LỜI XIN LỖI TRONG PHỎNG VẤN ppsx

LỜI XIN LỖI TRONG PHỎNG VẤN
Trong thực tiễn tác nghiệp truyền hình nói riêng và báo chí nói
chung, phỏng vấn là vừa là phương thức hoạt động vừa là
mộtthể loại quan trọng. Đứng ở góc độ dụng học, hoạt động
phỏng vấn có đầy đủ các yếu tố cấu trúc của hội thoại và là một
loại hội thoại đặc biệt – bởi trong cuộc hội thoại này, các tham
thoại trực tiếp (nhà báo phỏng vấn và người được phỏng vấn)
đều ý thức về những “tham thoại gián tiếp” dù có thể không
nhìn thấy, không gặp (khán giả truyền hình, thính giả phát
thanh, độc giả báo in…) và mục đích của ít nhất một bên tham
thoại (nhà báo) là nhắm đến việc thông tin cho những “tham
thoại gián tiếp” này. Xem xét phỏng vấn theo quan điểmdụng
học là một vấn đề cần đặt ra cho người làm báo và cũng là vấn
đề rất mới và rất rộng. Bài viết này xin được dừng lại ở vài ghi
nhận tản mạn (từ thực tiễn nghề nghiệp của bản thân) những
biểu hiện hành động xin lỗi của phóng viên trong phỏng vấn
truyền hình trực tiếp nhìn từ chiến lược lịch sự âm tính.

I. ĐÔI NÉT VỀ NHÓM THỂ LOẠI GIAO TIẾP TRUYỀN
HÌNH:

1/ Việc phân chia thể loại trên báo chí nói chung, truyền hình
nói riêng hiện còn nhiều tranh cãi, đặc biệt trong xu hướng đan
xen thể loại hiện nay. Tuy nhiên, hầu hết các nhà nghiên cứu
đều đồng ý rằng ngoại trừ phỏng vấn như một phương thức tác
nghiệp, các loại hình báo chí đều có phỏng vấn với tư cách
một thể loại. Phỏng vấn truyền hình được xếp vào nhóm thể loại
“giao tiếp truyền hình” bao gồm các thể loại: phỏng vấn, bình
luận, tọa đàm, phát biểu, đối thoại… Đặc điểm chung của nhóm
thể loại này là sử dụng lời nói của các đối tượng xuất hiện trong
khung hình làm hình thức thông tin chủ yếu. Tất nhiên có trường

hợp do điều kiện kĩ thuật không cho phép, phỏng vấn truyền
hình có thể sử dụng hình thức phỏng vấn qua điện thoại, đối
tượng không xuất hiện bằng hình ảnh động trên màn ảnh nhỏ,
nhưng những cuộc phỏng vấn này chiếm tỉ lệ thấp và nó cũng có
tạo ra những hiệu ứng tiếp nhận đặc biệt. Trong nhóm thể loại
này, hình ảnh không được trau chuốt bằng nhóm thể loại sử
dụng phương thức điện ảnh (phóng sự, phim tài liệu…). Một đặc
điểm khác của nhóm thể loại giao tiếp truyền hình là thông tin
dễ tiếp nhận phù hợp với các quá trình nhận thức. Bởi thông tin
chủ yếu là lời nói với ngữ điệu của lời nói trong đời sống, không
phải đọc diễn cảmnhư lời bình của tin, phóng sự vốn có sự sắp
xếp, trau chuốt. Và đây cũng là điểm hạn chế của thông tin hội
thoại: tính khái quát không cao, khả năng lưu giữ thông tin
không bền vững, phụ thuộc vào tâm lí người xem.

2/ Nhóm thể loại giao tiếp truyền hình (có người còn gọi là
nhóm thể loại gặp gỡ truyền hình, hoặc nhóm thể loại hội thoại)
có đặc điểm chung là sử dụng phương thức trường quay là chủ
yếu, phản ánh khá “nguyên chất” cuộc sống, ít có sự sắp xếp
như nhóm thể loại tạo hình. Một cuộc phỏng vấn truyền hình
vẫn có thể bị cắt xén bằng các thủ thuật hậu kì (editing hoặc
montage). Ngay cả cuộc phỏng vấn trực tiếp, các yếu tố phi
lời chưa chắc được khán giả tiếp nhận đầy đủ do góc máy thay
đổi theo dụng ý chủ quan của người đạo diễn truyền hình. Ví dụ:
Trong phỏng vấn trực tiếp, khi một vị khách mời vò đầu trước
câu hỏi hóc búa của phóng viên, nếu người đạo diễn truyền hình
không muốn cho khán giả thấy, họ có thể đưa tín hiệu từ máy
quay khác, chẳng hạn cảnh cận mặt người phóng viên… Tuy
nhiên, phỏng vấn truyền hình trực tiếp – dù có sự can thiệp chủ
quan của nhóm sản xuất chương trình – vẫn là dạng thức hội

thoại trên báo chí tương đối “nguyên bản”.
3/ Tính tương tác cũng là một đặc điểm của nhóm thể loại giao
tiếp truyền hình hiện nay. Trong phóng sự, phim tài liệu, khán
giả truyền hình không thể cùng tham gia chương trình nhưng đối
với một cuộc tọa đàm hay bình luận truyền hình, phỏng vấn
truyền hình người xem có thể giao lưu, “tương tác” với phóng
viên, các chuyên gia thông qua điện thoại, cầu truyền hình
v.v….
Trong thể loại giao tiếp truyền hình, phải có người dẫn chương
trình, người phỏng vấn (là phóng viên, biên tập viên…). Họ
không chỉ có vai trò dẫn dắt, gợi mở và “chủ trì” cuộc trò
chuyện mà còn tham gia tranh luận, khai thác thông tin.

4/ Thể loại tiêu biểu nhất cho nhóm thể loại giao tiếp truyền
hình chính là phỏng vấn truyền hình.
Phỏng vấn truyền hình là một thể loại báo chí truyền hình mà
hình thức chủ yếu là cuộc hội thoại giữa một hoặc nhiều nhà báo
với một hoặc nhiều người nhằm khai thác thông tin hoặc tranh
luận, bàn bạc, phản ánh, bộc lộ chính kiến, dự báo một vấn đề,
phân tích một sự kiện.
Mục đích chủ yếu của thể loại phỏng vấn nhằm đem đến cho
người xem thông tin, cảm xúc, sự giải thích, lí lẽ, thái độ của
những người tham gia cuộc phỏng vấn.
Với phỏng vấn truyền hình, công chúng không phải đọc lại (như
báo in) hoặc nghe cuộc hội thoại (như phát thanh), mà
được chứng kiến bằng mắt cuộc hội thoại đó. Đặc trưng này
giúp cho người xem cảm thụ thông tin ở hai cấp độ: Cấp độ
thông tin “nguyên chất” là nội dung trực tiếp của cuộc hội thoại
và cấp độ thông tin phi lời được cảm nhận từ bối cảnh, thái độ
biểu cảm, động tác của tất cả các nhân vật tham gia phỏng vấn.

Ngày nay, thể loại phỏng vấn truyền hình trực tiếp đang có xu
thế phát triển mạnh bởi đây là loại hình báo chí có độ tin cậy
cao, có sức hấp dẫn bởi nó gần với cuộc sống và ít có sự “can
thiệp” qua lăng kính chủ quan của nhà báo. Thế nhưng đây cũng
là loại hình báo chí thử thách bản lĩnh người làm báo: sự thành
công của một cuộc phỏng vấn phụ thuộc rất nhiều vào ngữ năng
giao tiếp, kiến thức văn hóa nền, kiến thức ngôn ngữ của người
phỏng vấn. Đối với các nhà báo ở ngành truyền hình Việt Nam,
việc nắm vững dụng học Việt ngữ có ý nghĩa rất quan trọng
trong việc rèn luyện kĩ năng phỏng vấn truyền hình trực tiếp.

II. CHIẾN LƯỢC LỊCH SỰ ÂM TÍNH VỚI LỜI XIN LỖI
TRONG PHỎNG VẤN TRUYỀN HÌNH TRỰC TIẾP

1/ Nguyên tắc lịch sự trong hoạt động phỏng vấn truyền hình:

Trong phỏng vấn truyền hình, ngoài các nhân tố tham thoại trực
tiếp, khán giả truyền hình tuy không hiện diện song vẫn có thể
hiểu ngầm là những tham thoại “gián tiếp”. Phỏng vấn truyền
hình là một đa thoại. Trừ các tham thoại “gián tiếp”, các tham
thoại trực tiếp: phóng viên và người được phỏng vấn đều phải ý
thức được hệ thống những qui ước trong việcgiành lời, giữ lời,
nhường lời trong hội thoại cũng như việc tôn trọng nguyên tắc
hợp tác trong hội thoại hoặc việc khai thác hàm ý hội thoại
(trong tương quan với tham thoại gián tiếp). Kết quả của cuộc
phỏng vấn không chỉ là kết quả của quá trình giao tiếp giữa
phóng viên và (những) người được phỏng vấn mà là quá trình
“giao tiếp” qua kênh thông tin đại chúng giữa các tham thoại
trực tiếp và các tham thoại gián tiếp. Trong rất nhiều yếu tố tác

động đến kết quả này, có một yếu tố không kém phần quan
trọng trong giao tiếp: đó là nguyên tắc lịch sự (principle of
politeness).

Hoạt động của tham thoại (là phóng viên) trong phỏng vấn
truyền hình – một tình huống hội thoại khá đặc biệt – là một
hoạt động đòi hỏi những nguyên tắc giao tiếp đặc biệt. Một
người phóng viên khi được phân công phỏng vấn một nhà khoa
học nhưng do vô tình hay hữu ý, nhà khoa học được mời lại là
cha ruột của anh ta chẳng hạn, việc xưng hô trong quá trình
phỏng vấn ấy cũng không thể tuân thủ nguyên tắc lịch sự thông
thường (Chỉ có thể xưng: “Thưa ông, thưa giáo sư – tiến sĩ
v.v…” chứ không thể “Thưa bố, thưa cha…”. Nhưng điều này
vẫn không vi phạm các chuẩn mực xã hội theo nguyên tắc lịch
sự. Bởi người phóng viên trong tác nghiệp phỏng vấn, họ đại
diện cho một cơ quan thông tin đại chúng, câu hỏi của họ là câu
hỏi của một cơ quan thông tin đặt ra cho nhà khoa học và điều
quan trọng là, họ biết cuộc phỏng vấn đó nhằm đến một đối
tượng họ cần tương tác trong giao tiếp: công chúng báo chí. Và
giả sử trong số công chúng báo chí tiếp nhận cuộc phỏng vấn đó
có người biết mối quan hệ giữa hai tham thoại trực tiếp trong
cuộc phỏng vấn, không ai cảm thấy tổn thương, xúc phạm.)

Tất nhiên, còn những yếu tố khác chi phối các cuộc phỏng vấn
truyền hình như tính chất của cuộc phỏng vấn: chất vấn một đối
tượng tham nhũng, hoặc tôn vinh một cá nhân có nhiều cống
hiến (như mô hình chương trình “Người đương thời” của
VTV3), phỏng vấn một chính khách, phỏng vấn một người nước
ngoài có thông dịch v.v…

Cuộc phỏng vấn truyền hình trực tiếp – như đã nói – là một thể
loại tạo ra một mảng cuộc sống hiện thực “nguyên bản” ít bị chi
phối bởi lăng kính chủ quan, cho nên tâm lí tiếp nhận của khán
giả gần giống với đời sống và vì thế, tất cả những nguyên tắc
lịch sự cần phải được tuân thủ cao. Có khá nhiều nguyên tắc lịch
sự cần được đề cập đến như nguyên tắc xưng hô, sự tế nhị, sự
khoan dung, sự khiêm tốn, sự cảm thông, hành động giữ thể
diện v.v…

Theo GS.TS Nguyễn Thiện Giáp, “thể diện là hình ảnh bản thân
trước công chúng của một cá nhân, nó liên quan đến ý thức xã
hội và tình cảm mà mỗi cá nhân có và mong muốn người khác
tri nhận. Trong giao tiếp, phép lịch sự có thể được định nghĩa là
phương tiện được dùng để thể hiện hiểu biết về thể diện của
người khác.” ([1])

2/ Chiến lược lịch sự dương tính và chiến lược lịch sự âm tính:

Khái niệm thể diện (face) được xem xét trong mối quan hệ với
hoạt động giao tiếp và ứng xử ngôn ngữ. Thể diện của một con
người liên quan đến sự tồn tại về phương diện xã hội – tâm lí
của một cá nhân trong giao tiếp. Như vậy, trong một cuộc phỏng
vấn truyền hình, người được phỏng vấn, khán giả truyền hình
luôn có nhu cầu thể diện của họ và người phóng viên thực hiện
phỏng vấn cần ý thức rõ điều này.

Cũng theo GS.TS Nguyễn Thiện Giáp, cần phân biệt hai phương
diện của thể diện: thể diện dương tính (positive face) và thể diện
âm tính (negative face) mà thực chất của nó là nhu cầu đoàn
kết; nhu cầu được quan hệ và nhu cầu được độc lập, được tự do

hành động, được tôn trọng. Hai loại nhu cầu như trên chính là cơ
sở của hai loại chiến lược lịch sự: lịch sự dương tính (positive
politeness) và lịch sự âm tính (negative politeness) ([2]).

Lịch sự dương tính trong ứng xử xã hội có thể diễn tả là sự nhiệt
thành tới những người khác. Phép lịch sự dương tính nhằm thực
hiện những hành vi tôn vinh thể diện, tức là những hành vi làm
gia tăng một trong hai thể diện của người tiếp nhận. Phép lịch sự
dương tính cũng đồng thời làm gia tăng thể diện của người nói
bằng cách nhấn mạnh mục đích để người tiếp nhận biết rằng
người đó cùng mục đích hội thoại như mình. Lịch sự âm tính là
hành vi cư xử tránh xa khỏi sự đe dọa thể diện của họ. Lịch sự
âm tính thể hiện rõ nét ở hình thức xin lỗi, viện lí do, trao cho
người nghe quyền lựa chọn…

Trong phỏng vấn truyền hình nói chung và phỏng vấn truyền
hình được phát trực tiếp nói riêng, phép lịch sự âm tính vì thế là
một yêu cầu cần được người phóng viên dẫn chương trình biết
khai thác hợp lí, đặc biệt là những hình thức thể hiện hành động
xin lỗi.

3/ Chiến lược lịch sự âm tính với lời xin lỗi trong phỏng vấn
truyền hình trực tiếp:

Xin lỗi thường được sử dụng nhằm “sửa lại cho đúng” một sự vi
phạm hoặc nhằm tạo ra sự hòa thuận giữa người xin lỗi và người
tiếp nhận. Xin lỗi là sự sửa sai về hành động cư xử đe dọa thể
diện, gây ra khó chịu, bực bội đối với người nghe. Như vậy có
thể hiểu xin lỗi là một hành động ngôn từ lịch sự được sử dụng
để tái thiết quan hệ xã hội và biểu lộ trách nhiệm cá nhân về một

sự vi phạm. Xin lỗi là một hành động ngôn từ hướng tới nhu cầu
thể diện của người nghe và có ý muốn sửa lại cho đúng một sự
vi phạm mà người nói biểu lộ trách nhiệm. Hành động xin lỗi có
thể được diễn đạt bằng những từ, ngữ cụ thể nhất định trong
phát ngôn (lời xin lỗi) mà cũng có thể thể hiện ở những dạng
thức khác, thậm chí đó có thể là lời cám ơn trong phỏng vấn
truyền hình nhằm ngắt lời một diễn giả!

Những lời xin lỗi cũng giống như những lời khen là hành động
ngôn từ hướng tới nhu cầu thể diện của người nhận, duy trì quan
hệ, hướng tới tăng cường thể diện của người nhận. Lời khen và
lời xin lỗi được miêu tả như là “những hành động khuyến khích
thể diện” (face – supportive acts) và đối lại những hành động
ngôn ngữ như đe dọa, lăng mạ là “những hành động tấn công thể
diện” (face attack acts). Và nếu lời khen, lời mời, lời chào mừng
được xem như hành động lịch sự dương tính, diễn tả tình đoàn
kết (solidarity) và tình thân thiện (friendliness) thì lời xin lỗi,
trái lại, thường được thừa nhận là hành động lịch sự âm tính,
diễn tả sự tôn trọng (respect) hơn là tình thân thiện.
Bên cạnh chiến lược lịch sự dương tính, trong hoạt động phỏng
vấn truyền hình trực tiếp, chiến lược lịch sự âm tính thông qua
hình thức xin lỗi có tần số xuất hiện khá cao.


3.1. Một trong những thao tác mà người làm phỏng vấn truyền
hình trực tiếp quan tâm thường trực là làm chủ thời gian cho
cuộc phỏng vấn theo kế hoạch để vừa đảm bảo đạt yêu cầu
thông tin, yêu cầu chủ đề tư tưởng vừa không bị “cháy kịch
bản”. Thế nhưng không dễ dàng gì khi muốn “cắt” lượt lời,
hoặc giành lời trong một cuộc hội thoại được truyền hình trực

tiếp và đối tượng được phỏng vấn là những nhân cách nổi tiếng
hoặc có vai vế xã hội nhất định lại chưa được chuẩn bị kĩ để hợp
tác. Trong trường hợp này, việc ngắt lời thường đi liền với lời
xin lỗi:
+ Xin lỗi tôi phải ngắt lời ông…
Tất nhiên, đó là việc làm bất đắc dĩ của người phóng viên trước
áp lực thời gian của chương trình. Nhà báo Trần Bình Minh –
hiện là Phó Tổng giám đốc Đài truyền hình Việt Nam – kể rằng,
trong cầu truyền hình giao thừa năm 2001, có một “điểm cầu” bị
lố giờ do người được phỏng vấn là một nghệ sĩ ngâm thơ, khi kể
về kỉ niệm ngâm thơ cho Bác Hồ đã quá xúc động nên quên mất
qui ước về thời lượng dành cho bà trước đó, trong khi giao thừa
đang chỉ còn vài phút nữa và trong kịch bản còn vài tiểu mục.
Người phóng viên lúc ấy đã lanh trí chờ khi bà vừa ngắt mạch
câu chuyện một tí là đã nhanh chóng “Xin cám ơn nghệ
sĩ!”, ngay lúc đó, tổng đạo diễn chương trình cho chuyển tín
hiệu hình ảnh về cầu trung tâm (phim trường Đài) và người dẫn
chương trình tại cầu trung tâm tiếp tục: “Vâng, xin cám ơn nghệ
sĩ … , cám ơn phóng viên …” và tiếp tục vào nội dung còn lại.
Nhờ đó, khán giả truyền hình sẽ không có cảm giác “nhà Đài”
“cắt” đột ngột người nghệ sĩ này. Những trường hợp phỏng vấn
trực tiếp truyền hình trước giờ bóng lăn hay trước một sự kiện
lớn sắp diễn ra cũng thường gặp tình trạng lố giờ tương tự.
Phóng viên truyền hình nếu vì lí do an toàn mà dừng quá sớm
cuộc phỏng vấn thì cũng không tiện, mà nếu biết cách xử lí để
“canh” vừa khớp với diễn biến thời sự thì phải biết cách chuyển
lời, giành lời trong hội thoại nhưng phải đảm bảo nguyên tắc
lịch sự (lịch sự với người được phỏng vấn và lịch sự với khán
giả).

Có trường hợp, người được phỏng vấn đi quá xa vấn đề, người
dẫn chương trình phải có những cách xin lỗi khéo:
+ Vâng, chúng ta có thể quay trở lại vấn đề ông đang nói trong
chốc lát nữa nếu còn có thời gian, nhưng bây giờ, xin ông hãy lí
giải một cách ngắn gọn…
Với cách “rào đón”, “viện lí do” như thế, người được phỏng vấn
có thể cảm thấy mình được tôn trọng đồng thời, khán giả truyền
hình vẫn cảm thấy được tôn trọng. Và vì thế, lời cám ơn đôi lúc
cũng là một lời xin lỗi lịch sự trong quá trình phỏng vấn. Những
phóng viên phỏng vấn giàu kinh nghiệm biết cách tìm nhịp ngắt
và nội dung hợp lí trong ngữ lưu của người được phỏng vấn để
chen vào: “Xin cám ơn ông (bà)!” và những người được phỏng
vấn có thể hiểu đó là cách cắt lời một cách lịch sự.

Bản chất của hình thức xin lỗi trong chiến lược lịch sự âm tính
của phỏng vấn truyền hình trực tiếp không phải bao giờ cũng
xuất phát từ nguyên tắc: Phóng viên xin lỗi vì cảm thấy phạm lỗi
với người được phỏng vấn mà đôi lúc, đó là sự xin lỗi vì cảm
thấy có lỗi với khán giả truyền hình. Ví dụ: Khi một khách mời
trả lời quá lan man trước một câu hỏi, người phỏng vấn có thể
“ngắt lời” dưới hình thức:
+ Vâng, xin lỗi ông, vấn đề ông vừa trình bày tôi có thể hiểu
như thế này được không ạ: (phóng viên khái quát nhanh rồi
chuyển sang câu hỏi khác, người khác…)

Có những trường hợp do yêu cầu kĩ thuật của quá trình thực
hiện chương trình trực tiếp, người phỏng vấn buộc phải ngắt lời
người được phỏng vấn:
+ Xin được thông báo với quí vị khán giả và ông X. là chúng tôi
vừa nhận được tín hiệu từ đầu cầu Đà Nẵng, chúng ta sẽ tạm

dừng câu chuyện với ông X…

3.2/ Tất nhiên, trong phỏng vấn truyền hình trực tiếp, lời xin lỗi
như một hành động ngôn từ khi chính phóng viên phỏng vấn
phạm lỗi hoặc chính ê-kíp sản xuất chương trình phạm lỗi cũng
thường xảy ra. Phổ biến nhất là lời xin lỗi do người phỏng vấn
nhầm tên, chức vụ của người được phỏng vấn. Ở nhiều Đài Phát
thanh – truyền hình địa phương hiện nay, việc tổ chức phỏng
vấn truyền hình thường do một biên tập viên chuẩn bị câu hỏi và
thực hiện trực tiếp cuộc phỏng vấn do một phát thanh viên xinh
đẹp nhưng lại hơi yếu về kiến thức. Nhiều khi do nhầm lẫn chữ
viết tắt trong văn bản của biên tập viên, cô phát thanh viên kia
đã đọc sai chức vụ của người được phỏng vấn. Ví dụ: BCH quân
sự tỉnh (Bộ chỉ huy quân sự tỉnh đọc nhầm thành Ban chấp hành
quân sự tỉnh); hoặc BTG (Ban Tuyên giáo – Ban Tôn giáo)
v.v… Gần đây, trong quá trình làm các cuộc phỏng vấn trực
tiếp, những người phóng viên phòng thu thường được đeo tai
nghe (ear-phone) trong hệ thống liên lạc nội bộ (inter-com) nên
vẫn nghe được nội dung chỉ huy từ đạo diễn bên ngoài. Nhờ đó
những sơ sót như thế đã kịp thời được… xin lỗi!
Những hình thức xin lỗi như thế cũng góp phần tạo nên tính chất
sống động, trực tiếp cho chương trình. Nhờ thế, khán giả truyền
hình có thể tin rằng đây là cuộc hội thoại nguyên chất, trực tiếp.
Bởi nếu phỏng vấn thu trước thì những sơ sót có thể được sửa
lại bằng nhiều biện pháp kĩ thuật.

Loại xin lỗi phổ biến thứ hai khi người phỏng vấn cảm thấy
mình có lỗi thực sự là lời xin lỗi khi có sự cố kĩ thuật xảy ra
trong truyền hình trực tiếp. Ví dụ: Do lỗi của nhân viên thu âm,
có khi âm thanh của người được phỏng vấn bị mất. Bản thân

người được phỏng vấn không biết điều đó nhưng đạo diễn
chương trình biết và tất nhiên, khán giả truyền hình biết. Vì thế,
người phỏng vấn phải xin lỗi khán giả truyền hình và xin lỗi vị
khách mời: “Xin lỗi, ông (bà) có thể nhắc lại nội dung vừa
rồi…”. Thông thường trong những trường hợp trên, lời xin lỗi
được diễn tả tường minh bằng động từ ngôn hành: xin lỗi.
Nhưng cũng có thể có cách xin lỗi dưới hình thức giải thích. Ví
dụ: trong một cầu truyền hình, đầu cầu ở Trường Sa có thể bị
mất tín hiệu do đường truyền chập chờn, người phỏng vấn có thể
giải thích sự kiện trên và “mong quí khán giả thông cảm” như là
cách thể hiện sự tôn trọng khán giả, mặc dù lỗi thực chất do
những lí do khách quan ngoài ý muốn “nhà Đài”

3.3/ Như đã nói, hành động xin lỗi trong phỏng vấn truyền hình
trực tiếp còn được diễn tả bằng những cách thức khác nhau, rất
đa dạng và tinh tế, chứ không chỉ bó hẹp, gắn với động từ ngôn
hành xin lỗi. Và nguyên tắc xin lỗi trong phỏng vấn truyền hình
– đôi lúc – lại mang hàm ý hội thoại rất đặc biệt. Người phóng
viên phỏng vấn có thể xin lỗi thay cho người khác vì những mục
đích báo chí và thể hiện sự tôn trọng khán giả.

Phổ biến nhất trong hình thức này là xin lỗi khán giả khi một vị
khách mời đặc biệt nào đó không đến được. Có những trường
hợp, vị khách mời của buổi phỏng vấn đó không đến và khán giả
cũng không biết rằng trong buổi phỏng vấn đó lẽ ra có ông ta
nhưng người phóng viên phỏng vấn vẫn xin lỗi khán giả. Ví
dụ: “Thưa quí khán giả! Chung quanh sự cố sập cầu Đồng Nai
vừa qua, chúng tôi đã mời đến phòng thu ông giám đốc Công ti
cầu đường và ông giám đốc Sở Giao thông – vận tải tỉnh… Rất
tiếc đến giờ phút chót, ông giám đốc Sở Giao thông – vận tải đã

gọi điện từ chối vì bận công tác. Thành thật xin lỗi quí khán
giả…”. Ngoài hàm ý hội thoại mà phóng viên muốn nhấn mạnh,
lời xin lỗi tường minh trên đây cũng thể hiện rõ sự tôn trọng đối
với khán giả truyền hình: tôn trọng quyền được thông tin của
khán giả.

Tác giả Nguyễn Thiện Giáp chỉ ra rằng chiến lược lịch sự âm
tính đòi hỏi phải nói hay làm một cái gì đó để tỏ ra anh không
muốn can thiệp vào quyền tự do hành động và quyền không bị
áp đặt của người khác ([3]). Trong phỏng vấn truyền hình trực
tiếp, quyền không bị áp đặt của khán giả truyền hình cũng như
quyền không bị áp đặt của người được phỏng vấn thể hiện qua
những lời xin lỗi nhằm rào đón – rào đón cho sự vi phạm trong
nội dung phát ngôn. Lời xin lỗi trong trường hợp này mang tính
chất rào đón, có tính chất “tình thái hóa” để giảm nhẹ hiệu lực
đe dọa thể diện đối với người được hỏi, đảm bảo phép lịch sự.
Hình thức này thường xảy ra trong những nội dung phỏng vấn
có tính chất chất vấn trước một sự kiện công luận quan tâm và
cơ quan chức năng chưa có kết luận. Ví dụ: sự kiện di dời đàn
voi dữ ở Tánh Linh; sự kiện trách nhiệm trong các công trình
xây dựng phục vụ cho SEA-games 22 v.v…
+ Xin lỗi phải làm phiền ông, nhưng nếu không có gì e ngại, ông
có thể cho biết…
+ Chúng tôi rất lấy làm tiếc phải hỏi ông điều này, nhưng khán
giả truyền hình rất muốn ông xác nhận lại thông tin…
Đây là hành động xin lỗi thường có vị trí mở đầu phát ngôn có
tác dụng làm nhẹ hóa hành động đe dọa thể diện của người được
hỏi trong nội dung tiếp theo của phát ngôn.
Thực tế hoạt động truyền hình những năm qua cho thấy, còn
nhiều trường hợp phóng viên mắc những lỗi do vi phạm nguyên

tắc lịch sự trong giao tiếp phỏng vấn:
+ Chúng tôi rất muốn biết…
+ Chúng tôi muốn hỏi ông
+ Khán giả truyền hình Đồng Nai rất muốn biết…


III. KẾT LUẬN

Phỏng vấn truyền hình trực tiếp là hoạt động giao tiếp đặc biệt.
Trong quá trình tác nghiệp, người phóng viên nếu biết khai thác
tốt những chiến lược giao tiếp, trong đó có chiến lược lịch sự,
cuộc phỏng vấn sẽ đạt hiệu quả xã hội cao. Sử dụng đúng hành
động xin lỗi trong chiến lược lịch sự âm tính là hành động vừa
giữ thể diện âm tính cho khán giả, cho người được phỏng vấn và
vừa tạo được tác động xã hội cho tác phẩm phỏng vấn.
Sử dụng “đắt” hành động xin lỗi trong phỏng vấn truyền hình là
kĩ năng ngôn ngữ có ý nghĩa tác nghiệp cao. Tất nhiên, hành
động xin lỗi trong giao tiếp tiếng Việt trong phỏng vấn truyền
hình phải được diễn đạt bằng những cách thức rất khác nhau,
dựa trên những nguyên tắc khác nhau và vì nhiều mục đích khác
nhau nhằm tạo ra hiệu quả cuối cùng cho cuộc phỏng vấn.
Tiếp cận, tìm hiểu, nghiên cứu lời xin lỗi trong mối quan hệ giữa
nhà báo truyền hình (người phỏng vấn) với người được phỏng
vấn, khán giả truyền hình là vấn đề còn nhiều lí thú, một hướng
tiếp cận, giúp cho việc sử dụng thể loại báo chí này đạt hiệu quả
cao hơn.