quá trình hình thành từ điển thảo mộc dược học p3 pptx

Tài liu s dng :
§ Vegetables as Medicine (Chang Chao-liang)
§ Herbs and Spices (J.Kybal)
§ Whole Food Companion (Dianne Onstad)
§ Heirloom Vegetables (Benjamin Watson)
§ Food Your Miracle Medicine (Jean Carper)
§ HerbalGram No 61-2004
HÀNH TM
(Chive) :
t loi hành nên s dng
::: DS Trn Vit Hng :::
Gia ình thc vt Hành có nhiu loi khác nhau và mi loi u có
nhng c tính thc vt cng nh tr liu tuy tng cn nhng cng có
nhng khác bit áng chú ý. Trc ây trong 'Thuc Nam trên t M', 
tóm lc chúng tôi ã trình bày Hành tây và Hành ta trong cùng mt bài
ngn Tht ra còn nhiu loi Hành khác nh Hành tm, hành hoa Riêng
hành tm, tên gi ti Hoa K là Chives, rt d b nhm vi H (Garlic
chives)
Hành tm có ngun gc ti Bc Á , Bc Âu châu, và Bc M, ã c
trng và s dng t hn 5000 nm. Loài c trng hin nay rt tng
n vi loài mc hoang ti vùng núi Alpes, nhng ging hoang khác cng
c khá nhiu ti vùng Bc Bán cu Ti lc a Bc M, Hành tm ã
c 'thích ng hóa'  có trng ti t khu vc Nam Canada, xung ti
ông Nam California
Ngi Siberia có l là dân tc mê hành tm nht Truyn thuyt k
ng khi h nghe tin Alexander i  (356-323 trc Tây Lch) sp tin
ánh, và dù Alexander còn  xa mãi hàng ngàn dm, hã xin dâng cng
phm vt quý nht mà h có, là hành tm  làm quà mng ám ci
a Alexander và Công nng Roxana Quà ci có v rt hp lý vì hành
m c xem là mt cây thuc có tính kích dc !
Tên khoa hc và các tên thông thng :

Allium schoenoprasum thuc h thc vt Alliaceae.
Các tên thng gp : Hành trng, Nén (Vit Nam) , Chive (Anh-M),
Ciboulette, Civette (Pháp), Schnittlauch (c), Cebollino (Tây ban Nha)
Allium là tên latinh c gi gia ình hành-ti; schoenoprasum phát xut
 2 ch Hy lp- schoinos có ngha là ging cây cói, và prason ngha là ti.
c tính thc vt :
Cây hành tm thuc loài tho nh, rt ging Hành hng
(A.fistulosum), mc cao trung bình10-30 cm, có thn 60 cm và thành
i c 30 cm. Thân hành hay c màu trng ln c ngón tay út, ng kính
2 cm, bao bc bi nhng vy dai. Lá rt nhiu, màu xanh lc m, mng.
Lá và cán hoa u hình tr, rng, nh nh mt cây tm (do ó c gi là
hành tm). Hoa màu -tím, mc thành cm hình u, mang nhiu hoa,
có cung ngn . Hoa thng vô sinh nên Hành c phát trin bng cách
tách bi. Nên ct lá hành u n : lá s tip tc phát trin và cng ca
cây vn mm mi ( mi t nên ct ngn còn chng 10 cm, mi mùa hè
có th ct ta 2-3 t) Nhng cây không ct lá , cng tr thành cng, và
khi cây bt u tr hoa, lá hành gim bt mùi hng.
Hành tm thích hp vi nhit  t 60 n 70  F, t thông thoát
không  nc, có tính acid nh. Thi gian ny mm t 10 n 14 ngày.
Cây ra hoa vào các tháng 4-5.
t s chng áng chú ý nh :
- 'Dwarf' Cây tng i nh hn các loi thông thng, k c loi nh
nht ti c .
- 'Forescate'(hay Forsgate) và 'Grolau' cho hoa màu hng nht.
- 'Profusion' : chng c bit có th trng trong nhà, hoa lâu tàn hn.
Thành phn dinh dng :
100 gram phn n c (hành tm ti) cha :
- Calories
- Cht m
- Cht béo

- Calcium
- St
- Magnesium
- Phosphorus
- Potassium
- Sodium
- Km
- ng
- Manganese
- Beta-Carotene (A)
- Thiamine (B1)
- Riboflavin (B2)
- Niacin (B3)
- Pantothenic acid (B5)
- Pyridoxine (B6)
- Folic Acid (B9)
- Vit C
30
3.27mg
0.73 g
92 mg
1.60 mg
42 mg
58 mg
296 mg
3 mg
0.560mg
0.157mg
0.373mg
4,353 IU

0.078mg
0.115mg
0.647mg
0.324mg
0.138mg
105 mcg
58.1 mg
Hành tm cha các acid amin nh Alanine, Arginine, Aspartic acid,
Glutamic acid,Leucine, Lysine, Phenylalanine, Threonine, Tyrosine
Lá cha tinh du gm nhiu hp cht loi allyl-disulfid , acid hu c
nh citric acid, ferulic acid, fumaric acid, caffeic acid , sterols nh
campesterol, flavonoids nh quecetin, quercetin-3-beta-D-glucoside
 phng din dinh dng và tr liu, Hành tm c xem là mt cây rau có
tính sát trùng, giúp to cm giác thèm n (kích thích v giác) và tr tiêu hóa.
ng nh các cây thuc gia ình Hành-Ti, tác dng sát trùng ca hành tm
do  tinh du có cha các hp cht sulphur nhng không mnh  có th gây
tr ngi cho h tiêu hóa nh ti. Hành tm có tác dng kích thích v giác,
ngn chn s lên men trong rut , bi b gan và bao t; tt cho thn và giúp
 huyt áp.
Vài phng thc s dng :
Hành tm rt thng c dùng trong vic nu nng.Mùi thm ca
hành tm rt d b hy do nhit , do ó ch nên thêm hành tm (sng) vào
giai n chót, trc khi n. Hành tm có th thay th hành ta (hành lá).
Có th tn tr hành tm  dùng trong mùa ông lnh bng cách gi
trong bao plastic,  trong freezer hay ngâm lá và hoa trong gim. Hoa
hành tm gi trong gim trng, i sang màu hng nht rt p, ng
thi có v hành tây nh rt d chu.
Tuy hoa ca hành tm có thn c, nhng nên thu hái lúc hoa mi
a hé n, khi hoa n hoàn toàn, s có trng thái s và v nht mt ngon.
Phng pháp làm ' dm hoa hành tm '

: 1 pint (500 ml hoa hành mi
/ 1 quart (1 lit) dm trng hay dm ru vang.  hoa trong mt keo
ming rng.  gim vào và quy u n khi ht bt. Gi keo ni thoáng
mát trong 2 tun, sau ó lc k b xác hoa k c các mnh vn. Gi
m  nhit  thng.
Hành tm trong Nam dc
: Dc hc c truyn Vit Nam có nhng
phng thc dùng Hành tm cha bnh khá c áo nh :
- Tr cm hàn : Dùng hành tm giã nát, hòa nc ung, và lá hành
m, bm nát vi gng, bc trong túi hay khn,  'ánh gió' bên ngoài.
- Tr trúng phong á khu: Giã nát chng 20 c hành tm, vt ly nc,
dùng lông gà chm nc, thoa vào c
- Tr rn c, sâu b cn : Ly 7 c hành tm, nhai nut nc, ly bã
p vào vt cn trong khi ch cp cu
Tài liu s dng :
§The Herb Companion Feb/Mar 1997
§Whole Foods Companion (Dianne Onstad)
§Herbs, An Illustrated Encyclopedia (Kathi Keville)

(Garlic chive) :
thuc gia ình Hành,
nhng có nhiu m khác bit
::: Ds. Trn Vit Hng :::
i Hoa K, H thng hay b nhm vi Hành tm, tuy là hai cây rt
ng cn nhng H, rt thông dng ti Á ông, có nhiu dc tính c
bit hn
 hay Garlic chives, Oriental chives có ngun gc ti vùng ông
Nam Á, và c trng hu nh khp Á châu và c dùng làm thuc ti
Trung Hoa t hàng ngàn nm. Ti Hoa K, hc dùng phn ln làm cây
nh tô m thêm màu sc cho các khu vn

Tên Chinese Chive cng còn c dùng  gi loi H cho hoa thm
mùi hành, Chinese leek flower hay Allium odorum.
m khác bit gia hai loài là A. odorum tr hoa, n và tàn trong sut
mùa hè - thu, không nh A. tuberosum ch tr hoa vào cui hè; ngoài ra lá
A. odoratum khi n có v dai hn)
Tên khoa hc và các tên thông thng :
- Allium tuberosum thuc h thc vt Alliaceae
- Các tên gi : Garlic chive, Chinese chive (Anh M)
- Ti Trung Hoa : Cu thái (Jiu cai), Phin thái (Bian cai= cây rau
phng). Zhuang yang cao, qi yang cao, và chang sheng-jiu
- Ti Nht : Nira hay Nira chive.
- Ti các ch thc-phm  Hoa K : có n 4 loi hc bày bán
* Chinese hay Garlic chives : Gau choy lá xanh m rt thm
mùi ti (loi này là H (VN), Nira (Nht), Ku cai (Mã lai).
* Yellow chive hay Chive shoot : Gau wong : lá vàng-xanh, có
thoãng mùi hành. ây là loi h trng trong nhà mát, tránh ánh
sáng mt tri  lá không chuyn sang màu xanh còn gi là
blanched Chinese chives.
* Flowering chive : Gau choy fa , lá kt thành vòng, có n hoa
i ngn Cây hn  trng thành hoàn toàn, gi luôn c
 hoa. Cng hi cng  phn di. Còn có nhng tên Gau choy
chow sin.
* Và còn có loi : Gau choy sum : H trng thành, ch gi
phn lá ni tâm ca cây.
c tính thc vt :
 thuc loi cây thân tho, lu niên, có th mc cao 20-50 cm, thân
c ng hình tr. Lá  gc thân, hình di, phng-hp, có rãnh, dài 15-30
cm, rng 1.5-7 mm. Hoa mc thành tán, màu trng, u mt cán hoa
dài 20-30 cm. Mi tán có n 20-40 hoa có mo bao bc. Bao hoa màu
trng, gm nhiu phin thuôn. Qu thuc loi nang qu hình trái xoan

ngc chia ra làm 3 mnh, trong có cha 6 ht nh màu en. H thích hp
i t pha cát, cn nhiu ánh nng, có kh nng chu hn nhng cng
phát trin mnh ni t m, cnh h ,ao
c ng Anh M ghi : 'Chives next to roses creates posies', do  nhn
xét là nhng cây thuc gia ình hành-ti cha nhiu sulfur nên dit c
các loài nm mc phá hi lá hoa, nht là hoa hng, gây ra các m en
 cng c lai to  có nhng chng c bit nh; Chng 'Mauve' cho
hoa tím nht.
Thành phn dinh dng và hóa hc :
- Thành phn dinh dng : Thành phn dinh dng ca H tng i khá
ging vi Hành tm .100 gram phn lá n c cung cp:
Calories 32 - 38
Cht m 20.7 - 33.8 %
Cht béo 3.4 - 7.5 %
Carbohydrate tng
ng
53.8 - 66.7 %
Cht s 8.8 - 12.6 %
Các khoáng cht (trong
100 gram lá):
- Calcium 793 - 1,038 mg
- Phosphorus 506 - 512 mg
- St 10.9 - 19.5 mg
- Potassium 2,874 mg
Các vitamins :
- Beta-Carotene 40, 000 micro g
- Thiamine 0.92 - 1.25 mg
- Riboflavin 0.75 - 1.49 mg
- Niacin 5.75 - 6.25 mg
- Vit C 400 - 644 mg

- Mt s nghiên cu v thành phn hóa hc a H ghi nhn :
Trong Ht có các saponins loi spirostanol : Tuberoside J, K và L các
p cht nicotianoside C, beta-D-glucopyranoside, daucosterol, adenosine
và thymidine; mt hp cht chuyn hóa loi Sphingosin : tuber-ceramide;
các oligoglycosides loi pregnane và furostane
Toàn cây có cha các cht d bc hi, trong ó khong 27 hp cht có
cha sulfur các loi nh sulfide, disulfides, trisulfides và tetrasul fides vi
các nhóm hot tính ethyl, butyl and pentyl
Trong t non có nhng lectin loi kt ni vi mannose
Lá H cha : tinh du d bc hi gn tng t nh hành tm.
Các nghiên cu dc hc v H :
- Nghiên cu ti H Y Khoa Hong Kong ghi nhn lectin A Tuberosum
(ATL) ly trích t h là mt protein ch có mt dây (monomeric), có trng
ng phân t 13 kDa, s sp xp các amino acid  cui dây N tng t
i lectin ly trích t hành tây (Allium cepa). Lectin này kt ni vi
mannose, có tác dng kt t hng cu i vi huyt cu th và có hot