Luận văn: Lợi nhuận từ đâu có ? phần 1 pdf

1

LờI NóI ĐầU
Sự phát triển của Việt Nam cũng nh của các nớc Xã Hội
Chủ Nghĩa (XHCN) khác đợc đánh dấu bằng sự chuyển hớng
trong t tởng,nhận thức của các Đảng va Nhà Nớc về Chủ
Nghĩa Xã Hội(CNXH) và con đờng đi lên CNXH.ở Việt
Nam,từ sau những năm đổi mới đến nay mới chỉ có hơn 15
năm,đó thực sự chỉ là một khoảng thời gian rất ngắn so với lịch
sử phát triển của một dân tộc,một đất nớc.
Tuy nhiên,trong 15 năm đó,Việt Nam đã có những sự thay đổi
và phát triển vợt bậc.Từ một nớc nghèo đói va thiếu ăn quanh
năm,luôn phải trông chờ vào các khoản viện trợ,trợ giúp của các
nớc khác,Việt Nam đã trở thành một nớc xuất khẩu gạo đứng
thứ 2 trên thế giới (sau Thái Lan).Các nghành sản xuất Công-
Nông Nghiệp và Dịch Vụ đã đạt đợc những thành quả đáng
kể,đời sống của nhân dân đợc cải thiện vv Có đợc sự phát
triển đó,nh trên đã nêu,chính là nhờ sự đổi mới trong nhận
thức,t duy về CNXH và con đờng
đi lên CNXH .Trong số những nhận thức đó,đặc biệt quan
trọng,là sự đổi mới trong nhận thức về nguồn gốc và bản chất
của lợi nhuận nói chung cũng nh sự đánh giá lại vai trò của lợi
2

nhuận trong công cuộc xây dựng CNXH nói riêng .Đảng và Nhà
Nớc ta đã khẳng
định rằng chỉ dựa trên cơ sở có những hiểu biết đúng đắn về
nguồn gốc,bản chất và vai trò của lợi nhuận thì chúng ta mới có
thể thúc đẩy nền kinh tế phát triển,sớm đa Việt Nam hội nhập
với các nớc trong khu vực và trên thế giới cũng nh xây dựng
thành công CNXH.

Vậy thì lợi nhuận là gì?Nguồn gốc,bản chất của lợi
nhuận?Vai trò của lợi nhuận trong việc phát triển nền kinh tế là
nh thế nào?Những câu hỏi nay không phải dến bây giờ mới
đợc đặt ra mà từ rất lâu rồi con ngời đã có nhiều những quan
điểm khác nhau về lợi nhuận.Từ những quan điểm của các
trờng phái lý luận trớc Mác cho đến những trờng phái lý
luận ngày nay,mỗi trờng phái đều có những luận điểm,học
thuyết của mình để trả lời những câu hỏi đó.Trong số những
quan điểm đó,học thuyết của Chủ Nghĩa Mác(CN Mác),đợc
xây dựng trên nền tảng lý luận giá trị thặng d(GTTD),đã giải
thích đợc một cách đầy đủ,chính xác và khoa học nhất về
nguồc gốc,bản chất và vai trò của lợi nhuận.Chính vì vậy mà
toàn bộ học thuyết của CN Mác nói chung và những lý luận về
3

lợi nhuận của CN Mác nói riêng đã đợc Đảng ta coi là cơ sở lý
luận quan trọng trong công cuộc xây dựng CNXH ở nớc ta.
Hơn nữa,do những hạn chế về mặt lịch sử cho nên dù các học
thuyết này có đúng đến mấy cũng luôn đòi hỏi phải đợc vận
dụng một cách hợp lý vào điều kiện hoàn cảnh của mỗi quốc gia
.Chính vì vậy mà đề án này,không chỉ phân tích nguồn gốc,bản
chất của lợi nhuận trong quan điểm của một số các trờng phái
từ trớc đến nay,đặc biệt là học thuyết của Mác , xem xét tới vai
trò của lợi nhuận nh là một động lực cơ bản của nền kinh tế thị
trờng(KTTT) mà còn xem xét tới quá trình vận dụng lý luận
vào thực tiễn ở nớc ta để thấy đợc rõ nét hơn vai trò động lực
của lợi nhuận.
Trong phạm vi cho phép của bàiviết và do hiểu biết còn hạn
chế nên bài viết này khó tránh khỏi những sai sót .Vì vậy,em rất
mong nhận đợc sự chỉ dẫn,giúp đỡ của thầy giáo để em có

đợc những nhận thức đúng đắn hơn.
Em xin chân thành cảm ơn.

4

PHầN I : Nguồn gốc và bản chất của lợi nhuận
i/ Quan điểm về lợi nhuận trong các học thuyết phi Mác-xít:
1/Quan điểm của trờng phái Trọng Thơng về lợi nhuận:
Về mặt hoàn cảnh lịch sử,Chủ Nghĩa Trọng Thơng(CNTT)
đợc ra đời vào thời kỳ tích luỹ nguyên thuỷ của giai cấp t
bản.ở giai đoạn này,vấn đề đợc quan tâm hàng đầu và mang
một ý nghĩa cực kỳ quan trọng đó là tiền.Mọi cá nhân,mọi tổ
chức,thậm chí là mọi quốc gia đều tìm mọi cách để tích trữ thật
nhiều tiền,nh nhận xét của Engels sau này thì
"các dân tộc chống đối nhau nh những kẻ bủn xỉn,hai tay ôm
kh kh túi tiền quí báu, nhìn sang ngời láng giềng với con mắt
ghen tỵ,đa nghi".
Do đợc hình thành trong một hoàn cảnh lịch sử nh vậy cho
nên toàn bộ học thuyết của CNTT nói chung và quan điểm về lợi
nhuận nói riêng đều đợc xây dựng trên cơ sở đồng nhất giá trị
với tiền bạc và lấy đối tợng nghiên cứu của Kinh Tế Chính
Trị(KTCT) là lĩnh vực lu thông,coi KTCT "là khoa học về của
5

cải thơng mại mà nhiệm vụ của nó là bán nhiều mua ít".Chính
vì vậy,CNTT cho rằng lợi nhuận là do lĩnh vực lu thông,do sự
mua bán trao đổi mà sinh ra.Nó là kết quả của việc mua ít bán
nhiều ,mua rẻ bán đắt mà có.Họ cho rằng muốn có đợclợi
nhuận thì không có cách nào khác ngoài việc trao đổi buôn bán.
Về vai trò của lợi nhuận thì CNTT đã khẳng định rằng lợi

nhuận luôn là mục tiêu của mọi hoạt động trao đổi mua bán trên
thị trờng.Điều này đợc thể hiện qua việc một quốc gia phải
luôn đảm bảo xuất siêu nh Thomas Mun đã viết:" Chúng ta
phải thờng xuyên giữ vững nguyên tắc là hàng năm bán cho
ngời nớc ngoài với số lợng hàng hoá lớn hơn số lợng chúng
ta phải mua của họ".Còn đối với các thơng nhân thì mục tiêu
của họ luôn là mua rẻ bán đắt nhằm thu đợc phần lợi nhuận
chênh lệch.
Nhìn chung thì các quan điểm về lợi nhuận của CNTT,cũng
nh các quan điểm khác của họ,cha có đợc sự nhận thức,phân
tích mang tính khoa học sâu sắc ,cha mang tính quy luật.Tuy
nhiên,các quan điểm này cũng đóng vai trò khá quan trọng, làm
tiền đề cho các học thuyết kinh tế sau này.

6

2/Quan điểm của trờng phái T Sản Cổ Điển về lợi nhuận:
Có thể nói rằng,trong giai đoạn trớc Mác,trờng phái T Sản
Cổ Điển(TSCĐ) là trờng phái tiến bộ nhất.Đây cũng là một
trong ba trờng phái đợc Mác chọn làm tiền đề lý luận cho học
thuyết của mình.Sở dĩ trờng phái TSCĐ đợc đánh giá cao nh
vậy là do đây là trờng phái đầu tiên chuyển đối tợng nghiên
cứu của KTCT từ lĩnh vực lu thông sang lĩnh vực sản xuất.Đó
cũng là lần đầu tiên các nhà kinh tế học không dừng lại ở việc
nghiên cứu,xem xét hiện tợng bên ngoài mà đã sử dụng phơng
pháp trừu tợng hoá khoa học để đi sâu vào nhận thức,phân tích
nhằm tìm ra bản chất và tính quy luật của các sự vật,hiện tợng
đồng thời xây dựng một hệ thống các phạm trù nh giá trị,giá
cả,lợi nhuận vv
Đợc hình thành trong giai đoạn đầu của Chủ Nghĩa T

Bản(CNTB),trờng phái TSCĐ đã có một số những đại biểu kiệt
xuất nh W.Petty,A.Smith,D.Ricardo,vv Quan điểm của các
đại biểu này về lợi nhuận vừa mang tính kế thừa ngời đi trớc
vừa mang tính sáng tạo mà trong đó có một số quan điểm nổi
bật về lợi nhuận cuả phái Trọng Nông,A.Smith hay D.ricardo
mà ta sẽ xem xét sau đây.
7

Trớc tiên là phái Trọng Nông,mặc dù thừa nhận quy luật giá
trị tuy nhiên họ lại cho rằng chỉ có lao động trong nông nghiệp
mới tạo ra giá trị,tạo ra cái mà họ gọi là sản phẩm thuần tuý còn
lao động trong các nghành nghề khác nh trong công nghiệp
hay thơng nghiệp thì không tạo ra giá trị.Sở dĩ nh vậy,theo họ
giải thích,là do trong nông nghiệp ngoài sức lao động của chính
mình ra thì ngời nông dân còn đợc sự trợ giúp của thiên
nhiên.Vì vậy mà lợi nhuận,theo quan điểm của họ,chính là phần
thu nhập không lao động của nhà t bản do ngời nông dân tạo
ra.ở đây,mặc dù còn hạn chế khi cho rằng chỉ có lao động nông
nghiệp mới tạo ra sản phẩm thuần tuý tuy nhiên trờng phái
Trọng Nông đã có một đóng góp quan trọng đó là bớc đầu tìm
ra nguồn gốc của cái gọi là sản phẩm thuần tuý,xét về bản chất
chính là GTTD.Ngoài ra,trong lý luận của phái Trọng Nông,đã
xuất hiện những mầm mống t tởng về lợi nhuận bình quân và
xu hớng giảm sút của tỷ suất lợi nhuận.
Đến A.Smith,ngời đợc coi là đại biểu của trờng phái TSCĐ
trong thời kỳ công trờng
thủ công,thì đã có những bớc tiến đáng kể về lý luận so với
phái Trọng Nông.Ông khẳng định rằng không chỉ lao động
trong nông nghiệp mà tất cả mọi hình thức lao động khác cũng
8

đều tạo ra giá trị và lao động chính là thớc đo của giá trị.Dựa
trên quan điểm đúng đắn về giá trị lao động,A.Smith đã đa ra
những lý luận của mình về lợi nhuận.Ông cho rằng phần giá trị
mà ngời lao động tạo ra đợc phân chia thành tiền lơng trả
cho ngời lao động,địa tô trả cho địa chủ và lợi nhuận trả cho
nhà t bản.Nói nh vậy có nghĩa là nếu nh ta coi địa tô là
khoản khấu trừ thứ nhất thì lợi nhuận chính là khoản khấu trừ
thứ hai vào sản phẩm của ngời lao động và chúng đều có chung
một nguồn gốc là lao động không dợc trả công của ngời lao
động.Xét về mặt lợng thì địa tô và lợi nhuận chính là những
khoản dôi ra ngoài tiền lơng của ngời lao động còn xét về mặt
chất thì chúng phản ánh quan hệ bóc lột của t bản và địa chủ
đối với ngời lao động.Ông chỉ rõ rằng " Khi sở hữu TBCN xuất
hiện,ngời công nhân trở thành lao động làm thuê thì tiền lơng
của họ không phải là toàn bộ giá trị sản phẩm lao động của họ
sản xuất ra nữa,mà chỉ là một bộ phận của giá trị đó".Ngoài
ra,A.Smith cũng đã thấy đợc xu hớng bình quân hoá tỷ suất
lợi nhuận và xu hớng tỷ suất lợi nhuận giảm sút do khối lợng
t bản đầu t tăng lên.
D.Ricardo đã kế thừa một cách xuất sắc những t tởng của
A.Smith.Là ngời sống trong thời kỳ diễn ra cuộc cách mạng
công nghiệp nên D.Ricardo đã có đợc những điều kiện khách
9

quan để tiếp tục phát triển học thuyết của A.Smith.Về lợi
nhuận,D.Ricardo cho rằng lợi nhuận là số còn lại ngoài tiền
lơng mà nhà t bản trả cho ngời công nhân.Tiến bộ hơn
A.Smith,Ricardo không những đã thấy đợc xu hớng giảm sút
của tỷ suất lợi nhuận bình quân mà còn giải thích đợc nguyên

nhân của sự giảm sút là do sự vận động , biến đổi của thu nhập
giữa ba giai cấp địa chủ,công nhân và nhà t bản.Ông giải thích
rằng do trong nông nghiệp có tồn tại quy luật màu mỡ của đất
đai ngày càng giảm,vì vậy,giá cả của nông phẩm sẽ ngày càng
tăng lên làm cho tiền công của công nhân và địa tô của địa chủ
cũng tăng lên trong khi lợi nhuận của nhà t bản thì không tăng
theo.Do vậy mà tỷ suất lợi nhuận sẽ ngày càng giảm xuống,gây
thiệt hại cho nhà t bản.Tuy nhiên, đây chỉ là những luận giải
đợc thiết lập trên cơ sở những quan sát bên ngoài sự vật,hiện
tợng chứ không hề mang tính khoa học.Chỉ đến khi Chủ Nghĩa
Mác-Lênin(CN M-L) xuất hiện,với việc phân chia t bản thành
t bản bất biến và t bản khả biến,mới giải thích đợc đúng đắn
quy luật tỷ suất lợi nhuận có xu hớng giảm dần.
Trên đây,chúng ta đã xét tới một số trờng phái lý luận trớc
Mác,các trờng phái này đều là các trờng phái có những quan
điểm tiến bộ ,về lợi nhuận nói riêng và về các phạm trù kinh tế
học khác nói chung,đặc biệt là trờng phái TSCĐ.Những quan
10

điểm này đều đã đạt đợc những thành tựu nhất định mặc dù
vẫn còn rất nhiều hạn chế.Sở dĩ nh vậy là do các học thuyết này
phát sinh vào giai đoạn đầu mới hình thành của CNTB , lúc này
mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân và giai cấp t sản cha gay
gắt lắm còn mâu thuẫn cơ bản của xã hội lúc bấy giờ là mâu
thuẫn giữa t sản và địa chủ.Hơn nữa,vào lúc đó,cha có một
học thuyết nào,đứng về phe giai cấp công nhân,đợc hình thành
để giải quyết mâu thuẫn giữa giai cấp công nhân và chủ t
bản.Chính vì vậy cho nên các nhà lý luận của giai cấp t bản
mới có thể đa ra các học thuyết ít nhiều còn mang tính khoa
học.

Tuy nhiên,trong giai đoạn sau của CNTB,sự phát triển của
CNTB đã bắt đầu bộc lộ ngày càng rõ nét những mâu thuẫn giữa
giai cấp công nhân và giai cấp t sản.Đã bắt đầu có những xung
đột ngày càng gay gắt về quyền lợi giữa hai giai cấp đợc thể
hiện qua các hiện tợng xã hội nh khủng hoảng,thất nghiệp,sự
phá sản của sản xuất nhỏ hay quá trình bần cùng hoá giai cấp vô
sản vv Các phong trào đấu tranh của công nhân bùng nổ ngày
càng nhiều.Đặc biệt là từ sau khi xuất hiện CN M-L ,với vai trò
nh một lý luận chỉ đờng cho giai cấp công nhân,chỉ ra sứ
mệnh lịch sử của họ trong việc xoá bỏ và thay thế PTSX TBCN
bằng một PTSX tiến bộ hơn,PTSX XHCN ,thì sức ép lên giai cấp
11

t sản ngày càng tăng.Chính vì vậy,trong giai đoạn này,các nhà
lý luận của giai cấp t bản đã ra sức xuyên tạc,bẻ cong những lú
luận đúng đắn trớc kia và đa ra những lý luận sai lầm nhằm
giải thích các hiện tợng xã hội kể trên với mục đích che dấu
bản chất bóc lột của CNTB.Do đó
các học thuyết hình thành trong thời kỳ này nói chung và các lý
luận về lợi nhuận nói riêng không còn mang tính khoa học
nữa.Sau đây chúng ta sẽ xem xét một số trờng phái nh
vậy,trên cơ sở phân tích các lý luận về lợi nhuận để thấy rõ bản
chất phi khoa học của các học thuyết này.

3/Quan điểm về lợi nhuận của trờng phái Hậu Cổ Điển:
Trờng phái Hậu Cổ Điển(HCĐ),mặc dù xuất hiện ngay sau
trờng phái TSCĐ nhng các nhà lý luận của trờng phái HCĐ
lại hoàn toàn xa rời những lý luận cuả trờng phái TSCĐ.Họ rời
bỏ phơng pháp trừu tợng hoá khoa học,không đi sâu vào phân
tích bản chất của sự vật,hiện tợng mà chỉ xem xét hời hợt bên

ngoài.Đặc biệt là họ đã áp dụng phơng pháp tâm lý chủ quan
trong phân tích kinh tế,"coi KTCT là khoa học nghiên cứu về