Tài liệu Hạn chế tác dụng phụ của thuốc sốt rét ppt

Hạn chế tác dụng phụ của thuốc sốt rét

Ký sinh trùng sốt rét
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế Thế giới thì một phản ứng có hại của
thuốc là “Một phản ứng độc hại không được định trước, xuất hiện ở liều
thường dùng cho người để phòng bệnh, chẩn đoán hay chữa bệnh, hoặc làm
thay đổi một chức năng sinh lý”. Để có được tác dụng chữa bệnh mong muốn,
nhiều khi phải chấp nhận những loại thuốc có một vài tác dụng phụ kèm
theo. Thuốc sốt rét ngoài tác dụng điều trị bệnh, nó cũng còn có các phản ứng
có hại hay còn gọi là tác dụng không mong muốn của thuốc.
Bộ Y tế đã ban hành hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh sốt rét, trong đó
có quy định loại thuốc sốt rét thiết yếu được sử dụng như chloroquin viên,
dihydroartemisinin-piperaquin viên phối hợp, artesunat viên và lọ tiêm, quinin
viên và ống tiêm, primaquin viên ...
Các phản ứng có hại và tác dụng không mong muốn của thuốc
Thuốc chloroquin: có các tên khác như nivaquin, delagyl, resorchin,
aralen... được sản xuất dưới dạng viên nén 250mg. Các tác dụng không mong
muốn của thuốc thường thấy là ngứa, kích ứng ống tiêu hóa, buồn nôn, nôn; dùng
dài ngày có thể gây rối loạn thị giác, bạc lông, tóc. Chloroquin được chống chỉ
định sử dụng ở những người bị bệnh võng mạc, thận trọng khi dùng cho trẻ em
dưới 12 tuổi, dùng kèm với các thuốc có chứa magnesi, nhôm, calci. Khi cần sử
dụng chloroquin để điều trị bệnh sốt rét, phải dùng thuốc cách xa các loại thuốc
này khoảng 2 giờ.

Cán bộ y tế hướng dẫn cho đồng bào uống thuốc
chữa sốt rét.
Thuốc dihydroartemisinin-piperaquin: có các tên biệt dược là artekin,
arterakin, CVartecan... Đây là loại thuốc phối hợp bao gồm dihydroartemisinin
40mg và piperaquin phosphate 320mg. Dihydroartemisinin là một dẫn xuất của
artemisinin cũng như thuốc artesunat. Piperaquin là thuốc thuộc nhóm 4 amino-
quinolein giống như chloroquin. Tác dụng không mong muốn của thuốc xảy ra

cũng có biểu hiện tương tự như khi dùng thuốc artemisinin, artesunat và thuốc
chloroquin. Thuốc được khuyến cáo chống chỉ định sử dụng ở phụ nữ có thai
trong 3 tháng đầu của thai kỳ.
Thuốc artesunat: được sản xuất dưới dạng viên nén natri 50mg và lọ tiêm
natri 60mg. Đây là một dẫn xuất của thuốc artemisinin được phân lập, chiết xuất
từ cây thanh hao hoa vàng (artemisia annua L.). Các tác dụng không mong muốn
của thuốc được ghi nhận thường không nghiêm trọng, xảy ra nhẹ và thoáng qua
gồm các ảnh hưởng trên hệ tiêu hóa như buồn nôn, nôn, đau bụng, tiêu chảy và
trên hệ thần kinh như nhức đầu, chóng mặt, hoa mắt, đặc biệt là sau khi dùng
thuốc. Những cơn sốt ngắn do thuốc cũng đã được ghi nhận trong một số trường
hợp. Không dùng artesunat cho phụ nữ có thai trong 3 tháng đầu trừ các trường
hợp bị sốt rét thể ác tính.
Thuốc quinin: được sản xuất dưới dạng quinin sulfat viên 250mg hoặc
500mg và ống tiêm quinin chlohydrat 500mg, quinin dichlohydrat 500mg. Tác
dụng không mong muốn của thuốc thường gặp là “Hội chứng quinin” với các triệu
chứng như ù tai, nhức đầu, chóng mặt, buồn nôn. Những trường hợp đặc biệt dễ bị
dị ứng với thuốc, mặc dù dùng với liều thấp có thể gây đỏ da, ngứa, phát ban, sốt,
đau dạ dày. Nếu dùng quá liều và dài ngày có thể bị nôn, cảm giác lo sợ, dễ bị kích
thích, mê sảng, ngất, giảm thân nhiệt, hạ huyết áp, mạch yếu, giảm thị lực và thính
lực. Khi tiêm bắp thịt gây đau nhiều và có thể bị hoại tử tại chỗ. Quinin được
khuyến cáo chống chỉ định sử dụng cho những người bị suy gan, suy thận, các
trạng thái bệnh lý về mắt, tai, tim mạch; tình trạng bị nhược cơ và phụ nữ có thai
vào những tháng cuối
Thuốc primaquin: được sản xuất dưới dạng viên nén primaquin phosphat
13,2mg (có 7,5mg primaquin base). Tác dụng không mong muốn thường gặp là
rối loạn tiêu hóa như buồn nôn, đau vùng thượng vị, co cứng cơ bụng nhẹ và vừa.
Cũng có thể bị thiếu máu tan huyết, thiếu máu nhẹ, tăng bạch cầu, methemoglobin
huyết. Một số trường hợp cũng được ghi nhận ảnh hưởng đến hệ tim mạch như
tăng huyết áp, loạn nhịp, giảm bạch cầu, mất bạch cầu hạt và các phản ứng ngứa ở
da. Thuốc được khuyến cáo chống chỉ định sử dụng ở những người có phản ứng

quá mẫn với primaquin, người có bệnh toàn thân cấp tính có khuynh hướng bị
giảm bạch cầu hạt, người đang dùng các thuốc khác có tiềm năng gây tan máu
hoặc các thuốc có thể gây ức chế dòng tủy bào trong tủy xương. Cần thận trọng
khi dùng thuốc cho bệnh nhân bị thiếu hụt men G6PD (glucose 6 phosphat
dehydrogenase) và phải ngưng ngay thuốc nếu có dấu hiệu tan huyết và
methemoglobin huyết, định kỳ phải làm công thức máu kiểm tra. Không được
dùng thuốc trong thời kỳ mang thai vì thuốc đi qua nhau thai và có thể gây thiếu
máu tan huyết ở thai thiếu hụt men G6PD trong tử cung.
Thận trọng đề phòng các tác dụng không mong muốn của thuốc
Khi sử dụng các loại thuốc để điều trị những trường hợp bệnh nói chung và
bệnh sốt rét nói riêng, bên cạnh những tác dụng có lợi và mong muốn, một số loại
thuốc lại có các tác dụng không mong muốn, có hại. Vì vậy các cơ sở y tế cần chú
ý, quan tâm đến vấn đề này để bảo đảm việc sử dụng thuốc điều trị hiệu quả, an
toàn và hợp lý; tránh những điều đáng tiếc xảy ra có thể làm nguy hiểm đến sức