Những thành tựu của thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam năm 2008 và xu hướng phát triển năm 2009

Những thành tựu của thị trường xuất khẩu gạo Việt Nam năm 2008 và
xu hướng phát triển năm 2009
Năm 2008, sản lượng gạo thế giới và Việt Nam tăng mạnh, chủ yếu là do tăng diện tích sản xuất và
tăng năng suất tại các nước sản xuất chính trên thế giới. Sản xuất lúa năm 2008 có triển vọng tốt ở khu
vực Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ Latinh. Tại các nước sản xuất gạo lớn trên thế giới như Thái Lan, Ấn
Độ, Pakistan, Trung Quốc, do điều kiện thời tiết thuận lợi, cùng với việc mở rộng diện tích nên sản lượng gạo
đạt cao. Tại Việt Nam, năm 2008 là năm đạt sản lượng lúa cao nhất từ trước cho đến nay do diện tích lúa được
mở rộng và năng suất tăng. Sản lượng lúa cả năm 2008 đạt 38,6 triệu tấn, tăng 2,7 triệu tấn so với năm 2007.
Hình 1: Diện tích và sản lượng lúa cả nước, 2000-2008
Nguồn: AGROINFO, tổng hợp số liệu từ Cục trồng trọt, Bộ NN&PTNT
Thị trường gạo trong nước: Cung ổn định, sốt cầu ảo, giá gạo tăng cao trong những tháng đầu
năm 2008 nhưng giảm mạnh trong những tháng cuối năm 2008
Thị trường gạo Việt Nam năm 2008 có nhiều biến động. Trong nửa đầu năm 2008, thị trường gạo
trong nước có nguồn cung ổn định, tuy nhiên do sốt cầu ảo nên giá gạo tăng cao trong những tháng đầu
năm 2008. Đặc biệt là tuần cuối tháng 4/2008, đã xảy ra một cơn sốt gạo. Tại các chợ đầu mối lớn như:
Xuân Khánh, An Nghiệp, Cái Khế..., trong 3 ngày (từ 26-29/4/08) diễn ra cơn sốt gạo, giá gạo đạt mức
15.000-20.000 đồng/kg tuỳ loại gạo, tăng gấp hai, thậm chí gấp ba lần so với mức giá trung bình của 4
tháng trước đó.
Nguyên nhân chính gây nên sự biến động mạnh về giá gạo là do giá gạo thế giới tăng mạnh, cộng
với việc thiếu thông tin dự báo về thị trường lúa gạo, đã dẫn đến việc người dân hiểu sai về tình hình cung
cầu, tạo tâm lý hoang mang và người dân đổ xô đi mua gạo tích trữ. Cộng thêm với việc một số đại lý bán
gạo đóng cửa ngừng cung cấp gạo đã dẫn đến tình trạng “sốt gạo” trong dân. Hơn nữa, việc có nhiều đối
tượng tham gia đầu cơ gạo, có cả các doanh nghiệp kinh doanh các mặt hàng nông sản khác như hạt tiêu,
cà phê; các nhà kinh doanh chứng khoán, thậm chí cả các chủ tàu cá cũng gom gạo và bán gạo trái phép
cho các chủ tàu cá ở một số nước khác trong khu vực đã đẩy giá gạo trong nước tăng lên.
Tuy nhiên, ngay sau đó, giá gạo tại thị trường trong nước đã trở lại mức ổn định do điều hành của
chính phủ cùng với chính sách bình ổn giá gạo của hệ thống các siêu thị như Coop Mart, Big C
1
. Tại thị
1
Hệ thống siêu thị Coop Mart đã không hạn chế khối lượng mua gạo và mở cửa phục vụ người tiêu dùng. Hệ thống

siêu thị Big C tăng cường thêm 200 tấn gạo để cung ứng cho các siêu thị trực thuộc ở Tp HCM, Biên Hoà, Đà Nẵng,
Hà Nội, Hải Phòng với giá bán thấp, tương đương hoặc chỉ cao hơn một chút so với giá trước khi diễn ra cơn sốt, ở
mức 10.200 đồng/kg.
1
trường thành phố Hồ Chí Minh, giá gạo tẻ thường tại thời điểm tháng 5/2008 dao động ở mức 8.800-
10.500 đồng/kg. Tại Cần Thơ, giá gạo tẻ thường trung bình đạt mức 8.000-9.000 đồng/kg.
Sau khi tăng mạnh trong những tháng đầu năm 2008, giá lúa gạo tại thị trường trong nước liên tục
giảm, ngay cả khi có yêu cầu thu mua lúa của Chính phủ với mức 5.000 đồng/kg trở lên để đảm bảo lãi
cho nông dân. Tuy nhiên, đến tháng 12/2008, tác động ký kết của những hợp đồng xuất khẩu mới từ Châu
Phi, Irắc…đã làm giá lúa gạo tại thị trường trong nước bắt đầu trong xu hướng tăng trở lại. Tính đến cuối
tháng 12/2008, giá lúa tẻ thường tại các tỉnh ĐBSCL trung bình tăng 100-200 đồng/kg so với các tháng
11/08, đạt 4.000-4.200 đồng/kg. Giá gạo tẻ thường tại các tỉnh ĐBSCL tháng 12/08 dao động ở mức
7.800-8.000 đồng/kg, tiếp tục tăng 200-500 đồng/kg so với tháng 11/08.
Hình 2: Diễn biến giá lúa tẻ thường, gạo tẻ thường tại thị trường Cần Thơ, tháng 1-tháng 12
(Vnd/kg)
Nguồn: Dữ liệu thị trường nông sản AGRODATA, Trung tâm thông tin
PTNNNT, Viện Chính sách và Chiến lược PTNNNT, www.agro.gov.vn
Thị trường gạo xuất khẩu chịu tác động mạnh chính sách điều hành xuất khẩu gạo năm 2008
Theo số liệu thống kê chính thức của Tổng cục Hải quan, xuất khẩu gạo của Việt Nam năm 2008
đạt 4,8 triệu tấn, với trị giá gần 3 triệu USD, tăng 5,9% về lượng, nhưng tăng 95,3% về giá trị so với năm
2007. Trị giá xuất khẩu gạo cả năm 2008 của Việt Nam tăng mạnh so với năm 2007 do gạo xuất khẩu
được giá cao trong những tháng đầu năm 2008.
Trong 3 tháng đầu năm 2008, xuất khẩu gạo của Việt Nam tăng mạnh và lượng và kim ngạch do
liên tục ký được các hợp đồng xuất khẩu gạo mới. Tuy nhiên, đến ngày 25/3/2008, Thủ tướng Nguyễn Tấn
Dũng ban hành công văn số 78/TB-VPCP, chỉ đạo tạm dừng ký thêm hợp đồng xuất khẩu gạo mới cho
đến tháng 6/2008 nhằm đảm bảo an ninh lương thực. Ngay khi chính sách này được thực thi, số lượng
xuất khẩu gạo giảm mạnh so với quý I/2008. Từ tháng 4-tháng 6/2008, tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt
Nam đạt 1,487 triệu tấn gạo, đưa tổng lượng gạo xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2008 lên 2,506 triệu tấn, đạt
mức xấp xỉ so với lượng gạo xuất khẩu 6 tháng đầu năm 2007.
Chính phủ đã chính thức cho phép doanh nghiệp ký hợp đồng xuất khẩu gạo trở lại từ 1/7/2008,

sau khi thu hoạch lúa đông xuân được mùa ở miền Bắc và miền Nam, với sản lượng đạt cao. Ngay trong
tháng 7/2008, Việt Nam đã xuất khẩu 496,6 nghìn tấn gạo, với trị giá đạt 430,9 triệu USD, do giá gạo xuất
khẩu bình quân tại thời điểm này vẫn đạt mức cao 971 USD/tấn. Hết tháng 7, Việt Nam đã xuất khẩu được
hơn 3 triệu tấn gạo, trị giá đạt 1,9 tỷ USD.
2
Tuy nhiên, từ tháng 8 đến tháng 11/2008, lượng và giá trị xuất khẩu gạo của Việt Nam trong xu
hướng giảm do nhu cầu tiêu thụ gạo trên thế giới và giá gạo thế giới đang trong xu hướng giảm mạnh.
Cộng thêm với việc tác động của chính sách áp dụng mức thuế tuyệt đối xuất khẩu đối với mặt hàng gạo
2
được bắt đầu thực hiện từ ngày 21/7/2008 đã phần nào tác động đến khả năng cạnh tranh về giá trong
hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam. Trong 4 tháng (từ tháng 8-đến tháng 11/2008), xuất khẩu gạo Việt
Nam chỉ đạt 1,4 triệu tấn, trị giá đạt 826,3 triệu USD.
Trước tình hình đó, ngày 15/8/2008, Bộ Tài Chính đã điều chỉnh mức giá gạo chịu thuế khởi điểm
lên 800.000 VND/tấn gạo xuất khẩu, với giá 800 USD/tấn, đồng thời mở rộng tín dụng với lãi suất ưu đãi
cho doanh nghiệp thu mua gạo xuất khẩu. Và đến ngày 19/12/08, Bộ Tài Chính đã chính thức ngưng đánh
thuế tuyệt đối xuất khẩu đối với mặt hàng gạo để khuyến khích xuất khẩu gạo, thúc đẩy lưu thông lượng
lúa hàng hoá tồn đọng trong nước.
Động thái tốt từ chính sách của Chính phủ, cộng thêm với nhu cầu khách hàng tăng trở lại đã làm
tăng mạnh kim ngạch và số lượng gạo Việt Nam xuất khẩu trong tháng 12/2008. Tại thời điểm này, Việt
Nam đã ký được hợp đồng xuất khẩu 100 nghìn tấn gạo 5% tấm cho Malaysia; 60 nghìn tấn gạo 5% tấm
sang Irắc và nhu cầu nhập khẩu gạo tăng từ Châu Phi đã thúc đẩy hoạt động xuất khẩu gạo của Việt Nam.
Tháng 12/08, Việt Nam xuất khẩu được 436,5 nghìn tấn gạo, trị giá đạt 180 triệu USD, tăng 51,8% về
lượng và gần 34% về giá trị so với tháng 11/2008.
2
Ngày 21 tháng 7 năm 2008, Chính phủ ban hành Quyết định số 104/2008/QĐ-TTg về việc áp dụng mức thuế tuyệt
đối thuế xuất khẩu đối với mặt hàng gạo và phân bón xuất khẩu. Có 8 mức thuế được áp dụng được tính vào giá gạo
xuất khẩu, thấp nhất giá từ 600 USD/tấn đến dưới 700 USD/tấn chịu mức thuế tuyệt đối là 500.000 đồng/tấn và cao
nhất trên 1.300 USD/tấn được áp dụng mức thuế 2.900.000đồng/tấn. Mức thuế này sẽ tăng luỹ tiến theo mức tăng
của giá gạo xuất khẩu.
3

Hình 3: Tác động của các chính sách điều hành xuất khẩu gạo đến hoạt động xuất khẩu gạo năm
2008
Nguồn: Dữ liệu thị trường nông sản AGRODATA, Trung tâm thông tin PTNNNT, Viện Chính sách và
Chiến lược PTNNNT, www.agro.gov.vn
Xuất khẩu gạo theo thị trường: Xuất khẩu gạo giảm mạnh tại thị trường Châu Á, tăng mạnh tại thị
trường Châu Phi
Năm 2008, xuất khẩu gạo của Việt Nam đi các thị trường đều tăng, duy chỉ có thị trường Châu Á là
giảm mạnh so với năm 2007 (giảm từ 78,1% năm 2007 xuống còn 58,8%). Trong số các thị trường có tỷ
trọng xuất khẩu gạo tăng thì thị trường châu Phi là tăng mạnh nhất, tăng hơn gấp đôi so với năm 2007 (từ
8,4% năm 2007 lên 22% năm 2008).
Hình 4: Kim ngạch xuất khẩu gạo của Việt Nam đi các thị trường năm 2007-2008 (%)
Nguồn: AGROINFO, Tính toán dựa trên số liệu của Tổng cục Hải quan
4
Năm 2008 cũng là năm thị trường xuất khẩu gạo của Việt Nam được mở rộng. Nếu như trong năm
2007, gạo Việt Nam được xuất khẩu đến 63 quốc gia/vùng/lãnh thổ thì đến năm 2008, con số này đã tăng
lên gấp đôi (128 quốc gia/vùng/lãnh thổ). Cơ cấu thị trường xuất khẩu gạo năm 2008 của Việt Nam có sự
thay đổi đặc biệt trong việc xuất khẩu gạo sang thị trường Indonesia. Thực tế, trong các năm trước đây,
cũng như năm 2007, Indonesia luôn là thị trường xuất khẩu gạo lớn của Việt Nam (chiếm 24% tổng lượng
xuất khẩu), thì năm 2008, nước này đã giảm mạnh lượng nhập khẩu gạo (chỉ chiếm hơn 1% tổng lượng
gạo xuất khẩu) do có thể tự đáp ứng được nhu cầu gạo tại thị trường trong nước, do lượng dự trữ trong
nước cao và mở rộng sản xuất. Thậm chí, sang năm 2009, sau khi thu hoạch lúa vụ chính, nước này sẽ
xem xét đến khả năng xuất khẩu gạo. Năm 2008, Indonesia chỉ nhập 76,4 nghìn tấn gạo từ thị trường Việt
Nam, giảm mạnh so với mức hơn 1 triệu tấn gạo của năm 2007.
Top 10 thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất từ Việt Nam năm 2008
Trong 10 thị trường gạo xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam năm 2008 thì, Phillippines vẫn là thị
trường đứng tại vị trí số một, chiếm gần 40% tổng lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, tăng 9,3% thị phần
so với năm 2007. Tổng lượng gạo Việt Nam xuất khẩu sang thị trường Phillippines trong năm 2008 đạt 1,7
triệu tấn gạo, trị giá đạt gần 1,2 tỉ USD. Thứ hai là thị trường Cuba, chiếm thị phần 15%, tăng 4% thị phần
so với năm 2007. Trong 10 thị trường có kim ngạch xuất khẩu lớn nhất này thì có 3 thị trường bao gồm
Philippin, Malaysia, Cu Ba là thị trường truyền thống, chiếm 63,8% về giá trị và 54,8% về lượng. 7 thị

trường còn lại là các thị trường thương mại (chiếm 18,4% về giá trị và 23,3% về lượng), trong đó thị
trường châu Phi chiếm tới 11,7% về giá trị và 14,5% về lượng.
Hình 5: Top 10 thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất từ Việt Nam, 2008
Nguồn: AGROINFO, tính theo số liệu của Tổng cục Hải quan
Tốc độ tăng trưởng của top 10 thị trường nhập khẩu gạo lớn nhất từ Việt Nam
Trong top 10 thị trường có kim ngạch nhập khẩu gạo lớn nhất từ Việt Nam năm 2008 thì các thị
trường thương mại có tốc độ tăng trưởng về lượng và kim ngạch lớn, còn các thị trường truyền thống có
tốc độ tăng trưởng thấp hơn.
Tại 3 thị trường truyền thống, lượng gạo Việt Nam xuất khẩu năm 2008 thay đổi không đáng kể so
với năm 2007 (tăng 1,5% tại Philippin, 13,4% tại Cuba và 21,4% tại Malaysia) nhưng kim ngạch xuất khẩu
lại tăng hơn 100% (tăng 133,5% tại Philippin, 145,5% tại Cuba, 126,6% tại Malaysia).
Tại các thị trường thương mại còn lại, Senegal có sự tăng trưởng về lượng và kim ngạch lớn nhất
(tăng 4.848,9% về lượng và 6.411,3% về giá trị) so với năm 2007. Gana có sự sụt giảm cả về lượng và giá
trị so với năm 2007. Điều đáng chú ý là năm 2008, I-rắc bắt đầu nhập khẩu gạo Việt Nam trở lại khi tạm
5