KHẢO SÁT SINH TRƯỞNG MỘT CHỦNG NẤM VÂN CHI ĐEN (Trametes versicolor) CÓ NGUỒN GỐC TỪ TRUNG QUỐC (Phần đầu)

LỜI CẢM TẠ

Chân thành cảm tạ:
Ban giám hiệu trường Đại học Nông Lâm TpHCM, Ban chủ nhiệm Bộ Môn
Công Nghệ Sinh Học, cùng tất cả quý thầy cô đã truyền đạt kiến thức cho tôi trong
suốt quá trình học tại trường.
Trân trọng cám ơn:
Th.S Cổ Đức Trọng và Th.S Phan Thị Nhiều đã hết lòng hướng dẫn, giúp đỡ tôi
trong suốt thời gian thực hiện đề tài tốt nghiệp.
Thầy Lưu Phúc Lợi đã nhiệt tình giúp đỡ, hỗ trợ tôi trong suốt quá trình thực
hiện đề tài tốt nghiệp.
Các chị công nhân tại Trung tâm nghiên cứu Linh chi và nấm dược liệu TpHCM
Và cảm ơn:
Các bạn của lớp CNSH K27 và bạn bè xung quanh đã chia sẻ cùng tôi những
vui buồn trong thời gian học cũng như hết lòng hổ trợ, giúp đỡ tôi trong thời gian thực
tập.

Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 01 tháng 9 năm 2005

Nguyễn Phương Uyên

iii

TÓM TẮT

NGUYỄN PHƯƠNG UYÊN, Đại học Nông Lâm TpHCM. Đề tài “KHẢO SÁT
SINH TRƯỞNG MỘT CHỦNG NẤM VÂN CHI ĐEN TRAMETES VERSICOLOR
L.:Fr Pilát CÓ NGUỒN GỐC TỪ TRUNG QUỐC” được thực hiện tại Trung tâm
nghiên cứu Linh chi và nấm dược liệu TpHCM và Bộ môn Công Nghệ Sinh Học
trường đại học Nông Lâm TpHCM trong thời gian từ tháng 3/2005 đến tháng 8/2005.
Giáo viên hướng dẫn: Th.S Cổ Đức Trọng
Th.S Phan Thị Nhiều
Mục đích đề tài: Tìm kiếm các môi trường nuôi trồng thích hợp đối với vân chi
đen Trametes versicolor. Các thí nghiệm được bố trí ngẫu nhiên, lặp lại 3 lần. Qua quá
trình thực hiện đề tài, chúng tôi đã thu nhận được một số kết quả như sau:
Quan sát hình thái giải phẫu quả thể và hệ sợi nấm vân chi dưới kính hiển vi nhận
thấy rằng: Quả thể nấm vân chi không cuống, hình quạt, cứng, mỏng xếp xen kẽ chồng
chất đan xen nhau như ngói lợp, mặt trên tai nấm có nhiều đường đồng tâm có màu sắc
thay đổi từ xám tro, nâu đen đến đen, mặt dưới tai nấm màu trắng hay trắng kem, có
nhiều lỗ rất nhỏ, thịt nấm mỏng màu trắng. Hệ sợi nấm vân chi trong suốt có vách dày,
không hoặc ít khi phân nhánh gồm 3 loại: Sợi dinh dưỡng, sợi bện và sợi cứng. Bào tử
trong suốt, nhẵn, vách mỏng, thon dài hơi cong.
Khảo sát môi trường nhân giống cấp một trên các môi trường PSA, BTH, CRA,
PSA + Nước dừa 10%, PSA + Nước chiết giá 10%; môi trường BTH ở hai mức nhiệt
độ; môi trường BTH ở các pH khác nhau. Kết quả cho thấy hệ sợi lan nhanh nhất trên
môi trường PSA + Nước dừa 10%, hệ sợi lan tốt ở nhiệt độ phòng (30 ± 2
o
C ) và ở pH

5 – 5,5 trên môi trường BTH (khoai tây + muối khoáng).
Khảo sát môi trường nhân giống cấp hai với các cơ chất lúa, bắp xay, mùn cưa có
bổ sung các thành phần dinh dưỡng khác nhau. Kết quả thu được có sự khác biệt giữa
các nghiệm thức và công thức gồm Lúa (80%), Mùn cưa (5%), Cám bắp (5%) là công
thức tốt nhất thích hợp cho sự lan của hệ sợi.
Thí nghiệm môi trường nuôi trồng ra quả thể vân chi trong điều kiện tại TpHCM
với cơ chất mùn cưa có bổ sung cám gạo, cám bắp và các loại phân hữu cơ như Urea,
DAP, SA, NPK…Qua quá trình khảo sát nhận thấy môi trường Mùn cưa + Cám gạo
10% và Mùn Cưa + Cám bắp 10% có sự hình thành quả thể sớm nhất, tương đối đồng
đều và nhiều hơn cả.
Thí nghiệm khả năng tạo sinh khối nấm vân chi trong môi trường nuôi cấy lỏng
qua các nghiệm thức PSA, BTH, CRA, PSA + Nước chiết bắp, PSA + Nước chiết giá,
PS + Nước dừa với các nồng độ khác nhau. Kết quả cho thấy trong tất cả môi trường
thí nghiệm, môi trường BTH có lượng sinh khối cao nhất.
Ly trích và định lượng các hợp chất trích từ sinh khối thu được ở thí nghiệm trên
bằng phương pháp chiết nóng và tủa bằng cồn 96
o
. Kết quả cho thấy sinh khối từ môi
trường PSA + Nước dừa 10% có tỉ lệ polysacharide thô thu được cao nhất qua các lần
chiết. Khi tiến hành chiết và định lượng các hợp chất thô từ quả thể và hệ sợi trong
môi trường nuôi cấy lỏng BTH cho kết quả: tỉ lệ chất chiết từ sinh khối hệ sợi cao hơn
so với chiết từ quả thể nấm.

iv

MỤC LỤC

CHƯƠNG TRANG
Trang tựa
Lời cảm tạ...................................................................................................................... iii

Tóm tắt............................................................................................................................iv
Mục lục............................................................................................................................v
Danh sách các chữ viết tắt ..............................................................................................ix
Danh sách các hình..........................................................................................................x
Danh sách bảng..............................................................................................................xii

1. ĐẶT VẤN ĐỀ.............................................................................................................1
2. TỔNG QUAN .............................................................................................................3
2.1. Khái quát về nấm trồng.......................................................................................3
2.1.1. Giới thiệu sơ lược .........................................................................................3
2.1.2. Giá trị của nấm .............................................................................................4

2.2. Tổng quan về nấm vân chi Trametes versicolor (L.:Fr) Pilat..........................4

2.2.1. Giới thiệu về nấm vân chi: tên gọi và vị trí phân loại.................................. 4
2.2.2. Đặc điểm hình thái cấu tạo của Trametes versicolor................................... 6

2.2.3. Đặc điểm vi học ...........................................................................................6
2.2.4. Đặc điểm phân bố .........................................................................................7

2.2.5. Chu trình sống ..............................................................................................7
2.2.6. Quy trình nuôi trồng nấm .............................................................................8
2.2.6.1. Chọn dòng và giữ giống ......................................................................8
2.2.6.2. Quy trình nhân giống cấp một và cấp hai ............................................9
2.2.6.3. Quy trình nuôi trồng ra quả thể ...........................................................9
a. Quy trình nuôi trồng trên gỗ khúc ...............................................................10
b. Quy trình nuôi trồng trên giá thể tổng hợp ....................................................11
2.2.6.4. Quy trình nuôi trồng thu sinh khối ....................................................12
2.2.7. Giá trị dược tính của nấm vân chi...............................................................13

2.2.8. Các giá trị khác của vân chi .......................................................................14

v

2.2.9. Thành phần hoá học sơ bộ nấm vân chi .................................................... 14
2.3. Một số khái niệm sinh hoá ..............................................................................15
2.3.1. Khái niệm về polysaccharide ..................................................................... 15
2.3.1.1. Polysaccharide đồng thể ................................................................... 15
2.3.1.2. Polysaccharide dị thể..........................................................................16
2.3.2. Amino acid .................................................................................................17
2.3.3. Chuỗi liên kết ∃-D-glucan .........................................................................17
2.4. Thành phần dược tính chính trích từ nấm vân chi
.............................................. 18

2.4.1. PSK (polysaccharide - Kureha) ..................................................................19
2.4.1.1. Cấu tạo ...............................................................................................19
2.4.1.2. Dược tính ..........................................................................................20
2.4.2. PSP (polysaccharide-peptide) ...................................................................21
2.4.2.1. Cấu tạo .....................................................................................................21
2.4.2.2. Dược tính ..........................................................................................21

2.4.3. So sánh giữa PSK và PSP ..........................................................................23
2.5. Phương pháp chiết xuất hợp chất thô từ nấm (Phương pháp trích ly) .............25
2.5.1. Khái niệm ...................................................................................................25
2.5.2. Các quá trình xảy ra trong chiết xuất ........................................................25
2.5.2.1. Quá trình hoà tan ...............................................................................25
2.5.2.2. Quá trình khuếch tán ..........................................................................25
2.5.2.3. Quá trình thẩm tích ...........................................................................25
2.5.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới quá trình chiết xuất ...........................................26
2.5.3.1. Nguyên liệu ........................................................................................26

2.5.3.2. Dung môi ...........................................................................................26
2.5.3.3. Kỹ thuật chiết .....................................................................................26
2.5.4. Các phương pháp chiết. ..............................................................................27
2.5.4.1. Chiết các nguyên liệu tươi .................................................................27
2.5.4.2. Phương pháp ngâm ............................................................................27
2.5.4.3. Chiết bằng phương pháp ngấm kiệt ...................................................27
3. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP THÍ NGHIỆM ...................................................29
3.1. Thời gian và địa điểm thực hiện ......................................................................29
3.1.1. Thời gian ....................................................................................................29

vi

3.1.2. Địa điểm .....................................................................................................29
3.2. Nguyên liệu, dụng cụ, thiết bị, hoá chất .............................................................29
3.2.1. Nguyên liệu ................................................................................................29
3.2.2. Hoá chất, môi trường sử dụng ....................................................................29
3.2.2.1.Hoá chất...............................................................................................29
3.2.2.2. Các môi trường sử dụng ....................................................................29
3.2.3. Dụng cụ, thiết bị .........................................................................................31
3.3. Phương pháp tiến hành thí nghiệm ..................................................................32
3.3.1. Quan sát hình thái giải phẫu quả thể nấm vân chi .....................................32
3.3.1.1 Hình thái cấu tạo quả thể.....................................................................32
3.3.1.2. Hệ sợi tơ thứ cấp.................................................................................32
3.3.1.3. Đảm và đảm bào tử.............................................................................32
3.3.2. Khảo sát đặc điểm dinh dưỡng, sinh lý của hệ sợi nấm vân chi trên môi
trường thạch ..................................................................................................................32
3.3.2.1. Khảo sát tốc độ lan của hệ sợi trên các môi trường dinh dưỡng khác
nhau ..............................................................................................................................32
3.3.2.2. Khảo sát ảnh hưởng của nhiệt độ ......................................................33
3.3.2.3. Khảo sát ảnh hưởng của pH ...............................................................33

3.3.3. Khảo sát môi trường nhân giống cấp hai ...................................................33
3.3.4. Khảo sát môi trường nuôi trồng ra quả thể ................................................34
3.3.5. Khảo sát khả năng tạo sinh khối trên môi trường lỏng ..............................35
3.3.6. Định lượng polysaccharide thô ly trích từ nấm vân chi đen Trametes
versicolor.......................................................................................................................36
3.4. Phương pháp xử lý số liệu ...............................................................................38
4. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN .................................................................................39
4.1. Quan sát hình thái giải phẫu .............................................................................39
4.1.1. Hình thái cấu tạo quả thể ............................................................................39
4.1.2. Hình thái cấu tạo hệ sợi hệ sợi thứ cấp ...................................................... 40
4.1.3. Đảm và bào tử đảm ................................................................................... 41
4.2. Khảo sát đặc điểm dinh dưỡng, sinh lý của hệ sợi nấm vân chi trên môi trường
thạch............................................................................................................................. 42
4.2.1. Khảo sát tốc độ lan của hệ sợi trên môi trường dinh dưỡng khác nhau ... 42

vii