CHỨC VỤ CỦA VUI THÍCH VÀ ĐAU KHỔ TRONG CUỘC SINH HOẠT VÀ TRONG SỰ GIÁO DỤC pot

CHƯƠNG III
CHỨC VỤ CỦA VUI THÍCH VÀ ĐAU KHỔ TRONG CUỘC
SINH HOẠT VÀ TRONG SỰ GIÁO DỤC

I. Vui thích chỉ dẫn ta nhưng không chắc chắn. Phải dùng lý trí để
xét lại nữa.
Trong cuộc sinh hoạt, vui thích có 2 chức vụ :
1) Nó chỉ dẫn ta, cho ta biết cái nào hiện thời lợi cho ta. Nhưng những
tập quán và di truyền làm sai lạc sự hoạt động của ta đi, không hợp với tự
nhiên nữa, cho nên vui thích thường xui ta làm những việc mà sau ta phải
hối hận. Những thị dục như hút thuốc, uống rượu, không phải là tự nhiên mà
là do tập tục cả. Nếu ta theo sở thích của ta mà thoả mãn những thị dục đó
thì nguy lắm. Vì vậy, khi loài người còn dã man, vui thích chỉ dẫn rất đúng,
rất chắc. Loài người càng văn minh thì càng không tin được ở vui thích.
Vả lại vui thích cũng có cái cao cái thấp, có cái vui cho vật chất, có
cái vui cho trí não, có cái vui cho tâm hồn. Cái vui sau này cao nhất, bền bĩ
nhất và ít mê hoặc nhất. Ta nên chọn nó .
2) Vậy vui thích chỉ dẫn không chắc chắn, ta còn phải hỏi lý trí của ta
nữa. Nhưng nó giúp sức ta rất đắc lực vì nó khuyến khích ta, nâng đỡ ta.
Hình như Hoá công đặt nó trên đường đời của ta để ta quên mệt nhọc, khỏi
nản lòng mà cứ tiến tới. Nếu con đường đạo đức toàn những chông gai như
nhiều người tin thì hỏi ai là người có can đảm đi đến cùng đường được ?
II. Chức vụ của đau khổ quan trọng hơn chức vụ của vui thích
Chức vụ của đau khổ cũng quan trọng như chức vụ của vui thích .
Tự bản thể của nó thì đau khổ không phải là một cái hay, nhưng ảnh
hưởng của nó nhiều khi lại rất tốt.
Trước hết nó giúp ta biết thưởng thức cái vui. Ý đó, Musset đã diễn ra
một cách hùng hồn trong bài Nuit d’Octobre của ông :
“Nếu anh không tìm thấy vài tiếng khóc xưa ở trong hoa, cỏ, lá trong
thơ của Petrarque, trong tiếng chim hót, trong nghệ thuật của Michel Agle,
trong tự nhiên của Shakespeare thì anh có yêu những cái đó không?”

Nhờ có đau khổ mà ta biết tránh những tai nạn nó rình ta. Thấy đau
đớn trong cơ thể là ta phải tìm cách trừ nó ngay, chừa ngay những tật xấu, xa
ngay những tửu sắc, bỏ thói lười biếng, vì những cái đó là kẻ thù ghê gớm
của sức khỏe.
Thấy buồn bực, nghi ngờ, lo lắng đó là những đau khổ của trí tuệ- là
ta phải tìm tòi sự thực, phá cái ngu, bỏ tật lười của chúng ta đi.
Sau cùng những đau khổ về tâm hồn giúp ta xét đoán sự vật, biết
khinh những cái đáng khinh, trọng những cái đáng trọng.
Đau khổ còn cho ta rõ tư cách của ta nữa. Nếu đời chỉ cho toàn vui
thích thì ta cứ để mặc cho đời đưa đi, mà khí lực của ta dần dần phải nhụt.
Có đau khổ ta mới biết phản động lại, làm những công việc lớn lao. Musset
cũng lại hiểu rõ điều đó nữa.
“Người là đồ đệ, đau khổ là ông thầy, không đau khổ thì không tự biết
mình được. Ta phải nhận lễ rửa tội của đau khổ và cái gì cũng phải trả bằng
cái giá đau đớn ấy. Định lệ đó nghiêm khắc nhưng tối cao, cũng như trái đất
và số mạng ”.
Cũng vì lẽ đó mà đau khổ giúp sự tiến hoá một cách đắc lực nhất. Vì
muốn tránh đau khổ cho nhân loại mà các nhà bác học nhiệt tâm nghiên cứu
và tìm được biết bao điều mới lạ. Nhờ có đau khổ mà các nhà nghệ thuật
mới có những tuyệt phẩm.
Sau cùng, có đau khổ, đức của ta mới tiến. Những người giàu có, sung
sướng, mấy khi có lòng nhân vì không khổ nhiều thì không biết thương
người.Và có đau khổ, hành vi của ta mới có giá trị. Nếu làm điều thiện mà
không phải hy sinh nhiều hay ít thì ai chả làm được?
III. Thiên chức của nhà giáo : làm cho học trò vui nhưng phải tập
cho chúng chịu khó nhọc vào theo một kỷ luật nghiêm
Nay ta xét vui thích và đau khổ giúp ta được những gì trong sự giáo
dục. Trước hết ta chỉ cần xét trẻ xem chúng thích cái gì, ghét cái gì cũng đủ
biết chúng có nết gì tốt, tật gì xấu.
Biết chúng thích cái gì, chúng ta lại có thể lấy cái đó để dụ dỗ chúng

được. Bernardin de Saint Pierre bảo muốn cho học trò mau thuộc những chữ
cái thì cứ để trên mỗi chữ một cái kẹo. Biết bao bà mẹ đã theo lời khuyên
đó. Phương pháp ấy tùy trường hợp mà có giá trị hay không. Đối với những
trẻ nhỏ xíu, chưa có thể hiểu những lý do cao xa về tinh thần được thì ta nên
dùng phương pháp đó. Cả những trò lớn hơn, ta cũng có thể dùng lời khen,
lòng yêu của ta hay những phần thưởng như tranh ảnh để khuyến khích được
. Nhiều người chỉ muốn tập cho trẻ biết tuân theo bổn phận thôi. Đã đành ta
phải cố đạt tới lý tưởng đó. Nhưng ta cũng nên nhớ rằng không nên cầu điều
gì quá sức người ta. Hỏi ngay trong bọn ta đã đứng tuổi cả rồi đây, có mấy
người là có thể chỉ nghe theo bổn phận được không? Thế mà ta bắt trẻ con
phải có hùng tâm mà người lớn không có đó ! Vui thích của ta có cái cao cái
thấp thì chức vụ của ta chính là dạy bảo, dìu dắt trẻ cho chúng tuần tự biết
thưởng thức những cái vui mỗi ngày mỗi cao .
Đau khổ, tự bản thể của nó, là một điều không hay, vậy ta phải tránh
cho trẻ khỏi đau khổ. Nhưng có lúc ta cũng phải dùng đến nó. Ngày xưa các
thầy học dùng roi vọt để bắt học trò nghe lời. Bây giờ thì khác hẳn. Đánh
học trò một cách tàn nhẫn là một điều đáng ghét thiệt, nhưng dạy nhân từ,
phóng nhiệm bây giờ có hơn gì không? Bài học không vui, học trò không
thấy ham thì không hiểu được, nhưng chỉ nghĩ cách làm vui học trò, san
phẳng tất cả những nỗi khó khăn đi, cho học trò khỏi mệt óc, tức là không
tập cho chúng sau này phấn đấu trên đường đời. Vậy chúng ta phải làm cho
lớp học vui nhưng ta cũng phải tập cho học trò yêu sự làm việc, dù khó nhọc
đi nữa, và bắt chúng theo một kỷ luật nghiêm để sau này chúng đủ sức
chống chọi với những nỗi gian nan ở đời. Như vậy , mới là làm tròn thiên
chức của ta .