Cảnh giác với tác dụng phụ của các thuốc ngủ thế hệ mới potx

Cảnh giác với tác dụng phụ của các
thuốc ngủ thế hệ mới


Các thuốc ngủ thế hệ cũ thường có nhược
điểm gây quen thuốc như phenobarbital, gây
hội chứng lệ thuộc thuốc như loại
benzodiazepin… vì vậy không thể dùng lâu dài
cho các trường hợp mất ngủ mạn. Để khắc phục tình trạng trên,
thuốc ngủ thế hệ mới đã ra đời đưa vào thị trường từ năm 2007
và đã có mặt ở nước ta. Thế nhưng dùng thuốc ngủ thế hệ mới
có thật sự yên tâm như chúng ta nghĩ?
Ưu điểm của thuốc ngủ thế hệ mới
Thế hệ thuốc ngủ mới không có cấu trúc benzodiazepin gọi
chung là nhóm nonbenzodiazepin bao gồm: zolpidem (ambien,
ivedal), eszopiclon (lunesta), zalepon (sonatra, starnoc).
Các thuốc ngủ thế hệ cũ benzodiazepin tác dụng lên thụ thể
GABA-A ở type alpha-1 (chịu trách nhiệm về giấc ngủ), đồng
thời ở type alpha 2-3-5 (chịu trách nhiệm về lo âu, quên, giãn
cơ) nên có hiệu ứng gây ngủ, giải lo âu, giãn cơ song lại gây
trạng thái “quá thoải mái” (phởn phơ) nếu sử dụng kéo dài hoặc
bị lạm dụng như ma túy sẽ gây “hội chứng lệ thuộc thuốc”.
Các thuốc ngủ thế hệ mới, tuy không có cấu trúc benzodiazepin
nhưng cũng có tác dụng trên thụ thể GABA-A chủ yếu ở type
alpha-1 nên có hiệu ứng gây ngủ, nhưng ít tác dụng phụ hơn
các benzodiazepin. Do vậy, có thể dùng trong 2-6 tuần (Theo
FDA) hay 4 tuần (Theo Australia). Trong thực tế cũng có nghiên
cứu dùng trong 6 tháng (đối với zolpidem) không ghi nhận tai
biến, nhưng chưa được ứng dụng trong lâm sàng.

Dùng thuốc trị mất ngủ phải do bác sĩ chỉ định.

Những nhược điểm cần lưu ý
Zolpidem cũng có tác dụng GABA-A yếu hơn ở type alpha 2-3,
không tác dụng với type alpha 4-6 và omega-5. Do tác dụng
phức tạp này trên não mà zolpidem có hiệu ứng phức tạp trên
giấc ngủ: xuất hiện rất nhanh giấc ngủ ở giai đoạn 1, song kém
hiệu quả ở giấc ngủ giai đoạn 2. Chất lượng giấc ngủ chưa tốt
như giấc ngủ sinh lý. Hơn nữa do chu kỳ bán hủy ngắn (2 giờ)
nên tổng thời gian ngủ không nhiều. Eszopiclon cũng có cơ chế
tác dụng và tạo ra giấc ngủ tương tự zolpidem. Chỉ riêng
zaleplon có cơ chế tác dụng khác hơn tạo ra giấc ngủ giống giấc
ngủ tự nhiên.
Tuy mức độ gây ra thấp hơn, không bằng benzodiazepin, song
các thuốc ngủ mới nonbezodiazepin cũng gây ra trạng thái “quá
thoải mái” và bị lạm dụng như ma túy, gây ra “hội chứng lệ thuộc
thuốc”. Một số nghiên cứu cho biết, dùng zolpidem chỉ trong vài
tuần đã tăng tính “làm dịu” phát triển thành sự lệ thuộc thuốc ở
một số người. Nếu dùng lâu dài mà đột ngột ngừng thuốc thì bị
các phản ứng nghịch thường như mê sảng, co giật hay các triệu
chứng nghiêm trọng khác. Eszopiclon cũng gây ra hội chứng lệ
thuộc thuốc như zolpidem. Zaleplon có gây ra hội chứng này
nhưng ở mức thấp hơn hai chất trên.
Cả ba thuốc trong nhóm đều có thể gây ra một số trạng thái tâm
thần phức tạp như suy giảm trí nhớ, giảm khả năng phân tích lý
luận, thay đổi kiểu suy nghĩ, ảo giác (về thính giác, thị giác) ở
các mức khác nhau, hoảng sợ, mất điều hòa (suy giảm vận
động và phối hợp vận động, dễ té ngã), tăng tính bốc đồng, thoải
mái quá mức hay khó chịu, thèm ăn, tăng tính dục, nhức đầu (ở
một số người), có hành vi bất thường, xa lánh thoát ly xã hội,
xung khắc đối lập với người khác, mất nhân cách. Riêng
eszopiclon còn gây ra trầm cảm, có ý nghĩ tự sát.

Tuy cả ba thuốc đều được chỉ định cho người già khó vào giấc
ngủ hay bị thức giấc rối loạn giấc ngủ mạn, nhưng vì cả ba đều
gây ra các trạng thái tâm thần nói trên, đặc biệt là làm suy giảm
trí nhớ, dẫn đến trạng thái thiếu tỉnh táo, lú lẫn, bị té ngã gây
nguy hiểm cho người già nên phải thận trọng dùng cho đối
tượng này. Trong thực tế, việc nghiên cứu tính an toàn dài hạn
chưa đầy đủ, cần phải có những nghiên cứu thêm sau này. Ở
nước ta, các thuốc này được thầy thuốc khuyên dùng không nên
quá 2 tuần.
Riêng zolpidem còn gây ra các hiệu ứng bất thường: nói chuyện,
làm việc trong lúc ngủ, đôi khi còn đáp ứng được một số câu hỏi
như là tỉnh táo. Sẽ rất dễ nhận thấy sự bất thường này vì lời nói
thường không liên hệ với thực tại, chứng tỏ chỉ là một sự rối
loạn mà không xuất phát từ sự minh mẫn của trí óc. Đây là trạng
thái “sleepwwaking”, một trạng thái ghép (schizophasíc), giống
như các trạng thái thường gặp trong bệnh tâm thần phân liệt
(schizophrenia) nên rất nguy hiểm. Tại Australia, năm 2007 có
một người đàn ông đã chết do nhảy từ ban công xuống, điều tra
cho biết, trước đó người này đã dùng zolpidem. Tại Australia,
zolpidem được đem ra xem xét tại Ban tư vấn thực hành tốt điều
trị (therapeupeutic good administration) và đưa ra lời cảnh báo:
“Zolppidem có thể tạo một giấc ngủ phức tạp, nguy hiểm tiềm
tàng liên quan đến hành vi “đi - ngủ”, “lái xe-ngủ” và các hành vi
kỳ dị khác. Không được uống rượu, thận trọng cần thiết với các
thuốc trầm cảm, các thuốc làm trầm suy hệ thần kinh trung ương
khác khi dùng zolpidem, cần có sự giám sát chặt chẽ của y tế và
không dùng thuốc quá 4 tuần”.
Như vậy, thuốc ngủ thế hệ mới ít độc hơn phenobarbital,
benzodiazepin, có thể đáp ứng một phần nào mong muốn đề ra
khi nghiên cứu, nhưng không hẳn đã loại bỏ được hoàn toàn các

nhược điểm của thuốc cũ, nên vẫn chưa thể là một thuốc dùng
dài hạn được, cần tránh sự lạm dụng. Ngoài ra, đây là thế hệ
thuốc mới, có thể còn có những công dụng mới hay tác dụng
phụ khác chưa ghi nhận hết. Vì thế, khi dùng thuốc cần có sự
theo dõi chặt chẽ.
Theo Sức khỏe & Đời sống