Sự thật được phản ánh qua lăng kính phóng sự

Website: Email : Tel : 0918.775.368
LỜI MỞ ĐẦU
Một nhà báo lớn ở Nam Mỹ đã nói: “Nhà báo là nhà sử”. Câu ấy rõ ràng
như ban ngày khi mặt trời chiếu sáng chói lọi. Vậy là nhà sử- báo, nhà sử học cần
phẩm chất gì cao quý nhất? Xã hội, nhân dân, lịch sử yêu cầu, mong mỏi và bắt
buộc nhà sử- báo - nhà sử học phải tôn trọng sự thật, phản ánh đúng sự thật khách
quan như “nó” đã có, đã diễn ra.
Khi viết về những sai sót trong những tháng năm đầu chiến tranh giữ nước
của Liên Xô, nguyên soái I.Kh.Ba-giơ-mi-an nói thật: “Dù đau xót đến thế nào thì
sự thật vẫn quý giá hơn mọi sự lừa dối hấp dẫn”.
Khách quan, chân thật là bản chất của báo chí cách mạng, V.I.Lênin đã tổng
kết ngắn gọn về sự cần thiết của nguyên tắc này trong câu nói nổi tiếng: “ Sự thật
là sức mạnh của báo chí chúng ta”. Trong thực tế, uy tín và hiệu quả báo chí phụ
thuộc vào tính chất khách quan, chân thật của những thông tin mà nó đem đến cho
công chúng. Một tờ báo, đài phát thanh, đài truyền hình hay hãng thông tấn nếu
đưa tin sai, sau đó dù có đính chính cũng tự hạ thấp vị trí của mình trong lòng công
chúng. Nhà báo viết sai sự thật, chẳng những vi phạm đạo đức nghề nghiệp, uy tín,
danh dự của anh ta mà còn gây tổn hại rất lớn cho xã hội. Phóng sự là một thể loại
của báo chí, nên phóng sự phải phản ánh sự thật.
Phóng sự qua lăng kính của mình đã phản ánh sự thật chân thật tới mức nào ?
Tiểu luận này sẽ góp phần làm sáng tỏ vấn đề ấy.
1
Website: Email : Tel : 0918.775.368
CƠ SỞ LÝ LUẬN
I. KHÁI NIỆM PHÓNG SỰ
Giáo trình Nghiêp vụ báo chí tập 2 (Khoa Báo chí - trường Tuyên huấn
Trung ương trước đây ) đã nêu quan niệm : “Phóng sự là một trong những thể tài
thông tin quan trọng của báo, có ít nhiều đặc trưng văn học, phản ánh sự kiện
xảy ra có thể kết hợp nghị luận, nhằm nêu lên phẩm chất tinh thần của con người
và toàn bộ xã hội theo một hệ thống quan điểm và đường lối chính trị nhất định”.
Quan niệm này xác định phóng sự là thể tài thông tin quan trọng, gần gũi với văn

học. Phóng sự không chỉ đơn thuần miêu tả, tường thuật sự việc mà còn kết hợp với
lý lẽ, đánh giá. Các sự kiện được đề cập đến trong phóng sự là những sự kiện có ý
nghĩa chính trị - xã hội.
Trong từ điển Thuật ngữ văn học, phóng sự được định nghĩa như sau : “
Phóng sự là một thể tài thuộc loại hình ký. Phóng sự ghi chép kịp thời những vụ
việc nhằm làm sáng tỏ trước công luận một sự kiện, một vấn đề có liên quan đến
hoạt động và số phận của một hoặc nhiều người và có ý nghĩa thời sự đối với địa
phương hay toàn xã hội”. Quan niệm này xác định phóng sự thuộc nhóm thể loại
ký. Các vấn đề trong phóng sự phải có tính thời sự. Phóng sự phải đề cập đến
những vấn đề có liên quan đến hoạt động của con người. Các sự kiện đó phải có ý
nghĩa chính trị , xã hội nhất định.
Theo PGS.TS Dương Xuân Sơn, “ phóng sự là một thể loại báo chí, phản
ánh những sự kiện, sự việc, vấn đề đang diễn ta trong hiện thực khách quan có
liên quan đến hoạt động và số phận của một hoặc nhiều người bằng phương
pháp miêu tả hay tự thuật, kết hợp với nghị luận ở mức độ nhất định. Trong
phóng sự, vai trò cái Tôi trần thuật – nhân chứng khách quan rất quan trọng”.
Khái niệm trên bao hàm những ý sau:
- Khẳng định phóng sự là một thể loại báo chí
2
Website: Email : Tel : 0918.775.368
- Phóng sự phản ánh sự việc, sự kiện, con người với những việc làm và
hành động của họ trong quá trình phát sinh, phát triển.
- Trong phóng sự sử dụng bút pháp văn học như tả, bình, thuật và các biện
pháp tu từ, ngôn ngữ giàu hình ảnh, hướng vào nội tâm nhân vật ở mức độ nhất
định.
- Trong phóng sự vai trò cái Tôi rất quan trọng.
Chất liệu của phóng sự được lấy từ những sự kiện khách quan mang tính thời
sự trong đời sống xã hội. Phóng sự không chỉ đảm bảo tính xác thực về nội dung
thông tin mà còn góp phần đặt ra hướng giải quyết những câu hỏi mà hiện thực đặt
ra. Vì thế, phóng sự vừa có tính phát hiện vấn đề vừa có đóng góp tích cực tìm ra

hướng giải quyết vấn đề. Những sự kiện được nêu trong phóng sự thướng là những
sự kiện được dư luận quan tâm tìm hiểu. Trong nhưng thời kỳ lịch sử có những
biến thiên và thay đổi, phóng sự là thể loại đầu tiên bắt mạch sự kiện, nhận xét đâu
là những nhân tố mới, những điển hình mới của lịch sử một cách sinh động hấp
dẫn. Với những ưu điểm này, thể loại phóng sự đã đạt tới sự chân thực, đa dạng khi
phản ánh hiện thực.
Trong bối cảnh thế giới hiện đại, phóng sự không còn dừng lại ở sự mô tả
đơn giản. Hơn thế nữa, nó đã tiếp cận mộ cách chân thực và đa dạng trong việc
trình bày hiện thực - một hiện thực phức tạp, liên tục phát triển và biến động không
ngừng bởi những chi tiết cụ thể, đồng thời với năng lực khái quát cao. Với bút pháp
giàu chất văn học và cái tôi trần thuật vừa cảm xúc vừa trí tuệ, phóng sự không chỉ
trình bày hiện thực mà còn cố gắng phát triển những vấn đề liên quan đến hiện thực
đó. Với những phẩm chất như vậy, phóng sự đã chứng tỏ một cách sinh động rằng
“ việc thông tin về hiện thực có thể trình bày một cách độc lập và có nghệ thuật”.
II. TẠI SAO PHÓNG SỰ PHẢI PHẢN ÁNH SỰ THẬT?
Phóng sự là một thể loại của báo chí, mà khách quan, chân thật là đặc điểm,
đặc trưng, là yêu cầu tồn tại của bản thân báo chí. Sự chân thật đạt đến mức nào,
trình độ nào, bị bóp méo, xuyên tạc hay bị lợi dụng, cắt xén là tuỳ thuộc nhiều vào
3
Website: Email : Tel : 0918.775.368
nguyên nhân khách quan và chủ quan. Vươn tới tính khách quan, chân thật ngày
một cao hơn, đấu tranh chống lại các biểu hiện vi phạm nguyên tắc đạo đức nghề
nghiệp, vì bất kỳ động cơ nào, là đòi hỏi nghiêm khắc của xã hội đối với báo chí,
đòi hỏi sự phấn đấu kiên trì của nhà báo. Muốn khách quan, chân thật thì người làm
báo phải hết sức dũng cảm, phải chấp nhận những thử thách, hi sinh. Bất cứ lúc
nào, ở đâu, nhân dân ta cũng đòi hỏi thông tin phải chính xác và phẩm chất hàng
đầu của nhà báo là lòng trung thực và thái độ không khoan nhượng.
Không khoan nhượng với mọi kẻ thù, mọi trở lực ngăn cản và mọi biểu hiện
tiêu cực trong cuộc sống. Đó là một đòi hỏi khắt khe đối với người làm báo về
trách nhiệm với trang viết của mình. Tô hồng hoặc bôi đen đều là sai sự thật. Lòng

trung thực, thái độ không khoan nhượng đòi hỏi nhà báo phải nhìn vào bản chất sự
vật, hiện tượng để phản ánh khách quan, trung thực. Thận trọng, cân nhắc tính đến
hệ quả sẽ xảy ra khi đưa một sự việc, vấn đề lên báo với liều lượng nào để đạt mục
đích.
Nguyên tắc của báo chí cách mạng là nói lên sự thật với tất cả bản chất của
nó. Những sự việc càng lớn càng phải nói rõ, phân tích kỹ càng, đầy đủ (tất nhiên
không phải bất cứ sự thật nào cũng đều phải nói với thái độ tự nhiên chủ nghĩa).
V.I.Lênin đã từng căn dặn: “ Chúng ta cần thông tin đầy đủ và chân thực, mà sự
thật không phụ thuộc vào việc nó phải phục vụ cho ai”. Đó là lương tâm nghề
nghiệp của những người làm báo. Với tư cách là người chiến sỹ trên mặt trận tư
tưởng văn hoá, nhà báo phải thật sự chí công vô tư, trong tâm mình phải sáng để
nội dung bài viết của mình được khách quan, chân thật. Nhà báo không thể nào “
yêu nên tốt, ghét nên xấu”, khen ai hay chê ai, việc gì cũng đều xuất phát từ lợi ích
của cách mạng, nhân dân. Hoạt động báo chí cũng như mọi hoạt động khác của con
người đều có mục đích. Khi đã có mục đích thì không phải việc gì xảy ra đều đưa
lên báo chí.
4
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Tuy nhiên, không đưa tin về một sự kiện nào đó không phải là ta giấu sự
thật. Vấn đề là ở chỗ chọn sự kiện để đưa lên báo chí như thế nào nhằm giúp quần
chúng nhân dân hiểu được tình hình phát triển của xã hội, từ đó họ thấy được việc
của họ làm. Mục đích của báo chí là phục vụ nhân dân, phục vụ sự nghiệp cách
mạng, vì thế mỗi tin bài đưa lên báo đều phải chính xác mới có ý nghĩa giáo dục
sâu sắc.
Để đảm bảo tính khách quan, chân thật của báo chí người làm báo phải hy
sinh, chịu đựng, phải thực sự dũng cảm, nhiều khi phải chịu sự trả thù, trả giá đắt,
hoặc phải chịu thiệt thòi trong cuộc sống vật chất hoặc bị trù dập, bị thành kiến…
Nhưng lòng dũng cảm, đức hi sinh đó sẽ giúp nhà báo vượt qua mọi khó khăn, cản
trở, giữ vững phẩm chất trung thực của người làm báo cách mạng để chiến đầu vì
sự công bằng, lẽ phải, bảo vệ chân lý. Đúng như nhà báo bậc thầy U.Bớcsét đã tâm

sự: “ Trong bao nhiêu năm và ở nhiều nước, tôi đã có một giới bạn đọc báo, mua
báo không phải vì những tin về thị trường chứng khoán hoặc vì những tranh
biếm hoạ, mà vì những sự thật của các vấn đề thiết yếu có ảnh hưởng đến đời
sống và lương tâm của họ. Trong 40 năm làm tin tức của tôi về những nơi nóng
bỏng nhất thế giới, tôi càng ngày có ý thức hơn về trách nhiệm của mình với bạn
đọc, trên cơ sở lòng tin vĩ đại vào những con người bình thường, vào thái độ cư
xử lành mạnh và tao nhã của họ khi họ có được những sự thật của tình hình”.
Tính chân thật khách quan không chỉ là sinh mệnh của nền báo chí cách mạng mà
còn là nội dung cơ bản, cốt lõi của tính công khai. Người cầm bút cần tôn trọng sự
thật. Đó cũng là thước đo, là lửa thử vàng đối với các nhà báo chân chính.
Giữ vững lòng trung thực với nhân dân, với Đảng trong mỗi bài viết, trên
mỗi tấm ảnh đăng của chính mình cũng là một yêu cầu quan trọng nhằm đảm bảo
tính khách quan, chân thật của báo chí. Có như vậy, báo chí mới gây được niềm tin
và uy tín trong lòng công chúng.
PHÓNG SỰ PHẢN ÁNH SỰ THẬT
5
Website: Email : Tel : 0918.775.368
NHƯ THẾ NÀO
1. Người bạn đáng tin cậy của công chúng
Cũng như các thể loại báo chí khác, phóng sự có mục đích cung cấp cho
công chúng những tri thức phong phú đầy đủ, chính xác, để họ có thể nhận thức,
đánh giá đúng người và việc mà họ đang quan tâm theo dõi. Ngoài việc thông tin
thời sự về người thật việc thật trong một quá trình phát sinh phát triển, phóng sự
còn cố gắng thẩm định hiện thực và trả lời những câu hỏi mà hiện thực đặt ra.
Tháng 4/2007, ở đâu ta cũng bắt gặp cảnh người dân hiếu kỳ chuyền nhau
đọc báo lẫn tờ phô tô có đăng bài “Thánh vật ở sông Tô Lịch” trên tờ “Bảo vệ
pháp luật”. Những câu chuyện huyền bí liên tục làm rúng động dư luận. Công
chúng lại luôn muốn tìm đến với sự thật, tìm đến cái cốt lõi, cái bản chất của những
vấn đề, sự kiện, hiện tượng đang diễn ra trong đời sống hàng ngày. Khi một sự kiện
không bình thường xuất hiện, người ta luôn đặt ra nhiều câu nghi vấn và đi tìm lời

giải đáp. Vậy câu trả lời cho những điều bất bình thường ấy nằm ở đâu?
Phản ứng trước sự việc trên, Báo Khoa học đời sống đã đăng hai số liền
khẳng định tính sai lạc của các thông tin đó, rồi các số báo cùng ngày 23/4/2007
như: Báo Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh đã đăng tải phóng sụ điều tra :
"Chuyện "thánh vật" ở sông Tô Lịch: Gây nhiễu thông tin vụ án?”, Báo Hà Nội
mới cũng đăng tải "Chuyện "thánh vật" ở sông Tô Lịch" - Sự thật và những điều
thêu dệt" đã cung cấp thêm thông tin làm sáng rõ hơn về những nội dung trên. Đài
Phát thanh - Truyền hình Việt Nam, trong Chương trình Thời sự tối 22/4/2007 đã
đưa thông tin cụ thể, trực tiếp ý kiến của một số nhà khoa học, người dân phân tích
những điều sai sự thật, mang màu sắc mê tín của bài báo "Thánh vật sông Tô
Lịch". Tìm đọc những phóng sự trên các báo và Đài Truyền hình, công chúng hẳn
sẽ hiểu rõ hơn về nội dung sai sự thật của "Thánh vật ở sông Tô Lịch" và tự mình
kiểm nghiệm lại thông tin.
Phóng sự là người bạn đáng tin cậy của công chúng. Người làm phóng sự
điều tra phải là người dũng cảm, trung thành với sự thật, bất chấp tất cả sự can
6
Website: Email : Tel : 0918.775.368
thiệp của mọi thế lực, vẫn một mực lên tiếng bảo vệ sự thật. Hãy xét ví dụ cụ thể
cho điều này. Ta đều biết, có hai lỗ đen lớn trong thế giới thông tin Mỹ : những đề
tài đụng chạm tới quân đội theo nghĩa rộng; tới các thế lực kinh tế lớn. Do đó,
những bài phóng sự điều tra về mối quan hệ mật thiết giữa CIA và những tên trùm
buôn lậu ma tuý Nam Mỹ, về những tù binh Mỹ bị bỏ rơi ở Việt Nam, những vụ
lính Mỹ tàn sát dân lành trong cuộc chiến Triều Tiên đều bị “chiếu tướng”. Năm
1998, April Oliver ( nữ nhà báo trẻ làm cho CNN) bắt đầu điều tra “chiến dịch
Tailwind” của Mỹ ở Việt Nam và đưa ra bài báo gây chấn động dư luận. Tailwind
là mật mã dùng để chỉ việc quân đội Mỹ sử dụng khí độc sarin để trừ khử lính đào
ngũ Mỹ trong cuộc chiến Việt Nam. Kết quả, bài viết của cô bị Bộ trưởng Bộ quốc
phòng Mỹ William Cohen phủ nhận, cô bị sa thải. Mặc dù vậy, tiếng nói của sự
thật cũng đã đến được với công chúng.
2. Sống trong sự kiện để phản ánh sự thật

Tính xác thực trong thông tin đòi hỏi người viết phóng sự phải thực sự hiểu
biết về vấn đề mình đề cập đến. Tác giả phải là người tận mắt chứng kiến sự việc
hoặc tự mình tìm hiểu vấn đề thông qua những nhân chứng đáng tin cậy.
Xét ví dụ 1: Phóng sự dài kỳ “Tây Đô lại đối mặt với…mại dâm công khai”
đăng tải trên Thanhnien online.
Tây Đô lại đối mặt với... mại dâm công khai
16:32:00, 14/08/2007
7
Website: Email : Tel : 0918.775.368
8
Website: Email : Tel : 0918.775.368
Rượu bia, thức ăn thừa mứa; sự mặc cả và "đi
khách" nhiều khi được thực hiện ngay trong toa-lét phòng
nhậu; gái mại dâm công khai nhóm họp ở các quán cà
phê… Những cảnh ấy chẳng lạ lẫm gì, ngay giữa trung
tâm TP Cần Thơ, ẩn khuất sau những tấm bảng mang
những cái tên mỹ miều. Thâm nhập vào những ngõ ngách
ấy, chúng tôi đã chứng kiến…
Kỳ 1: "Hương, phấn" bày bán khắp nơi
Khoảng những năm 90, nhắc đến Cần Thơ, giới ăn chơi thường nghĩ ngay
đến những màn chấn lột, "cắt cổ" khách làng chơi của các quán bia ôm trá hình ở
chốn Tây đô. Thế rồi, lực lượng chức năng tổ chức thu gom, triệt phá khá mạnh mẽ
nên tệ nạn mại dâm bắt đầu rút lui vào “bóng tối”, hoạt động kín đáo hơn trong các
khu nhà trọ, nhà thuê, quán cà phê, nhà hàng,… Nhưng thời gian gần đây, nhất là
từ khi chia tách tỉnh Cần Thơ thành TP Cần Thơ và tỉnh Hậu Giang, tệ nạn mại
dâm đã công khai... "quay về".
Vòng quanh "chợ người"...
H. - thổ địa dẫn đường bỏ nhỏ với chúng tôi rằng “không khó để nhận ra đâu
là con nhà đàng hoàng, đâu là “gà”, bởi nói như H.: “Chẳng có con gái nhà lành
nào mà ăn mặc sexy, ngồi tụm năm tụm ba phì phèo thuốc lá ở quán cà phê đến 12

giờ đêm với những cái mút chuột, búng tay lách chách mời gọi khách…".
H. dẫn tôi ghé quán cà phê B.C (trên đường Trần Phú, phường Cái Khế). Tại
đây đã có một nhóm 5 cô gái ngồi chiếm lĩnh 1 chiếc bàn và rủ rê khách công khai.
Các cô đều mặc trang phục mát mẻ, thậm chí có cô còn diện chiếc áo rộng cổ để dễ
tiếp thị bộ ngực thuộc hạng quá khổ của mình. Chúng tôi vừa ngồi xuống, chưa kịp
gọi nước uống, một cô gái trong nhóm buông lời: "Mấy anh ngồi có ba người chắc
buồn? Cho em ngồi ké nghen!". Nói là làm, cô tự ý kéo ghế xuống ngồi như là đã
9
Hậu trường của
một quán nhậu trên
đường Trần Phú, quận
Ninh Kiều, TP Cần Thơ