LOẠN TRƯƠNG LỰC CƠ ppt

LOẠN TRƯƠNG LỰC CƠ


Loạn trương lực cơ là một hội chứng co thắt cơ liên tục, thường gây các cử động
xoắn vặn và lặp đi lặp lại, hoặc các dáng điệu bất thường (1). Nét đặc trưng của
loạn trương lực cơ là các cử động lặp đi lặp lại ở cùng một số cơ, và kéo dài tương
đối lâu. Run có thể có trong loạn trương lực cơ, gồm các co thắt cơ theo nhịp, cả
các cơ chủ vận lẫn các cơ đối vận của phần cơ thể bị loạn trương lực cơ. Run có
thể giống như thấy trong run nguyên phát, và cả hai dạng run này có thể cùng tồn
tại. Loạn trương lực cơ bị nặng lên do hoạt động, stress và các trạng thái xúc cảm,
giảm đi khi nghỉ ngơi thư giãn, và không có khi đang ngủ. Một dấu hiệu độc đáo
khác của loạn trương lực cơ là tư thế đối vận (geste antagonistique) hay mẹo cảm
giác (sensory trick). Ví dụ về mẹo cảm giác là loạn trương lực cơ cổ sẽ giảm đi khi
chạm một tay vào một bên mặt. Trong giai đoạn sớm, loạn trương lực cơ có thể
nhẹ và chỉ xuất hiện khi thực hiện các hoạt động đặc hiệu. Loạn trương lực cơ như
vậy được gọi là loạn trương lực cơ kiểu “đặc hiệu theo công việc” (task specific).
Một trong những ví dụ về “đặc hiệu theo công việc” là rối loạn phát âm do co thắt
cơ, thường thoạt đầu chỉ có khi hát, và khi nói chuyện thì không có. Loạn trương
lực cơ nghề nghiệp là loại loạn trương lực cơ đặc hiệu theo công việc, xuất hiện
khi viết bằng tay, hoặc chơi nhạc cụ. Loạn trương lực cơ thường nặng tăng lên,
cho tới khi đụng “trần” (plateau). Nó có thể lan rộng ra các phần cơ thể ở cạnh, và
thậm chí có thể lan ra toàn thân.
Loạn trương lực cơ có lẽ đã có từ thời cổ đại và người ta đã thông báo về một dạng
loạn trương lực cơ cổ ở xác ướp Birmingham do chấn thương cục bộ (2).
Oppenheim mô tả lần đầu tiên một dạng loạn trương lực cơ có thể di truyền vào
năm 1911. Từ đó, người ta đã ghi nhận được vài dạng loạn trương lực cơ, bao gồm
cả các dạng di truyền.
Có thể phân loại loạn trương lực cơ theo tuổi khởi phát, theo phân bố và theo định
khu (bảng 1). Loạn trương lực cơ có thể khởi đầu hoặc ở tuổi trẻ em hoặc khi đã
lớn tuổi. Loạn trương lực cơ khởi phát tuổi trẻ em có thể di truyền, khởi phát ở
chân tay và khuynh hướng lan rộng, đôi khi chuyển thành loạn trương lực cơ toàn

thân. Ngược lại, loạn trương lực cơ khởi phát ở người lớn là dạng thường gặp hơn,
hầu hết ảnh hưởng ở vùng cổ và thường đạt tới mức trần về độ nặng.
Loạn trương lực cơ khu trú (focal dystonia) chỉ ảnh hưởng tới một vùng duy
nhất của cơ thể, như cổ, hoặc một tay. Chứng co thắt mi mắt (blepharospasm),
loạn trương lực cơ cổ và loạn trương lực cơ miệng – hàm dưới (oromandibular) là
các ví dụ về loạn trương lực cơ khu trú. Chứng chuột rút (vọp bẻ) của người viết
(writer’s cramp) cũng là một dạng loạn trương lực cơ khu trú, được quy vào thành
hội chứng “dùng quá nhiều” (overuse syndrome). Loạn trương lực cơ theo phân
đoạn (segmental dystonia) ảnh hưởng tới những khu vực gần cạnh nhau như cổ và
cánh tay, và loạn trương lực cơ toàn thể hóa (generalized dystonia) ảnh hưởng tới
toàn bộ cơ thể. Chứng loạn trương lực cơ biến dạng (dystonia musculorum
deformans), hay còn gọi là loạn trương lực cơ Oppenheim là ví dụ về một dạng di
truyền của loạn trương lực cơ toàn thể hoá.
Các dạng loạn trương lực cơ đặc trưng, phân loại theo định khu bao gồm: chứng
co thắt mi mắt, loạn trương lực cơ miệng – hàm dưới, chứng khó phát âm do co
thắt (spasmodic dysphonia), loạn trương lực cơ cổ, chứng chuột rút của người viết,
và chứng co thắt uốn cong (camptocormia).
Chứng co thắt mi mắt (blepharospasm) ảnh hưởng tới các cơ xung quanh ổ mắt,
gây nhắm mắt không chủ ý, kèm khó mở mắt. Về lâm sàng, chứng co thắt mi mắt
có thể xuất hiện thành dạng nhắm mắt quá mức, hay thành dạng nhắm mắt bắt
buộc bất chấp hoàn cảnh. Ở những trường hợp nặng, người bị bệnh bị làm cho gần
như là mù. Ánh sáng chói có khuynh hướng làm nặng bệnh, và do cố dùng cơ trán
để giúp mở mắt, dần tạo thành những nếp nhăn vắt ngang qua vùng trán. Mi mắt
có thể trông như bị sụp mi (ptosis), nhưng hiếm khi che kín đồng tử. Chẩn đoán
phân biệt chứng co thắt mi mắt gồm: bệnh nhược cơ (myasthenia gravis), khô mắt,
và các tics hoặc thói quen. Trong bệnh nhược cơ, hiếm khi chỉ có mỗi sụp mi.
Cùng với sụp mi, hay có kèm nhìn đôi (diplopia) hay các dạng yếu cơ khác. Yếu
cơ do bệnh nhược cơ thừơng xuất hiện vào cuối buổi chiều và khi mệt mỏi. Sụp mi
do bệnh nhược cơ thường không bị ánh sáng chói làm cho nặng lên. Trong những
trường hợp nghi bị nhược cơ, test tensilon dùng cho sụp mi là một phương pháp

chẩn đoán lâm sàng có giá trị. Kháng thể thụ cảm thể acetylcholine (acetylcholine
receptor antibody) cũng có thể giúp chẩn đoán bệnh nhược cơ. Khô mắt (dry eyes)
là một tình trạng thừơng gặp, gây nhắm mắt theo phản xạ. Khô mắt có thể là biến
chứng của phẫu thuật mắt lasik hay các kiểu phẫu thuật mắt khác, và khô mắt có
thể tồn tại cùng lúc với chứng co thắt mi mắt. Bệnh nhân than có cảm giác như có
sạn trong mắt. Điều trị bằng nước mắt nhân tạo có thể làm nhẹ bớt bệnh. Các tic
thường làm cho bệnh nhân có nhu cầu nhắm mắt hoặc giữ mắt nhắm lâu. Bệnh
nhân biết trước và có thể chủ động kìm nén được một lúc. Sau thời gian chủ ý kìm
nén, sẽ có xu hứơng xuất hiện cơn nhắm mắt mạnh. Điều trị các tics vận động
thường dùng thuốc an thần mạnh (neuroleptic). Chích botulinum toxin cũng có thể
giúp điều trị các tics khu trú, như nhắm mắt quá mức. Điều trị chứng co thắt mi
mắt bằng thuốc tác dụng hạn chế, chích quanh ổ mắt bằng botulinum toxin làm
yếu cơ vòng mi, giúp cho bệnh nhân giữ mắt mở được mà ít phải cố sức.
Loạn trương lực cơ miệng – hàm dưới (oromandibular dystonia) ảnh hưởng
tới miệng và cằm, tạo ra nét mặt nhăn nhó. Miệng có thể bị kéo sang một bên và
lưỡi thè ra quá mức, không thích hợp. Các cử động này gây trở ngại cho nói, nhai
và đôi khi cả nuốt. Co thắt cơ da cổ (platysma) cũng góp phần tạo nét mặt nhăn
nhó. Hàm có thể bị ảnh hưởng, gây khó há miệng hoặc nghiến răng quá mức khi
ngủ.
Hội chứng Meige bao gồm loạn trương lực cơ miệng – hàm dưới và co thắt mí mắt
(3). Co thắt cơ mặt hai bên xuất hiện cùng lúc với các cơ vòng mi. Cùng với hội
chứng này, loạn trương lực cơ có thể lan rộng một phần tới hệ cơ họng, cổ và tay.
Hầu hết hội chứng Meige xuất hiện ở người lớn tuổi và tự phát. Các nguyên nhân
thứ phát của hội chứng Meige gồm dùng thuốc, như dùng kéo dài các thuốc an
thần mạnh (neuroleptic) hay levodopa, hoặc do tổn thương não khu trú. Trong hội
chứng này, có vẻ như thân não cũng như hạch nền bị ảnh hưởng. Điều trị hội
chứng bằng thuốc thường không có kết quả. Chích botulinum toxin vào cơ vòng
mi và các cơ mặt có tác dụng tốt. Gần đây, có báo cáo cho thấy, trong hội chứng
Meige nặng có kèm loạn trương lực cơ quanh trục theo phân đoạn (segmental
axial dystonia), phương pháp kích thích não sâu vào cầu nhạt (pallidal deep brain

stimulation) cả hai bên giúp làm nhẹ bớt các triệu chứng (4).
Chứng khó phát âm do co thắt (spasmodic dysphonia) ảnh hưởng tới thanh
quản. Khởi đầu triệu chứng xuất hiện khi thực hiện các công việc đặc trưng, như
khi hát, về sau xuất hiện cả khi thực hiện các phát âm khác, như khi nói. Chia ra 2
dạng khó phát âm do co thắt, dựa trên hệ cơ nào của dây thanh âm bị ảnh hưởng:
kiểu cơ dạng (abductor) và kiểu cơ khép (adductor). Loạn trương lực cơ dạng
thanh quản đặc trưng bằng chất giọng khàn, xen lẫn với những đoạn nghe được rõ
tiếng thở và đoạn nói thầm. Đây là dạng khó phát âm do co thắt ít gặp, các cơ bị
ảnh hưởng là nhẫn – phễu sau (posterior cricoarytenoid). Điều trị bằng chích
botulinum toxin hoặc vào các cơ nhẫn – phễu sau, hoặc vào các cơ nhẫn – giáp
(cricothyroid), nếu cần. Ở những bệnh nhân vốn có run từ trước, loạn trương lực
cơ cả ở các nhóm cơ khác, hoặc có kèm rối loạn nhịp thở, thì chích botulinum
toxin ít cải thiện được phát âm (5). Loạn trương lực cơ khép thanh quản gây giọng
nói không tự nhiên, bị nghẹt, kèm ngắt quãng khi phát âm. Điều trị bằng chích
botulinum toxin vào các cơ giáp – phễu dưới (vocalis) cả hai bên cho tác dụng tốt
nhất. Các phương pháp điều trị chứng khó phát âm do co thắt khác, gồm cắt dây
thanh quản và các kiểu trị liệu lời nói (speech therapy) cũng có tác dụng trong một
số trường hợp (6).
Loạn trương lực cơ cổ (cervical dystonia) là tình trạng cổ bị giữ ở một tư thế đặc
biệt. Thuật ngữ torticollis là xoay cổ sang bên phải hoặc sang bên trái. Laterocollis
làm cho đầu bị nghiêng sang một bên vai, anterocollis làm cho đầu bị cúi ra trước
ở tư thế cổ gấp, và retrocollis thì đầu bị ngửa ra phía sau, ở tư thế cổ duỗi.
Torticollis là dạng loạn trương lực cơ thường gặp nhất. Trường hợp nhẹ thì đầu
run nhẹ kèm khuynh hướng lệch sang một phía. Trường hợp nặng dễ thấy ngay
được, cản trở đi lại và giữ thăng bằng. Các triệu chứng thường khởi đầu bằng run
ở đầu, và có thể tiến triển thành kiểu đầu có khuynh hướng giữ nguyên ở một tư
thế đặc biệt. Run rõ hơn khi bệnh nhân cố quay đầu vào giữa. Các cơ cổ bị bệnh
thường phì đại. Đôi khi đau là dấu hiệu chính của bệnh và được coi là do có hai cơ
chế: co thắt cơ cổ, và có thể cơ chế trung ương. Nhiều trường hợp giảm đau khi
được chích botulinum toxin. Đôi khi chích botulinum toxin không làm giảm đau,

và phải dùng thuốc trị đau thần kinh, như thuốc chống trầm cảm 3 vòng, hay
gabapentin. Mẹo cảm giác (sensory trick), như sờ vào một bên mặt, có thể làm
giảm bớt triệu chứng loạn trương lực cơ cổ được một lúc. Các triệu chứng thường
nặng lên khi gắng sức và mất đi khi ngủ. Thường triệu chứng nhẹ nhất lúc mới
tỉnh dậy, gọi là “thời kỳ trăng mật”. Tuổi khởi phát torticollis thường ở người lớn,
căn nguyên là tự phát. Loạn trương lực cơ cổ có thể nguyên phát với nguyên nhân
không rõ hoặc di truyền, cũng có thể là thứ phát do các nguyên nhân khác. Hiếm
khi loạn trương lực cơ cổ đơn thuần xuất hiện trong gia đình. Có một dạng
torticollis gia đình, khởi phát khi lớn tuổi, được thấy trong một gia đình ở miền
bắc Đức, đặt tên là DYT 7, và được coi là định khu ở nhiễm sắc thể 18p (7). Loạn
trương lực cơ cổ có thể xuất hiện như là phản ứng với thuốc, như levodopa hay
các thuốc thuộc nhóm an thần mạnh (neuroleptic). Thuốc an thần mạnh đời cũ như
haloperidol hay thioridazine có thể gây tác dụng phụ ngoại tháp. Loạn trương lực
cơ là một trong các dạng của tác dụng phụ ngoại tháp và thường được coi là loạn
trương lực cơ muộn (tardive dystonia). Khi biểu hiện bằng loạn trương lực cơ cổ,
thì dạng thường gặp nhất là anterocollis. Điều trị loạn trương lực cơ muộn gồm
ngừng ngay thuốc đã gây ra tác dụng phụ, nhưng loạn trương lực cơ vẫn có thể
kéo dài dù đã ngừng thuốc, khi đó người ta kkhuyên dùng các các điều trị loạn
trương lực cơ truyền thống. Chấn thương não ảnh hưởng tới đồi thị, hạch nền và
tiểu não có thể gây loạn trương lực cơ cổ, thường kèm ảnh hưởng tới các cơ khác
như trong chứng loạn trương lực cơ nửa người (8,9). Chấn thương ngoại vi cũng
được coi là có thể gây loạn trương lực cơ cổ, dù các quan điểm hiện nay còn trái
ngược nhau, và có thể nó là dạng “không do loạn trương lực cơ” (nondystonic) của
torticollis (10). Bất thừơng cấu trúc hệ xương cổ, như sai nhẹ khớp đốt đội – trục
(atlantoaxial subluxation), cũng là nguyên nhân khả dĩ khác của loại torticollis
không do loạn trương lực cơ. Loại này thường gặp ở trẻ em. Các loại u cũng có thể
liên quan với torticollis khởi phát trẻ em. Loạn trương lực cơ cổ bẩm sinh là bệnh
không thường gặp, đặc trưng bằng rút ngắn hệ cơ cổ kèm nghiêng đầu sang bên
đối diện (11). Trong bệnh này, cơ thừơng bị nhất là cơ ức đòn chũm, và nhiều
trường hợp bệnh thuyên giảm tự phát sau 1 tuổi. Trường hợp torticollis bẩm sinh

không thuyên giảm, thừơng phải phẫu thuật. Điều trị loạn trương lực cơ cổ gồm
dùng thuốc, vật lý trị liệu và botulinum toxin. Dùng thuốc thừơng không đủ để
giảm triệu chứng. Để điều trị bệnh, người ta thường kê toa thuốc cholinergic (như
trihexyphenidyl), benzodiazepine (như diazepam) và các thuốc chống co thắt (như
lioresal và tizanidine). Vật lý trị liệu và các dạng tập luyện đặc biệt khác cũng có
thể có ích, lời khuyên chung là không nên tập và matxa sâu hệ cơ cổ bị bệnh, vì có
thể làm nặng bệnh hơn. Cách điều trị hiệu quả nhất là chích botulinum toxin vào
hệ cơ bị bệnh, đó là cơ ức đòn chũm (sternocleidomastoid), thang (trapezius), gối
đầu (splenius capitis) hoặc nâng bả vai (levator scapulae), tùy theo kiểu cơ nào bị
ảnh hưởng của riêng từng người bệnh. Dùng điện cơ nhiều kênh có thể có ích,
nhằm xác định đúng và tiêm vào cơ bị bệnh.
Chứng vọp bẻ của người viết (writer’s cramp), một dạng loạn trương lực cơ
khu trú ở bàn tay và cẳng tay, là một kiểu của loạn trương lực cơ nghề nghiệp
(occupational), hay do dùng quá nhiều (overuse). Nó có khuynh hướng đi liền với
cử động lặp đi lặp lại và sớm có tính đặc hiệu với công việc. Bệnh thừơng ở tay
thuận, co cơ không chủ ý gây tư thế bất thường và run khi viết. Bệnh có thể lan
rộng và tay bên không thuận cũng có thể bị. Cũng có thể run các cơ sấp và cơ
ngửa. Điện cơ cho thấy co cơ đồng thời cả các cơ chủ vận lẫn đối vận ở cẳng tay
và bàn tay (12). Nghiên cứu sinh lý học cho thấy có suy giảm ức chế ngược của
tủy sống, bất thường trong xử lý cảm giác trung ương và tạo xung vận động, các
bất thường này có thể do suy giảm ức chế vỏ não. Các nghiên cứu gần đây trên
động vật có vú củng cố cho quan niệm cho rằng vận động lặp đi lặp lại có thể gây
biến đổi ở vỏ não cảm giác, dẫn tới suy thoái vùng đại diện định khu của bàn tay
(13). Điều trị gồm tránh viết bằng tay nhiều quá mức, dùng thuốc như các
anticholinergic, baclofen, benzodiazepine và chích botulinum toxin. Loạn trương
lực cơ nghề nghiệp có thể ảnh hưởng tới phần thân thể khác, như hệ cơ vùng môi
ở người chơi trumpet (14).
Chứng co thắt uốn cong (camptocormia) là một kiểu loạn trương lực cơ theo
phân đoạn (segmental dystonia) của các cơ bụng, tạo ra tư thế cong gaáp ra trước.
Bệnh này không hay gặp, được nói nhiều trong thế kỷ trước. Dạng thứ phát thường

xuất hiện như một phần của bệnh lý thoái hóa di truyền (như bệnh Parkinson) hoặc
bệnh teo nhiều hệ thống (multisystem atrophy), bất thường cấu trúc như chứng gù
lưng – thắt lưng, hoặc như một phần của hội chứng cận ung thư (15). Nó cũng kết
hợp với bệnh cơ của cột sống và với bệnh tâm thần. Điều trị thường không hiệu
quả bằng các thuốc như benzodiazepine, giãn cơ, và chống co thắt. Chích
botulinum toxin vào cơ thẳng bụng (rectus abdominis) có thể có hiệu quả. Gần
đây, kích thích não sâu (deep brain stimulation) vào cầu nhạt trong (globus
pallidus internus) có tác dụng ở những trường hợp kháng thuốc (16).
Trong đa số trường hợp, căn nguyên của loạn trương lực cơ chưa được rõ. Khi đó
bệnh được coi là loạn trương lực cơ nguyên phát, và loại này bao gồm cả dạng
loạn trương lực cơ di truyền. Loạn trương lực cơ có nguyên nhân có thể xác định
được, thì gọi là loạn trương lực cơ thứ phát. Loạn trương lực cơ khi xuất hiện như
là một phần của bệnh khác, thì được coi là bệnh thoái hóa di truyền
(hereditodegenerative), và khi phối hợp với các dấu hiệu phụ thêm khác, thì được
gọi là các hội chứng có thêm loạn trương lực cơ (dystonia plus syndrome) (1).
Hiện nay đã xác định được 14 dạng di truyền của loạn trương lực cơ, được quy
thành DYT 1 tới DYT 14 (bảng 2). DYT 1 là dạng loạn trương lực cơ toàn thể hóa
di truyền trội theo nhiễm sắc thể thường (autosome), hay thấy nhất ở dân Do thái
Ashkenazi. Bệnh được Oppenheim mô tả lần đầu tiên vào năm 1911 và thường
được gọi là loạn trương lực cơ Oppenheim, hay loạn trương lực cơ biến dạng
(dystonia musculorum deformans). Liên kết với bệnh này là đột biến kiểu khuyết
đoạn GAG ở gen mã hóa cho Torsin A, định khu ở nhiễm sắc thể 9q34. Trong số
người bị bệnh, cả Do thái lẫn không Do thái, đều có cùng một gen này bị rối loạn.
Torsin A là một protein gắn với ATP (ATP-binding protein) và có thể là một trong
các protein sốc nhiệt (heat shock protein) (17). Thường bệnh khởi phát vào khoảng
năm 12 tuổi, ban đầu bị ở một chi thể, sau lan ra các phần thân thể khác, và tiến
triển thành loạn trương lực cơ toàn thể hóa. Bệnh biểu hiện không đồng nhất, các
thành viên trong cùng một gia đình, có cùng một đột biến, lại không có cùng một
kiểu hình (phenotype), hay kiểu loạn trương lực cơ; và một số thành viên khác của
gia đình, có đột biến, lại không bị loạn trương lực cơ. Tỷ lệ truyền lại bệnh

(penetrance) được ước lượng vào khoảng 30-40% (18). Có lẽ cần có một số yếu tố
phụ thêm nữa để có thể phát triển thành kiểu hình đầy đủ, vì người ta đã xác định
được rằng nếu một cá thể có gen bị đột biến, tới năm 28 tuổi mà vẫn chưa bị loạn
trương lực cơ, thì thường là suốt đời không còn bị mắc bệnh nữa (19). Chức năng
của Torsin A còn chưa rõ và có thể nó là phần then chốt tạo ra sinh lý bệnh của
loạn trương lực cơ.
DYT 5 và DYT 11 tương ứng với dạng các hội chứng có cộng thêm loạn trương
lực cơ, như Parkinson có thêm loạn trương lực cơ (DYT 5), và myoclonus có thêm
loạn trương lực cơ (DYT 11). DYT 5 còn được gọi là loạn trương lực cơ có đáp
ứng với dopa hay bệnh Segawa, đột biến ở GTP-cyclohydrolase 1 enzyme (20).
Đây là enzyme giới hạn tốc độ (rate limiting enzyme) trong tổng hợp
tetrahydrobiopterin, là một đồng yếu tố (cofactor) thiết yếu của tyrosine
hydroxylase. Tyrosine hydroxylase là enzyme giới hạn tốc độ liên quan sản sinh
dopamine. Bệnh được di truyền kiểu trội theo nhiễm sắc thể thường (autosoma) và
được Segawa mô tả lần đầu tiên vào năm 1976 ở dân Nhật (21). Bệnh thường khởi
đầu ở trẻ em bằng loạn trương lực cơ, và ở người lớn bằng hoặc là loạn trương lực
cơ hoặc là Parkinson. Các triệu chứng kèm theo của Parkinson như cứng đờ, chậm
vận động và tư thế không vững cũng xuất hiện. Điển hình trong bệnh này là đáp
ứng mạnh với liều thấp dopamine (?). Muller cùng cộng sự, Klein và Ozelius có
một bài tổng quan đầy đủ hơn về chủ đề này (8,9).
Các kiểu loạn trương lực cơ thứ phát là do ảnh hưởng của môi trường. Chấn
thương, đột quỵ, khối u, một số thuốc, nhiễm trùng, độc tố, và các bệnh chuyển
hóa đều có thể gây loạn trương lực cơ. Các chấn thương tủy sống, tổn thương
ngoại vi, và chấn thương não ảnh hưởng tới đồi thị, thân não hoặc tiểu não, có thể
gây loạn trương lực cơ. Người ta đã báo cáo về chấn thương sọ não nặng gây tổn
thương hệ thần kinh trung ương, gây loạn trương lực cơ, đa số là loạn trương lực
cơ nửa người (hemidystonia) (10,11). Người ta còn bàn cãi về việc chấn thương
ngoại vi hoặc chấn thương sọ não nhẹ hơn có phải là nguyên nhân gây loạn trương
lực cơ không. Đã có báo cáo là chấn thương ngoại vi gây torticollis sau chấn
thương, cũng như thủ thuật răng gây loạn trương lực cơ miệng – hàm dưới (12,24).

Bệnh lý mạch máu não gây đột qụi có thể gây ra loạn trương lực cơ. Bệnh bại não,
xẩy ra trước khi sinh, cũng có thể bao gồm loạn trương lực cơ. Tổn thương não do
thiếu oxy cũng có thể gây loạn trương lực cơ. Cùng kiểu cách như vậy, u não có
thể gây loạn trương lực cơ. Các thuốc cũng có thể gây loạn trương lực cơ, thủ
phạm thường gặp nhất là các thuốc an thần mạnh (neuroleptic) hoặc các thuốc
phong bế thụ cảm thể dopamine. Trường hợp này được gọi là loạn trương lực cơ
muộn (tardive dystonia). Loạn vận động muộn (tardive dyskinesia), các cử động
không chủ ý của miệng và lưỡi, và chứng ngồi nằm không yên (akathisia) thường
đi kèm với loạn trương lực cơ muộn. Các thuốc chữa bệnh Parkinson, Ergotamine
và thuốc chống co giật cũng có thể gây loạn trương lực cơ. Các bệnh lý nhiễm
trùng, sau nhiễm trùng và bệnh hủy myelin (như bệnh xơ rải rác) có thể gây loạn
trương lực cơ nếu ảnh hưởng tới những vùng não đặc thù. Các độc tố như mangan,
cyanide, 3-nitroproprionic acid, carbon monoxide, methanol, disulfirim và carbon
disulfide đều có liên quan tới sự phát triển của loạn trương lực cơ. Cuối cùng, các
bệnh lý chuyển hóa như thiểu năng cận giáp cũng có thể gây loạn trương lực cơ.
Trong đa số trường hợp, các triệu chứng phụ, đi kèm theo loạn trương lực cơ, có
thể giúp nhận diện tác nhân nào là thủ phạm.
Loạn trương lực cơ có thể là một phần của bệnh thoái hoá di truyền. Khi ấy, loạn
trương lực cơ chỉ là một phần, trong nhiều triệu chứng, của một bệnh lý thoái hoá
tiến triển. Loạn trương lực cơ có thể là một phần của bệnh Parkinson, liệt trên
nhân tiến triển (progressive supranuclear palsy – PSP) và thoái hoá hạch vỏ – nền
(corticobasal ganglionic degeneration – CBGD). Trong bệnh Parkinson, loạn
trương lực cơ thường là một phần của trạng thái “tắt” (“off” condition) khi thuốc
mất tác dụng. Nó cũng có thể là dấu hiệu ban đầu của bệnh và thường gây ảnh
hưởng ở tay và/hoặc chân. Bệnh nhân tả “ngón chân xoắn lại”, bàn chân xoay vào,
hoặc bàn tay nắm chặt, và có xu hướng tạo thành một tư thế nhất định. Loạn
trương lực cơ có thể xuất hiện vào lúc sáng sớm, trước khi uống thuốc chữa
Parkinson. Loạn trương lực cơ bàn tay và cánh tay là đặc trưng cho bệnh CBGD.
Các ngón chân và bàn chân cũng bị ảnh hưởng. Trong CBGD, loạn trương lực cơ
thường phát triển từ từ, và không đáp ứng với thuốc chữa Parkinson. Các bệnh

thoái hóa di truyền khác, mà trong đó loạn trương lực cơ có thể đóng một phần vai
trò, gồm DYT 3, bệnh Pelizaeus Merzbacher, bệnh Huntington, Machado-Joseph
(SCA 3), Wilson, Niemann – Pick C, bệnh lipofuscinosis dạng sáp của tế bào thần
kinh tuổi niên thiếu (juvenile neuronal ceroid lipofuscinosis), bệnh GM1 và GM2
gangliosidosis, bệnh loạn dưỡng chất trắng biến sắc (metachromatic
leukodystrophy), bệnh Lesch-Nyhan, bệnh tiểu ra homocystin (homocystinuria),
glutaric academia, thiếu hụt men đồng phân triosephosphate (triosephosphate
isomerase deficiency), tiểu ra methylmalonic acid, bệnh Hartnup, thất điều giãn
mao mạch (ataxia telangiectasia), bệnh Hallervorden-Spatz, bệnh tế bào gai thần
kinh (neuroacanthocytosis), bệnh thể vùi thấu quang trong nhân tế bào thần kinh
(neuronal intranuclear hyaline inclusion disease), liệt hai chi dưới co cứng di
truyền (hereditary spastic paraplegia), đóng vôi hạch nền gia đình (famillial basal
ganglia calcification), và các bệnh của ty lạp thể (mitochondrial disorder) bao gồm
bệnh Leigh và bệnh Leber (1).
DYT 3, còn gọi là bệnh Lubag, là bệnh liên kết với nhiễm sắc thể X, được mô tả
lần đầu tiên ở Phillipine. Nam giới bị là chính, mặc dù đôi khi phụ nữ mang mầm
bệnh cũng có triệu chứng nào đó. Bệnh khởi phát ở tuổi người lớn trẻ. Có thể gây
loạn trương lực cơ miệng – hàm dưới theo phân đoạn, hoặc loạn trương lực cơ
toàn thể hóa. Có thể biểu hiện duy nhất chỉ là Parkinson, hoặc Parkinson tiến triển
cùng với loạn trương lực cơ, và bệnh có khuynh hướng tăng tiến.
Sinh lý bệnh của loạn trương lực cơ vẫn còn chưa được sáng tỏ hoàn toàn. Không
có bất thường cấu trúc, vì MRI scan bình thường. PET scan thấy tăng hoạt tính
chuyển hóa ở các nhân đậu (lentiform nuclei), tiểu não, và vỏ não vận động phụ.
Người ta cho rằng các hạch nền cũng bị ảnh hưởng, các hạch này chịu trách nhiệm
điều chỉnh cử động. Trong loạn trương lực cơ thứ phát, một vài vùng của não, gồm
cả các hạch nền (đáng kể nhất là nhân bèo sẫm – putamen), đồi thị, vỏ não, tiểu
não, thân não, tủy sống và các dây thần kinh ngoại vi cũng bị ảnh hưởng. Có thể
có khác biệt căn bản giữa thể loạn trương lực cơ nguyên phát với thể thứ phát. Một
số biến đổi trong hệ thần kinh có vẻ như là một phần của bệnh. Điện cơ cho thấy
biểu hiện bất thường của điện thế, với co cùng lúc các cơ đối vận và tràn ngập ở

những cơ vốn không liên quan gì tới cử động. Điều đó gợi ý có rối loạn ức chế
ngược chiều (reciprocal inhibition) ở nhiều tầng của hệ thần kinh trung ương, đó là
tủy sống và thân não. Rối loạn chức năng cảm giác có thể chuyển sang bệnh lý vận
động, nếu thiếu ức chế ngược chiều (25). Trong loạn trương lực cơ khu trú thấy có
biến đổi diện nhận cảm của vỏ não. Byl và cộng sự đã phát hiện hiện tượng này
trên những con khỉ thực hiện thao tác lặp đi lặp lại giống nhau, làm phát sinh loạn
trương lực cơ khu trú (26). Diện nhận cảm bị rộng ra cũng thấy có ở cầu nhạt và
đồi thị. Như vậy đường cảm giác từ dây thần kinh ngoại vi đi vào sẽ bị chệch
hướng ở mức vỏ não cảm giác vận động, làm mất khả năng hoạt hóa chọn lọc các
cơ đặc hiệu, có thể góp phần phát triển loạn trương lực cơ (27). Cũng giống như
vậy, ở bệnh nhân bị loạn trương lực cơ, sự thay đổi về kiểu cách hoạt động của tế
bào thần kinh, mức độ đồng bộ hóa, và khả năng phản ứng với cảm giác thân
(somatosensory responsivity) được thấy ở cả cầu nhạt lẫn đồi thị. Có vẻ như có
giảm toàn bộ tính hoạt động ở cầu nhạt trong (globus pallidus interna), và tăng
phóng điện trương lực ở các tế bào thần kinh của đồi thị. Người ta mô tả hiện
tượng có phóng điện tự phát, kèm tăng đồng bộ và tăng khả năng phản ứng đối với
kích thích cảm giác thân, thấy có ở cả cầu nhạt trong, lẫn ở đồi thị (27). Đồng bộ
hóa phóng điện của tế bào thần kinh là điều cần thiết cho cử động bình thường; tuy
nhiên tăng đồng bộ hóa có thể là gẫy (?), gây ra cử động không chủ ý. Có vẻ là
phối hợp các sự kiện này sẽ gây ra loạn trương lực cơ, nhưng một sự kiện nào,
hoặc các sự kiện nào có tính kích động, thì vẫn chưa rõ.
Cho tới nay vẫn chưa có xét nghiệm chẩn đoán cho loạn trương lực cơ. Về mặt
thương mại, mới chỉ có xét nghiệm gen cho DYT 1 mà thôi. Chẩn đoán loạn
trương lực cơ là dựa vào lâm sàng. Điều trị gồm dùng các thuốc như
anticholinergic, benzodiazepine và thuốc chống co thắt, chích botulinum toxin , và
trong một số trường hợp là kích thích não sâu hoặc thủ thuật mở cầu nhạt
(pallidotomy). Các anticholinergic như benztropine và trihexyphenidyl có tác dụng
hữu ích nhẹ trên loạn trương lực cơ; nhưng tác dụng phụ của các thuốc này làm
hạn chế sử dụng chúng. Các Benzodiazepine gồm diazepam, lorazepam và
clonazepam gây giảm co thắt cơ. Chúng có xu hướng an thần, điều đó cũng gây

hạn chế sử dụng. Lioresal và tizanidine là những thuốc chống co thắt cơ tác dụng
trung ương, có thể tạo thuyên giảm chút ít. Tác dụng phụ là an thần và choáng
váng. Do đáp ứng rất tốt với dopamine trên DRD, cần thử dùng levodopa cho tất
cả các bệnh nhân bị loạn trương lực cơ. Chích botulinum toxin là cách điều trị tại
chỗ tốt nhất hiện nay. Về mặt thương mại, có sẵn 2 type là type A (Botox và
Dysport) và B (Myobloc). Độc tố gắn kết vào tận cùng dây thần kinh cholinergic,
được đưa vào bên trong rồi ngăn chặn phóng thích acetylcholine, bằng cách đó nó
tạo hiện tượng mất phân bố thần kinh do hóa học (chemical denervation). Hiệu lực
của độc tố bắt đầu vào khoảng sau 3 đến 12 tuần, và hết đi sau khoảng 3 tháng do
hiện tượng mọc chồi của sợi trục (axonal sprouting) và tái phân bố thần kinh
(reinervation). Điều trị phẫu thuật loạn trương lực cơ gồm: làm mất phân bố thần
kinh ngoại vi chọn lọc, thủ thuật mở đồi thị (thalamotomy), mở cầu nhạt
(pallidotomy), và kích thích não sâu (28). Làm mất phân bố thần kinh ngoại vi
chọn lọc (selective peripheral denervation) bằng cắt dây thần kinh chọn lọc cho cơ
bị bệnh. Phương pháp này có hiệu quả ở loạn trương lực cơ cổ. Loạn trương lực cơ
toàn thể hoá có thể đáp ứng hoặc với mở đồi thị, hoặc với mở cầu nhạt. Yoshor và
cộng sự thấy mở cầu nhạt có hiệu quả cho đoàn hệ bệnh nhân của các tác giả (29).
Hiện nay phương pháp kích thích não sâu (deep brain stimulation – DBS) vào cầu
nhạt được dùng như là một biện pháp điều trị có hiệu quả. DBS một bên cho loạn
trương lực cơ cổ (30) và hai bên cho loạn trương lực cơ toàn thể hóa (31).