BHXH Việt Nam trong cơ chế thị trường.DOC

Website: Email : Tel (: 0918.775.368
lời nói đầu
Nói đến sự phát triển của toàn xã hội, chúng ta không thể không nói
đến bảo hiểm xã hội (BHXH). BHXH là một chính sách lớn của Đảng và Nhà
nớc ta, nó là xơng sống bảo đảm ổn định xã hội, nó thể hiện sự phồn thịnh của
nền kinh tế, một sự vững chắc của thể chế chính trị và sự nhân văn sâu sắc.
BHXH góp phần ổn định đời sống vật chất, tinh thần cho ngời lao động khi
gặp rủi ro và các khó khăn khác. BHXH cũng là một chính sách tài chính
nhằm huy động đóng góp của ngời lao động đang làm việc để hình thành quỹ
tài chính tập trung đợc bảo toàn và tăng trởng để thực hiện các chế độ. Do đó,
BHXH là một đề tài khoa học đợc nhiều ngời quan tâm và nghiên cứu. Với sự
mong muốn góp một phần nhỏ bé vào thế giới khoa học và phục vụ học tập tốt
hơn, em chọn đề tài BHXH Việt Nam trong cơ chế thị trờng.
Ngoài lời nói đầu và kết luận đề tài bao gồm:
Phần I: Khái quát chung về BHXH
Phần II: BHXH Việt Nam trong điều kiện kinh tế thị trờng.
Phần III: Một số kiến nghị
1
phần I
khái quát chung về bảo hiểm xã hội
I. Bảo hiểm x hội trong đời sống kinh tế x hộiã ã .
Bảo hiểm xã hội (BHXH) là tổng thể những mối quan hệ kinh tế xã hội
giữa Nhà nớc với ngời lao động và ngời sử dụng lao động khi ngời lao động
gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm thu nhập.
BHXH là một chính sách lớn mang tính xã hội rộng rãi và trong đời
sống xã hội của mỗi quốc gia thì BHXH có ý nghĩa rất to lớn:
- Đối với ngời lao động: nó góp phần ổn định cuộc sống cho bản thân
họ hoặc gia đình khi gặp khó khăn do bị mất hoặc giảm thu nhập. Đặc biệt
BHXH ra đời còn góp phần tạo ra một tâm lý yên tâm ổn định trong cuộc sống
cũng nh lao động, họ không phải lo lắng khi ốm đau, thai sản hoặc khi hết tuổi
lao động. Từ đó góp phần nâng cao năng suất lao động trong xã hội.

- Đối với ngời sử dụng lao động: BHXH góp phần ổn định sản xuất
kinh doanh, làm cho họ đỡ phải bỏ ra một khoản tiền lớn hoặc nhiều khi rất
lớn, khi ngời lao động mà họ sử dụng gặp khó khăn trong cuộc sống. Nhất là
trong trờng hợp bị ốm đau, tai nạn hàng loạt.
- Đối với Nhà nớc: BHXH ra đời góp phần đảm bảo an toàn cho xã hội,
đặc biệt quỹ BHXH là một trong những nguồn đầu t lớn góp phần phát triển và
tăng trởng kinh tế quốc gia.
- Đối với cả ba bên: BHXH ra đời tạo lập đợc mối quan hệ bền vững,
ổn định để từ đó góp phần điều hoà mâu thuẫn giữa giới chủ và giới thợ.
Chính vì những ý nghĩa nêu trên cho nên BHXH luôn luôn là một trong
những chính sách xã hội cơ bản nhất của một quốc gia và trong đời sống kinh
tế xã hội hiện nay BHXH là một trong những chính sách không thể thiếu đợc
và ngày càng phát triển.
II. Những nội dung cơ bản về BHXH.
1. Bản chất của BHXH.
1.1 Đối tợng của BHXH.
BHXH là một lĩnh vực mang tính chất xã hội rất lớn vì nó có đối tợng là
một bộ phận rất lớn trong xã hội, đó là ngời lao động mà cụ thể là một bộ
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
phận rất lớn và nghĩa vụ của một công dân theo những tiêu chuẩn luật pháp
của Nhà nớc và có việc làm dới các hình thức khác nhau, tạo ra thu nhập để
đảm bảo đời sống và tham gia vào BHXH nh ngời lao động làm việc trong các
doanh nghiệp Nhà nớc, trong các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế
ngoài quốc doanh có sử dụng từ 10 lao động trở lên, ngời lao động Việt Nam
trong các doanh nghiệp có vốn đầu t nớc ngoài, khu chế xuất... ngời lao động
làm việc trong các tổ chức kinh doanh dịch vụ thuộc cơ quan hành chính sự
nghiệp, cơ quan Đảng, đoàn thể thuộc lực lợng vũ trang...
Các đối tợng trên đi học, thực tập, công tác, điều dỡng trong và ngoài n-
ớc mà vẫn hởng tiền lơng và tiền công thì thuộc đối tợng thực hiện BHXH bắt
buộc.

1.2 Vai trò và tính chất của BHXH.
1.2.1 Vai trò của BHXH.
- BHXH bảo đảm ổn định kinh tế cho ngời lao động và gia đình khi họ
gặp rủi ro, giảm hoặc mất thu nhập.
- BHXH đảm bảo đợc tính công bằng trong xã hội và thực hiện phân
phối và phân phối lại thu nhập giữa những ngời tham gia BHXH.
- BHXH đã gắn kết lợi ích của ngời lao động, ngời sử dụng lao động và
Nhà nớc.
- BHXH góp phần đảm bảo an toàn xã hội, gắn bó ngời lao động với xã
hội.
1.2.2 Tính chất của BHXH.
- Tính kinh tế: ngời lao động đóng góp phí BHXH hình thành nên quỹ
BHXH. Từ quỹ này trợ cấp cho ngời lao động khi an toàn kinh tế của họ bị đe
doạ. Sự đóng góp này đã góp phần giảm bớt gánh nặng cho ngân sách Nhà n-
ớc. Từ phần quỹ nhàn rỗi và phần giảm bớt gánh nặng cho ngân sách Nhà nớc
là nguồn vốn đầu t cho nền kinh tế nhằm bảo đảm bảo tồn và phát triển quỹ và
giảm bớt sự đóng góp của ngời lao động.
- Tính xã hội: thể hiện ngời lao động trong độ tuổi lao động có khả
năng lao động và có nhu cầu có quyền đợc hởng BHXH và ngời sử dụng lao
động cũng nh Nhà nớc có trách nhiệm BHXH cho ngời lao động đó, Tính xã
hội thể hiện tính cộng đồng (tính nhân đạo) rất cao.
3
- Tính dịch vụ: BHXH thoã mãn nhu cầu đợc tham gia BHXH của ngời
lao động có khả năng vâ có nhu cầu lao động.
2. Quỹ BHXH.
Quỹ BHXH là tổng hợp những đóng góp bằng tiền của các bên tham gia
BHXH, và phần sinh lời tăng trởng tiền nhàn rỗi hình thành nên một quỹ tiền
tệ tập trung để chi trả cho những ngời đợc hởng BHXH và gia đình họ khi họ
bị giảm hoặc mất khả năng lao động hay mất việc làm.
Nh vậy quỹ BHXH là một quỹ tiêu dùng, đồng thời là một quỹ dự

phòng, nó vừa mang tính kinh tế , vừa mang tính xã hội rất cao, và là điều kiện
hay cơ sở vật chất quan trọng nhất đảm bảo cho toàn bộ hệ thống BHXH tồn
tại và phát triển. Quỹ BHXH hình thành và hoạt động đã tạo ra khả năng giải
quyết những rủi ro của tất cả những ngời tham gia BHXH với tổng dự trữ ít
nhất giúp cho việc dàn trải rủi ro đợc thực hiện theo cả hai chiều, không gian
và thời gian, đồng thời giúp giảm tới mức thấp nhất những thiệt hại kinh tế cho
ngời sử dụng lao động, tiết kiệm chi cho cả ngân sách Nhà nớc và ngân sách
gia đình ngời lao động.
Quỹ BHXH đợc hình thành từ nhiều nguồn khác nhau, trớc hết là sự
đóng góp của ngời lao động, ngời sử dụng lao động và Nhà nớc, đây là khoản
thu chính chiếm tỷ trọng lớn của quỹ BHXH. Hai là đợc hình thành từ khoản
thu từ hoạt động tài chính của một phần nhàn rỗi của quỹ. Thứ ba là phần thu
từ nộp phạt của những tổ chức và cá nhân vi phậm điều lệ về BHXH, ngoài ra
còn có các khoản thu khác nh viện trợ của nớc ngoài hợp tác về BHXH.
Quỹ BHXH đảm nhận những khoản chủ yếu nh trợ cấp theo các chế độ
BHXH (khoản chi này chiếm tỷ trọng lớn), chi phí cho bộ máy hoạt động
BHXH (tiền lơng của cán bộ nhân viên ngành BHXH, tiền đào tạo cán bộ...)
Mức đóng góp của mỗi ngời vào quỹ BHXH gọi là phí BHXH. Phí
BHXH có thể có nhiều loại tuỳ theo cách phân loại cụ thể. theo quá trình lao
động, phí BHXH chia làm 2 loại: phí dài hạn và phí ngắn hạn.
- Phí BHXH dài hạn tạo thành nguồn quỹ để chi trả trợ cấp BHXH dài
hạn nh: hu trí, mất sức lao động, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp.
- Phí BHXH ngắn hạn tạo thành nguồn quỹ chi trả trợ cấp BHXH ngắn
hạn nh thai sản, ốm đau và tai nạn lao động nhẹ.
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Quỹ BHXH đợc quản lý trong cơ chế cân bằng thu chi, phần quỹ nhàn
rỗi phải đợc đem đầu t sinh lợi.
3. Hệ thống các chế độ BHXH
BHXH ra đời từ thế kỷ 13 ở Nam châu Âu - khi nền kinh tế hàng hóa
bắt đầu phát triển. Nửa cuối thế kỷ 19 ở Đức và vài nớc công nghiệp phát triển

ở châu Âu đã xuất hiện BHXH. Những thập kỷ đầu của thế kỷ 20, BHXH đã
lan ra hầu hết châu Âu và các nớc Bắc Mỹ. Đến sau chiến tranh thế giới lần
thứ II, BHXH có nhiều thay đổi về chất, phát triển phong phú đa dạng ở trên
100 nớc trên thế giới và đợc nhiều tổ chức quốc tế khác quan tâm.
Lúc đầu các chế độ BHXH chỉ đợc thực hiện dới dạng các quỹ ốm đau
để đề phòng khi mất thu nhập vì bệnh tật. Dần dần đã mở rộng các chế độ
BHXH thành bảo hiểm rủi ro nghề nghiệp, bảo hiểm bệnh tật và tuổi già...
Đến ngày 28/6/1952 hội nghị toàn thể của tổ chức lao động quốc tế đã nhất trí
tập hợp tất cả các chế độ hiện có về BHXH của các nớc trên thế giới thành
một hệ thống bao gồm 9 chế độ sau:
- Chế độ chăm sóc y tế
- Chế độ trợ cấp ốm đau
- Chế độ trợ cấp thất nghiệp
- Chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
- Chế độ trợ cấp tuổi già
- Chế độ trợ cấp gia đình
- Chế độ trợ cấp sinh đẻ
- Chế độ trợ cấp khi tàn phế
- Chế độ trợ cấp cho những ngời còn sống
Tại hội nghị này tổ chức lao động quốc tế đồng thời tuyên bố tuỳ theo
điều kiện kinh tế xã hội của mỗi quốc gia mà thực hiện các chế độ BHXH nói
trên. Nhng bắt buộc phải thực hiện các chế độ sau:
- Chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
- Chế độ trợ cấp sinh đẻ
- Chế độ trợ cấp cho những ngời còn sống
5
Theo số liệu thống kê ở 140 nớc và khu vực trên thế giới cho thấy tính
đến năm 1993 có 33 nớc thực hiện cả 9 chế độ, có 34 nớc cha thực hiện chế độ
thứ 3, có 62 nớc cha thực hiện chế độ thứ 3 và thứ 6.
Điều kiện và mức hởng các chế độ trợ cấp BHXH tuỳ theo sự thực hiện

của mỗi nớc do mỗi nớc có nguyên tắc, kinh tế chiết lý và chủ nghĩa khác
nhau. Công ớc chỉ đề ra những tiêu chuẩn tối thiểu để các quốc gia phê chuẩn
và thực hiện.
phần II
BHXH Việt nam trong điều kiện kinh tế thị trờng
I. tình hình triển khai BHXH Việt Nam trớc nghị định 43/CP
1. Tổ chức triển khai.
Từ thời Pháp thuộc giai đoạn những năm 30 BHXH bắt đầu xuất hiện ở
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
Việt Nam. Lúc đầu là một chế độ hạn hẹp và mức trợ cấp ít ỏi.
Năm 1962 hoà bình lập lại Đảng và Nhà nớc mới cho thực hiện các chế
độ BHXH ở nớc ta bằng Nghị định 218/CP của Chính phủ ngày 27/12/1961 có
hiệu lực từ 1962 đến trớc tháng 6/1993. Theo Nghị định này hệ thống BHXH
ở Việt Nam bao gồm 6 chế độ là:
- Chế độ trợ cấp ốm đau
- Chế độ trợ cấp tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
- Chế độ trợ cấp thai sản
- Chế độ trợ cấp hu trí
- Chế độ trợ cấp mất sức lao động
- Chế độ trợ cấp tử tuất
Qua hơn 30 năm thực hiện đã có rất nhiều văn bản sửa đổi và bổ sung.
trong đó có lần sửa đổi lớn nhất là Nghị định 236 /HĐBT ngày 18/9/1985 đi
kàm với Nghị định 235/ HĐBT về tổng điều chỉnh giá, lơng, tiền... Nhng kết
quả cho thấy BHXHVN có những thành công và tồn tại.
2. Kết quả thấy đợc.
BHXHVN sau hơn 30 năm thực hiện đã tỏ ra có u thế và phát huy tác
dụng về nhiều mặt đối với ngời lao động Việt Nam. Với 6 chế độ chi trả cơ
bản trong 9 chế độ chuẩn của ILO đã ghi trong công ớc phần nào đã đáp ứng
đợc nhu cầu cơ bản của ngời lao động đối với BHXH.
Hơn 3 triệu ngời đã đợc hởng chế độ hu trí, gần 1 triệu ngời đợc hởng

chế độ mất sức lao động. Khoảng 40 vạn ngời đợc hởng chế độ tai nạn lao
động và bệnh nghề nghiệp dài hạn, hơn 1,2 triệu ngời đợc hởng chế độ tai nạn
lao động và bệnh nghề nghiệp ngắn hạn, hơn 50 vạn lao động nữ đợc hởng chế
độ trợ cấp thai sản, hơn 8 triệu lợt ngời đợc hởng chế độ ốm đau.
Trong quá trình thực hiện BHXH thực sự trở thành chính sách xã hội cơ
bản ở nớc ta. Đối tợng tham gia BHXH không chỉ riêng công nhân viên chức
mà còn là toàn bộ nhân dân lao động đều có thể tham gia. Do có BHXH mà
ngời lao động đợc trợ cấp kịp thời để ổn định cuộc sống không những cho bản
thân họ mà còn cho gia đình họ, khiến cho ngời lao động hoàn toàn yên tâm
gắn bó với xã hội. Đồng thời nâng cao ý thức cộng đồng trách nhiệm giữa
những ngời lao động với nhau và giữa ngời lao động với ngời sử dụng lao
7
động và Nhà nớc XHCN.
3. Những tồn tại và nguyên nhân của nó
3.1 Những tồn tại
BHXHVN trong hơn 30 năm thực hiện mặc dù đã đạt đợc những kết
quả nhất định nhng khi bớc vào kinh tế thị trờng nó đã bộc lộ tất cả những nh-
ợc điểm cần phải đổi mới và hoàn thiện thể hiện ở những khía cạnh lớn sau:
- Về mặt tổ chức: còn phân tán, vì vậy khi thực hiện chính sách còn
nhiều nhất quán, thiếu đồng bộ, có lúc có nơi còn chồng chéo.
- Chính sách BHXH trớc đây chỉ phù hợp với cơ chế bao cấp, bởi lẽ
trong cơ chế bao cấp Nhà nớc đã đứng ra bao phần lớn những vấn đề liên quan
đến BHXH. Mặt khác chính sách BHXH cha thờng xuyên đổi mới cho nên ở
các cấp cơ sở rất khó thực hiện và nhiều khi thực hiện không đúng chính sách.
Đặc biệt chúng ta cha xây dựng đợc luật BHXH cho nên chính sách BHXH đã
sơ cứng lại càng sơ cứng hơn.
Bên cạnh đó hệ thống các chế độ BHXH bộc lộ rất nhiều vấn đề tồn tại
trong nội dung từng chế độ. Đặc biệt chế độ mất sức lao động đã bị lợi dụng,
vì thế đã ảnh hởng nghiêm trọng và làm thâm hụt rất lớn nguồn BHXH.
- Quỹ BHXH trên thực tế coi nh không có bởi vì có một bộ phận ngời

lao động không đóng góp BHXH mà Nhà nớc đóng thay cho họ, lực lợng vũ
trang có mức tiền lơng rất cao nhng không đầy đủ, thêm vào đó đóng theo quỹ
lơng nhng quỹ lơng lại mang tính bao cấp nên phần thu BHXH từ nguồn lơng
hầu nh không đáng kể.
- Việc quản lý quỹ còn quá nhiều sơ hở và thiếu sót cho nên quỹ BHXH
bị thâm hụt nghiêm trọng và việc điều phối quỹ BHXH giữa hai cơ quan
(Tổng liên đoàn lao động và Sở lao động thơng binh xã hội) không thực hiện
đợc, cho nên đã gây nhiều khó khăn trong công tác thu chi , đặc biệt là chi bảo
hiểm.
- Đội ngũ cán bộ làm công tác BHXH số lợng còn thiếu và chất lợng
còn yếu đã ảnh hởng trực tiếp đến việc quản lý thu chi và thực hiện các chế độ
BHXH đối với ngời lao động; nhận thức về BHXH còn rất yếu kể cả cấp lãnh
đạo bởi vì ba lý do: thứ nhất quỹ BHXH không có mà ngân sách Nhà nớc gánh
vác toàn bộ, thứ hai đối tợng tham gia bảo hiểm còn hạn hẹp vì vậy đại đa số
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
lực lợng lao động Việt Nam còn không biết đến BHXH, thứ ba là mức đợc h-
ởng trợ cấp trong các chế độ bảo hiểm còn rất thấp. Đặc biệt là sau thời kỳ giá
tiền lên, ngời lao động coi tiền lơng cơ bản hoặc toàn bộ trợ cấp BHXH là một
phần.
3.2 Nguyên nhân tồn tại.
Xem xét thực trạng của BHXH ở Việt Nam ta có thể rút ra một số
nguyên nhân sau:
- BHXHVN mới chỉ có hơn 30 năm hình thành và phát triển mà lại còn
ở trong tình trạng chiến tranh kéo dài, kinh tế đất nớc còn kém phát triển, công
cuộc khôi phục sau chiến tranh còn gặp nhiều khó khăn. Hậu quả đó ảnh hởng
mạnh đến các chính sách BHXH nói riêng và chính sách kinh tế xã hội nói
chung. Bên cạnh đó BHXH lại chịu ảnh hởng của nền kinh tế kế hoạch hoá tập
trung bao cấp vừa cứng nhắc, thiếu năng động lại vừa lỏng lẻo trong việc đề ra
chính sách và điều hành. Hiện nay khi nền kinh tế chuyển đổi sang cơ chế thị
trờng thì BHXH cũng đợc cải tiến rất nhiều nhng vẫn còn hết sức mới mẻ.

- BHXHVN còn hạn chế về mặt nhận thức, đối với những ngời làm
công tác BHXH cha đợc tiếp cận với thành tựu và kinh nghiệm hoạt động
BHXH của thế giới. Còn đối với ngời đợc bảo hiểm cũng cha đủ nhận thức về
quyền lợi, nghĩa vụ và trách nhiệm của mình khi tham gia BHXH. Cho nên
việc kiểm soát sự hoạt động của hệ thống BHXH, nhân viên, cán bộ làm công
tác BHXH thực hiện không chặt chẽ, từ đó rễ phát sinh hành vi vi phạm quy
định của Nhà nớc.
- Sự kết hợp của các cơ quan, tổ chức trontg công tác BHXH vẫn còn
lỏng lẻo, phân tán: Tổng liên đoàn lao động Việt Nam quản lý ba chế độ, còn
cán bộ lao động thơng binh và xã hội quản lý ba chế độ. Từ đó dẫn đến việc
thực hiện các chính sách xã hội còn thiếu tập trung.
II. thực trạng BHXH Việt Nam sau nghị định 43/CP.
1. Sự ra đời của nghị định 43/CP.
Trong điều kiện kinh tế thị trờng, sự nghiệp BHXH Việt Nam là một
trong lĩnh vực yếu kém nhất và bộc lộ rất nhiều tồn tại. Vì vậy năm 1993 Nhà
nớc ban hành nghị định 43 về BHXH nhằm mục đích khắc phục một phần yếu
kém trớc đây, đồng thời giúp cho lĩnh vực BHXH dần dần đi vào thế ổn định.
Nghị định 43 ra đời là rất kịp thời và đáp ứng đợc nguyện vọng của
ngời lao động và ngời sử dụng lao động, đáp ứng đợc yêu cầu, sự đòi hỏi cấp
9
bách của Nhà nớc về quản lý lĩnh vực này.
Nền kinh tế Việt Nam đã chuyển sang nền kinh tế thị trờng, tất các
ngành, các chính sách kinh tế xã hội khác đã chuyển đổi mà BHXH cha
chuyển đổi kịp thời, còn các chính sách BHXH trớc đây không còn phù hợp về
nhiều khía cạnh khác nhau nh tổ chức hình thành, chế độ tiền lơng, ký kết hợp
đồng... cho nên Nghị định 43 ra đời là phù hợp với nền kinh tế. Đặc biệt
BHXH phải hoà nhập với BHXH quốc tế.
Bên cạnh đó BHXH là một chính sách không thể thiếu đợc. Vì vậy, ng-
ời lao động, ngời sử dụng lao động và Nhà nớc đều rất quan tâm bởi lẽ ngời
lao động không còn đợc hởng chế độ bao cấp nh trớc nữa và Nhà nớc không

đủ khả năng để bao cấp nữa. Cho nên để đáp ứng đợc những nhu cầu này đòi
hỏi phải có văn bản thống nhất.
Tiếp đó năm 1995 Nhà nớc còn ban hành Nghị định 12/CP về BHXH
nhằm khắc phục một số điểm bất hợp lý và không phù hợp của các văn bản tr-
ớc đây trong đó có cả Nghị định 42 và cũng năm này Nhà nớc còn ban hành
Nghị định 19/CP về tổ chức sự nghiệp BHXH Việt Nam. Đây là một trong
những mốc quan trọng nhất của sự nghiệp BHXHVN kể cả đổi mới về khâu tổ
chức.Đồng thời cũng năm này còn ban hành điều lệ BHXHVN cho phù hợp
với cơ chế thị trờng.
2. Tổ chức BHXH.
BHXHVN đợc tổ chức theo hệ thống ngành dọc từ Trung ơng đến địa
phơng có cơ cấu nh sau:
- ở Trung ơng có BHXHVN
- ở các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ơng (gọi chung là tỉnh) là
BHXH tỉnh trực thuộc BHXHVN.
- ở các quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là huyện)
là BHXH huyện trực thuộc BHXH tỉnh.
Cơ quan quản lý cao nhất của BHXHVN là hội đồng quản lý
BHXHVN. Hội đồng quản lý BHXHVN gồm có: Chủ tịch, 1 phó chủ tịch và
các thành viên do thủ tớng chính phủ bổ nhiệm và miễn nhiệm. Thành viên
của Hội đồng quản lý bao gồm đại diện có thẩm quyền của Bộ lao động Th-
ơng binh và Xã hội, Bộ tài chính, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam và Tổng
giám đốc BHXHVN.
Website: Email : Tel (: 0918.775.368
S¬ ®å hÖ thèng tæ chøc BHXHVVN tõ sau NghÞ ®Þnh 19/CP:
11