Lạm dụng corticoid tiêm - Những nguy hiểm khó lường pps

Lạm dụng corticoid tiêm - Những
nguy hiểm khó lường


Lạm dụng corticosteroid dạng uống, dùng ngoài được nhắc đến
nhiều. Trong khi đó, lạm dụng chúng dạng tiêm cũng khá phổ biến và
nguy hiểm hơn nhiều nhưng chưa được cảnh báo đúng mức.
Những trường hợp lạm dụng thường gặp
- Người bệnh tự ý dùng theo mách bảo của người có cùng bệnh.
- Người bệnh dễ dãi chấp nhận chỉ định không đúng của người làm
dịch vụ y tế tư (có khi chưa có giấy phép, chưa đủ trình độ cần thiết).
- Người bệnh được thầy thuốc kê đơn dùng làm giảm đau và viêm
nhanh, tưởng là thuốc chữa bệnh tốt, nên cứ theo đơn thuốc cũ, tự mua thêm
thuốc dùng kéo dài. Khi bệnh tái phát, lại dùng lại thuốc theo cách dùng sai
cũ.
- Ngay trong cơ sở điều trị, một số nhân viên y tế tưởng dùng thuốc
này sẽ phòng được dị ứng nên tự ý cho thêm vào y lệnh (thường cho thêm
vào dịch truyền).
Các corticoid hay bị lạm dụng
- Hydrocortison: là hormon vỏ thượng thận có tác dụng chuyển hóa
đường và một phần chuyển hóa muối nước, có tác dụng kháng viêm. Dùng
dưới dạng hỗn dịch tiêm 25mg/2ml và 125mg/5ml. Đúng ra, chỉ có cơ sở
điều trị nội trú tuyến trên mới cho dùng tiêm trong và quanh khớp, tiêm
trong và quanh dây chằng trong một ít trường hợp viêm đau khớp, thoái hóa
khớp, viêm bao hoạt dịch, viêm gân nặng mà việc dùng đường uống hay
dùng các kháng viêm không steroid không đáp ứng. Thực tế, người làm dịch
vụ y tế tuyến dưới vẫn dùng để chữa viêm đau khớp. Việc dùng không đúng
tuyến này dẫn đến một số sai sót sau: chỉ định khi không cần thiết (trong
thấp khớp nhẹ, chỉ dùng kháng viêm không steroid vẫn có hiệu quả, an toàn,
rẻ tiền), chỉ định sai (chỉ định khi viêm khớp do nhiễm khuẩn, hoặc khi có
nhiễm khuẩn toàn thân là những trường hợp thuộc chống chỉ định). Thiếu

kiến thức giải phẫu nên tiêm không đúng vào khớp mà lạc vào cơ, xương,
mạch máu, dây thần kinh quanh khớp gây hậu quả xấu như teo cơ, xốp
xương, làm mất chức năng khớp (có khi dẫn đến tàn phế, tử vong). Do nơi
tiêm không đạt tiêu chuẩn, không vô khuẩn tốt khi tiêm dẫn đến nhiễm
khuẩn tại khớp rồi nhiễm khuẩn toàn thân, nhiễm khuẩn máu (nguy hiểm
đến tính mạng).
- Depersolon: là dẫn chất prednisolon tan trong nước. Có tính chống
viêm, chống dị ứng mạnh, nhưng tính hormon lại yếu. Chỉ định chính là
chống viêm, chống dị ứng trong những trường hợp choáng nặng (sốc phản
vệ, cơn hen kịch phát, sốc do nhiễm độc vi khuẩn). Depersolon chỉ chống lại
các biểu hiện của viêm và dị ứng. Tuy nhiên, có người hiểu nhầm
depersolon phòng được dị ứng nên thường trộn vào dịch tiêm truyền. Lạm
dụng này sẽ có một số tác hại: Chủ quan trong truyền dịch ( nhiều trường
hợp dù đã có cho thêm depersolon, dịch truyền vẫn gây sốc). Có khi sai với
chỉ định làm mất hiệu lực thuốc khác trong y lệnh (chẳng hạn khi nhiễm
khuẩn nặng thầy thuốc vừa cho thuốc chống nhiễm khuẩn vừa cho truyền
dịch, cho thêm depersolon làm giảm sức đề kháng cơ thể ). Có khi tác dụng
phụ của depersolon gây bất lợi cho người bệnh (ví dụ làm tăng huyết áp).
- Kenacort: là biệt dược của triamcinolon một loại corticosteroidid rất
mạnh nhưng rất độc, bào chế dưới dạng hỗn dịch tiêm có tác dụng lại kéo
dài. Đúng ra kenacort chỉ được dùng điều trị nội trú trong các cơ sở y tế
tuyến trên, tiêm bắp trong viêm khớp dạng thấp, dị ứng da hoặc tiêm tại chỗ
trong các bệnh khớp, trong sẹo lồi. Không dùng trị hen. Thực tế, một số
người làm dịch vụ y tế tuyến dưới thường dùng tiêm chữa viêm đau khớp,
chữa hen. Lạm dụng này dẫn đến một số tác hại: Với bệnh hen, hiện theo
GIBA, chỉ dùng corticoid hít hay corticoid hít + chủ vận beta dài hít
(seretide, symbycort) để kiểm soát hen, khi bị hen cấp nặng phải dùng các
thuốc đặc trị. Dùng kenacort chữa hen là không đúng với chỉ dẫn này, thuốc
có thể làm giảm một số triệu chứng nhất thời, làm cho người bệnh chủ quan
và không dùng đúng các thuốc kiểm soát hen theo khuyến cáo, làm cho bệnh

dễ có những đợt kịch phát và ngày càng nặng hơn. Khi quen thuốc những lần
dùng sau thường đòi hỏi liều cao hơn, dễ gây độc hơn. Với đau và viêm
khớp: chỉ định có khi không cần thiết (như khi nhẹ) có khi chỉ định sai
(như dùng khi viêm đau khớp do nhiễm khuẩn, hay có nhiễm khuẩn toàn
thân, là trường hợp thuộc chống chỉ định).
Những tác hại khi lạm dụng corticoid
Ngoài những tác hại trong các trường hợp lạm dụng cụ thể trên, ngay
cả khi dùng đúng chỉ định, nhưng dùng kéo dài ( mỗi đợt quá 10 ngày, lặp
lại nhiều đợt), các thuốc trên còn gây một số tác dụng phụ khác:
- Làm tăng thường xuyên nồng độ các chất này trong máu nên gây ra
phản ứng ngược không kích thích vỏ thượng thận tiết hormon, tuyến vỏ
thượng thận sẽ bị teo. Gây hội chứng biến dưỡng (tăng giữ muối nước gây
béo giả, ứ đọng mỡ ở một số bộ phận như ở mặt) biểu hiện dễ thấy nhất là
mặt tròn như mặt trăng. Gây tăng đường huyết, dẫn đến nguy cơ bị đái tháo
đường.
- Làm tăng huyết áp (do giữ muối nước và tăng glucosa huyết), giảm
kali huyết, kết hợp với việc gây rối loạn cân bằng muối- nước, dẫn đến nhiều
bất lợi cho người bị bệnh tim mạch, người bị glaucoma.
- Gây rối loạn quá trình tạo xương, biến dưỡng cơ dẫn đến loãng
xương, yếu teo cơ.
- Làm giảm sức đề kháng chung của cơ thể, làm nặng thêm các bệnh
nhiễm virus (Herpes, Zona,) bệnh nhiễm khuẩn, bệnh hoặc người suy giảm
miễn dịch (HIV, tuổi già).
- Làm giảm sức đề kháng của da: da dễ bị nhiễm các tác nhân gây
bệnh, teo da, khó lành các vết thương, làm đỏ ngứa nổi mụn giãn mạch xuất
hiện các vết loét, xuất huyết dưới da.
- Loét dạ dày tá tràng, nặng hơn là gây xuất huyết thủng dạ dày.
- Có thể gây rối loạn kinh nguyệt (rong kinh, tắt kinh, kinh nguyệt thất
thường).
- Có thể gây khó ngủ, mất ngủ, nặng hơn gây trạng thái trầm cảm.

Có khi bị các tác dụng phụ này, người bệnh không biết để hiệu chỉnh
hoặc ngừng thuốc mà lại dùng thuốc khác điều trị gây nên các tương tác bất
lợi.
Corticosteroid dạng tiêm độc, khó dùng, chỉ dùng theo đơn. Khi được
kê đơn cần dùng theo chỉ dẫn, không dùng đơn cũ mua thêm thuốc dùng kéo
dài hay khi tái phát cứ dùng theo đơn cũ mà không co ý kiến của thầy thuốc.