr a v i m t s cán b c aổ ố ọ ộ ườ ư ớ ộ ố ộ ủ
Đ i di n Phòng TM và CN M và ng i ta bàn lu n m t cách c c kỳ sôi n i, ng i ta ch t v nạ ệ ỹ ườ ậ ộ ự ổ ườ ấ ấ
m t cách c c kỳ quy t li t đ i v i quy t đ nh c a H vi n Hoa Kỳ trong vi c hoãn phê chu nộ ự ế ệ ố ớ ế ị ủ ạ ệ ệ ẩ
PNTR. Nh v y, chúng ta th y ngay r ng, s hoãn phê chu n c a c quan hành pháp Hoa Kỳ đãư ậ ấ ằ ự ẩ ủ ơ
t o ra s tranh cãi c a các th ng nhân Hoa Kỳ v vi c t i sao qu c h i không thông quaạ ự ủ ươ ề ệ ạ ố ộ
PNTR cho Vi t Nam. Nh ng thông qua thái đ thân thi n c a T ng th ng Bush, các th ngệ ư ộ ệ ủ ổ ố ươ
nhân nh s tin t ng h n, t c là h th y m c dù ch a đ n lúc b PNTR nh ng khuynh h ngỏ ẽ ưở ơ ứ ọ ấ ặ ư ế ỏ ư ướ
b PNTR là t t y u. Các nhà đ u t bao gi cũng đi tr c b ng s nghiên c u và s nghiênỏ ấ ế ầ ư ờ ướ ằ ự ứ ự
c u đ u tiên c a h v m t qu c gia chính là không khí chính tr trong các m i quan h qu c tứ ầ ủ ọ ề ộ ố ị ố ệ ố ế
c a qu c gia đó.ủ ố
Khái ni m và b n ch t c a văn hóaệ ả ấ ủ

Nguyễn Trần Bạt, Chủ tịch / Tổng giám đốc, InvestConsult Group
Sách Văn hóa và Con người
1. Khái ni m văn hóaệ
Mu n nghiên c u vai trò c a văn hóa đ i v i phát tri n, tr c tiên ph i có m t khái ni m chínhố ứ ủ ố ớ ể ướ ả ộ ệ
xác và nh t quán v văn hóa cũng nh c u trúc c a nó. Trên th c t , cũng đã có r t nhi uấ ề ư ấ ủ ự ế ấ ề
ng i c g ng đ nh nghĩa văn hóa. Nh ng cho đ n nay v n ch a có đ c m t s nh t trí vàườ ố ắ ị ư ế ẫ ư ượ ộ ự ấ
cũng ch a có đ nh nghĩa nào tho mãn đ c c v đ nh tính và đ nh l ng. Đi u đó, theo tôi, cóư ị ả ượ ả ề ị ị ượ ề
nh ng nguyên nhân sau đây:ữ
Tr c h t, trong s nh ng ng i nghiên c u văn hóa, ho c, nh ng i ta th ng g i, nh ngướ ế ố ữ ườ ứ ặ ư ườ ườ ọ ữ
nhà văn hóa, ngoài nh ng đ nh ki n và nh ng h n ch có tính ch t l ch s , r t nhi u ng i bữ ị ế ữ ạ ế ấ ị ử ấ ề ườ ị
m c nh ng b nh ngh nghi p. H th ng qui văn hóa vào nh ng lĩnh v c h n h p c th ,ắ ữ ệ ề ệ ọ ườ ữ ự ạ ẹ ụ ể
th ng bói văn hóa, cũng nh bói cu c s ng nói chung, theo ki u th y bói xem voi, b ng cáchườ ư ộ ố ể ầ ằ
xem xét nh ng b ph n cá bi t c a nó ch ch a có m t cách ti p c n t ng th . ữ ộ ậ ệ ủ ứ ư ộ ế ậ ổ ể
Th hai, văn hóa là m t lĩnh v c r ng l n, r t phong phú và ph c t p, do đó khái ni m văn hóaứ ộ ự ộ ớ ấ ứ ạ ệ
cũng đa nghĩa. Khi đ c p đ n nó m i ng i có m t cách hi u riêng tùy thu c vào góc đ ti pề ậ ế ỗ ườ ộ ể ộ ộ ế
c n c a h là đi u d hi u. ậ ủ ọ ề ễ ể
Th ba, gi ng nh t t c các ngành khoa h c xã h i khác, ngành văn hóa h c có l ch s phátứ ố ư ấ ả ọ ộ ọ ị ử
sinh và phát tri n lâu dài trong l ch s loài ng i. Trong quá trình l ch s đó n i dung c a kháiể ị ử ườ ị ử ộ ủ
ni m văn hóa cũng thay đ i theo.ệ ổ
Tôi cho r ng văn hóa, nói m t cách gi n d , là nh ng gì còn l i sau nh ng chu trình l ch s khácằ ộ ả ị ữ ạ ữ ị ử
nhau, qua đó ng i ta có th phân bi t đ c các dân t c v i nhau. Thông qua m i m t chu kỳườ ể ệ ượ ộ ớ ỗ ộ
c a s phát tri n, dân t c đó t ng tác v i mình và v i nh ng dân t c khác, cái còn l i đ củ ự ể ộ ươ ớ ớ ữ ộ ạ ượ
g i là b n s c, hay còn g i là văn hóa.ọ ả ắ ọ
đây, tôi g n gũi v i c u T ng Giám đ c UNESCO Federico Mayor khi ông đ a ra m t đ nhỞ ầ ớ ự ổ ố ư ộ ị
nghĩa: "Văn hóa ph n ánh và th hi n m t cách t ng quát và sông đ ng m i m t c a cu c s ngả ể ệ ộ ổ ộ ọ ặ ủ ộ ố
(c a m i cá nhân và c c ng đ ng) đã di n ra trong quá kh cũng nh đang di n ra trong hi nủ ỗ ả ộ ồ ễ ử ư ễ ệ
t i, qua hàng bao th k , nó đã c u thành m t h thông các giá tr , truy n th ng th m m và l iạ ế ỷ ấ ộ ệ ị ề ố ẩ ỹ ố
s ng mà d a trên đó t ng dân t c t kh ng đ inh b n s c riêng c a mình".ố ự ừ ộ ự ẳ ị ả ắ ủ
Văn hóa là m t hi n t ng khách quan, là t ng hoà c a t t c các khía c nh c a đ i s ng.ộ ệ ượ ổ ủ ấ ả ạ ủ ờ ố
Ngay c nh ng khía c nh nh nh t nh t c a cu c s ng cũng mang nh ng d u hi u văn hóa.ả ữ ạ ỏ ặ ấ ủ ộ ố ữ ấ ệ

R t nhi u th m i tho t nhìn thì gi ng nhau, nh ng n u xem xét k thì l i có nh ng đi m riêngấ ề ứ ớ ạ ố ư ế ỹ ạ ữ ể
bi t. Trong th c t , không có s gi ng nhau tuy t đ i.ệ ự ế ự ố ệ ố
G n đây, có ý ki n cho r ng trên th gi i đang di n ra hi n t ng xâm l c v văn hóa nh làầ ế ằ ế ớ ễ ệ ượ ượ ề ư
s ti p t c c a nh ng cu c xâm l c b ng súng đ n và kinh t . Tôi không đ ng ý nh v y.ự ế ụ ủ ữ ộ ượ ằ ạ ế ồ ư ậ
B i văn hóa là hoà bình, văn hóa là không xâm l c. C m giác b xâm l c, n u có, ch ng quaở ượ ả ị ượ ế ẳ
là cái c m giác và sĩ di n c a k y u. Chúng ta đang s ng trong m t th gi i duy nh t và cũngả ệ ủ ẻ ế ố ộ ế ớ ấ
có th nói là th ng nh t. Chúng ta ph i b t đ u t mô hình kinh t mà Alvin Tofler t ng mô tể ố ấ ả ắ ầ ừ ế ừ ả
b ng hình nh "con tàu vũ tr ”. Trái đ t là m t kho ch a h u h n các ngu n năng l ng s ngằ ả ụ ấ ộ ứ ữ ạ ồ ượ ố
và toàn c u hóa là m t quá trình đ ti t ki m ngu n năng l ng y b ng cách đ m b o khôngầ ộ ể ế ệ ồ ượ ấ ằ ả ả
s n xu t th a, không s đ ng nguyên li u m t cách b a bãi trên ph m vi toàn c u. Nh ng cùngả ấ ừ ử ụ ệ ộ ừ ạ ầ ư
v i quá trình h i nh p v m t kinh t còn có m t quá trình khác luôn luôn t n t i bên c nh, vàớ ộ ậ ề ặ ế ộ ồ ạ ạ
th m chí đã đi tr c, đó là s h i nh p v m t văn hóa. S h i nh p v m t văn hóa chính làậ ướ ự ộ ậ ề ặ ự ộ ậ ề ặ
quá trình con ng i đi tìm ngôn ng chung cho m t cu c s ng chung. Quan ni m v s xâmườ ữ ộ ộ ố ệ ề ự
l c văn hóa là quan ni m c a nh ng c ng đ ng ng i ch có kinh nghi m hình thành trongượ ệ ủ ữ ộ ồ ườ ỉ ệ
quan h phát tri n l ng c c, nh ng kinh nghi m chi n tranh, nh t là chi n tranh l nh. Vănệ ể ưỡ ự ữ ệ ế ấ ế ạ
hóa không ph i là ý th c c a tôi, c a anh hay c a b t kỳ ai, mà thu c v con ng i m t cách tả ứ ủ ủ ủ ấ ộ ề ườ ộ ự
nhiên. Con ng i khi s ng chung v i nhau s gây nh h ng l n nhau. Đ n ph ng Tây ta sườ ố ớ ẽ ả ưở ẫ ế ươ ẽ
nhìn th y r ng trong ngôi nhà nào c a ng i M , ng i Anh, ng i Pháp cũng có m t vài v tấ ằ ủ ườ ỹ ườ ườ ộ ậ
d ng gì đó, m t vài th souvenirs gì đó t ph ng Đông. Đôi khi trong xã h i ph ng Tâyụ ộ ứ ừ ươ ộ ươ
ng i ta có xu h ng xem s hi n h u c a m t vài k v t, m t vài đ trang trí t ph ngườ ướ ự ệ ữ ủ ộ ỷ ậ ộ ồ ừ ươ
Đông nh là d u hi u c a t ng l p th ng l u ho c văn minh. Đó là s đan xen l n nhau c aư ấ ệ ủ ầ ớ ượ ư ặ ự ẫ ủ
cu c s ng, đ y là s chung s ng hoà bình c a quá kh , và đ y cũng chính là c s văn hóa c aộ ố ấ ự ố ủ ứ ấ ơ ở ủ
s chung s ng hoà bình trong t ng lai. ự ố ươ
2. Văn hóa và văn minh
Hai khái ni m r t hay b đ ng nh t này tuy r t g n gũi nh ng th c ra không ph i là m t và chệ ấ ị ồ ấ ấ ầ ư ự ả ộ ỉ
có th coi nh đ ng nghĩa trong m t vài tr ng h p c th , ch ng h n khi ng i ta đ i l p vănể ư ồ ộ ườ ợ ụ ể ẳ ạ ườ ố ậ
minh v i b o tàn. ớ ạ
Thông th ng, văn minh đ c dùng đ ch trình đ phát tri n v v t ch t và tinh th n c a nhânườ ượ ể ỉ ộ ể ề ậ ấ ầ ủ
lo i đ n m t th i kỳ l ch s nào đó. M t s nhà nghiên c u, ch ng h n Alvin Tomer, s d ngạ ế ộ ờ ị ử ộ ố ứ ẳ ạ ử ụ
chúng đ phân chia l ch s thành văn minh ti n nông nghi p, văn minh nông nghi p, văn minhể ị ử ề ệ ệ

công nghi p và văn minh h u công nghi p. Có quan đi m l i cho r ng văn minh là m t kháiệ ậ ệ ể ạ ằ ộ
ni m r ng h n văn hóa, r ng văn minh là s t ng hoà c a văn hóa và xã h i, là s th hi nệ ộ ơ ằ ự ổ ủ ộ ự ể ệ
đ c nh ng hình th c th c ti n c th c a văn hóa trong các lĩnh v c khác nhau c a đ i s ngượ ữ ứ ự ễ ụ ể ủ ự ủ ờ ố
nh lao đ ng s n xu t, l i s ng, hành vi ng x ư ộ ả ấ ố ố ứ ử
Trong th c t , chúng ta th y có nh ng t c ng i ch a có văn minh v n có văn hóa c a mình.ự ế ấ ữ ộ ườ ư ẫ ủ
Đôi khi trên sách báo, chúng ta g p nh ng nh n xét, đánh giá đ cao th p c a các n n văn minh,ặ ữ ậ ộ ấ ủ ề
trong khi đó l i có nh ng ng i cho r ng các n n văn hóa th c ra là nh nhau, r ng vi c chúngạ ữ ườ ằ ề ự ư ằ ệ
ta đánh giá cái này cao h n, cái kia m nh h n là do cách nhìn c a chúng ta, còn các n n vănơ ạ ơ ủ ề
minh, nh ng n n văn hóa Aztec ch ng h n, t cách đây m y nghìn năm cũng không kém gìữ ề ở ẳ ạ ừ ấ
n n văn minh ph ng Tây hi n nay ề ở ươ ệ
Tôi nghĩ r ng, t t c nh ng nhà nghiên c u v văn hóa đang l y cái m u c a th i x a, khi chằ ấ ả ữ ứ ề ấ ẫ ủ ờ ư ỉ
c n s ngăn cách v đ a lý là đ đ ngăn cách các c ng đ ng ng i. Nhân lo i hi n đ i, b ngầ ự ề ị ủ ể ộ ồ ườ ạ ệ ạ ằ
các ph ng ti n c a mình, không còn b giam hãm b i các khái ni m khu trú nh v y. N u nhươ ệ ủ ị ở ệ ư ậ ế ư
các nhà nghiên c u văn hóa c a th k XXII mà v n l y hình m u c a th k XX đ noi theoứ ủ ế ỷ ẫ ấ ẫ ủ ế ỷ ể
thì ch c ch n cũng v n đi đ n nh ng k t lu n khác v i nh ng k t lu n c a nh ng nhà nghiênắ ắ ẫ ế ữ ế ậ ớ ữ ế ậ ủ ữ
c u văn hóa c a th k XX. ứ ủ ế ỷ
Chúng ta ph i phân bi t nghiên c u v văn hóa nh m t quá trình v n đ ng, nh m t y u t xãả ệ ứ ề ư ộ ậ ộ ư ộ ế ố
h i, v i nghiên c u l ch s văn hóa, nghĩa là xem xét nó nh m t phiên b n tĩnh. Chúng ta cũngộ ớ ứ ị ử ư ộ ả
không nên phê phán nh ng ng i l y s phát hi n và phân bi t nh ng khía c nh khác nhau c aữ ườ ấ ự ệ ệ ữ ạ ủ
các n n văn minh làm m c đích nghiên c u. B i vì h nghiên c u l ch s văn hóa ch khôngề ụ ứ ở ọ ứ ị ử ứ
ph i nghiên c u văn hóa. Văn hóa đang và s còn b t đ n s cát c , còn nghiên c u l ch s vănả ứ ẽ ớ ầ ự ứ ứ ị ử
hóa thì không bao gi có s cát c nh v y. Nói nh v y không có nghĩa là không có s khácờ ự ứ ư ậ ư ậ ự
nhau v nh h ng. M t c ng đ ng l n s có kh năng t o ra m t vùng nh h ng l n h n,ề ả ưở ộ ộ ồ ớ ẽ ả ạ ộ ả ưở ớ ơ
đa d ng h n, b i càng đông thì tính đa d ng càng l n. Tính đa d ng v m t tính cách c a conạ ơ ở ạ ớ ạ ề ặ ủ
ng i s t o ra tính đa d ng v m t đ i s ng văn hóa. S lan to c a m t c ng đ ng l n sườ ẽ ạ ạ ề ặ ờ ố ự ả ủ ộ ộ ồ ớ ẽ
m nh h n. ạ ơ
Tuy v y, khi nghiên c u văn hóa không nên đ t m c tiêu là xác đ nh nó l n hay bé, mà nên xemậ ứ ặ ụ ị ớ
nó có đ c đáo hay không, có l l m hay không, có nh ng sáng t o gì, có đóng góp gì và đ c bi tộ ạ ẫ ữ ạ ặ ệ
là nó có đóng góp gì cho văn hóa chung c a nhân lo i. Tôi nghĩ r ng nghiên c u nh th m iủ ạ ằ ứ ư ế ớ
giúp ta tìm ra đ c giá tr th t c a văn hóa. ượ ị ậ ủ

3. Văn hóa v t ch t và văn hóa tinh th nậ ấ ầ
Theo tôi, cách phân chia văn hóa thành hai lĩnh v c: văn hóa v t ch t và văn hóa tinh th n làự ậ ấ ầ
không th t h p lý và th u đáo. Nó ph n ánh l i t duy l ng phân đi n hình, nh h ng c aậ ợ ấ ả ố ư ưỡ ể ả ưở ủ
nh ng đ nh ki n v t t ng c n ph i xoá b . ữ ị ế ề ư ưở ầ ả ỏ
Th c ra, l i phân chia nh th cũng có tác d ng nào đó. Nó cho ta m t cái nhìn tuy khá thô thi nự ố ư ế ụ ộ ể
nh ng bao quát v nh ng lĩnh v c đ i s ng c a con ng i: nh ng s n ph m tinh th n như ề ữ ự ờ ố ủ ườ ữ ả ẩ ầ ư
khoa h c, văn h c ngh thu t, các phong t c t p quán và nh ng s n ph m v t ch t nh đọ ọ ệ ậ ụ ậ ữ ả ẩ ậ ấ ư ồ
đ c, nhà c a, đ ng xá Tuy nhiên, th t khó, và ngày càng khó phân bi t r ch ròi đâu là s nạ ử ườ ậ ệ ạ ả
ph m v t ch t, đâu là s n ph m tinh th n. M t khác, không có s n ph m tinh th n nào l iẩ ậ ấ ả ẩ ầ ặ ả ẩ ầ ạ
không đ c th hi n d i m t hình th c v t ch t nh t đ nh và cũng nh không có m t s nượ ể ệ ướ ộ ứ ậ ấ ấ ị ư ộ ả
ph m v t ch t nào l i không mang trong nó nh ng giá tr tinh th n. Th t v y, nh ng nhà c a,ẩ ậ ấ ạ ữ ị ầ ậ ậ ữ ử
đ ng ph , c u c ng, và ngay c nh ng v t d ng t m th ng nh t, k c nh ng s n ph mườ ố ầ ố ả ữ ậ ụ ầ ườ ấ ể ả ữ ả ẩ
công nghi p s n xu t hàng lo t, cũng là hi n thân c a nh ng giá tr văn hóa, th hi n b n s cệ ả ấ ạ ệ ủ ữ ị ể ệ ả ắ
dân t c, trí tu và tài năng c a nh ng ng i làm ra chúng. ộ ệ ủ ữ ườ
Hi u đ c m i liên h m t thi t không th tách r i c a nh ng giá tr văn hóa tinh th n và v tể ượ ố ệ ậ ế ể ờ ủ ữ ị ầ ậ
ch t là đi u vô cùng quan tr ng. Li u chúng ta có th ch s d ng nh ng giá tr v t ch t cóấ ề ọ ệ ể ỉ ử ụ ữ ị ậ ấ
ngu n g c ngo i lai mà không h b nh h ng b i các giá tr tinh th n bao hàm trong đó hayồ ố ạ ề ị ả ưở ở ị ầ
không? Li u chúng ta có th tr thành m t m t xích trong h th ng s n xu t đang trong quáệ ể ở ộ ắ ệ ố ả ấ
trình toàn c u hóa vũ bão mà v n nguyên v n là m t ng i ngoài cu c v văn hóa hay không?ầ ẫ ẹ ộ ườ ộ ề
Vi c hi u không th u đáo quan h gi a v t ch t và tinh th n d n đ n nh ng lý lu n, tho tệ ể ấ ệ ữ ậ ấ ầ ẫ ế ữ ậ ạ
nhìn có v r t thanh cao, ch ng h n cho r ng ngoài khát v ng làm giàu v t ch t, c n ph i cóẻ ấ ẳ ạ ằ ọ ậ ấ ầ ả
khát v ng làm giàu v văn hóa. Tôi không nghĩ nh v y. Th nào là giàu, th nào là nghèo? Tôiọ ề ư ậ ế ế
không nghĩ r ng có m t dân t c nào trên đ i này không có văn hóa c a mình. M i c ng đ ngằ ộ ộ ờ ủ ọ ộ ồ
ng i h t n t i đ u có y u t tinh th n, mà đã có y u t tinh th n thì có văn hóa. Vì th m tườ ễ ồ ạ ề ế ố ầ ế ố ầ ế ộ
câu h i đ i lo i nh : "N c M có văn hóa không?" là câu h i ng ng n. ỏ ạ ạ ư ướ ỹ ỏ ớ ẩ
Có m t lu n đi m khác không kém ph n c c đoan, cho r ng v m t đ i s ng v t ch t thì nhânộ ậ ể ầ ự ằ ề ặ ờ ố ậ ấ
lo i đã đi đ c r t nhi u sau vài thiên niên k , còn v t t ng thì đ ng nguyên t i ch ho cạ ượ ấ ề ỷ ề ư ưở ứ ạ ỗ ặ
cùng l m thì đi đ c không đáng k . Th t ra con ng i đã đi nh ng b c dài c v v t ch tắ ượ ể ậ ườ ữ ướ ả ề ậ ấ
l n tinh th n, trong đó nh ng b c đi v tinh th n còn l n h n nhi u nh ng b c đi v v tẫ ầ ữ ướ ề ầ ớ ơ ề ữ ướ ề ậ
ch t, t ch nghĩa th n linh qua tôn giáo, đ n tri t h c và các h giá tr , các h t t ng. Conấ ừ ủ ầ ế ế ọ ệ ị ệ ư ưở

ng i đang d n d n gi i phóng mình ra kh i các đ nh ki n tinh th n. Đó là nh ng b c điườ ầ ầ ả ỏ ị ế ầ ữ ướ
kh ng l , là n n t ng c a s phát tri n kinh t , khoa h c và công ngh . N u Galileo Galileiổ ồ ề ả ủ ự ể ế ọ ệ ế
không t gi i phóng mình ra kh i s ràng bu c c a Thiên Chúa giáo c c đoan thì làm sao bâyự ả ỏ ự ộ ủ ụ
gi chúng ta có s phát tri n đ n computer, đ n Internet? ờ ự ể ế ế
Thái đ v s giàu có v t ch t ph n ánh m t khía c nh quan tr ng trong l ch s phát tri n lâuộ ề ự ậ ấ ả ộ ạ ọ ị ử ể
dài c a t t ng nhân lo i. Th i nào bên c nh nh ng k say mê v t ch t cũng có nh ng ng iủ ư ưở ạ ờ ạ ữ ẻ ậ ấ ữ ườ
căm ghét s giàu có. H cho r ng v t ch t là ngu n g c d n đ n s đ i b i v tinh th n. L pự ọ ằ ậ ấ ồ ố ẫ ế ự ồ ạ ề ầ ậ
lu n c a tôi r t đ n gi n: con ng i s n xu t ra, ch t o ra, nghe ra nh ng th có ích cho conậ ủ ấ ơ ả ườ ả ấ ế ạ ữ ứ
ng i thì tr c h t ph i vì yêu m n, vì am hi u con ng i. Con ng i c n v t ch t, và sườ ướ ế ả ế ể ườ ườ ầ ậ ấ ự
sùng bái v t ch t là có th hi u đ c. Chúng ta c n đi u ch nh nó ch không c n và cũngậ ấ ể ể ượ ầ ề ỉ ứ ầ
không th tiêu di t nó. Con ng i mu n s ng trong nh ng đi u ki n v t ch t ngày càng t tể ệ ườ ố ố ữ ề ệ ậ ấ ố
h n đ có thêm không gian và th i gian th ng th c chân giá tr c a cu c s ng. Đó là đi u hoànơ ể ờ ưở ứ ị ủ ộ ố ề
toàn chính đáng, ch có s tôn sùng v t ch t m t cách m t chi u và thái quá m i c n lên án màỉ ự ậ ấ ộ ộ ề ớ ầ
thôi. Trên th c t có c nh ng ng i nghèo và nh ng ng i giàu vô đ o. Nh ng ng i giàu thìự ế ả ữ ườ ữ ườ ạ ư ườ
ít mà ng i nghèo thì nhi u. Ng i giàu mà h h ng thì ng i ta đ ý, còn ng i nghèo hườ ề ườ ư ỏ ườ ể ườ ư
h ng thì ng i ta không đ ý. Vì v y ng i ta th ng lên án s h h ng c a ng i giàu chỏ ườ ể ậ ườ ườ ự ư ỏ ủ ườ ứ
không lên án s tha hóa c a ng i nghèo. Ngay t th i c đ i, Platon đã nh n xét r ng sự ủ ườ ừ ờ ổ ạ ậ ằ ự
nghèo cũng t i t nh nh ng s giàu. Nh ng ng i nghèo sinh ra đ k , thèm mu n c a ng iồ ệ ư ữ ự ữ ườ ố ỵ ố ủ ườ
khác, đó là cái x u. Nh ng ng i giàu sinh ra khinh ng i, coi th ng k khác, h cho r ng chấ ữ ườ ườ ườ ẻ ọ ằ ỉ
có ti n là quan tr ng nên khinh nh ng ng i không có ti n, đó cũng là cái x u.ề ọ ữ ườ ề ấ
Vì v y tr ng thái quá nghèo kh cũng đ y r y t i ác nh tr ng thái quá giàu có. Li u chúng taậ ạ ổ ầ ẫ ộ ư ạ ệ
có th tìm ra m t kho ng h p lý c a s giàu có trong xã h i hay không? Tôi không tin là cóể ộ ả ợ ủ ự ộ
kho ng h p lý đó. m i th i đi m khi con ng i nh n ra m t s h p lý thì cu c s ng đã b tả ợ Ở ỗ ờ ể ườ ậ ộ ự ợ ộ ố ắ
đ u d ch chuy n đ n m t tr ng thái h p lý khác.ầ ị ể ế ộ ạ ợ
Tr l i v i khái ni m văn hóa v t ch t và văn hóa tinh th n, nh tôi đã nói, phân bi t nh v yở ạ ớ ệ ậ ấ ầ ư ệ ư ậ
là m t s phân bi t thô thi n. N u tôi th Ph t, và n u nhà tôi giàu thì tôi mua m t pho t ngộ ự ệ ể ế ờ ậ ế ộ ượ
b ng đ ng, còn n u nhà tôi nghèo - tôi s mua m t pho t ng b ng g . N u tôi không th muaằ ồ ế ẽ ộ ượ ằ ỗ ế ể
đ c m t pho t ng b ng đ ng hay b ng g , thì tôi mua m t b c tranh. Nh ng thái đ văn hóaượ ộ ượ ằ ồ ằ ỗ ộ ứ ư ộ
c a tôi v i Ph t giáo không h vì th mà thay đ i. V t ch t ch là ph ng ti n đ th hi nủ ớ ậ ề ế ổ ậ ấ ỉ ươ ệ ể ể ệ
nh ng giá tr tinh th n trong đ i s ng văn hóa mà thôi.ữ ị ầ ờ ố

4. V tính giai c p và tính l ch sề ấ ị ử
Gi ng nh t t c các lĩnh v c c a đ i s ng văn hóa, m t lĩnh v c đ c xem xét khác nhauố ư ấ ả ự ủ ờ ố ộ ự ượ
d i các góc đ khác nhau. Nhìn chung, t t c các hi n t ng đ c nhìn nh n theo quan đi mướ ộ ấ ả ệ ượ ượ ậ ể
văn hóa h c đ u ph thu c vào nh ng y u t ch quan, đ c bi t là: quy n l i kinh t , quanọ ề ụ ộ ữ ế ố ủ ặ ệ ề ợ ế
đi m và đ nh ki n chính tr , b n ch t tâm lý Đó là nh ng lý do khi n ng i ta hay nh n m nhể ị ế ị ả ấ ữ ế ườ ấ ạ
đ n cái g i là tính giai c p c a văn hóa. Nh ng theo tôi, đó là m t quan đi m sai l m. ế ọ ấ ủ ư ộ ể ầ
Chúng ta c n ph i phân bi t văn hóa v i t cách là m t hi n t ng khách quan và nh ng cáchầ ả ệ ớ ư ộ ệ ượ ữ
lý gi i văn hóa, bao gi cũng mang tính ch quan. Tôi luôn ph n đ i cái g i là thuy t giai c p.ả ờ ủ ả ố ọ ế ấ
S phân lo i văn hóa theo giai c p là m t s phân lo i h i h t. Đ o đ c thu c v con ng iự ạ ấ ộ ự ạ ờ ợ ạ ứ ộ ề ườ
mà con ng i có nh ng s ph n, nh ng pha khác nhau c a cu c đ i. Hôm nay anh là ông ch ,ườ ữ ố ậ ữ ủ ộ ờ ủ
anh thu c giai c p bóc l t. Ngày mai anh v n anh đi đ p xích lô thì anh thu c giai c p laoộ ấ ộ ỡ ợ ạ ộ ấ
đ ng. Ch ng l , đ o đ c c a ng i ta thay đ i ch vì ngày hôm qua là ông ch ngày hôm sau làộ ẳ ẽ ạ ứ ủ ườ ổ ỉ ủ
ng i đ p xích lô? Tôi luôn nghĩ r ng đó ch là nh ng pha khác nhau c a cu c đ i m t conườ ạ ằ ỉ ữ ủ ộ ờ ộ
ng i, còn đ o đ c thu c v con ng i ch không thu c vào nh ng pha khác nhau c a nó.ườ ạ ứ ộ ề ườ ứ ộ ữ ủ
Tôi xin đ a ra m t ví d : thói đ o đ c gi . Trong văn h c, ngh thu t ta th ng g p hình như ộ ụ ạ ứ ả ọ ệ ậ ườ ặ ả
ng i cai tr x u và t i t , nh ng có l trên th c t không hoàn toàn là nh th . Li u đây cóườ ị ấ ồ ệ ư ẽ ự ế ư ế ệ
ph i là k t qu c a m t tâm lý nào đó hay th c s t ng l p th ng tr x u xa nh v y? Bênả ế ả ủ ộ ự ự ầ ớ ố ị ấ ư ậ
c nh đ o đ c gi c a t ng l p th ng tr li u có đ o đ c gi c a t ng l p b tr hay không?ạ ạ ứ ả ủ ầ ớ ố ị ệ ạ ứ ả ủ ầ ớ ị ị
Theo tôi, có c hai lo i. T ng l p b tr cũng n nh hót, tranh th lu n lách, đó cũng là đ o đ cả ạ ầ ớ ị ị ị ủ ồ ạ ứ
gi T ng l p cai tr thì tham nhũng v v t ch t hay tinh th n. Tham nhũng v v t ch t đ tả ầ ớ ị ề ậ ấ ầ ề ậ ấ ể ư
nhân hóa, cá th hóa tài s n qu c gia, m n nhà n c, m n s c m nh công c ng đ b t n tể ả ố ượ ướ ượ ứ ạ ộ ể ắ ạ
thiên h cho nh ng m c tiêu, l i ích cá nhân. Đ o đ c gi thu c v con ng i, không k đóạ ữ ụ ợ ạ ứ ả ộ ề ườ ể
là giai c p cai tr hay b tr . ấ ị ị ị
Các hi n t ng văn hóa không ch đ c đánh giá tuỳ theo các y u t ch quan mà còn tuỳ thu cệ ượ ỉ ượ ế ố ủ ộ
vào các đi u ki n và hoàn c nh khách quan. m i th i đi m l ch s , giá tr c a m t hi nề ệ ả Ở ỗ ờ ể ị ử ị ủ ộ ệ