Chiếc Lexus và cây Ô liu- chương 15 ppt

wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 197

Chủ nhà băng: "Nhiều, nhiều ghê lắm. Anh là một thằng ngu. Anh không hiểu bất cứ ñiều gì tôi
ñang nói phải không? Tôi tốn hơi giải thích cho anh. Khi vay tiền từ nước ngoài, thì anh phải thanh
toán, trả lại cho người ta."
Nông dân: "Nhưng chẳng lẽ cái người ñi vay không có cách gì hưởng những ñồng tiền vay ñó?"
Chủ nhà băng: "Những thứ người như anh chính là loại ñang phá hoạt ñất nước và tiêu tốn tiền của.
Anh là một phần của quốc gia Thái Lan, của gia ñình Thái Lan, là những người phải chịu trách
nhiệm cho việc chi tiêu quá ñà hiện nay. Chúng ta ñều cùng hội cùng thuyền cả."
Nông dân: "Nhưng tôi chưa cưới vợ. Và tôi hiện không có gia ñình."


PHẦN III
CHỐNG ðỐI TOÀN CẦU HÓA

Chương 15
Chống ñối


Ray Boyd: "Sao thế mẹ?"
Dorothy Boyd: "Mẹ bực cái loại vé hạng nhất quá. Trước ñây chỉ là bữa ăn ngon hơn. Bây giờ nó là
cả một lối sống."
- Trích từ phim Jerry Maguire


Diễn ñàn kinh tế Thế giới tại Davos hàng năm là một phong vũ biểu các vấn ñề toàn cầu khá tốt.
Tháng Hai mọi năm, những nhà toàn cầu hóa của thế giới họp mặt ở khu nghỉ dưỡng vùng núi của

Thụy Sĩ ñể ăn mừng
và bàn về toàn cầu hóa. Tham gia diễn ñàn là các nhà công nghiệp hàng ñầu, lãnh ñạo chính trị,
kinh tế, công nghệ, khoa học gia và các nhà nghiên cứu khoa học xã hội ñến từ khắp nơi trên thế
giới. Mỗi năm có một hay hai nhân vận ñứng ra chủ trì. Có năm ñó là vị sa hoàng về kinh tế của
người Trung Hoa, ông Chu Dung Cơ; có năm là các ông Yasser Arafat, Yitzhak Rabin và Simon
Peres; một năm khác là những nhà cải tổ người Nga; có năm là những lãnh ñạo kinh tế Á châu bị
thất bại tả tơi. Năm 1995, ngôi sao ở diễn ñàn là nhà tài phiệt tỉ phú George Soros. Tôi biết ñiều ñó
khi ñược mời dự một cuộc họp báo, trong ñó phóng viên các hãng truyền thông lớn trên khắp thế
giới vây quanh bàn và phỏng vấn ông Soros, cứ như ông ta là tổng thống của một siêu cường vậy.
Và dường như ông ta cũng nghĩ mình là như vậy. Phóng viên của Reuters, Bloomberg, AP-Dow
Jones, The New York Times, The Washington Post, The Times của London và The Financial
Times, mọi người thi nhau chất vấn Soros xem ông ñánh giá ra sao tình hình Mexico, Nga, Nhật
Bản và những khuynh hướng kinh tế toàn cầu . Sau ñó họ chạy ra khỏi phòng và dùng ñiện thoại
gửi bài về toàn báo hay trụ sở của họ. Những ñánh giá của Soros ñược ñăng trên trang nhất của tờ
International Herald Tribune và nhiều báo khác ngay ngày hôm sau.
Nhìn cảnh ñó tôi cảm thấy mình ñang chứng kiến một chuyển biến quan trọng. George Soros ñại
diện cho Bầy Thú ðiện Tử. Ông ta là một con bò mộng ñi ñầu trong bầy thú. Có thể là con bò mộng
duy nhất ñược ñi ñầu. Và ñó cũng là lúc dân chúng nhận thấy rằng bầy thú ñang thay thế cho Liên
Xô, trở thành một siêu cường trong cái thế giới hai cực bây giờ. Chỉ vài năm trước ñó, George
Soros ñã dạy một bài học kinh tế cho vị Thủ tướng Anh lúc ñó là ông John Major. Major lúc ñó cho
rằng ñồng bảng Anh ñã ñược ñịnh giá một cách ñúng ñắn. Soros không nghĩ như vậy, và vào tháng
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 198

9/1992 Soros ñã chỉ ñạo bầy thú gây sức ép khiến cho giá trị của bảng Anh hạ xuống mức mà ông
ta cho là "thích hợp." Major ñã chế giễu, dè bỉu rồi phản ñối Soros, rồi ñã phải giương cờ trắng ñầu
hàng và hạ giá trị của bảng Anh khoảng 12 phần trăm. Soros kiếm ñược một tỷ ñô-la lợi nhuận sau

hai tháng kiếm chác ở Anh. Vĩnh biệt Liên Xô. Xin chào Bầy Thú ðiện Tử.
ðiều thú vị là một năm sau khi nhìn ông Soros trong cuộc họp báo ñó, tôi ñã quay lại Davos ñể xem
ai sẽ là ngôi sao trong năm sau tại diễn ñàn, năm 1996. Hôm ñó tôi ñang ñứng trước một máy tính
ñể ñọc email thì thấy Soros ñi qua. ðiều ngạc nhiên là trong năm ñó, không thấy ai quan tâm ñến
ông ta. Ông ta hoàn toàn cô ñơn. ðiều gì ñã xảy ra sau một năm. Vì sao? Ai là ngôi sao ở Davos
1996? Không ai khác mà chính là Gennadi A.Zyuganov, người ñứng ñầu ðảng Cộng Sản Nga!
Diễn ñàn Davos là một diễn ñàn mang tính chất tư bản. Vì sao một con khủng long thời kỳ Chiến
tranh Lạnh - Gennnadi A. Zyuganov - lại ñến và là nhân vật quan trọng nhất trong năm ñó? Vì giới
thượng lưu chính trị và kinh tế ở Davos năm ñó hiểu rằng cái hiện tượng gây chấn ñộng gọi là toàn
cầu hóa nay ñã sản sinh ra một sự phản ứng mạnh mẽ không kém từ một vài nơi. Và lúc dường như
Yyuganov có thể ñánh bại Boris Yeltsin ñể giành chức Tổng thống Nga, và những lực lượng chống
ñối ñang chuẩn bị tiếm quyền trong một quốc gia rộng lớn. Vậy là các vị quản trị lớn ñã ñến Davos
và muốn gặp Zyuganov - "con thú chống ñối" - ñể xem ông ta có dự ñịnh gì ñối với vấn ñề tài sản
tư nhân, ngân sách Nga và hối ñoái giữa ñồng rúp và ñô-la. Dạo ñó, tôi phỏng vấn Zyuganov và
thấy là vào lúc ñó ông ta quả thực không biết phải làm những gì về những vấn ñề như thế. Dường
như ông ta suốt ngày chỉ cố lảng tránh các lãnh ñạo phương Tây. Cũng giống như những tầng lớp
duy ý chí chống ñối toàn cầu hóa, Zyuganov chỉ biết cách tỏ thái ñộ chứ không ñưa ra ñược chương
trình làm ăn ñúng ñắn; ông ta nói nhiều về vấn ñề phân chia thu nhập, hơn là cung cách tăng cường
thu nhập.
Tuy nhiên từ ngày ñó sự phản ứng chống ñối nhằm vào toàn cầu hóa ñã trở nên rõ ràng và tràn lan
hơn. Rõ ràng là toàn cầu hóa ñã cho phép nảy nở những sáng tạo về tài sản và công nghệ chưa từng
có. Nhưng những sáng tạo ñó, như ñã phân tích trong những chương sách trước, ñã thay ñổi cung
cách làm ăn truyền thống, các cơ cấu xã hội, văn hóa và môi trường - và ñã khiến sinh ra một sự
phản ứng dữ dội - một hiện thân rõ ràng và lớn tiếng của nó xuất hiện tại cuộc hợp thượng ñỉnh của
Tổ chức Thương mại Thế giới tại Seattle vào cuối 1999. ðiều này không lấy gì làm lạ. Thị trường
thường mang lại cả vốn liếng lẫn sự hỗn loạn; thị trường càng trở nên mạnh hơn trong toàn cầu hóa,
thì chúng càng có cơ gặp phải những rối loạn ña dạng và tràn lan hơn.
Ngoài những lo sợ chung ñối với sự hỗn loạn ñó, những người chống ñối toàn cầu hóa cho rằng một
khi ñất nước của họ kết nối với hệ thống toàn cầu hóa, thì chính họ sẽ bị buộc phải mặc chiếc áo nịt
nạm vàng dù cho chiếc áo ñó chỉ có một cỡ. Có những người không thích chiếc áo là bởi vì họ cảm

thấy bị bó buộc về kinh tế. Có người khác lo ngại rằng họ không ñủ tri thức, kỹ năng hay tài lực ñể
mặc hoặc rút những sợi chỉ vàng từ chiếc áo. Có người không thích nó vì họ không muốn có những
hố ngăn cách về thu nhập, hay họ lo ngại khả năng cơ hội việc làm sẽ bị cắt bớt ở các quốc gia có
mức lương cao, chuyển sang những nơi có nhân công rẻ mạt. Có người không thích toàn cầu hóa vì
nó khiến ñất nước của họ bị những văn hóa và ảnh hưởng mới lũng ñoạn, khiến cho con cháu họ
không còn biết ñến những bản sắc truyền thống của cha ông chúng ñể lại. Có người không thích
toàn cầu hóa vì họ lo sợ rằng luật lệ giờ ñây chỉ chú trọng vào vấn ñề tự do thương mại hơn là vấn
ñề bảo tồn các loại rùa và cá heo hiếm, bảo tồn nguồn nước và cây cối. Có người không thích chiếc
áo nịt vì họ không ñược tham gia vào khâu thiết kế kiểu cách của chiếc áo. Và có người không thích
chiếc áo ñơn thuần là do họ cảm thấy khó mà nâng cấp ñược hệ ñiều hành của ñất nước họ lên tới
mức DOScapital 6.0
Nói cách khác, phản ứng nhằm vào toàn cầu hóa là một hiện tượng lớn, là tập hợp của những lo âu
và tâm lý khác nhau. Phản ứng ñó mang nhiều hình thái, thông qua nhiều nhân vật và xảy ra ở nhiều
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 199

ñất nước khác nhau. Chương này sẽ nói về những trạng thái tâm lý, hình thái và ñiển hình của sự
chống ñối và cung cách chúng ñang kết hợp lại thành một cơn gió mạnh cản trở toàn cầu hóa. Cơn
gió này có thể trở thành bão, nếu chúng ta không ñể tâm hiểu nó một cách nghiêm túc.
Như tôi ñã kể trước ñây, vào mùa Hè năm 1998 tôi sang du lịch Brazil cùng tổ chức Bảo Tồn Thế
giới, tổ chức ñã giúp thành lập một công viên sinh thái ở vùng rừng duyên hải ðại Tây Dương của
nước này. Họ ñã giúp dân chúng ở thị trấn Una xây dựng một ngành du lịch ñịa phương, ñể có thể
tạo công ăn việc làm và ñẩy lui ñược nạn ñốn gỗ ñể sinh nhai. Bảo Tồn Thế giới ñã ñề nghị Dejar
Birschner, 48 tuổi, Thị trưởng Una cùng ñi thăm và giải thích cho tôi những thay ñổi mà dự án môi
sinh mang lại cho thị trấn của ông. Thị trưởng này xuất thân từ lớp thợ ñốn gỗ, thuộc loại Paul
Bunyan, có cha và ông cũng là thợ ñốn gỗ. Nhưng giờ ñây các nhà môi trường ñã khiến họ thất
nghiệp. Khi ñi trong rừng, Thị trưởng Birschner chạm tay lên các loại cây cối. Ông ta biết tên bằng

tiếng Brazil của tất cả các loại thực vật trong rừng. Tôi cảm thấy quý mến ông ngay từ phút ñầu - vì
có một ñiều gì ñó rất vững chãi trong bản thân ông ta. Sau khi ñi dạo trong rừng, chúng tôi ra ngồi
trên ghế trong một khu cắm trại ở bìa rừng, và bàn về những thách thức mà vị thị trưởng ñang phải
ñương ñầu. Ông ta nói về mặt tri thức thì ông ñã hiểu rằng ñốn gỗ không còn là nghề hữu ích.
Nhưng ñồng thời ông cũng nhận ra rằng dân chúng trong thị trấn chưa thực sự sẵn sàng sống cuộc
sống không có nghề ñốn gỗ. Chúng tôi nói chuyện trong khoảng 30 phút, sau khi kết thúc cuộc
phỏng vấn, tôi cảm ơn và ñóng máy tính IBM thinkpad lại, ông ta quay sang nói với tôi, "Bây giờ
tôi muốn hỏi anh chuyện này."
"Xin mời ông", tôi ñáp, "ông hỏi chuyện gì cũng ñược."
Vị thị trưởng nhìn thẳng vào mắt tôi và nói, "Liệu chúng tôi sẽ có tương lai hay không?"
Câu hỏi của ông như giáng cho tôi một ñòn nặng. Nó khiến tôi suýt chảy nước mắt, khi nhìn sang
bên kia bàn: ñối diện tôi một con người ñầy tự trọng, vững chãi, một vị thị trưởng, người ñang hỏi
tôi xem liệu bản thân ông và dân chúng của ông có ñược tiền ñồ gì không trong lương lai. Tôi hiểu
chính xác ñiều ông muốn nói: "Dân làng tôi không thể sinh nhai bằng cách ñốn gỗ trong rừng và
chúng tôi không ñược trang bị ñể sống với máy vi tính. Cha và ông tôi dựng cơ nghiệp bằng cách
chặt gỗ trong rừng và con cái chúng tôi có thể kiếm sống bằng Internet. Nhưng còn thế hệ chính
chúng tôi, thế hệ kẹt ở giữa thì làm gì bây giờ?"
Tôi ấp úng tìm một câu trả lời, giải thích một cách ñơn giản rằng bản thân và dân làng của ông chắc
chắn sẽ có tương lai nhưng họ phải bắt ñầu một thời kỳ quá ñộ từ nền kinh tế nông nghiệp ñi lên
một nền kinh tế tri thức, bắt ñầu bằng việc ñào tạo con cháu.Vị thị trưởng lắng nghe, gật gù, lịch sự
cám ơn và bước ñến xe hơi của ông. Khi ông ta ñi rồi, tôi kéo người phiên dịch sang một bên và
nhờ anh ta hỏi hộ khi gặp lại ông thị trưởng, xem ông ta nghĩ gì về câu trả lời của tôi.
Vài phút sau anh này quay lại. Anh ta nói rằng ông thị trưởng muốn nói với tôi một ñiều mà ông ta
ñã không nhắc tới trong cuộc phỏng vấn: Mỗi sáng, khi ñến sở làm việc ông thường thấy có 200
dân làng ñang tụ tập chờ ñợi ông, họ nhờ ông tìm việc, xin ông giúp nơi ở và thức ăn - ñó là chưa
nói ñến chuyện những người thợ rừng nay thất nghiệp ñến ñể dọa giết ông ta. Nếu ông ta không
giúp tìm việc, nơi ở và thực phẩm cho họ thì họ sẽ phá trụi các cánh rừng - dẫu ñó là phát triển bền
vững hay không bền vững.
"Ông ta muốn anh hiểu cho ñiều ñó," người phiên dịch nói.
Thị trưởng Birschner ñại diện cho một thế hệ trên thế giới này cảm thấy bị toàn cầu hóa ñe dọa vì

họ sợ rằng họ không có những kỹ năng hay sức lực ñể gia nhập vào cái "Thế giới ñi nhanh". Tôi xin
gọi họ là "những con rùa." Vì sao? Vì các thương gia kỹ thuật cao trong Thung lũng Silicon thường
bao giờ cũng so sánh thứ nghề siêu kỹ thuật của họ với câu chuyện về con sư tử và loài linh dương
nhỏ trong rừng rậm. Mỗi ñêm trước khi ñi ngủ, con sư tử ñều lo nghĩ là sáng hôm sau, khi mặt trời
mọc, liệu có ñủ sức ñể ñuổi cho kịp những con linh dương nhỏ yếu, nếy không thì sẽ phải chịu ñói.
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 200

Và mỗi ñêm khi ñi ngủ, con linh dương ñều lo nghĩ xem sáng hôm sau, khi mặt trời mọc, liệu có ñủ
sức ñể chạy nhanh, thoát cho ñược những hàm sư tử, nếu không sẽ mất mạng. Nhưng có ñiểm
tương ñồng mà hai bên ñều cùng lo nghĩ, ñó là vào sáng hôm sau, khi mặt trời mọc, cả hai bên ñều
phải ra sức mà chạy cho nhanh.
Và ñó cũng là câu chuyện của toàn cầu hóa.
ðiều không may là không ai cũng ñược trang bị ñể chạy nhanh. Ngoài ñời có không biết bao nhiêu
con rùa, tuyệt vọng; chúng không muốn bị giết bỏ trên ñường ñi. Những con rùa ñó cũng là những
dân chúng, khi tường rào trên thế giới sụp ñổ, ñã bị cuốn hút vào "Thế giới ñi nhanh", và do nhiều
lý do, họ cảm thấy bị ñe dọa hay hắt hủi về kinh tế. Cũng không phải vì họ không có công ăn việc
làm. Nhưng vì việc làm của họ ñang bị toàn cầu hóa thay ñổi, giảm quy mô, rút gọn hay bị khiến trở
thành lỗi thời. Mặt khác sự cạnh tranh toàn cầu ñang buộc chính phủ của họ phải tự thân cải cách và
rút gọn, và những con rùa ñó không thấy những mạng lưới bảo hiểm ñể cứu vớt chúng.
Trong vở kịch Ragtime diễn trên phố Broadway có một cảnh Henry Ford giải thích sự ưu việt của
dây chuyền lắp ráp xe hơi của ông ta. Lúc nào tôi cũng nhớ những vần thờ, vì chúng phản ánh rất
hay về một thế giới - một thời là thiên ñường của loài rùa - nhưng nay ñã thay ñổi. Sau ñây là lời
thơ trong vở ca kịch Henry Ford:
Dân chúng, hãy nghe luận thuyết của tôi
Về nơi ñất nước này ñang ñến:
Mỗi công nhân là một bánh răng cưa ñang chuyển ñộng.

Và khái niệm ñó là của Henry.
Một người siết ốc và người khác vận hành
Và người khác vươn tay lắp bánh răng cưa
Và xe hơi sẽ di chuyển theo một hướng.
Một sáng tạo của Henry Ford
(Vòng quay của ñộng cơ - hãy khiến chúng quay nhanh, Sam)
Sản xuất hàng loạt sẽ tràn lan trên ñất nước,
Một ý tưởng mà thế giới chào ñón.
Ngay cả những kẻ không lấy gì làm thông thái
Cũng có thể học cách siết ốc mãi mãi,
Và lắp tay quay hay kéo cần gạt
Lạy thánh, ngày nay, nếu không thông minh thì không ai có thể học ñể cách sản xuất chip vi tính
suốt ñời. Những nghề tốt ñẹp nhất ñòi hỏi rất nhiều kỹ năng. Mỗi lần tôi viết một câu chuyện về cơ
quan viện trợ Mỹ, USAID, thường có nhiệm vụ ñào tạo dạy nghề và viện trợ kinh tế cho các nước
ñang phát triển ở châu Phi, cố gắng dùng kỹ thuật của họ ñể khôi phục những khu dân cư nghèo ñói
vùng Baltimore. Hay như hàng tít trên tờ Baltimore Sun hô hoán: "Baltimore sẽ thử áp dụng ñơn
thuốc của Thế giới thứ ba." Một lý do Baltimore kêu gọi sự trợ giúp của USAID là vì những con
rùa của thành phố này ñơn giản ñã không theo kịp bước tiến của "Thế giới ði nhanh". Một viên
chức của thành phố ñã giải thích một cách rành mạch: Trong những năm 60, bà này nói, nhà tuyển
dụng việc làm lớn nhất trong thành thố là Tập ñoàn thep Bethlehem. Bạn có thể kiếm một việc làm
trong nhà máy luyện thép chỉ với tấm bằng phổ thông hoặc thấp hơn, ñể kiếm sống, mua một căn
nhà, nuôi con và gửi chúng vào ñại học. Có nghĩa là giấc mơ của Mỹ dành cho cả những con rùa và
những khu dân cư nhiều khó khăn. Ngày nay, nhà tuyển dụng lớn nhất ở Baltimore là Trung tâm Y
tế John Hopkins. Nếu không muốn trở thành một lao công, thì bạn phải có bằng ñại học mới mong
ñược mời phỏng vấn xin việc ở trung tâm này. Những con rùa thì không có cách gì vào ñược. Và
bạn sẽ không có cách gì xin vào ñó ñược nếu bạn thuộc vào số 150.000 người thất học (trong tổng
số dân 730.000 ở Baltimore). (Các viên chức Baltimore thắc mắc vì sao những người nghèo thành
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 201

thị không tận dụng những chương trình xã hội dồi dào vốn có sẵn trong thành phố ñó, ñến khi họ
nhận ra rằng những người dân ñó thậm chí không biết ñọc những bảng hiệu. ðó là một lý do khiến
họ phải mời USAID: cơ quan này ñã cho ra ñời một loạt các tranh vẽ các nhân vật biếm họa và
những thiết bị nghe nhìn vốn dùng ñể giải quyết nạn mù chữ ở châu Phi. "Anh có biết ñược ñiều trớ
trêu?" Bác sĩ PeterBeilenson, Chủ nhiệm Ủy ban Y tế của Baltimore nói trong cuộc phỏng vấn của
tôi. "Công ty ñã tạo ra những chương trình xóa nạn mù chữ cho USDID, lại chính là của Baltimore.
Văn phòng của nó chỉ cách ñây vài dãy phố.)
Khi toàn cầu hóa lây lan, thay thế những công việc lặp ñi lặp lại, bằng máy móc, và ñòi hỏi những
kỹ năng mới trong công việc khác, nó ñã khiến cho những con rùa mất dần cơ hội việc làm. Một bài
trên tờ Washington Post vào tháng sáu năm 1998 về cuộc ñình công ở hãng General Motors vùng
Flint, Michigan, ñã tả cho ñộc giả cảnh khốn củng của loài rùa ngày nay: "Sau 20 năm, GM ñã giảm
biên chế công nhân của họ ở Flint xuống còn 35.000, từ mức 76.000, và hãng này cho biết trong vài
năm nữa, họ sẽ cắt tiếp 11.000 việc làm Trong tổng số công nhân từ Mỹ, GM ñã giảm 297.000
công việc theo giờ trong vòng 20 năm, giảm tổng việc làm còn 223.000 Một số cơ hội việc làm ñã
ñược chuyển sang Canada và Mexico, nơi có những nhà máy hiệu quả cao và chi phí thấp hơn, và
một số lượng lớn công nhân của họ ñã bị máy móc thay thế [ñoạn viết nghiêng là của tác giả]."
Cũng trong bài báo, George Peterson, Chủ tịch hãng AutoPacific Inc., một công ty nghiên cứu và tư
vấn ngành xe hơi có trụ sở ở California, ñược trích dẫn ñã nói rằng tại những nhà máy không có
nghiệp ñoàn ñóng ở Hoa Kỳ - như chi nhánh của Honda Motor ở Marysville, Ohio - công nhân ña
kỹ năng và có thể thực hiện những nhiệm vụ ña dạng. Tính ña dạng hóa ñó, theo ông ta, ñã giúp cho
Honda cắt giảm chi phí sản xuất. "Hoàn toàn có thể giữ ñược một công việc toàn thời gian trong
ngành này, nếu bạn sẵn sàng làm nhiều loại công việc [tác giả viết]," Peterson nói, khi bàn về
những lo lắng của giới nghiệp ñoàn về mức ổn ñịnh trong công ăn việc làm.
Vậy nếu muốn làm việc trong khu vực sản xuất, không những bạn cần thêm các kỹ năng hơn trước,
mà còn phải có kỹ năng ña dạng ñể tránh ñược khả năng công việc của bạn bị người máy thay thế.
ðó là những khó khăn lớn ñối với những con rùa ngày nay.

***

Các nhà phân tích có thời gian ñã cố tìm hiểu xem những con rùa bị toàn cầu hóa hành hạ, xúc
phạm hay bỏ rơi, có thể tìm ñược ra giải pháp hay ý thức hệ gì thay cho khái niệm tư bản thị trường
tự do. Như nói trước ñây, trong thời toàn cầu hóa ñợt một khi ñương ñầu với sự tiến hóa tư bản theo
lối phá cũ xây mới, những lực lượng phản ứng ñã cho ra ñời một loạt các ý thức hệ - cộng sản chủ
nghĩa, xã hội chủ nghĩa, phát xít chủ nghĩa - những quan ñiểm hứa hẹn sẽ bẻ ñược nọc ñộc của chủ
nghĩa tư bản, ñặc biệt trong vấn ñề cứu giúp người lao ñộng. Giờ ñây, khi những ý thức hệ ñó
không còn ñược tín nhiệm, tôi không nghĩ rằng sẽ có một hệ ý thức mới nhất quán ñể chống lại toàn
cầu hóa - vì tôi không tin rằng sẽ có một chương trình hay tư tưởng mới nào vừa có thể xoá bỏ ñược
sự tàn nhẫn và sức công phá tư bản, vừa có thể cho phép nâng cao mức sống của nhân loại.
Một lý do khác, khiến sự phản ứng nhằm vào toàn cầu hóa khó có thể hình thành một hệ tư tưởng
thay thế, ñó là bản thân sự phản ứng ñó chỉ quy tụ ñược các nhóm rời rạc - bằng chứng cho thấy sự
liên minh giữa các nghiệp ñoàn bảo hộ công nhân, các nhà môi trường, các người chống ñối loại
nhà xưởng bóc lột công nhân, các nhà bảo tồn rùa, bảo tồn cá heo, chống cải biến gen và cả một
nhóm mang tên "Tín hiệu từ hành tinh khác," tất cả ñã tụ tập hồi tháng 12 năm 1999 ñể chống toàn
cầu hóa tại cuộc họp thượng ñỉnh của WTO tại Seattle. Những nhóm người rời rạc ñó gắn bó với
nhau bằng một sự hiểu biết rằng thế giới ñang bị các tập ñoàn công ty thống trị, họ lo lắng cho một
thế giới bất công - bất bình ñẳng, gây hại cho lợi ích nhân loại, ñặc biệt là lợi ích của các con rùa.
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 202

Nhưng khi bị chất vấn là làm thế nào ñể ñịnh nghĩa lợi ích của loài người và làm thế nào ñể bảo vệ
ñược lợi ích ñó, thì những nhóm người chống ñối không ñưa ra ñược câu trả lời nhất quán. mỗi
nhóm một vẻ quan ñiểm, ña dạng như những trang phục của chính họ vậy. những công nhân ngành
xe hơi, luyện thép và những ngư dân ñang ñòi cho sự bảo hộ mâu dịch ở Seattle, thực ra không ñoái
hoài gì ñến việc Hoa Kỳ có cho phép nhập loại cá ngừ ñánh bắt bằng lưới lẫn với rùa biển hay

không. Tôi thực không muốn mình trở thành thân phận con rùa bị mắc trong lưới ñánh cá ngừ ñược
kéo về cảng Seattle. Những lẫn lộn trong cái liên minh ñó khiến cho việc lượng ñoán sức mạnh của
sự phản ứng ñối với toàn cầu hóa trở nên khó khăn hơn, vì trong khi cùng nhất trí là toàn cầu hóa
gây ñau thương cho họ, thì cho ñến nay, những người chống ñối không có chung bất cứ cương lĩnh,
hệ tư tưởng hay chiến lược nào ñể cùng hoạt ñộng.
Chính vì thế tôi ngờ rằng những con rùa trong nhân loại và những người chỉ ñơn thuần căm ghét
những thay ñổi mà toàn cầu hóa gây ra cho văn hóa, môi trường hay cộng ñồng của họ, sẽ không ñể
tâm ñến việc tìm ra một tư tưởng mới. Sự chống ñối sẽ chỉ có hình thức bộc phát khác nhau. Những
người thợ luyện thép sẽ vận ñộng Washington dựng lên những bức tường chống lại thép nhập khẩu.
Những người khác, các nhà môi trường chẳng hạn, những người muốn cứu những cánh rừng nhiệt
ñới, ñơn thuần sẽ lên án toàn cầu hóa mà không ñưa ra ñược các giải pháp kinh tế bền vững. Khẩu
hiệu duy nhất của họ là: STOP
ðối với những con rùa ñói nghèo nhất trong thế giới ñang phát triển, những kẻ thực sự bị toàn cầu
hóa bỏ rơi, họ sẽ chống toàn cầu hóa bằng cách tiếp tục ñốt phá thiên nhiên mà không giải thích,
thanh minh hay ñưa ra một tư tưởng nào về việc ñó. Tại Indonesia, họ sẽ tấn công các tiệm hàng
của thương nhân người Hoa, chiếm dụng tài sản. Tại Nga, họ sẽ bán vũ khí cho Iran hoặc gia nhập
giới tội phạm. Tại Brazil, họ sẽ ñốn cho hết những mảng rừng tự nhiên hoặc gia nhập phong trào
nông dân mang tên "Sem Teto" (không nhà), trộm cắp ñể kiếm sống. Có khoảng 3,5 triệu những
người như thế sống ở Brazil - những nông dân thiếu ñất ñai, sống trong khoảng 250 khu trại trên
khắp ñất nước. Có lúc họ sống bên vệ ñường, chờ ñến khi người khác trả tiền thì họ mới dọn ñi, có
lúc họ vào cướp bóc các siêu thị, cướp nhà băng, hay ăn cắp xe tải. Họ không có cờ hiệu, không có
cương lĩnh. Họ chỉ có nhu cầu và hoài bão của riêng họ. Chính vì thế ñiều chúng ta ñã và ñang
chứng kiến ở nhiều nước, là, thay vì một ñám ñông ñoàn kết chống toàn cầu hóa, ta chỉ thấy dập dìu
những làn sóng tội phạm - những người chống ñối chỉ vơ vét những gì bản thân họ cần, dệt cho
ñược những mạng lưới an sinh xã hội mà không cần nghĩ ñến chuyện xây dựng học thuyết hay ý
thức hệ.
Mặc dù sự phản ứng này không vững chắc về luận thuyết và không ñược phối hợp chặt chẽ, nó ñã
và ñang thực sự hiện hữu. Nó ñến từ sâu thẳm tâm hồn của con người, vì vậy quy tụ ñược ñông ñảo
dân chúng và gây ảnh hưởng ñối với nền chính trị ở bất cứ nước nào. Nếu làm ngơ nó thì các xã hội
liệu mà ráng chịu.

Trong hầu như bất cứ ñất nước nào ñã mang lên chiếc áo nịt nạm vàng, bao giờ cũng có một chính
ñảng hay một cá nhân nổi tiếng ñứng tuyên truyền chống toàn cầu hóa. Những ñảng phái hay cá
nhân ñó sẽ ñưa ra những giải pháp theo lối bảo hộ và thu phục lòng người - những giải pháp theo
họ, sẽ dẫn ñến cải thiện ñời sống cho dân chúng mà không phải tiến bước quá nhanh hay mở cửa
biên giới quá rộng. Họ nói là cứ chịu khó dựng hàng rào cản ở chỗ này chỗ kia thì mọi sự rồi sẽ tốt
ñẹp. Họ gây ñược sự chú ý của những người chỉ muốn sống trong quá khứ, thay vì tương lai. Chẳng
hạn tại Nga, những Dân biểu cộng sản trong Viện Duma tiếp tục ñi ñầu trong những phản ứng
chống toàn cầu hóa bằng cách tuyên truyền với dân lao ñộng và những người hưu trí rằng trong thời
Liên Xô, mặc dù họ chỉ có ñược những công việc không hứng thú và phải xếp hàng ñể ñược phân
phối bánh mì, nhưng bao giờ cũng có công ăn việc làm và bao giờ cũng ñược phân phối bánh mì
khi ñến lượt. Sức mạnh của những ñảng phái hay cá nhân trong công cuộc chống toàn cầu hóa ñó
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 203

tùy thuộc vào mức ñộ yếu kém của nền kinh tế ở nước ñó. Thông thường thì kinh tế càng trì trệ thì
những luận ñiểm giản ñơn kể trên càng có sức lôi cuốn.
Những người chống ñối toàn cầu hóa không chỉ thành công trong thời gian ñất nước hay nền kinh tế
của họ gặp khó khăn. Năm 1998, ña số trong Quốc hội Mỹ ñã chặn, không cho phép Tổng thống
Mỹ mở rộng khu vực mậu dịch tự do NAFTA sang Chi Lê - một ñất nước nhỏ bé - lý do là làm như
vậy người dân Mỹ sẽ mất thêm cơ hội việc làm. Lý luận sai lầm ñó ñã thắng thế vào lúc trị giá các
chứng khoán của Hoa Kỳ lên cao kỷ lục, thấy nghiệp ở mức thấp nhất và tất cả những nghiên cứu
ñều cho thấy NAFTA mang lại những giải pháp nhiều bên cùng có lợi khi áp dụng ở Hoa Kỳ,
Mexico và Canada. Hãy nghe ñiều ngu xuẩn sau ñây: Quốc hội Mỹ duyệt chi 18 tỷ ñô-la cho Quỹ
Tiền tệ Quốc tế ñể tổ chức này cứu giúp các nước ñang vật lộn với toàn cầu hóa, nhưng Quốc hội
không chấp nhận mở rộng NAFTA sang Chi Lê. Logic nằm ở ñâu? Phải chăng nó nằm ở chỗ:
"Chúng ta ủng hộ viện trợ, không ủng hộ thương mại?"
ðiều ñó thực vô lý, nhưng có một lý do ñể những lập luận kiểu ñó thắng thế trong cả thời kỳ thịnh

vượng lẫn lúc khó khăn - ñó là tâm lý bất an trong dân chúng mỗi khi có những thay ñổi nhanh quá.
Tâm lý này xuất hiện cùng lúc với sự thịnh vượng. Tâm lý này khiến cho người ta hoang mang, cho
rằng cuộc sống của họ giờ ñây ñang bị những thế lực khác biệt kiểm soát, những thế lực mà người
ta không thể nhìn ngăm hay sờ mó. Hệ thống toàn cầu hóa vẫn còn quá mới mẻ ñối với quá nhiều
người và khiến xảy ra quá nhiều thay ñổi trong cuộc sống của quá nhiều người. Vậy là người ta
hoang mang, người ta lo sợ không còn giữ ñược công ăn việc làm ñúng ý. Trong hoàn cảnh ñó
những người chống ñối toàn cầu hóa ñược dịp ñưa ra những luận thuyết sơ sài và ñơn giản hóa. Nó
tạo những cảm giác mạnh mẽ trong dân chúng, cho rằng chúng ta cần phải ñi chậm lại, dựng lên
một vài bức tường hay ném chút ít cát vào bánh răng ñang chuyển ñộng - ñể cho chúng ta có thể
ngôì vững trên cỗ xe, chứ không phải ñể chúng ta bỏ xe bước xuống ñường.
Bạn cũng ñừng tự huyễn hoặc cho rằng sự phản ứng nhằm vào toàn cầu hóa chỉ là những cơn giận
dữ của những người bị chịu nhhiều thiệt thòi. Cũng giống như các cuộc cách mạng, toàn cầu hóa
liên quan tới việc chuyển giao quyền lực từ một nhóm người này sang một nhóm khác. Trong nhiều
nước nó là sự chuyển giao quyền lực từ nhà nước và bộ máy quan liêu vào tay khu vực tư nhân và
giới kinh doanh. Khi ñiều ñó xảy ra, tất cả những người vốn có vị trí trong bộ máy quan liêu, hay
hưởng lợi từ ñó, hay những người có vị trí cao trong bộ máy kinh tế vốn bao cấp, tất cả trở thành
những kẻ thua thiệt - nếu họ không hòa nhập vào bước quá ñộ lên "Thế giới ði nhanh". Những kẻ
thua thiệt cũng bao gồm những nhà công nghiệp và giới liên quan hưởng lợi từ những hoạt ñộng
kinh tế ñộc quyền nhờ sự hỗ trợ của chính phủ, những chủ doanh nghiệp ñược lợi từ các chính sách
chống hàng nhập cảng, những thủ lĩnh công ñoàn - những người quen với việc mỗi năm ñi tranh
ñấu ñể giảm giờ làm và tăng lương trong một số ngành nghề ñược bảo hộ, công nhân thuộc các nhà
máy quốc doanh xưa nay vẫn ñược trả lương dẫu cho nhà máy làm ăn lãi hay lỗ, những người thất
nghiệp xưa nay vốn vẫn nhận ñược những khoản trợ cấp xã hội và y tế ñều ñặn và những người
khác vốn lệ thuộc vào những ưu ñãi của nhà nước bảo vệ trước sự xâm lấn của các thị trường toàn
cầu.
ðiều ñó giải thích vì sao trong một số nước, sự chống ñối toàn cầu hóa mạnh mẽ nhất không ñến từ
nhóm dân chúng nghèo ñói, mà từ những kẻ "vốn xưa nay " trong giới trung lưu và trung lưu lớp
dưới, những người ñược hưởng sự ổn ñịnh trong những hệ thống cộng sản, xã hội chủ nghĩa hay
nhà nước phúc lợi khác. Khi họ thấy những bức tường phòng hộ sụp ñổ, khi những cuộc chơi thiếu
thành thực mà trước kia họ tham gia kiếm lợi, những lưới bảo hiểm xã hội, bị thu nhỏ - họ trở nên

rất rầu lòng. Khác với những con rùa, những nhóm người kể trên vẫn còn ảnh hưởng ñể họ quy tụ
người khác tổ chức chống ñối toàn cầu hóa. Liên ñoàn AFLCIO có lẽ ñã trở thành một lực lượng
chính trị hùng mạnh nhất, chống ñối toàn cầu hóa tại Hoa Kỳ. Các nghiệp ñoàn lao ñộng ñã bí mật
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 204

tài trợ cho rất nhiều hoạt ñộng quảng cáo, ñại diện cho các cuộc biểu tình tuần hành ở Seattle,
khuyến khích sự chống ñối từ các tầng lớp dưới nhằm vào thương mại tự do.
Hiểu biết của tôi về sự chống ñối toàn cầu hóa từ giao cấp trung lưu ñã tình cờ xuất hiện khi tôi ở
Bắc Kinh, trò chuyện với Wang Jisi, phụ trách ban nghiên cứu Bắc Mỹ, Viện Khoa học Xã hội của
Trung Quốc. Chúng tôi nói chuyện lan man từ chủ ñề Hoa Kỳ sang chuyện cuộc sống của anh ta ở
Trung Quốc, rồi thị trường tự do, những ñiều khiến cho trong dân chúng Trung Quốc có người thích
thú có người lo âu. "Guồng máy thị trường ñang di chuyển vào Trung Quốc, nhưng câu hỏi hiện
nay là làm thế nào ñể vận hành nó," Wang nói. "Nhờ cơ quan của tôi thì tôi mới có nhà ở. Nếu giờ
ñây nhà cửa ñược ñưa ñấu giá trên thị trường tự do thì có khi tôi không mua nổi nhà. Tôi không
phải là người bảo thủ, nhưng khi những vấn ñề thực tế như vậy ñược ñặt ra thì dân chúng hoàn toàn
có thể trở nên bảo thủ. Nếu mọi người bị ném ra thị trường sau thời gian ñược bao cấp chu ñáo, họ
sẽ phản ứng. Người lái xe của tôi hôm trước ñã phàn nàn rằng thời trẻ, ông ta ñã cống hiến tất cả
cho chủ nghĩa Mao và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Nhưng giờ ñây ông ta 45 hay 50 tuổi, thì ñột
nhiên người ta bắt ông phải ra thị trường. "Như thế có công bằng không?" ông ta chất vấn chính
phủ, "khi tôi ñã hết lòng vì bất cứ ñiều gì các vị ñòi hỏi ở tôi hàng chục năm nay và giờ ñây các vị
quên tôi luôn, ñẩy tôi ra thị trường khi tôi già? Không công bằng chút nào. Tôi chưa làm ñiều gì sai
trái. Bao giờ tôi cũng tuân theo chỉ dẫn của các vị, chính phủ thân mến, vậy mà giờ ñây chính phủ
lại nói tôi quên chính phủ ñi." [người lái xe này] rất thích làm việc ở cơ quan chúng tôi. Ông ta
không muốn trở thành một lái xe taxi ñể rồi mất hết phúc lợi xã hội. Ông ta không muốn nhập vào
thị trường."
Bạn không cần phải trở thành một người công nhân cộng sản mới hiểu ñược ñiều ñó. Peter

Schwartz, Chủ tịch hãng Global Business Network, một hãng tư vấn, có lần kể cho tôi về một cuộc
ñối thoại trước buổi phỏng vấn với chương trình kinh tế của ñài BBC ở London: "Khi ñưa tôi tới
chỗ phỏng vấn, phóng viên người Anh ñó hỏi tôi một số ñiểm cốt lõi trong quan ñiểm của tôi. Tôi
nói bóng gió tới chuyện nước Anh là một ñiển hình của một nền kinh tế có sức ñột phá - ñặc biệt
khi so với toàn châu Âu - con số thấy nghiệp là minh chứng cho ñiều ñó. Phóng viên này nói với
tôi: "Thế không phải là chuyện tồi tệ sao? Trợ cấp thất nghiệp ở Anh thấp ñến nỗi người ta không
còn muốn ngồi nhà ñể hưởng nữa, họ xoay ra kiếm việc ñi làm."
Schawartz nói tiếp: "Có những người coi sự quá ñộ tới toàn cầu hóa là một tổn thất lớn lao, chứ
không phải là một thành tựu. Họ mất ñi không chỉ những phúc lợi, mà còn mất ñi ñiều họ coi là
quyền lợi: rằng các xã hội công nghiệp hiện ñại giàu có ñến nỗi dân chúng có quyền ñược hưởng
những trợ cấp thất nghiệp hào phóng."
Nếu muốn quan sát ñiển hình của cuộc chiến giữa những người toàn cầu hóa và những giới ham
ñược bảo hộ thì mời bạn sang thế giới Ả rập. Năm 1996, ñến lượt Ai Cập ñăng cai hội nghị Thượng
ñỉnh Kinh tế Trung ðông, hội tụ các lãnh ñạo kinh doanh của phương Tây, Á châu, Ả rập và Israel.
Những nhà quan liêu ở Ai Cập ñã quyết liệt chống lại kế hoạch ñăng cai hội nghị này. Một phần là
lý do chính trị - có những người cảm thấy Israel chưa thực hiện ñầy ñủ những cam kết ñối với
người Palestine, nên họ chưa thể bình thường hóa với Israel. Nhưng một phần là do chính những
viên chức quan liêu Ai Cập, những người ñang cai quản kinh tế nước này từ ngày Nasser quốc hữu
hóa các ñịnh chế kinh tế trong nước trong những năm 60. Họ tự hiểu rằng cuộc họp thượng ñỉnh có
thể là bước ñầu tiên mở ra khả năng họ mất dần quyền lực vào tay khu vực tư nhân, một khu vực ñã
bắt ñầu có cơ hội mua lại các xí nghiệp quốc doanh cũ và có thể tiến hành chiếm giữ dần hệ thống
truyền thông của ñất nước. Tờ báo Hồi giáo al-Shaab ñã chỉ trích hội nghị thượng ñỉnh là "hội nghị
của sự hổ thẹn."
Tôi nhiên lần ñầu tiên khu vực tư nhân của Ai Cập ñã ñoàn kết thành các lực lượng vận ñộng hành
lang mạnh - Phòng Thương mại Ai Cập - Hoa Kỳ, Hội ñồng các lãnh ñạo Doanh nghiệp Ai Cập
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 205

trực thuộc Tổng thống và Hiệp hội Doanh nghiệp Ai Cập - ñã chung sức thuyết phục Tổng thống
Mubarak nghe theo họ. Họ giải thích nếu tổ chức họp thượng ñỉnh với hàng trăm các nhà ñầu tư
trên thế giới sẽ là cơ hội ñể tạo việc làm cho lực lượng lao ñộng của Ai Cập, mỗi năm tăng 400.000.
Tổng thống Mubarak ñi lui ñi tới, và sau cùng ñã về phe với khu vực tư nhân, chấp thuận tổ chức
hội nghị. Ông thẳng thắn tuyên bố trong diễn văn khai mạc hội nghị: "Năm nay, Ai Cập gia nhập
nền kinh tế toàn cầu. Ai Cập sẽ tuân thủ những luật lệ của nền kinh tế ñó." Nhưng bộ máy quan liêu
ở Ai Cập, không muốn nhường bất cứ quyền lực gì cho khu vực tư nhân, vẫn tiếp tục tranh ñấu, và
mỗi lần có biến cố trong kinh tế thế giới chẳng hạn như khủng hoảng ở Á châu năm 1998, họ là ñến
nói với Tổng thống Mubarak, "Thấy chưa, chúng tôi ñã nói rồi. Chúng ta cần phải ñi chậm lại, dựng
thêm rào cản, nếu không thì những gì xảy ra ở Braxil rồi sẽ xảy ra với chúng ta."
Trong một thời gian dài tôi nghĩ rằng sự miễn cưỡng của Ai Cập trong việc kết nối với toàn cầu hóa
bắt nguồn từ tính thiển cận của giới công quyền và sự thiếu tầm nhìn trong hàng ngũ lãnh ñạo ñất
nước. Nhưng sau ñó có một kỷ niệm ñã khiến tôi hiểu rõ thêm. Trong tư cách một tác giả, tôi ñi
thăm Ai C6ạp vào ñầu năm 2000, gặp gỡ các sinh viên ở ðại học Cairo, gặp phóng viên các báo
của Ai Cập và những thương gia hàng ñầu ở Cairo và Alexandria. Tôi trao ñổi với họ về bản thảo
tiếng Ả rập cho cuốn sách này.
Hai hình ảnh nổi bật từ chuyến ñi này. ðầu tiên là hình ảnh chuyến tàu từ Cairo ñến Alexandria, ñi
trong toa tàu là hành khách thuộc giới thượng lưu và trung lưu người Ai Cập. Nhiều người trong số
họ có ñiện thoại di ñộng, kêu chuông liên tục trong suốt hai giờ tàu chạy, giai ñiệu chuông khác
nhau, liên miên ñến mức có lúc tôi muốn ñứng dậy dùng ba toong làm nhạc trưởng cho dàn nhạc
chuông ñiện thoại. Tôi chán nghe nhạc ñiện thoại di ñộng ñến mức nóng lòng muốn ñược xuống
tàu. Trong khi những ñiện thoại ñó thi nhau reo chuông trong toa tàu, thì bên ngoài là cảnh sông
Nile, dọc bờ sông là những dân làng người Ai Cập ñang cày ruộng, dùng cày và trâu kéo giớng như
những gì tổ tiên của họ làm ăn từ cái ngày xây dựng kim tự tháp Pharaoh. Tôi không thể tưởng
tượng ñược một hố ngăn cách rộng lớn hơn thế về công nghệ trong một ñất nước - trong toa tàu là
Ai Cập năm 2000 sau Công nguyên, ngoài toa tàu là Ai Cập năm 2000 trước Công nguyên.
Hình ảnh thứ hai là lần ñến thăm Yousef BoutrousGhali, Bộ trưởng Kinh tê của Ai Cập, người từng
học ở MIT. Khi tôi ñến tòa nhà của ông ta thì một người trông thang máy, một nông dân Ai Cập,
chờ tôi ở thang máy, anh có chìa khóa ñể vận hành thang máy. Trước khi ñút chìa khóa vào mở cho

thang máy hoạt ñộng, anh ta ñã khấn theo kinh Koran: "Nhân danh Chúa, ñấng từ bi và tinh thần."
Là một người nước ngoài, bạn có thể rất hoảng khi thấy người trông thang máy khấn khứa trước khi
ñóng cửa thang máy ñể lên lầu, nhưng ñối với anh ta, ñó chỉ là một thói quen văn hóa, cắm rễ sâu
trong truyền thống của anh. Một lần nữa ta thấy sự tương phản: ông Boutros Ghalis, ñầu tàu kỹ
thuật cao dẫn dắt toàn cầu hóa, một bên là người trông thang máy, cứ mỗi lần cho thang chạy là lại
khấn vái.
Những cảnh ñó phản ánh cho tôi thấy sự căng thẳng thực sự trong lòng Ai Cập: Trong khi giới
thượng lưu nhỏ bé, ñược trang bị ñiện thoại di ñộng ñang cố sức ñể ñược nối mạng, nhập vào con
tàu kinh tế toàn cầu, thì phần ñông những người khác bị bỏ rơi hoặc ñể mất ñi bản sắc của họ khi cố
sức chạy theo con tàu ñó. Sau một tuần trò chuyện về phí tổn và lợi ích của toàn cầu hóa, tôi ngạc
nhiên thấy phần ñông người Ai Cập, gồm rất nhiều những trí thức, chỉ thấy ra ñược tổn phó. Càng
giải thích về toàn cầu hóa, càng làm cho họ khó chịu. Sau cùng, một ý nghĩ ñến với tôi rằng tôi
ñang ñối diện với ñiều mà các nhà nhân chủng học gọi là "sự hiểu lầm có hệ thống." Sự hiểu lầm ñó
sinh ra khi cái khuôn mẫu của bạn khác hẳn với khuôn mẫu của người khác, mà không thể dùng
thông tin bổ sung ñể làm cho chúng khớp với nhau.
Sự khó chịu của dân Ai Cập ñối với toàn cầu hóa bắt rễ từ nỗi sợ hãi hợp lý rằng họ không có ñủ
công nghệ ñể cạnh tranh. Nhưng nó cũng bắt rễ từ một ñiều mang tính văn hóa - và không chỉ là
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 206

ñiều mà một giáo sư ñại học Cairo nói với tôi: "Toàn cầu hóa có nghĩa là chúng tôi phải hết thảy trở
thành người Mỹ?" Sự khó chịu ăn sâu hơn nữa, và bạn phải hiểu ñược nó nếu muốn biết thêm về
những chống ñối nhằm vào toàn cầu hóa từ những xã hội truyền thống. Nhiều người Mỹ dễ dàng
tiếp thụ hiện ñại hóa, kỹ thuật và Internet vì họ biết chúng là những công cụ cho họ thực hiện lựa
chọn. Lợi ích của những công cụ ñó là trang bị và tăng cường lợi thế cho các cá nhân. Nhưng trong
các xã hội truyền thống như Ai Cập chẳng hạn thì các tập thể, các nhóm người thường có vai trò
quan trọng hơn các cá nhân; vậy nếu tăng cường cho các cá nhân thì sẽ dẫn tới chia rẽ trong xã hội.

Vậy toàn cầu hóa ñối với họ không những mang ý nghĩa họ phải ăn món McDonald's, mà còn có
nghĩa là sự thay ñổi quan hệ giữa cá nhân và nhà nước và cộng ñồng một cách tiêu cực, dẫn tới chia
rẽ xã hội.
"Liệu toàn cầu hóa phải là ñể chúng tôi cứ mặc xác những người nghèo phải tự lo thân?" Một phụ
nữ Ai Cập có tri thức ñã hỏi tôi. "Làm sao chúng tôi có thể tư hữu hóa trong khi không có hệ thống
phúc lợi xã hội?" Một giáo sư ñặt câu hỏi. Khi chính phủ ở nước này nói sẽ "tư hữu hóa" một ngành
công nghiệp thì phản ứng bản năng của dân Ai Cập sẽ là: hình như có ñiều gì ñó ñang "bị ñánh cắp"
từ nhà nước, lời của một viên chức cao cấp của Ai Cập.
Sau những cuộc tranh luận ñó tôi nhận thấy phần ñông dân Ai Cập hiểu về toàn cầu hóa như một sự
thất vọng kết hợp với sự cần thiết, chứ không phải là một cơ hội, ñiều ñó cũng dễ hiểu. Toàn cầu
hóa là cách thích nghi với một ñe dọa từ bên ngoài, trong khi không tăng thêm ñược quyền tự do.
Tôi cũng nhân ra rằng những ý thức hệ trước ñây của họ - chủ nghĩa dân tộc Ả rập, chủ nghĩa phát
xít - ñã có ảnh hưởng mạnh, mặc dù không mang lại lợi ích gì về kinh tế. Nhưng chủ nghĩa toàn cầu
hóa hoàn toàn không giống thế. Khi bạn nói với một xã hội truyền thống rằng họ phải cắt giảm biên
chế, rút gọn và kết nối Internet, thì những ñiều bạn nói ra không có ảnh hưởng nhiều hoặc không có
sức lôi cuốn. ðó là lý do của những khó khăn bạn vấp phảu khi cố gắng thuyết phục hàng triệu
người Ai Cập, những người vẫn cầu nguyên trước khi vận hành các cầu thang máy.
Trò kéo co này ñang diễn ra trên toàn thế giới Ả rập ngày nay, từ Maroc cho tới Kuwait. Một viên
chức tài chính người Ả rập ñã mô tả cuộc tranh ñấu của toàn cầu hóa trong ñất nước của ông ta:
"Thỉnh thoảng tôi có cảm giác mình thuộc vào một hội kín Freemasons, vì cách nhìn thế giới của tôi
khác hẳn với cách nhìn của những người quanh tôi. Có một sự khác biệt lớn về ngôn ngữ và từ
vựng của tôi và người xung quanh. Không phải vì tôi không thuyết phục ñược họ. Tôi nhiều khi
không thể giao tiếp ñược với họ, những người ñó có cách nhìn toàn cầu xa lạ quá. Vậy là mỗi khi
tôi phải giải thích một chính sách gì ñó liên quan tới toàn cầu hóa, thì bao giờ câu hỏi cũng là: có
thể quy tụ ñược bao nhiêu người ñể có thể tạo ñược một sự quá ñộ? Nếu anh có thể quy tụ ñược ñủ
số người từ những vị trí thích ñáng, thì anh sẽ ñẩy ñược hệ thống ñi tới. Nhưng ñiều ñó rất khó. Có
nhiều ngày dân chúng ñến và nói với tôi: "Chúng ta cần phải quét sơn lại căn phòng." Và tôi trả lời,
"Không, chúng ta thực ra cần phải ñào móng mới và xây lại toàn bộ tòa nhà" Vậy là toàn bộ cuộc
hội thoại giữa anh và họ xoay quanh việc chọn màu sơn, nhưng trong ñầu anh là ý nghĩ rằng toàn bộ
kiến trúc cần phải ñược thay thế và một móng nhà mới phải ñược xây dựng - rồi hẵng lo tới màu

sơn! Brazil, Mexico, Argentina, ở ñó họ có những ñám ñông và những viên chức có tầm nhìn về thế
giới. Nhưng phần ñông các nước ñang phát triển hiện chưa có ñược ñiều ñó, chính vì thế gian ñoạn
quá ñộ của họ vẫn còn bất ổn.
Ở Marốc, chính phủ tư hữu hóa ñơn giản bằng cách bán các xí nghiệp quốc doanh cho chính những
nhóm kinh tế nhỏ có quan hệ với hoàng gia, những người một thời lũng ñoạn kinh tế nhà nước.
Chính vì thế mà ba phần trăm dân số Ma rốc hiện kiểm soát 85 phần trăm tài sản của ñất nước. Các
trường ðại học ở Marốc, thường kết hợp những ñặc ñiểm tồi tệ nhất của hệ thống giáo dục xã hội
chủ nghĩa và của Pháp, mỗi năm cho ra trường rất nhiều sinh viên, nhưng họ khômg kiếm ñược việc
làm, không có tinh thần thương mại hay những kỹ năng công nghệ thích hợp với nền kinh tế thông
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 207

tin thời nay. Ma rốc hiện có "Hội liên hiệp các sinh viên ñại học thất nghiệp."
Càng có thêm các quốc gia hội nhập vào toàn cầu hóa và "Thế giới ði nhanh", thì càng có thêm một
nhóm chống ñối khác - họ là những con linh dương bị tổn thương. Nhóm này gồm những người
cảm thấy họ ñã thử hội nhập với toàn cầu hóa nhưng ñã bị hệ thống này giày vò, nhưng ñáng nhẽ
phải ñứng dậy, phủi bụi và chạy tiếp ñể theo kịp toàn cầu hóa, họ ñã về nhà ñóng kín cửa, thay ñổi
luật lệ ñể tránh toàn cầu hóa. ðiển hình cho nhóm chống ñối này là Thủ tướng Mahathir của
Malaysia. Không có gì có thể sánh kịp với sự tức giận của một nhân vật toàn cầu hóa thất bại. ngày
25/10/1997, giữa lúc kinh tế Á châu ñang thua thiệt, Mahathir ñã tuyên bố với hội nghị Thượng
ñỉnh khối thịnh vượng chung ở Edinburg rằng kinh tế toàn cầu - vốn dĩ ñã ñổ hàng tỷ ñô-la vào
Malaysia, và nếu không Malaysia ñã không bao giờ tăng trưởng nhanh như thế - nay ñã trở thành
"vô chính phủ."
"ðây là một thế giới bất bình ñẳng," Mahathir giận dữ nói. "Nhiều người trong chúng tôi ñã vật lộn
khó khăn và thậm chí ñã ñổ máu ñể giành ñược ñộc lập. Khi những ñường biên giới ñược mở cửa
và thế giới trở thành một thực thể thống nhất, thì ñộc lập có thể trở thành vô nghĩa."
Chẳng lấy làm lạ khi năm 1998 Mahathir là nhà toàn cầu Á châu ñầu tiên áp ñặt chính sách kiểm

soát trong một cố gắng nhằm chặn ñứng làn sóng ñầu cơ tự do chống lại ñồng nội tệ và thị trường
chứng khoán của ông. Khi Bộ trưởng Thông tin Singapore George Yeo mô tả hành ñộng của
Mahathir lúc ñó, ông ta nói, "Con thuyền Malaysia ñã rút lui vào một cái hồ ven biển và thả neo ở
ñó, nhưng chiến lược ñó sẽ không phải là không có rủi ro."
ðúng như vậy. Nếu cho rằng rút lui vĩnh viễn vào một nơi hẻo lánh và an hưởng những mức sống
cao của "Thế giới ði nhanh", và tránh ñược bất cứ sức ép nào, thì chính bạn ñang tự huyễn hoặc
bản thân và dân chúng của bạn. Tuy nhiên, sự rút lui của Mahathir, sau này ñược biết chỉ là tạm
thời, ñã nhận ñược sự thông cảm trong thế giới ñang phát triển - thông cảm nhưng họ không làm
theo. Khi chúng ta sang thập niên thứ hai của toàn cầu hóa, có một quan niệm mới trong số các
quốc gia vốn dĩ chống ñối chiếc áo nịt nạm vàng và "Thế giới ði nhanh" - ñó là: họ không thể tiếp
tục chống ñối nữa. Và họ biết chiến lược rút lui sẽ không mang lại lợi ích gì về lâu dài cho tăng
trưởng. Trong nhiều năm tôi hay gặp Emad El-Din Adeeb, biên tập viên tạp chí al Alam al Youm
của Ai Cập trong những hội nghị của Ngân hàng Thế giới và những nơi khác, và trong cũng nhiều
năm anh ta nói với tôi về sự ngờ vực của anh ta về khả năng Ai Cập hội nhập toàn cầu hóa. Khi gặp
lại anh năm 1999 tại Diễn ñàn Kinh tế Davos, anh nói với tôi, "OK, tôi hiểi rằng chúng tôi phải sẵn
sàng ñể hội nhập toàn cầu hóa, một phần ñó cũng là trách nhiệm của chúng tôi. Có một ñoàn tàu
ñang chuẩn bị rời ga và chúng tôi biết ñiều ñó và phải chuẩn bị. Nhưng liệu anh có thể nói ñoàn tàu
ñó chạy chậm lại chút ít ñể chúng tôi có thời gian ñể nhảy lên bám theo tàu."
Tôi không dám nói thực với anh ta lúc ñó rằng tôi vừa dự bữa ăn trưa cùng giới báo chí với Bill
Gates. Tất cả các nhà báo cứ hỏi mãi Bill Gates, "Ông Gates. Những cổ phần Internet. Chúng là
những bong bóng xà phòng phải không?" Sau cùng, Bill Gates bực tức nói với ñám phóng viên:
ðúng chúng là những bong bóng xà phòng, nhưng các bạn ñã lẫn lộn ở một ñiểm. Những bong
bóng ñã thu hút rất nhiều tiền ñầu tư vào ngành Internet và sẽ thúc ñẩy "nhanh nữa, nhanh nữa" quy
trình sáng tạo. Vậy tôi ñã chứng kiến những gì: Buổi sáng thì nghe Bill Gates nói cái "Thế giới ði
nhanh" sẽ tiếp tục tăng tốc, buổi chiều thì gặp anh bạn Adeeb nói rằng, anh ta cũng muốn nhảy vào
cái thế giới ñó, nhưng, ai ñó làm ơn nói nó chạy chậm lại chút ít.
Tôi nói với Adeeb rằng tôi cũng mong muốn ñoàn tàu toàn cầu hóa chạy chậm lại, nhưng ở ñầu tàu,
tôi không thấy ai ñang cầm lái.
Có một lần uống cà phê trong một quán cà phê Internet, mang tên Books@Cafe ở Amman, Jordan.
Quán này ở ngay gần khi di tích ñược bảo tồn ñẹp ñẽ - một trong những nhà hát thuộc kiến trúc La

Mã ở Trung ðông. Hồi ñó là năm 1997, chủ quán, Madian al-Jazerah ñứng lại bên bàn và làm quen
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 208

với tôi. Anh ta nằng nặc mời tôi nếm thử món bánh chuối kem. Vì sao bánh chuối kem? Tôi hỏi.
Anh ta trả lời rằng bánh này là do vợ của phó ñại sứ Israel ở Amman làm.
"ðể tôi nhắc lại cơi thử ñúng không," tôi nói, "bánh chuối kem trong cà phê Internet ở Amman do
vợ của phó ñại sứ Israel làm! Hay thật. Tôi khoái quá."
Nhưng anh này nói cũng có nhiều người không thích thú gì ñiều ñó. Khi những người Hồi giáo
chính thống ở Amman biết bánh chuối kem trong cà phê Internet ở Amman do vợ của phó ñại sứ
Israel làm họ ñã kêu gọi tẩy chay cho ñến khi nào chủ quán rút món ñó khỏi thực ñơn. "Và họ ñã
dùng Internet ñể kêu gọi tẩy chay," chủ quán nói. (Rõ ràng là cuộc tẩy chay ñã thất bại vì món bánh
chuối kem vẫn ñược ghi trong thực ñơn!)
Những người Hồi giáo chính thống chống-bánh-chuối-do người Israel làm ñã ñại diện cho một làn
sóng khác chống toàn cầu hóa. ðó là sự chống ñối của hàng triệu người dân uất ức trước sự ñồng
hóa mà toàn cầu hóa gây ra, dám ñưa món bánh chuối Israel ra diễu trước mặt dân Hồi giáo Jordan,
ñưa người lạ cùng thói lạ vào nhà, xóa ñi những ñặc tính văn hóa và nhổ bật những cây ô liu truyền
thống của bạn. Cũng có nhiều người rõ ràng ñã sẵn sàng dẹp ñi nhiều phần trong văn hóa ñịa
phương ñể ñón nhận văn hóa tiêu dùng, Mỹ hóa hay toàn cầu hóa, hoặc tung hứng cả hai luồng văn
hóa thể hiện trong cách sống, quần áo, ẩm thực và ý thức. Không bao giờ nên coi thường những
người biết tung hứng như vậy. Nếu không có họ thì làm sao McDonald's và Disney có thể lan tràn
ñến ñược nhiều nơi trên thế giới. Nhưng có những người rõ ràng ñã không muốn chơi trò tung
hứng. Họ sẵn sàng tham chiến ñể bảo vệ văn hóa riêng của họ. Khẩu hiệu xung trận của những
người này là: "Tôi không muốn toàn cầu. Tôi chỉ muốn ñịa phương." ðối với các nhà toàn cầu hóa,
họ tôn trọng những người nối kết nhiều nhất. ðối với phái cực ñoan, họ kính trọng những nhân vật
xa rời mạng - xa rời mọi thứ trừ chân lý của họ.
Những phản ứng về văn hóa trở nên gây bất ổn về chính trị một khi chúng kết hợp với những phản

ứng khác - khi những nhóm người bị thiệt thòi về kinh tế trong toàn cầu hóa kết hợp với những
nhóm ñau khổ về văn hóa. Hiện tượng này rất phổ biến ở vùng Trung ðông, nơi những phần tử cực
ñoan của nhiêù phái ñã trở nên rất giỏi trong việc thêu dệt nên những sự chống ñối mang tính chính
trị, kinh tế và văn hóa nhắm vào toàn cầu hóa, tập hợp chứng dưới một ngọn cờ và một phong trào
chính trị chung, họ muốn tiếm quyền rồi choàng lên trên cộng ñồng một chiếc khăn, chắn cả cộng
ñồng không cho ai nhìn ra thế giới. Lá cờ chống ñối ñầu tiên của người Algeria là một bao tải lúa
mạch couscous, món ăn chủ yếu ở vùng Bắc Phi, lá cờ tượng trưng cho sự phẫn uất của những
người lao ñộng Algeria, ñặc biệt giới trẻ không có việc làm. Dần dần những người cầm lá cờ ñó ñã
liên hiệp với những phần tử Hồi giáo chính thống cùng chống lại trào lưu phương Tây hóa và phi
tôn giáo hóa chế ñộ của Algeria, cùng với nhau họ tạo một làn sóng chống ñối mạnh mẽ, dưới lá cờ
xanh lục của Hồi giáo chính thống, chống lại những ai ở Algeria mong muốn hội nhập ñất nước với
hệ thống toàn cầu hóa.
Việc bầu phiếu ñưa Benjamin Netanyahu lên chức Thủ tướng Israel năm 1996 một phần cũng là
một sự phản ứng chính trị chống lại Hòa ước Oslo, một phần cũng là sự chống ñối về văn hóa nhằm
vào toàn cầu hóa và hội nhập tiềm ẩn trong các cố gắng hòa bình giữa Israel và khối Ả rập. Học giả
tôn giáo người Israel Moshe Halbertal có lần ñã nói với tôi rằng Shimon Peres có một viễn tưởng
rằng cháu của ông ta và cháu của Yasser Arafat một ngày nào ñó sẽ "cùng nhau sản xuất chip vi
tính" - viễn tưởng ñó ñã ñe dọa rất nhiều người Do Thái chính thống ñang sống ở Israel. Họ sợ rằng
một khi những bức tường ranh giới ở quanh Israel ñổ xuống, ñất nước này hội nhập vào Trung
ðông - giống như người Do Thái hội nhập vào xã hội Mỹ - thì ñạo Juda sẽ bị ảnh hưởng xấu. Họ lo
ngại rằng sẽ không có chuyện sống chung hòa bình giữa hai khái niệm " hòa bình bây giờ" hay "Do
Thái bây giờ" - ñặc biệt khi hòa bình còn có nghĩa là toàn cầu hóa, hội nhập, dịch vụ thuê video
Blockbuster, các kênh truyền hình cáp truyền hình ảnh gợi dục, và Pizza Huts. Vậy nên mới có
wWw.VietLion.Com – Thư viện eBook Online – Free for All !

2010

Chiếc Luxus và cây Ô liu Trang 209

những tấm biển xuất hiện trong những khi Do Thái chính thống trước ngày bầu cử Thủ tướng Israel

năm 1996, viết: "Bầu cho Bibi [Netanyahu]. Ông ta bênh vực người Do Thái." Ở Israel chống ñối
mang màu sắc văn hóa nhằm vào toàn cầu hóa ñã kết hợp với sắc thái chính trị và kinh tế. Sau khi
có hòa ước với Jordan, các nhà máy dệt Israel bắt ñầu có những hành ñộng hợp lý: họ chuyển
những dây chuyền sản xuất, những công ăn việc làm kỹ năng thấp từ ñịa phương Israel như từ
Kiryat Gat qua sông sang cho Jordan, nơi có nhân công rẻ hơn. Và bỗng nhiên những thợ dệt Do
Thái, chưa có ñủ kỹ năng ñể xin vào nhà máy của Intel ñang ñược xây dựng ở Israel, thấy công ăn
việc làm của họ bị chuyển sang Jordan - ñiều mà nếu không có hòa ước Israel-Jordan và toàn cầu
hóa thì không bao giờ xảy ra. Những người thợ dệt ñó lo sợ rằng hòa bình sẽ không ñi ñôi với việc
làm cho họ, và cũng vì nhiều người trong số họ thuộc phái Do Thái phương ðông - vậy là họ quay
sang ủng hộ ñảng Shas, một ñảng chính thống cực ñoan, chống toàn cầu hóa trên cơ sở văn hóa và
tôn giáo, một chính ñảng chỉ quan tâm tới các ñức cha. Vậy là những người thất nghiệp, kết hợp với
giới có ñường lối cố kết sắc tộc và tôn giáo, thành một phong trào chống toàn cầu hóa.
Hiển nhiên là không có gì sai trái trong việc ñặt xã hội của bạn lên trên một trụ cột tôn giáo và
truyền thống. ðó là những cây ô liu khiến cho xã hội gắn bó. Không phải ai trong số những người
tôn trọng những giá trị ñó cũng ñều ra tham gia chủ nghĩa cực ñoan. Nhưng khi chủ nghĩa cực ñoan
ñó không còn do những yếu tố tâm linh ñiều khiển mà do tâm lý chống toàn cầu hóa ñiều phối thì
nó thường rơi vào khuynh hướng giáo phái phân liệt, bạo ñộng và ly khai. Và càng rời xa thực tế,
càng mất dần liên lạc thì càng bị tụt hậu; càng tụt hậu thì càng tiếp tục rút lui và ly khai.
Nhưng cũng không cần phải là một người cực ñoan Do Thái hay Hồi giáo ñể muốn tham gia chống
ñối toàn cầu hóa bạn. Bạn chống ñối có thể vì toàn cầu hóa ñã khiến bạn trở nên lạc lõng ngay trong
môi trường thân thuộc của bạn. ðây là một hiện tượng thông thường. Khi tôi sang châu Á vào năm
1996, thì những người Australia tổ chức bầu cử. Tôi ngạc nhiên khi thấy các vận ñộng tranh cử ở
Úc lúc ñó xoay quanh chủ ñề bánh quy và áo tắm khá nhiều. Vâng, John Howrd, lúc ñó là thủ lĩnh
ñảng Tự do, phái bảo thủ, tố giác Paul Keating thuộc ñảng Lao ñộng ñang cầm quyền, rằng trong
khi hăng say thúc ñẩy nước Úc hội nhập với kinh tế toàn cầu và ñầu tư nước ngoài, ñã tạo ra một
tình huống trong ñó các công ty thân thuộc của ñất nước bị các tập ñoàn của nước ngoài vào sáp
nhập và người nước ngoài ñang vào nắm quyền quản lý. Howard tố giác rằng người Úc ñang mất
dần những biểu trưng dân tộc, bản sắc và chủ quyền vào tay thị trường, dẫu cho kinh tế có ñược cải
thiện ñến ñâu.ðặc biệt ông ta chỉ vào hãng bánh quy hiệu Arnott's, có sản phẩm mà bất cứ ñứa trẻ
nào ở Úc khi lớn lên ñều biết ñến, ñã bị bán cho một công ty Mỹ (Campbell's Soup, cũng rất nổi

tiếng!), công ty này sau ñó ñã thay ñổi thành phần của bánh quy Iced Vovos - thương hiệu nổi tiếng
rất Úc, làm bằng dừa và kẹo dẻo. Ông Howard cũng nói ñiều tương tự cũng ñã xảy ra cho thương
hiệu áo quần bơi Speedo nổi tiếng của Úc, cũng ñã bị bán cho một hãng của Mỹ. Thương vụ Iced
Vovos và Speedo ñã trở thành một chủ ñề nóng hổi trong các cuộc tranh cử. Và chính những lập
luận theo lối ôm chặt cây ô liu ñã giúp cho Howard chiến thắng ròn rã Keating, một người thích xe
hơi Lexus.
Một năm sau ñó vào mùa xuân 1997, khi tôi ñang ñi qua những vùng ñồn ñiền bang Indiana trên
ñường ñến ðại học Purdue. Lái xe cho tôi là Giáo sư John Larson, một người có nhiều suy nghĩ sâu
sắc. Khi ñến gần Lafayette, tôi nhìn thấy xa xa có một nhà máy lớn. "Nhà máy gì ñó?" tôi hỏi. "Nhà
máy sản xuất xe hơi Subaru," Giáo sư Larson trả lời, khi chúng tôi gần ñến nơi. Ông nói thêm rằng
nhà máy Subaru ñó là khiến cho bang Indiana có "cảm giác giống như một nước thuộc Thế giới thứ
ba."
"Vì sao?" tôi hỏi thêm.
"ðối với thế hệ như của tôi, lớn lên trong những năm 50, nước Mỹ bao giờ cũng là nước vươn ra
thế giới," Larson giải thích. "Chúng tôi sinh ra cái gọi là toàn cầu hóa. ðến khi những chủ hãng xe